در حال ویرایش امام حسن مجتبی(ع)

ابو محمد حسن بن علی بن ابی طالب<ref>. الفصول المهمة، ج2، ص694؛ الهدایه الکبری، ص183؛شرح إحقاق الحق، ج26، ص350.</ref>نخستین فرزند فاطمه دختر رسول خدا(ص) ؛چهارمین معصوم و دومین امام شیعیان است.

امام حسن در نیمه ماه مبارک رمضان<ref>. تاریخ مدینه دمشق، ج13، ص167؛ الارشاد, ج2, ص5. </ref>سال سوم هجری<ref>. ترجمه الامام الحسن من الطبقات الکبری، ص98؛ انساب الاشراف ج3، ص 219؛ اعلام الوری، ج1، ص402. </ref>در مدینه متولد شد. در بیشتر منابع امام حسن را شبیه ترین افراد به رسول خدا(ص) وصف کرده‌اند. در روایتی رسول خدا(ص)، امام حسن(ع) را در خوی و خصلت و چهره شبیه ترین مردم به خود وصف کرده است.<ref>. الطبقات الکبری، الخامسه، ج1، ص245؛ الاستیعاب، ج1, ص 384. </ref>

امام حسن هفت سال از عمر شریفش را در عصر رسول خدا(ص) سپری کرد.<ref>. مناقب ال ابی طالب،  ج3، ص175.</ref>سبط النبی، سید، زکی، مجتبی، تقی، ولی و طیب از القاب آن حضرت هستند<ref>. کشف الغمة، ج2،ص141؛ بحار الأنوار، ج43، ص255. </ref>.  

آن حضرت شاهد حوادث و رخدادهای دوران سه خلیفه نخست بود. در دوره خلیفه اول امام مجتبی(ع) در مجلسی از او خواست از منبر جدش رسول خدا(ص) پایین بیاید<ref>. مناقب ال ابی طالب ، ج3، ص201. </ref> و ابوبکر نیز او را تصدیق کرد<ref>. انساب الاشراف، ج3، ص27;  السقیفه و فدک، ص68-69. </ref>. منابع از حضور پر رنگ تر امام حسن(ع)در عصر عثمان نسبت به خلفای پیشین خبر می‌دهند. برخی گزارشها از حضور ایشان و برادرش امام حسین (ع) در برخی فتوحات مانند شمال آفریقا و طبرستان خبر می‌دهند<ref>. الکامل فی التاریخ، ج3، ص6. </ref>. در حالی که دلایل تاریخی زیادی حاکی از عدم شرکت اهل بیت در فتوحات است<ref>. نک: الحیاة السیاسیه للامام الحسن، ص114 ـ 130. </ref>. امام حسن(ع) به هنگام محاصره عثمان در راستای خواست پدر بزرگوارشان به خانه عثمان رفت و آمد داشت.<ref>. مروج الذهب, ج 2, ص344؛ الامامه و السیاسه, ج1, ص44؛ تاریخ الطبری، ج 4، ص388-389.</ref> بدرقه ابوذر از سوی امام حسن به همراه پدر به هنگام تبعید این صحابی<ref>. أنساب الأشراف، ج5، ص543؛ تاریخ الیعقوبی، ج2، ص172. </ref> از وقایع دیگر دوره عثمان است.

=== امام حسن(ع) در خلافت امیرمؤمنان ===

امام حسن(ع) مدت سی سال از عمر مبارک خود را در کنار پدر بزرگوارشان امام علی (ع) سپری کردند. در آستانه جنگ جمل به عنوان نماینده اعزا می‌حضرت علی(ع) برای بسیج مردم کوفه به آن شهر رفت<ref>. الجمل، ص132, 175.</ref>. آن حضرت در نبرد صفین نیز شرکت داشت. وی در جنگ خوارج نیز علاوه بر ایراد خطبه های مختلف در حمایت از امام و تشویق مردم به دفاع از آن حضرت خود نیز در صحنه های جنگ حضور پر نشاط و فعال داشت<ref>. حیاة الامام الحسن بن علی ، ج1، ص481-486.</ref>.

امام علی (ع) تولیت موقوفاتش را به امام حسن(ع) سپرد<ref>. شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج15, ص 146-147.</ref>.حضرت علی(ع)، صدقات فراوانی در مدینه و اطراف آن داشت که بعد از خود،امام حسن(ع) و بعد از امام حسن برادرش حسین (ع) متولی این صدقات بودند<ref>. تهذیب الاحکام، ج9، صص145- 148.</ref>.اداره صدقات آن حضرت پس از فرزندانش در دست بنو حسن و بنو حسین بود<ref>.علل الشرائع، ج1, ص230؛ الإرشاد، ج2، ص21؛ کشف الغمه، ج2، ص199..</ref>.  

امام حسن(ع) براساس باورهای شیعی<ref>. الملل و النحل، ج1،ص170.</ref>از طریق نص به امامت رسید. حضرت علی(ع)، بعد از ضربت خوردنش فرزندش حسن(ع) را به امامت منصوب کرد<ref>. کشف اللغمه، ج2، ص153-154؛ مسند الإمام المجتبی(ع)، ص36.</ref>، و آن حضرت زمام امور را بمدت تقریبا شش ماه بدست گرفت. بیعت با امام حسن(ع) در روز بیست و یکم ماه مبارک رمضان سال چهلم هجری و بعد شهادت امیرمؤمنان 7 انجام گرفت<ref>. الارشاد؛ ج 2، ص9. </ref>. معاویه به محض شنیدن خبر بیعت مردم با امام حسن(ع)،آن را تقبیح کرد و در سخنان و نامه‌هایش تصمیم صریح خود را به سرکشی و عدم شناسایی امام به عنوان خلیفه اعلام کرد<ref>. تاریخ الیعقوبی، ج2، ص214; شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج16، ص31.</ref>.  

 

نخستین اقدام امام حسن(ع) بعد از بیعت با او سازماندهی لشکر برای جنگ با معاویه بود<ref>.المستدرک علی الصحیحین ، ج3, ص 174-176. </ref>.معاویه نیز همه فرماندهان خودش را از شام، فلسطین، اردن فراخواند و با شصت هزار نیرو علیه امام حسن(ع) به راه افتاد.<ref>. الفتوح، ج4، ص286; مقاتل الطالبیین، ص34-35.</ref>

فضای سیاسی و اجتماعی عراق به دنبال تبلیغات سوء امویان با شایعه اراده امام حسن(ع) بر صلح با معاویه و قدرت بلامنازع ارتش شام، به شدت ملتهب، وسوسه انگیز و نگران کننده شد<ref>. تاریخ الیعقوبی، ج2، ص214. </ref>،.در پی همین شایعات پذیرش صلح از ناحیه امام بود که خیمه گاه آن حضرت را به غارت بردند؛ و در «مظلم ساباط» با پیکانی او را از ناحیه‌ی «ران» زخمی ساختند. امام(ع) را به مدائن بردند درحالی‌که خون بسیاری از او رفته و جراحتش دشوار شده بود در خانه سعد بن مسعود ثقفی بستری و مداوا شد<ref>.أنساب الأشراف، ج3،ص:35؛ الارشاد، ج2، ص12. </ref>. امام در چنین شرایطی مجبور به صلح شد و در پاسخ یکی از یارانش علت صلح را میل و رغبت بیشتر مردم بر صلح، ناخوشی آنان از جنگ و به ویژه حفظ شیعیان از کشته شدن دانسته است <ref>. اخبار الطوال، ص220. </ref>.  

امام حسن(ع) را عابدترین، زاهدترین و با فضیلت مردم زمان خود دانسته‌اند<ref>. الامالی, صدوق، ص244؛ عده الداعی، ص139. </ref>از فضایل امام بخشش های زیاد آن حضرت است به طوری که ایثار<ref>. کشف اللغمه، ج2،ص 180-182؛ نزهه الناظر، ص148-150.</ref>بردباری و بخشش<ref>. الکامل مبرد، ج2، ص462. ( ندیدم) </ref>آن حضرت زبانزد عام و خاص بود<ref>. نک : بحار الانوار ج43, ص 344 - 355 ؛ مناقب ال ابی طالب، ج3, ص188.</ref>. لقب کریم اهل بیت از بخشش های زیاد امام نام گرفته است. آن حضرت دو یا سه بار نصف یا به گزارشی تمام دارایی خود را در راه خدا صدقه داد.<ref>. أنساب الأشراف، ج3،ص9؛ الوافی بالوفیات، ج12، ص68. </ref><ref>. شرح الاخبار، ج3، ص113؛ مناقب ال ابی طالب ، ج3, ص 180. </ref>  

منابع شیعه و سنی از حج‌گزاری‌ مکرر امام حسن مجتبی(ع) با پای پیاده بسیار سخن گفته‌اند<ref>. أنساب الأشراف، ج3، ص9؛ الوافی بالوفیات، ج12، ص67؛ عده الداعی، ص139. </ref> آن حضرت 25 بار با پای پیاده حج گزارد<ref>. شذرات الذهب, ج1, ص242.</ref>امام علت پیاده حج گزاردن را خضوع بیشتر در پیاده رفتن به خانه خدا عنوان کرد<ref>. الأئمة الإثنا عشر، ص64. </ref>.

نام همسران آن حضرت در منابع تاریخی عبارتند از: ام الحق دختر طلحة بن عبیداللَّه؛ حفصه دختر عبدالرحمن بن ابی‌بکر؛ هند دختر سهیل بن عمرو<ref>. أنساب الأشراف، ج3، ص20-22.</ref>؛ و جعدة دختر اشعث بن قیس.<ref>. صلح امام حسن علیه السلام, آل یاسین، ص38. </ref> شیخ مفید<ref>. الإرشاد، ج2، ص20. </ref> أم بشیر دختر عقبة بن عمرو بن ثعلبة و خولة دختر منظور الفزاریة را از دیگر همسران آن حضرت دانسته است. تعداد همسران آن حضرت در برخی منابع قدیمی‌ تا ده زن <ref>. الطبقات الکبری، ج5، ص244-245</ref> و در برخی منابع تا یازده زن نیز ذکر کرده‌اند.<ref>. شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج16،ص21.</ref>  

 

 

برای آن حضرت پانزده اولاد ذکر کرده اند<ref>. تذکرة الخواص، ص194؛ الإرشاد، ج2، ص20. </ref> و برخی<ref>. الطبقات الکبری , ج5, ص 244-245</ref>چهار پسر و دو دختر گفته‌اند. نسل آن حضرت از طریق دو پسرش: حسن و زید، باقی ماند.

همه فرزندان امام حسن مجتبی در روز عاشورا با امام حسین (ع)همراهی کردند. <ref>. المجدی فی انساب الطالبین، ص19؛ مسند الإمام الشهید(ع)، ج2، ص107.</ref>  

 

بعدها نیز شاخه حسنی [[علویان]] از فرزندان امام حسن(ع) از رقبای اصلی حکومت [[بنی‌عباس|عباسیان]] بودند. از جمله محمد<ref>. تاریخ الطبری، ج7، ص552.</ref> و ابراهیم<ref>. الطبقات الکبری، ج5، ص439-441.</ref> فرزندان عبدالله بن حسن<ref>. الفخری، ص164.</ref>، و حسین بن علی بن حسن <ref>. تاریخ الطبری، ج8، ص192-205.</ref>([[شهید فخ]]) (سال 169ق) با حکومت عباسی مبارزه کردند.

 

در نیمه دوم سده چهاره هجری [[اشراف حسنی]] موفق به تشکیل امارتی در [[مکه]] شدند که تا تسلط [[آل سعود]] بر حجاز استمرار یافت.  

امام حسن(ع) بنا به قول مشهور در 28 صفر سال 50 ق<ref>. کشف الغمه، ج2، ص205؛ ترجمه الامام الحسن (ع)من الطبقات الکبری، ص91.</ref> مسموم و به شهادت رسید. برخی سالهای 47<ref>. البدء و التاریخ، ج5، ص74. </ref> و 49<ref>. تاریخ الیعقوبی، ج2، ص225؛ تاریخ مدینه دمشق، ج7، ص122. </ref>و نیز هفتم صفر<ref>. الدروس الشرعیه، ج2، ص7. </ref>را زمان شهادت امام دانسته‌اند. بنا به قول مشهور جعده همسر آن حضرت به تحریک معاویه امام(ع) را مسموم و به شهادت رساند<ref>. البدایه و النهایه، ج8،س 43؛ تاریخ ابن خلدون, ج2, ص 649.</ref>.  

اهل بیت بنابه وصیت آن حضرت (ادفنونی عند ابی)، خواستند او را در کنار قبر جدش رسول خدا(ص) به خاک بسپارند، اما بنی امیه به سرکردگی مروان بن حکم حاکم مدینه<ref>. الوافی بالوفیات، ج12، ص68-69. </ref>، به همراهی برخی زنان رسول خدا(ص) <ref>. تذکره الخواص، ص193. </ref> مانع شدند. آنان که کینه دفن عثمان در حش کوکب<ref>. البدایه و النهایه، ج8،س 45. </ref> (قبرستان یهودیان) را به دل داشتند، سوگند یاد کردند تا مانع دفن امام(ع) در کنار پیامبر شوند. بنی هاشم برای مقابله با بنی امیه اماده شدند که امام حسین (ع)، بنا به وصیت برادرش حسن(ع) مانع شد و به ناچار آن حضرت در بقیع به خاک سپرده شد<ref>. بحار الانوار، ج44، ص134.</ref> و بنا به نقلی سعید بن عاص اموی بر آن حضرت نماز خواند<ref>. تاریخ الخمیس، ج2، ص293. </ref>.

امام حسن(ع) در قبرستان بقیع و کنار مرقد مادر بزرگش فاطمه بنت اسد و عباس عموی پیامبر به خاک سپرده شد. خوارز می‌قبه و بارگاه امام حسن(ع) را بلند ترین و عالی ترین عمارت مدینه وصف کرده است<ref>. رحله ابن جبیر, ص 155؛ مدینه شناسی, ص 326.</ref>. قبر مطهر امام حسن(ع) و عمویش عباس و هم چنین امام زین العابدین و امام باقر8 زیر یک قبه بوده است، دیار بکری در شرافت این مکان وقبه گفته است: فللّه درّه من قبر ما أکرمه و أشرفه و أعلی قدره عند اللّه‏<ref>. تاریخ الخمیس، ج2، ص287. </ref>. فاسی نیز در باره بارگاه آن حضرت گفته است: امام حسن(ع) دارای بارگاه و قبه عالی بوده بطوری که در مدینه عمارتی بالاتر از آن نبوده است<ref>. العقد الثمین، ج3، ص396. </ref>.در سال 495 مجد الملک براوستانی وزیر برکیارق سلجوقی معماری از مردم قم را برای ساختن گنبدی بالای آرامگاه امام حسن(ع) به مدینه فرستاد<ref>. الکامل فی التاریخ، ج10، ص352. </ref>.این گنبد در روز هشتم شوال سال 1343 توسط وهابی های سعودی تخریب شد<ref>. تاریخ حرم ائمه بقیع(ع) و آثار دیگر در مدینه منوره، ص51</ref>.