در حال ویرایش وادی القری

'''وادی القُری''' (امروزه: العُلا) یکی از مناطق تاریخی و باستانی شبه‌جزیره عربستان است که در حدود ۳۰۰ کیلومتری شمال مدینه قرار دارد. یکی از منازل آباد در راه بازرگانی شام به حجاز و سپس یمن بوده است.در صدر اسلام مسکن یهودیان بود و غزوه وادی القری در این منطقه  رخ داد. پیامبر(ص) در جریان غزوه تبوک نیزاز این منطقه عبور کرد. امام علی (ع) در وادی القری موقوفاتی داشته و در دوران باستان هم؛ منازل قوم عاد و ثمود در آنجا بوده است. اکنون این منطقه یکی از مناطق خوب گردشگری در عربستان محسوب می‌شود.

این منطقه در طول تاریخ به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز تمدنی و تجاری حجاز شناخته می‌شده و نقش مهمی در تحولات صدر اسلام ایفا کرده است. 

ه عنوان یکی از مهم‌ترین مناطق تاریخی حجاز، تمدن‌های متعددی را از دوران باستان تاکنون به خود دیده است. از اقوام عاد و ثمود گرفته تا یهودیان و مسلمانان، هر یک در شکل‌گیری تاریخ پر فراز و نشیب این منطقه سهم داشته‌اند. امروزه نیز این منطقه با حفظ میراث غنی تاریخی‌اش، به یکی از کانون‌های مهم گردشگری فرهنگی در عربستان سعودی تبدیل شده است. 

== نام و مکان ==
وادی القری که امروزه به وادی العُلا معروف است<ref>المعالم الاثیره، ص224.</ref>، دره‌ای طولانی در 300 کیلومتری شمال غربی مدینه در راه بازرگانی شام به حجاز بوده است.<ref>نگا: حجاز در صدر اسلام، ص83.</ref> در جنوب این منطقه، خیبر قرار دارد و به دلیل داشتن قریه‌های متعدد و به هم پیوسته، به "وادی القری" (دره آبادی‌ها) معروف شده است.<ref>مراصد الاطلاع، ج3، ص1087.</ref> 

منابع تاریخی در سده دوم قمری وادی‌القری را آبادترین منطقه در [[جزیرةالعرب|جزیره‌العرب]] دانسته‌اند<ref>معجم البلدان،ج4، ص338.</ref> و حِمْیَری در سده نهم قمری آن را دارای نخلستان‌ها و چشمه‌های بسیار توصیف کرده که نوادگان [[جعفر بن ابی طالب|جعفر بن ابی‌طالب]] (معروف به الوادیین) در آن سکونت داشتند.<ref>الروض المعطار، ص602.</ref>

== دوران باستان ==
در زمان‌های باستان، وادی القری منازل [[قوم عاد]] و [[ثمود]] بوده است. مرکز مهم این منطقه «قُرح» بوده که گفته می‌شود قوم عاد در آنجا هلاک شدند.<ref>معجم البلدان، ج4، ص321.</ref> مقدسی در سده چهارم قمری گزارش می‌دهد که در سراسر [[حجاز]] پس از [[مکه]]، جایی آبادتر از شهر قُرح وجود نداشته است.<ref>احسن التقاسیم، ص83 و 84.</ref>

شهر تاریخی «الحِجر» یا «مدائن صالح» در ۲۲ کیلومتری شمال العلا از دیگر مناطق مهم این وادی است<ref>المعالم الاثیره، ص97.</ref> که گویند مسکن قوم ثمود بوده<ref>معجم البلدان،ج2، ص221؛ مراصد الاطلاع، ج1، ص381؛ تاریخ ابن خلدون، ج2، ص24.</ref> و در قرآن کریم از آن یاد شده است.<ref>سوره اعراف، آیه 74.</ref> این شهر نخستین اثر ثبت شده [[عربستان سعودی]] در میراث جهانی یونسکو است.<ref>سایت رسمی [https://whc.unesco.org/en/list/1293 یونسکو]</ref> برخی منابع بیرون آمدن ناقه [[حضرت صالح|صالح]] از دل کوه را در همین منطقه می‌دانند.<ref>معجم البلدان،ج2، ص221.</ref>

== وادی القری در صدر اسلام ==
پس از اقوام عاد و ثمود، یهودیان در این منطقه ساکن شدند و زمین‌هایش را آباد کردند. سپس برخی قبایل عرب نیز در این منطقه سکنی گزیدند. در صدر اسلام، وادی القری یکی از مراکز مهم یهودیان در حجاز بود و غزوه وادی القری در این منطقه رخ داد.<ref>حجاز در صدر اسلام، ص84.</ref>

=== غزوه وادی القری ===
یکی از مهم‌ترین رویدادهای تاریخی این منطقه، غزوه وادی القری در جمادی‌الثانی سال هفتم قمری بود. [[پیامبر اکرم(ص)]] پس از فتح [[خیبر]]، راهی وادی القری شدند و [[یهودیان در حجاز|یهودیان]] ساکن آنجا را به [[اسلام]] دعوت کردند. پس از امتناع یهودیان از پذیرش اسلام، جنگ درگرفت و در نهایت یهودیان تسلیم شدند. پیامبر(ص) اموال آنها را به غنیمت گرفت، ولی زمین‌ها و نخل‌هایشان را در اختیارشان باقی گذارد تا به عنوان خراج‌گذار با مسلمانان همکاری کنند.<ref>المغازی، ج2، ص711- 709.</ref>

=== عبور پیامبر(ص) از وادی القری ===
پیامبر اکرم(ص) در جریان [[غزوه تبوک]] از این منطقه عبور کردند و در آنجا نماز خواندند.<ref>حجاز در صدر اسلام، ص83.</ref> گزارش شده که یهودیان بنی عُرَیض در این سفر، غذایی به نام "هَریسه" برای پیامبر(ص) آوردند و حضرت از آن تناول فرمودند.<ref>المغازی، ج2، ص2006.</ref> همچنین نقل شده که رختخواب پیامبر(ص) در هنگام وفات، از پارچه‌های وادی القری بوده است.<ref>مکارم الاخلاق، ص79؛ بحار الانوار، ج16، ص252.</ref>

== موقوفات امام علی(ع) در وادی القری ==
[[امام علی(ع)]] در وادی القری املاک و موقوفات متعددی داشت که آنها را در راه خدا وقف کرده بود.<ref>الروض النضیر،ج4، ص123؛ نهج السعاده، ج2، ص217.</ref> از جمله این موقوفات، چشمه‌ای به نام "چاه ناقه" در منطقه بِیره از وادی القری بود.<ref>تاریخ المدینة المنوره، ج1، ص223.</ref>

بر اساس گزارش‌های تاریخی، این موقوفات در دوره‌های بعدی مورد ادعا و اختلاف قرار گرفت و در نهایت به کاربرد وقفی خود بازگردانده شد.<ref>تاریخ المدینة المنوره، ج1، ص223 و 224.</ref> در روایتی از امام علی(ع) نقل شده که فرمودند: تمام اموالی که در منطقه وادی القری دارد، برای فرزندان [[حضرت زهرا|فاطمه(س)]] خواهد بود و بردگان آن نیز وقف خواهد بود.<ref>فروع کافی، ج7، ص49.</ref>

== وادی القری در دوران معاصر ==

=== تحولات اخیر ===
منطقه العلا (وادی القری سابق) مدت زیادی به روی عموم بسته بود و حتی برای ساکنان عربستان نیز ورود به بخش‌هایی از آن به دلایل اعتقادی ممنوع بود. اما در سال‌های اخیر، این منطقه به روی گردشگران باز شده و در حال تبدیل شدن به یکی از جذاب‌ترین مقاصد گردشگری عربستان سعودی است.

=== ویژگی‌های گردشگری ===
العلا امروزه به عنوان "موزه زنده" توصیف می‌شود که هزاران سال تاریخ را در خود جای داده است. از مهم‌ترین جاذبه‌های این منطقه می‌توان به:

* شهر تاریخی الحِجر (مدائن صالح) - اولین اثر ثبت شده عربستان در یونسکو
* شهر قدیمی العلا با خانه‌های گلی مربوط به قرن ۱۲ میلادی
* مقبره‌های تاریخی حفاظت شده
* صخره‌های سنگی و کتیبه‌های تاریخی
* بازارهای سنتی و صنایع دستی

این منطقه با مساحتی حدود ۲۳۹۱ کیلومتر مربع، در سال ۲۰۲۲ جمعیتی بالغ بر ۶۰٬۱۰۳ نفر داشته و به عنوان یک شهر واحه‌ای باستانی، نقش مهمی در توسعه گردشگری عربستان ایفا می‌کند.