آبار علی

آبار علی

اطلاعات اوليه
مکان	مدینه ذوالحلیفه
مسیریابی در حال بارگیری نقشه... {"minzoom":false,"maxzoom":false,"mappingservice":"leaflet","width":"300px","height":"250px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"copycoords":false,"static":false,"zoom":13,"defzoom":14,"layers":["OpenStreetMap"],"image layers":[],"overlays":[],"resizable":false,"fullscreen":false,"scrollwheelzoom":true,"cluster":false,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clustermaxradius":80,"clusterspiderfy":true,"geojson":"","clicktarget":"https://www.google.com/maps/search/?api=1\u0026query=24.414233225993286,39.54542658465621","imageLayers":[],"locations":[{"text":"\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u0622\u0628\u0627\u0631 \u0639\u0644\u06cc\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"\u0622\u0628\u0627\u0631 \u0639\u0644\u06cc\n","link":"","lat":24.414233225993286,"lon":39.54542658465621,"icon":""}],"imageoverlays":null}

آبار علی (چاه‌های علی) منطقه‌ای است در جنوب مدینه که به آن ذوالحلیفه نیز می‌گویند، مسجد شجره در همان‌جا قرار گرفته است. در این منطقه که وادی عتیق از آن می‌گذرد نخلستان‌ها و چاه‌هایی قرار داشته است.

آبار علی نامی است که از سده‌های پیش بر این منطقه اطلاق شده است و حتی از سده نهم هجری نام اصلی این منطقه است به طوری که به مسجد شجره نیز مسجد بئر علی گفته می‌شده است. بنابر روایت‌هایی نام آبار علی برگرفته از نام علی‌بن ابیطالب(ع) است. برخی گفته‌اند در این مکان چاهی بوده که علی(ع) در کنار آن با جنیان جنگیده است. اما شواهد اطمینان بخشی درباره این انتساب وجود ندارد.

مکان

آبار و اَبیار جمع بِئْر و به معنای چاه‌ها است. آبار علی نام منطقه‌ای است در ۷ یا ۹ کیلومتری جنوب شهر مدینه، در وادی عقیق و دامنه غربی کوه عیر که بر سر راه مکه قرار دارد و دارای چاه‌های آب و نخلستان‌های فراوان است. این منطقه همان منطقه ذو الحلیفه است که مسجد شجره که میقات اهل مدینه است در آن قرار گرفته است.

وضعیت امروز

امروزه در باغ‌ها و مزارعی که در غرب مسجد شجره در ساحل وادی عقیق (رودخانه عقیق) قرار دارد، چاه‌های آب متعدد و کهنی باقی مانده است. برخی از زائران تعدادی از این چاه‌ها را (که در مزرعه منصور عثمان الفریدی قرار گرفته) چاه‌های منسوب به امام علی(ع) می‌دانند. به گفته عبدالعزیز کعکی، جغرافی‌نگار معاصر مدینه، چاه‌های منسوب به امام علی امروزه از میان رفته و مکان آن معلوم نیست.

تاریخچه نامگذاری

کاربرد نام آبار علی یا بئر علی برای این منطقه سابقه‌ای کهن دارد اما وجه تسمیه آن به روشنی معلوم نیست. منابع قرن نهم اطلاع می‌دهند که از آن زمان نام بئر علی نامی رایج بود و کسی آن‌جا را به نام ذوالحلیفه نمی‌شناخت. اولیا چلبی که در سده یازدهم به حج رفته است، میقات اهل مدینه را آبار علی نامیده و حتی مسجد احرام را نیز مسجد علی می‌خواند. فرهاد میرزا نیز در سفرنامه‌اش به سال 1292 قمری اشاره می‌کند که مردم محلی مسجد شجره را تنها به نام بئر علی یا آبار علی می‌شناسند.

علت نام‌گذاری

یکی از داستان‌های رایج درباره علت نام‌گذاری این منطقه این است که در این منطقه چاهی بوده که امام علی(ع) در آنجا با جنیان جنگیده است. سمهودی عبارتی از ابن جماعه نقل می‌کند که در آن درستی این داستان و انتساب این چاه به علی بن ابی‌طالب(ع) را رد می‌کند و خود سمهودی نیز در جایی از کتابش ارتباط نام علی در «بئر علی» را با علی بن ابیطالب(ع) تایید نکرده است. با این حال در برخی منابع جغرافی‌نگاری قرن نهم به انتساب این چاه به امام علی(ع) اشاره شده است. داستان جنگیدن علی بن ابیطالب با جنیان برای چاه «ذات علم» نیز گزارش شده است.

بر اساس روایاتی دیگر علی بن ابی‌طالب در این منطقه چاه‌هایی وقف کرده بود و از این رو این منطقه بدین نام خوانده شده است. برخی پژوهشگران گفته‌اند که این منطقه احتمالا از جمله زمین‌هایی بوده که پیامبر به علی بن ابیطالب اقطاع کرده و نام منطقه حاصل از آن است. مستند این برداشت، روایتی است که در آن تصریح شده که پیامبر زمین‌هایی از جمله فقیرن، قیس و شجره را به علی اقطاع کرد. در مقابل برخی گزارش‌ها حاکی از این است که این منطقه را پیامبر به بلال بن حارث مزنی اقطاع داد و آن را بلاد مزینه می‌گفتند.برخی نیز بر همین اساس انتساب چاه‌های این منطقه به علی ابن ابیطالب را نادرست می‌دانند.

ارتباط نام آبار علی به علی دینار

در گزاشی غیر مستند که در اینترنت شهرت یافته است نام آبار علی را به «علی دینار» سلطان دارفور نسبت داده‌اند. گفته شده که او در سال ۱۸۹۸م/۱۳۱۵ق چاه‌های آب ذوالحلیفه را بازسازی كرد و از آن پس این منطقه به نام او آبار علی خوانده شد؛ اما چنین برداشتی نمی‌تواند درست باشد زیرا نام آبار علی از سده‌ها پیش رایج بوده است.

گالری

• 
• 
• 

  این تصویر نشان می‌دهد که چاه‌هایی که برخی آن را امروزه آبار علی می‌دانند در مزرعه متعلق به منصور الفریدی قرار دارد

• 

  مناره مسجد شجره و فاصله آن با این چاه‌ها در این تصویر معلوم است

منابع

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل آبار علی.

• اعانة الطالبین: السید البکری الدمیاطی (م.۱۳۱۰ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۸ق
• البحر الرائق: ابونجیم المصری (م.۹۷۰ق.)، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق
• تاج العروس: الزبیدی (م.۱۲۰۵ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق
• چهارده نور پاک: عقیقی بخشایشی، نوید اسلام، ۱۳۸۱ش
• الدرالمختار: الحصکفی (م.۱۰۸۸ق.)، به کوشش مکتب البحوث، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق
• عمدة القاری: العینی (م.۸۵۵ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی
• العین: خلیل (م.۱۷۵ق.)، به کوشش المخزومی و السامرائی، دار الهجره، ۱۴۰۹ق
• کشف الخفاء: اسماعیل العجلونی (م.۱۱۶۲ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۸ق
• لسان العرب: ابن منظور (م.۷۱۱ق.)، قم، ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق
• مدینه‌شناسی، محمد علی نجفی، تهران، قلم، ۱۳۶۲
• المعالم الاثیره: محمد محمد حسن شراب، بیروت، دار القلم، ۱۴۱۱ق
• المغانم المطابه فی معالم الطابه، محمد بن یعقوب فیروزآبادی، تحقیق حمد الجاسر، ۱۹۶۹م.
• معجم البلدان: یاقوت الحموی (م.۶۲۶ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م
• معجم الفاظ الفقه الجعفری: احمد فتح‌الله، الدمام، ۱۴۱۵ق
• مناسک حج و عمره: سید محمد علی ابطحی، ۱۴۱۸ق
• مناسک حج: لطف‌الله صافی، قم، دار القرآن الکریم، ۱۴۱۶ق
• معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، الجزء الخامس، عبدالعزیز بن عبدالرحمن کعکی، جده، ناشر:مولف، ۲۰۱۲
• معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، الجزء الرابع، عبدالعزیز بن عبدالرحمن کعکی، بیروت، ناشر:مولف،‌2011