المفصل فی تاریخ النجف الاشرف (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
←محتوا
(←محتوا) |
(←محتوا) |
||
| خط ۴۱: | خط ۴۱: | ||
==محتوا== | ==محتوا== | ||
كتاب المفصل فى تاريخ النجف الاشرف، تاریخ شهر [[نجف]] را از پیش از [[اسلام]] تا آغاز سده بیستم میلادی بررسی کرده است. این کتاب به موضوعات مربوط به نجف مانند جنگ‌ها، انقلاب‌ها، کودتاها، مکان‌های مقدس، [[حوزه علمیه نجف|حوزه علمیه]]، عالمان، ادیبان، نهادهای آموزشی، کتابخانه‌ها، گروه‌های علمی، ادبی و اجتماعی، نشریات، چاپخانه‌ها و نجف از دیدگاه دیگران پرداخته است.<ref>المفصل فی تاریخ النجف الاشرف، تمام کتاب.</ref> مؤلف از نسخه‌های خطی و چاپی بهره برده و در مواردى بر شنيده‌ها و دیده‌های خود تكيه كرده است.<ref>نگاهی به کتاب المفصل فی تاریخ النجف الاشرف، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۴، ص1۸۳.</ref> موضوعات المفصل فی تاریخ النجف، به ترتیب جلد به این شرح است: | كتاب المفصل فى تاريخ النجف الاشرف، تاریخ شهر [[نجف]] را از پیش از [[اسلام]] تا آغاز سده بیستم میلادی بررسی کرده است. این کتاب به موضوعات مربوط به نجف مانند جنگ‌ها، انقلاب‌ها، کودتاها، مکان‌های مقدس، [[حوزه علمیه نجف|حوزه علمیه]]، عالمان، ادیبان، نهادهای آموزشی، کتابخانه‌ها، گروه‌های علمی، ادبی و اجتماعی، نشریات، چاپخانه‌ها و نجف از دیدگاه دیگران پرداخته است.<ref>المفصل فی تاریخ النجف الاشرف، تمام کتاب.</ref> مؤلف از نسخه‌های خطی و چاپی بهره برده و در مواردى بر شنيده‌ها و دیده‌های خود تكيه كرده است.<ref>نگاهی به کتاب المفصل فی تاریخ النجف الاشرف، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۴، ص1۸۳.</ref> موضوعات المفصل فی تاریخ النجف، به ترتیب جلد به این شرح است: | ||
* '''جلد اول''' | * '''جلد اول'''؛ نجف، پیش از اسلام تا پایان [[دوره عثمانی]] | ||
:در این جلد، به بررسی واژگانی نجف، جغرافیای کوفه، رودهای نجف، جنگ‌ها و غارت‌ها پرداخته است.<ref>نگاهی به کتاب المفصل فی تاریخ النجف الاشرف، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۴، ص1۸۳ و ۱۸۴.</ref> | :در این جلد، به بررسی واژگانی نجف، جغرافیای کوفه، رودهای نجف، جنگ‌ها و غارت‌ها پرداخته است.<ref>نگاهی به کتاب المفصل فی تاریخ النجف الاشرف، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۴، ص1۸۳ و ۱۸۴.</ref> | ||
* '''جلد دوم''' | * '''جلد دوم'''؛ تاریخ مزار و حرم امام علی(ع) | ||
:برخی از مطالب این جلد عبارتند از: تاريخ بناى [[مرقد امام علی(ع)]] و بخش‌هاى آن، زيارت شدن [[امام علی(ع)]] توسط امامان(ع)، امام‌زادگان، پادشاهان، امیران، گروه‌هاى اسلامى، عربى و بيگانگان، اوقات زيارت، اداره مرقد امام علی(ع) (نقابت، خدمه، خزانه‌دارى)، دفن در [[روضه]]، دفن در [[صحن حیدری]]، کاربری صحن حیدری.<ref>المفصل فی تاریخ النجف الاشرف، ج۲، ص۱۷۹؛ نگاهی به کتاب المفصل فی تاریخ النجف الاشرف، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۴، ص ۱۸۴ و ۱۸۵.</ref> | :برخی از مطالب این جلد عبارتند از: تاريخ بناى [[مرقد امام علی(ع)]] و بخش‌هاى آن، زيارت شدن [[امام علی(ع)]] توسط امامان(ع)، امام‌زادگان، پادشاهان، امیران، گروه‌هاى اسلامى، عربى و بيگانگان، اوقات زيارت، اداره مرقد امام علی(ع) (نقابت، خدمه، خزانه‌دارى)، دفن در [[روضه]]، دفن در [[صحن حیدری]]، کاربری صحن حیدری.<ref>المفصل فی تاریخ النجف الاشرف، ج۲، ص۱۷۹؛ نگاهی به کتاب المفصل فی تاریخ النجف الاشرف، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۴، ص ۱۸۴ و ۱۸۵.</ref> | ||
* '''جلد سوم''' | * '''جلد سوم'''؛ مکان‌های مقدس نجف | ||
:این جلد که حجمی کمتر از جلدهای پیشین دارد به مکان‌های مقدس مانند مرقدها، [[مقام|مقام‌ها]]، مسجدها، حسینه‌ها و تکایا پرداخته است. فصل چهارم به [[وادی‌السلام]]، بزرگترین قبرستان جهان اختصاص یافته است. | :این جلد که حجمی کمتر از جلدهای پیشین دارد به مکان‌های مقدس مانند مرقدها، [[مقام|مقام‌ها]]، مسجدها، حسینه‌ها و تکایا پرداخته است. فصل چهارم به [[وادی‌السلام]]، بزرگترین قبرستان جهان اختصاص یافته است. | ||
* '''جلد چهارم''' | * '''جلد چهارم'''؛ تاریخ حوزه علمیه نجف از سده چهارم تا دوازدهم | ||
:برخی از مطالب این جلد به این شرح است: دوره تأسیس [[حوزه نجف]]، دوره قانونمندی آن، دوره ضعف، دوره بازسازی در سده هشتم، شکوفایی حوزه نجف در سده نهم، افول حوزه علمیه [[حله]]، نزاع سیاسی و فکری بین دو [[دولت عثمانی]] و [[دوره صفویه|صفوی]] و تأثیر آن در افزایش هجرت عالمان به حوزه نجف در سده یازدهم، پیدایش جریان [[اخباری‌گری|اخباری]]، پیروزی اصولی‌ها بر اخباری‌ها در سده دوازدهم. | :برخی از مطالب این جلد به این شرح است: دوره تأسیس [[حوزه نجف]]، دوره قانونمندی آن، دوره ضعف، دوره بازسازی در سده هشتم، شکوفایی حوزه نجف در سده نهم، افول حوزه علمیه [[حله]]، نزاع سیاسی و فکری بین دو [[دولت عثمانی]] و [[دوره صفویه|صفوی]] و تأثیر آن در افزایش هجرت عالمان به حوزه نجف در سده یازدهم، پیدایش جریان [[اخباری‌گری|اخباری]]، پیروزی اصولی‌ها بر اخباری‌ها در سده دوازدهم. | ||
:نویسنده در هر دوره تاریخی به بیان سرگذشت بزرگان آن دوره پرداخته است.<ref>نگاهی به کتاب المفصل فی تاریخ النجف الاشرف، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۴، ص ۱۸۴ و ۱۸۵.</ref> | :نویسنده در هر دوره تاریخی به بیان سرگذشت بزرگان آن دوره پرداخته است.<ref>نگاهی به کتاب المفصل فی تاریخ النجف الاشرف، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۴، ص ۱۸۴ و ۱۸۵.</ref> | ||
* '''جلد پنجم''' | * '''جلد پنجم'''؛ حوزه علمیه نجف در سده سیزدهم | ||
:عنوان فرعی این جلد، مدرسة النجف الاشرف فى عصر التجديد است. این جلد، حوزه نجف را در سده سیزدهم به عنوان رهبر فکری جهان تشیع معرفی کرده و به موضوعاتی چون زعامت فقهى، اصولى، رویدادهای سیاسی مانند معركه الخميس، نشست بلاغى، معركه طاعونى، معرکه قفطانى و مناسبات ادیبان نجف با ادیبان ديگر شهرهاى [[عراق]] پرداخته است. زندگی‌نامه ۲۰ تن از بزرگان شیعه که همه یا بیشتر دوران نشاط علمی خود را در سده سیزدهم گذرانده اند، از دیگر بخش‌های این جلد است. برخی از آنان عبارتند از: [[سید محمدمهدی بحرالعلوم]]، [[سيد جواد عاملى]]، شيخ [[جعفر كاشف‌الغطاء]]، [[ميرزاى قمى]]، شيخ [[احمد احسايى]]، ملا [[مهدى نراقى]]، [[شيخ حسين نجفى]]، شيخ [[حسن كاشف الغطاء]]، [[صاحب جواهر]]، محمدجواد ملا كتاب، [[شيخ انصارى]]، ملا [[على خليلى]]، [[سيد حسين كوه‌كمرى]]، [[سيد مهدى قزوينى]] و ملا[[محمد ایروانی]]. | :عنوان فرعی این جلد، مدرسة النجف الاشرف فى عصر التجديد است. این جلد، حوزه نجف را در سده سیزدهم به عنوان رهبر فکری جهان تشیع معرفی کرده و به موضوعاتی چون زعامت فقهى، اصولى، رویدادهای سیاسی مانند معركه الخميس، نشست بلاغى، معركه طاعونى، معرکه قفطانى و مناسبات ادیبان نجف با ادیبان ديگر شهرهاى [[عراق]] پرداخته است. زندگی‌نامه ۲۰ تن از بزرگان شیعه که همه یا بیشتر دوران نشاط علمی خود را در سده سیزدهم گذرانده اند، از دیگر بخش‌های این جلد است. برخی از آنان عبارتند از: [[سید محمدمهدی بحرالعلوم]]، [[سيد جواد عاملى]]، شيخ [[جعفر كاشف‌الغطاء]]، [[ميرزاى قمى]]، شيخ [[احمد احسايى]]، ملا [[مهدى نراقى]]، [[شيخ حسين نجفى]]، شيخ [[حسن كاشف الغطاء]]، [[صاحب جواهر]]، محمدجواد ملا كتاب، [[شيخ انصارى]]، ملا [[على خليلى]]، [[سيد حسين كوه‌كمرى]]، [[سيد مهدى قزوينى]] و ملا[[محمد ایروانی]]. | ||
:نیمه دوم جلد پنجم، به خاندان‌هاى علمى سرشناس نجف اختصاص یافته است؛ از جمله ازرى، اعسم، امين، انصارى، بحرالعلوم، بلاغى، جزايرى، جواهرى، حسانى، جصانى، حكيم، حلو، حويزى، حيدرى، خاقانى، خرسان، خليلى، خنفر، زين، شراره و شرقى. | :نیمه دوم جلد پنجم، به خاندان‌هاى علمى سرشناس نجف اختصاص یافته است؛ از جمله ازرى، اعسم، امين، انصارى، بحرالعلوم، بلاغى، جزايرى، جواهرى، حسانى، جصانى، حكيم، حلو، حويزى، حيدرى، خاقانى، خرسان، خليلى، خنفر، زين، شراره و شرقى. | ||
:اين جلد به همراه جلد پسین، از بهترين جلدهای کتاب المفصل، شمرده شده است.<ref>نگاهی به کتاب المفصل فی تاریخ النجف الاشرف، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۴، ص1۸۵.</ref> | :اين جلد به همراه جلد پسین، از بهترين جلدهای کتاب المفصل، شمرده شده است.<ref>نگاهی به کتاب المفصل فی تاریخ النجف الاشرف، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۴، ص1۸۵.</ref> | ||
* '''جلد ششم''' | * '''جلد ششم'''؛ ادامه مطلب ناتمامِ خاندان‌های علمی نجف و معرفی بزرگان سادات و غیر سادات | ||
:این جلد مطلب خاندان‌های علمی نجفی یا ساکن در نجف که در جلد پیشین ناتمام مانده بود را کامل کرده و به معرفی خاندان‌هایی مانند عاملى، طريحى، طالقانى، فتونى، فحام، قزوينى، كاشف الغطاء، محى‌الدين، مشكور، مغنيه، مظفر، آل ياسين، ملا كتاب و بهبهانى پرداخته است. در ادامه به سادات علوی مشهور به رضوی، موسوى، حسنى و حسينى پرداخته که به یک خاندان منتسب نگشته‌اند. بخش دیگر این جلد درباره افرادی است که مشهور به نجفی، غروی و مشهدی هستند، ولی نجفی نیستند و از شهرهای دیگر به نجف آمده‌اند. | :این جلد مطلب خاندان‌های علمی نجفی یا ساکن در نجف که در جلد پیشین ناتمام مانده بود را کامل کرده و به معرفی خاندان‌هایی مانند عاملى، طريحى، طالقانى، فتونى، فحام، قزوينى، كاشف الغطاء، محى‌الدين، مشكور، مغنيه، مظفر، آل ياسين، ملا كتاب و بهبهانى پرداخته است. در ادامه به سادات علوی مشهور به رضوی، موسوى، حسنى و حسينى پرداخته که به یک خاندان منتسب نگشته‌اند. بخش دیگر این جلد درباره افرادی است که مشهور به نجفی، غروی و مشهدی هستند، ولی نجفی نیستند و از شهرهای دیگر به نجف آمده‌اند. | ||
:اين جلد به همراه جلد پیشین، از بهترين جلدهای کتاب المفصل، شمرده شده است. | :اين جلد به همراه جلد پیشین، از بهترين جلدهای کتاب المفصل، شمرده شده است. | ||
* '''جلد هفتم''' | * '''جلد هفتم'''؛ حوزه علمیه نجف در سده چهاردهم قمری | ||
: نویسنده در آغاز جلد هفتم، به [[اخباری‌گری|اخبارى‌گرايى]]، اجتهادمحورى، اموری درباره منبر، شعر و ادب و طبقات شاعران پرداخته است. پس از آن، وارد بحث مرجعيت در اين دوران طلايى حوزه نجف شده و به ترتيب تاريخِ درگذشت، از [[ميرزاى رشتى]] (متوفاى ١٣١٢ق) آغاز نموده و با [[سيد مهدى شيرازى]] (متوفاى ١٣٨٠ق) پایان رسانده است. سرگذشت مراجعى چون [[محمدحسن مامقانى]]، [[ميرزا حسين خليلى]]، [[آخوند خراسانى]]، [[سيد مهدى حيدرى]]، [[سيد كاظم يزدى]]، [[ميرزاى نائينى]]، [[آقاضياء عراقى]]، [[سيد ابوالحسن اصفهانى]] و تعدادى از مشاهير خاندان كاشف الغطاء در اين بخش آمده است. مؤلف بر این باور است كه حوزه نجف در اين عصر وارد دوره جديدى شده است.<ref>نگاهی به کتاب المفصل فی تاریخ النجف الاشرف، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۴، ص1۸۶؛ المفصل فی تاریخ النجف الاشرف، ج۷، ص۸۸.</ref> | : نویسنده در آغاز جلد هفتم، به [[اخباری‌گری|اخبارى‌گرايى]]، اجتهادمحورى، اموری درباره منبر، شعر و ادب و طبقات شاعران پرداخته است. پس از آن، وارد بحث مرجعيت در اين دوران طلايى حوزه نجف شده و به ترتيب تاريخِ درگذشت، از [[ميرزاى رشتى]] (متوفاى ١٣١٢ق) آغاز نموده و با [[سيد مهدى شيرازى]] (متوفاى ١٣٨٠ق) پایان رسانده است. سرگذشت مراجعى چون [[محمدحسن مامقانى]]، [[ميرزا حسين خليلى]]، [[آخوند خراسانى]]، [[سيد مهدى حيدرى]]، [[سيد كاظم يزدى]]، [[ميرزاى نائينى]]، [[آقاضياء عراقى]]، [[سيد ابوالحسن اصفهانى]] و تعدادى از مشاهير خاندان كاشف الغطاء در اين بخش آمده است. مؤلف بر این باور است كه حوزه نجف در اين عصر وارد دوره جديدى شده است.<ref>نگاهی به کتاب المفصل فی تاریخ النجف الاشرف، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۴، ص1۸۶؛ المفصل فی تاریخ النجف الاشرف، ج۷، ص۸۸.</ref> | ||
* '''جلد هشتم''' | * '''جلد هشتم'''؛ مرجعیت شیعه بین سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۰ میلادی | ||
:در آغاز جلد هشتم، رابطه نجف با حکومت عصر بررسی شده و به مراجع شیعه در دوران معاصر به ویژه در سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۰ میلادی پرداخته شده است.{{یادداشت|البته از بيان مطالبى كه پس از سال ٢٠٠٠ روى داده نيز پرهيزى نشده است.}} برخی از عالمانی که در این جلد بررسی شده‌اند عبارتند از: [[سيد عبدالهادى شيرازى]]، [[سيد محسن حكيم]]، [[شيخ عبدالكريم زنجانى]]، [[سيد ابوالقاسم خوئى]]، [[امام خمينى]]، [[سید محمدباقر صدر|شهيد صدر]]، [[سيد على سيستانى]]، [[سيد محمد سعيد حكيم]]، [[شيخ بشير نجف]].<ref>نگاهی به کتاب المفصل فی تاریخ النجف الاشرف، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۴، ص1۸۶.</ref> | :در آغاز جلد هشتم، رابطه نجف با حکومت عصر بررسی شده و به مراجع شیعه در دوران معاصر به ویژه در سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۰ میلادی پرداخته شده است.{{یادداشت|البته از بيان مطالبى كه پس از سال ٢٠٠٠ روى داده نيز پرهيزى نشده است.}} برخی از عالمانی که در این جلد بررسی شده‌اند عبارتند از: [[سيد عبدالهادى شيرازى]]، [[سيد محسن حكيم]]، [[شيخ عبدالكريم زنجانى]]، [[سيد ابوالقاسم خوئى]]، [[امام خمينى]]، [[سید محمدباقر صدر|شهيد صدر]]، [[سيد على سيستانى]]، [[سيد محمد سعيد حكيم]]، [[شيخ بشير نجف]].<ref>نگاهی به کتاب المفصل فی تاریخ النجف الاشرف، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۴، ص1۸۶.</ref> | ||
* '''جلد نهم''' | * '''جلد نهم'''؛ عالمان شیعه در نجف از سال ۱۹۰۰ تا پس از ۲۰۰۰ میلادی | ||
:در بخش اول، از بزرگان حوزه نجف در پایان سده نوزدهم میلادی و آغاز سده بیستم یاد شده است. در بخش دوم، عالمان نجف بین سال‌های ۱۹۰۰ تا ۱۹۱۴ میلادی و در بخش سوم، عالمان نجف بین سال‌های ۱۹۱۴ تا ۱۹۲۰ میلادی بررسی شده‌اند. برخی از کسانی که در این جلد از آنها یاد شده عبارتند از: [[سيد محمد فشاركى]]، [[میرزا حسین نوری|محدث نورى]]، شيخ محمود ذهب، [[سید محمدسعید حبوبی|سيد سعيد حبوبى]]، [[محمدعلى چهاردهى]]، [[سید محمدعلی شاه عبدالعظیمی|محمدعلى شاه‌عبدالعظيمى]]، [[محمدجواد بلاغی|علامه بلاغى]]، اسدالله زنجانى، [[سيد حسن صدر]]، [[محمدرضا اصفهانى]]، [[محمد حرزالدين]]، [[سيد حسين قمى]]، شيخ [[جعفر نقدى]]، [[سيد محسن امين عاملى]] و[[سيد جمال گلپايگانی]].<ref>نگاهی به کتاب المفصل فی تاریخ النجف الاشرف، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۴، ص1۸۶ و ۱۸۷.</ref> | :در بخش اول، از بزرگان حوزه نجف در پایان سده نوزدهم میلادی و آغاز سده بیستم یاد شده است. در بخش دوم، عالمان نجف بین سال‌های ۱۹۰۰ تا ۱۹۱۴ میلادی و در بخش سوم، عالمان نجف بین سال‌های ۱۹۱۴ تا ۱۹۲۰ میلادی بررسی شده‌اند. برخی از کسانی که در این جلد از آنها یاد شده عبارتند از: [[سيد محمد فشاركى]]، [[میرزا حسین نوری|محدث نورى]]، شيخ محمود ذهب، [[سید محمدسعید حبوبی|سيد سعيد حبوبى]]، [[محمدعلى چهاردهى]]، [[سید محمدعلی شاه عبدالعظیمی|محمدعلى شاه‌عبدالعظيمى]]، [[محمدجواد بلاغی|علامه بلاغى]]، اسدالله زنجانى، [[سيد حسن صدر]]، [[محمدرضا اصفهانى]]، [[محمد حرزالدين]]، [[سيد حسين قمى]]، شيخ [[جعفر نقدى]]، [[سيد محسن امين عاملى]] و[[سيد جمال گلپايگانی]].<ref>نگاهی به کتاب المفصل فی تاریخ النجف الاشرف، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۴، ص1۸۶ و ۱۸۷.</ref> | ||
* '''جلد دهم''' | * '''جلد دهم'''؛ مشاهیر نجف بین سال‌های ۱۹۵۸ تا ۲۰۰۰ میلادی | ||
: در جلد دهم مؤلف به مشاهير نجف اشرف در بازه زمانى سال ١٩۵٨ تا ٢٠٠٠ ميلادى پرداخته است. [[محمدعلى اردوبادى]]، [[محمدرضا مظفر]]، [[هبه‌الدين شهرستانى]]، [[آقابزرگ تهرانى]]، [[عبدالرزاق مقرم]]، سيدجمال گلپايگانى، [[سيد حسن خرسان]]، [[مرتضى فيروزآبادى]]، جعفر بحرالعلوم، سيد يوسف حكيم، عبدالحسين مظفر، شيخ [[محمدمهدى شمس‌الدين]] و [[سيد محمدتقى حكيم]] برخى از افراد معرفى شده در اين جلد هستند. | : در جلد دهم مؤلف به مشاهير نجف اشرف در بازه زمانى سال ١٩۵٨ تا ٢٠٠٠ ميلادى پرداخته است. [[محمدعلى اردوبادى]]، [[محمدرضا مظفر]]، [[هبه‌الدين شهرستانى]]، [[آقابزرگ تهرانى]]، [[عبدالرزاق مقرم]]، سيدجمال گلپايگانى، [[سيد حسن خرسان]]، [[مرتضى فيروزآبادى]]، جعفر بحرالعلوم، سيد يوسف حكيم، عبدالحسين مظفر، شيخ [[محمدمهدى شمس‌الدين]] و [[سيد محمدتقى حكيم]] برخى از افراد معرفى شده در اين جلد هستند. | ||
:در این جلد ۲۲ شخصیت نیز معرفی شده که سرگذشت آنها بیان نشده است. | :در این جلد ۲۲ شخصیت نیز معرفی شده که سرگذشت آنها بیان نشده است. | ||
* '''جلد یازدهم''' | * '''جلد یازدهم'''؛ ارتباطات حوزه نجف با حوزه‌های علمیه دیگر مناطق عراق در دوران معاصر | ||
: در این جلد، به ارتباطات حوزه نجف با حوزه‌هاى علميه ديگر مناطق عراق مانند [[بغداد]]، [[كربلا]]، [[كاظمين]]، [[سماوه]]، [[كوت]]، [[حله]]، [[ديوانيه]]و [[موصل]] پرداخته شده و خاندان‌هاى علمى مناطق عراق، چون فرطوسى، حولاوى، جمال‌الدين، مظفر، حلو، سودانى، طريحى، صافى، محفوظ، كاظمى و برخى بزرگان آنان یاد شده است. ارتباطات در اين جلد به ارتباطاتِ دوران معاصر حوزه‌ها اختصاص یافته و به ارتباطهاى سده‌هاى گذشته پرداخته نشده است. | : در این جلد، به ارتباطات حوزه نجف با حوزه‌هاى علميه ديگر مناطق عراق مانند [[بغداد]]، [[كربلا]]، [[كاظمين]]، [[سماوه]]، [[كوت]]، [[حله]]، [[ديوانيه]]و [[موصل]] پرداخته شده و خاندان‌هاى علمى مناطق عراق، چون فرطوسى، حولاوى، جمال‌الدين، مظفر، حلو، سودانى، طريحى، صافى، محفوظ، كاظمى و برخى بزرگان آنان یاد شده است. ارتباطات در اين جلد به ارتباطاتِ دوران معاصر حوزه‌ها اختصاص یافته و به ارتباطهاى سده‌هاى گذشته پرداخته نشده است. | ||
* '''جلد دوازدهم''' | * '''جلد دوازدهم'''؛ ارتباطات حوزه نجف با حوزه دیگر کشورهای اسلامی و نقش حوزه نجف در تحولات جهان اسلام | ||
: این جلد به ارتباطات حوزه علميه نجف با حوزه ديگر سرزمين‌هاى عربى اسلامى مانند [[مصر]]، [[شام]]، شرق عربستان و [[بحرين]] پرداخته است. نيمه دوم اين جلد به واكنش حوزه نجف به تحولات و حوادث جهان اسلام، از جمله تأييد مشروطه عثمانى، پشتيبانى از [[مشروطه]] ايران، دفاع از حركت‌هاى ضد استعمارى و حمايت از [[ايران]]، [[تونس]]، [[فلسطين]]، [[ليبى]]، [[مصر]]، [[الجزاير]] و. . . پرداخته است.<ref>نگاهی به کتاب المفصل فی تاریخ النجف الاشرف، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۴، ص1۸۷.</ref> | : این جلد به ارتباطات حوزه علميه نجف با حوزه ديگر سرزمين‌هاى عربى اسلامى مانند [[مصر]]، [[شام]]، شرق عربستان و [[بحرين]] پرداخته است. نيمه دوم اين جلد به واكنش حوزه نجف به تحولات و حوادث جهان اسلام، از جمله تأييد مشروطه عثمانى، پشتيبانى از [[مشروطه]] ايران، دفاع از حركت‌هاى ضد استعمارى و حمايت از [[ايران]]، [[تونس]]، [[فلسطين]]، [[ليبى]]، [[مصر]]، [[الجزاير]] و. . . پرداخته است.<ref>نگاهی به کتاب المفصل فی تاریخ النجف الاشرف، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۴، ص1۸۷.</ref> | ||
* '''جلد سیزدهم''' | * '''جلد سیزدهم'''؛ ارتباط حوزه نجف با دیگر مناطق اسلامی به ویژه ایران | ||
:این جلد، با عنوان فرعی صلات النجف الاشرف بالحوزات العلميه فى العالم الاسلامى، به ارتباط حوزه نجف با دیگر مناطق اسلامی مانند حوزه‌های [[افغانستان]]، [[پاکستان]]، [[هند]] و مشاهیر آن مناطق پرداخته است. بیشترین حجم این جلد ارتباط حوزه نجف با ایران اختصاص یافته است. | :این جلد، با عنوان فرعی صلات النجف الاشرف بالحوزات العلميه فى العالم الاسلامى، به ارتباط حوزه نجف با دیگر مناطق اسلامی مانند حوزه‌های [[افغانستان]]، [[پاکستان]]، [[هند]] و مشاهیر آن مناطق پرداخته است. بیشترین حجم این جلد ارتباط حوزه نجف با ایران اختصاص یافته است. | ||
:نویسنده در این جلد از خلیج فارس با عنوان الخلیج العربی یاد کرده<ref>المفصل فی تاریخ النجف االاشرف، ج۱۲، ص۳۱۴.</ref> که مورد اعتراض ایرانیان قرار گرفته و برخی آن را ریشه در تعصب عربی مؤلف دانسته‌اند.<ref>نگاهی به کتاب المفصل فی تاریخ النجف الاشرف، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۴، ص1۸۸.</ref> | :نویسنده در این جلد از خلیج فارس با عنوان الخلیج العربی یاد کرده<ref>المفصل فی تاریخ النجف االاشرف، ج۱۲، ص۳۱۴.</ref> که مورد اعتراض ایرانیان قرار گرفته و برخی آن را ریشه در تعصب عربی مؤلف دانسته‌اند.<ref>نگاهی به کتاب المفصل فی تاریخ النجف الاشرف، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۴، ص1۸۸.</ref> | ||
* '''جلد چهاردهم''' | * '''جلد چهاردهم'''؛ مجالس و نشست‌هاى علمى و ادبى خاندان‌هاى علمى نجف | ||
:در این جلد، با عنوان فرعی المجالس و النوادى العلمية و الادبية، به مجالس و نشست‌هاى علمى و ادبى خاندان‌هاى علمى نجف پرداخته است. این جلد، با مجلس مشهور ميرزا مهدى خراسانى، فرزند [[بزرگ آخوند خراسانى]] آغاز شده و از مجالسى مانند بحرالعلوم، جمال‌الدين، حكيم، خاقانى، آل‌صافى، خليلى، آل‌طالقانى، آل‌قزوينى، آل‌محى‌الدين و آل‌ياسين ياد شده است. در پایان كتاب زندگی‌نامه ٢۵ شاعر كه مؤلف به مجالس خاص آنان دست نيافته، ذکر شده است.<ref>نگاهی به کتاب المفصل فی تاریخ النجف الاشرف، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۴، ص1۸۸.</ref> | :در این جلد، با عنوان فرعی المجالس و النوادى العلمية و الادبية، به مجالس و نشست‌هاى علمى و ادبى خاندان‌هاى علمى نجف پرداخته است. این جلد، با مجلس مشهور ميرزا مهدى خراسانى، فرزند [[بزرگ آخوند خراسانى]] آغاز شده و از مجالسى مانند بحرالعلوم، جمال‌الدين، حكيم، خاقانى، آل‌صافى، خليلى، آل‌طالقانى، آل‌قزوينى، آل‌محى‌الدين و آل‌ياسين ياد شده است. در پایان كتاب زندگی‌نامه ٢۵ شاعر كه مؤلف به مجالس خاص آنان دست نيافته، ذکر شده است.<ref>نگاهی به کتاب المفصل فی تاریخ النجف الاشرف، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۴، ص1۸۸.</ref> | ||
* '''جلد پانزدهم''' | * '''جلد پانزدهم'''؛ نشست‌های ادبی و شعری ادیبان نجف با یکدیگر و با ادیبان دیگر مناطق | ||
:این جلد ادامه مطالب جلد پیشین است و به نشست‌های ادبی و علمی ادیبان عراقی پرداخته است. بخشی از این جلد به دو گروه نوگرا و سنت‌گرا در زمینه شعر و ادب که غالبا رویارویی داشته‌اند پرداخته است. نشست‌هاى مشترك بین ادیبان نجف و ادیبان ديگر شهرهاى عراق و ادیبان ديگر كشورها مانند [[لبنان]] و مصر از دیگر بخش‌های جلد پانزدهم است. در بخشى دیگر به مساجلات و ردّ و ابرام‌هاى طرفينى ميان ادیبان و شاعران با همدیگر، يا با فقیهان و عالمان پرداخته شده و نزديك به ۱۰۰ نمونه بیان شده است.<ref>نگاهی به کتاب المفصل فی تاریخ النجف الاشرف، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۴، ص1۸۸-۱۹۰.</ref> | :این جلد ادامه مطالب جلد پیشین است و به نشست‌های ادبی و علمی ادیبان عراقی پرداخته است. بخشی از این جلد به دو گروه نوگرا و سنت‌گرا در زمینه شعر و ادب که غالبا رویارویی داشته‌اند پرداخته است. نشست‌هاى مشترك بین ادیبان نجف و ادیبان ديگر شهرهاى عراق و ادیبان ديگر كشورها مانند [[لبنان]] و مصر از دیگر بخش‌های جلد پانزدهم است. در بخشى دیگر به مساجلات و ردّ و ابرام‌هاى طرفينى ميان ادیبان و شاعران با همدیگر، يا با فقیهان و عالمان پرداخته شده و نزديك به ۱۰۰ نمونه بیان شده است.<ref>نگاهی به کتاب المفصل فی تاریخ النجف الاشرف، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۴، ص1۸۸-۱۹۰.</ref> | ||
* '''جلد شانزدهم''' | * '''جلد شانزدهم'''؛ نهادهای آموزشی و تربیتی نجف | ||
:این جلد در ۳ محور به نهادهای آموزش و تربیتی نجف پرداخته است. محور اول، درباره مدرسه‌های حوزوی است که ۶٢ مدرسه و نهاد حوزوى با ذكر مؤسسان و برخى استادان و شاگردان معرفى شده است. محور دوم، که گسترده‌ترین بخش این جلد است به مجالس وعظ و سخنرانی پرداخته و بسیاری از خطیبان معرفی شده‌اند. زندگی‌نامه آنها کوتاه و زندگی‌نامه برخی مانند شیخ محمدعلی یعقوبی مفصل بیان شده است. در پایان این محور، برخی از خطیبان زن، مانند ملا وحیده یاد شده است. محور سوم، به نهادهای آموزشی جدید اختصاص یافته است. | :این جلد در ۳ محور به نهادهای آموزش و تربیتی نجف پرداخته است. محور اول، درباره مدرسه‌های حوزوی است که ۶٢ مدرسه و نهاد حوزوى با ذكر مؤسسان و برخى استادان و شاگردان معرفى شده است. محور دوم، که گسترده‌ترین بخش این جلد است به مجالس وعظ و سخنرانی پرداخته و بسیاری از خطیبان معرفی شده‌اند. زندگی‌نامه آنها کوتاه و زندگی‌نامه برخی مانند شیخ محمدعلی یعقوبی مفصل بیان شده است. در پایان این محور، برخی از خطیبان زن، مانند ملا وحیده یاد شده است. محور سوم، به نهادهای آموزشی جدید اختصاص یافته است. | ||
* '''جلد هفدهم''' | * '''جلد هفدهم'''؛ تاريخ روزنامه‌نگارى و زندگی‌نامه بزرگان روزنامه‌نگارى نجف در سده بیستم میلادی | ||
: در اين جلد، از مجلات و روزنامه‌هاى پرآوازه سده بيستم میلادی در نجف مانند الغرى، النجف الاشرف، درة النجف و العلم كه به فارسى يا عربى منتشر شده‌اند، ياد شده و به نويسندگان عرصه روزنامه‌نگارى نجف مانند | : در اين جلد، از مجلات و روزنامه‌هاى پرآوازه سده بيستم میلادی در نجف مانند الغرى، النجف الاشرف، درة النجف و العلم كه به فارسى يا عربى منتشر شده‌اند، ياد شده و به نويسندگان عرصه روزنامه‌نگارى نجف مانند | ||
[[هبة الدين شهرستانى]]، جعفر الخليلى و [[مهدى الجواهرى]] پرداخته شده است. در این جلد، از افرادى چون ملا محمد محلاتى كه در ایجاد امر روزنامه‌نگارى نجف بسيار مؤثر بوده‌اند، کوتاه ياد شده و برخى گمنامان با تفصيل معرفى شده‌اند.<ref>نگاهی به کتاب المفصل فی تاریخ النجف الاشرف، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۴، ص1۹۰.</ref> | [[هبة الدين شهرستانى]]، جعفر الخليلى و [[مهدى الجواهرى]] پرداخته شده است. در این جلد، از افرادى چون ملا محمد محلاتى كه در ایجاد امر روزنامه‌نگارى نجف بسيار مؤثر بوده‌اند، کوتاه ياد شده و برخى گمنامان با تفصيل معرفى شده‌اند.<ref>نگاهی به کتاب المفصل فی تاریخ النجف الاشرف، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۴، ص1۹۰.</ref> | ||
* '''جلد هجدهم''' | * '''جلد هجدهم'''؛ گروه‌ها و مؤسسات علمی، ادبی و اجتماعی نجف در سده بیستم میلادی | ||
:این جلد، با [[جمعیت اخوان الصفا]] آغاز شده و با گروه‌های سیاسی، علمی، ادبی، فرهنگی، مذهبی و در مواردی مختلط ادامه یافته است؛ از جمله نادى الغرى، جمعية التحرير الثقافى، جمعية القرآن الكريم، هيئة الشعراء الحسينيين، اتحاد النساء و جمعية المؤرخين. | :این جلد، با [[جمعیت اخوان الصفا]] آغاز شده و با گروه‌های سیاسی، علمی، ادبی، فرهنگی، مذهبی و در مواردی مختلط ادامه یافته است؛ از جمله نادى الغرى، جمعية التحرير الثقافى، جمعية القرآن الكريم، هيئة الشعراء الحسينيين، اتحاد النساء و جمعية المؤرخين. | ||
:در پایان این جلد، به برخی گروه‌ها و ادارات دهه نخست سده بیست و یکم میلادی نیز پرداخته شده است.<ref>نگاهی به کتاب المفصل فی تاریخ النجف الاشرف، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۴، ص1۹۱.</ref> | :در پایان این جلد، به برخی گروه‌ها و ادارات دهه نخست سده بیست و یکم میلادی نیز پرداخته شده است.<ref>نگاهی به کتاب المفصل فی تاریخ النجف الاشرف، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۴، ص1۹۱.</ref> | ||
* '''جلد نوزدهم''' | * '''جلد نوزدهم'''؛ كتابخانه‌ها و امور انتشارات نجف | ||
:در این جلد، كتابخانه‌های نجف به سه بخش عمومى، خصوصى و تجارى تقسیم و بررسی شده است. برخی از کتابخانه‌هایی که از آنها یاد شده و کتاب‌ها و نسخه‌های نفیس آن‌معرفی شده به این شرحند: كتابخانه‌هاى حرم مطهر، [[آقابزرگ تهرانى]]، [[علامه امينى]]، كاشف الغطاء، [[حسينيه شوشترى‌ها]] و شيخ [[محمد سماوی]]. از كتابخانه‌هاى خصوصى بسيارى كه بیشتر آنها از بين رفته‌اند نيز نام برده شده است. بخشی از این جلد، به انتشاراتى‌هاى مهم نجف اختصاص یافته است. '''جلد بیستم''' | :در این جلد، كتابخانه‌های نجف به سه بخش عمومى، خصوصى و تجارى تقسیم و بررسی شده است. برخی از کتابخانه‌هایی که از آنها یاد شده و کتاب‌ها و نسخه‌های نفیس آن‌معرفی شده به این شرحند: كتابخانه‌هاى حرم مطهر، [[آقابزرگ تهرانى]]، [[علامه امينى]]، كاشف الغطاء، [[حسينيه شوشترى‌ها]] و شيخ [[محمد سماوی]]. از كتابخانه‌هاى خصوصى بسيارى كه بیشتر آنها از بين رفته‌اند نيز نام برده شده است. بخشی از این جلد، به انتشاراتى‌هاى مهم نجف اختصاص یافته است. '''جلد بیستم'''؛ تاريخ سياسى و عقيدتى نجف | ||
:نویسنده، فرو رفتن نجف در قضایای سیاسی را از اواخر سده نوزدهم میلادی دانسته و مطالب این جلد را در ۷ فصل تنظیم کرده است. فصل پنجم که فصلی کوتاه است به مشروطه ایران پرداخته است. برخی چرایی این اختصار را كمبود آثار مستقل و مبسوط عربى پيرامون مشروطه دانسته‌اند. | :نویسنده، فرو رفتن نجف در قضایای سیاسی را از اواخر سده نوزدهم میلادی دانسته و مطالب این جلد را در ۷ فصل تنظیم کرده است. فصل پنجم که فصلی کوتاه است به مشروطه ایران پرداخته است. برخی چرایی این اختصار را كمبود آثار مستقل و مبسوط عربى پيرامون مشروطه دانسته‌اند. | ||
* '''جلد بیست و یکم''' | * '''جلد بیست و یکم'''؛ نجف پس از مشروطه و پیش از انقلاب ۱۹۲۰م عراق (ثورة العشرین) | ||
:این جلد به رویدادهای پس از مشروطه و پیش از [[ثورة العشرین]] در نجف پرداخته است. برخی موضوعات این جلد به این شرح است: جنگ جهانى اول و اشغال عراق توسط متجاوزان انگليسى، عالمان نجف اصلی‌ترین رهبران جهادی، چرایی خیزش انقلاب ۱۹۲۰م، عوامل رکود و افول آن، نتایج و ارکان انقلاب، | :این جلد به رویدادهای پس از مشروطه و پیش از [[ثورة العشرین]] در نجف پرداخته است. برخی موضوعات این جلد به این شرح است: جنگ جهانى اول و اشغال عراق توسط متجاوزان انگليسى، عالمان نجف اصلی‌ترین رهبران جهادی، چرایی خیزش انقلاب ۱۹۲۰م، عوامل رکود و افول آن، نتایج و ارکان انقلاب، | ||
* '''جلد بیست و دوم ''' | * '''جلد بیست و دوم '''؛ انقلاب ۱۹۲۰م عراق (ثورة العشرین) | ||
:این جلد با عنوان رهبرى نجف در انقلاب ١٩٢٠، سیاسی‌تر از جلدهای پیشین بوده و به اصلى‌ترين رویداد عراق در نيمه اول سده بيستم ميلادى يعنى ثورة العشرين، پرداخته است. نویسنده در این جلد رهبری انقلاب ۱۹۲۰م را عالمان نجف دانسته است.<ref>نگاهی به کتاب المفصل فی تاریخ النجف الاشرف، فرهنگ زیارت، شماره۱۴، ص۱۹۲.</ref> | :این جلد با عنوان رهبرى نجف در انقلاب ١٩٢٠، سیاسی‌تر از جلدهای پیشین بوده و به اصلى‌ترين رویداد عراق در نيمه اول سده بيستم ميلادى يعنى ثورة العشرين، پرداخته است. نویسنده در این جلد رهبری انقلاب ۱۹۲۰م را عالمان نجف دانسته است.<ref>نگاهی به کتاب المفصل فی تاریخ النجف الاشرف، فرهنگ زیارت، شماره۱۴، ص۱۹۲.</ref> | ||
* '''جلد بیست و سوم ''' | * '''جلد بیست و سوم '''؛ ۴ دهه اوضاع سياسى و اجتماعى عراق پس از ثوره العشرين (۱۹۲۰ تا ۱۹۵۸م) | ||
:این جلد به دوره‌ای پرداخته که عراقی‌ها میان استعمار و پادشاهی در دوَرانند و تا سال ۱۹۵۸م که نظامیان کودتا کرده و ساختار ریاست‌جمهوری و رئیس‌الوزرایی ایجاد کرده‌اند، ادامه یافته است. | :این جلد به دوره‌ای پرداخته که عراقی‌ها میان استعمار و پادشاهی در دوَرانند و تا سال ۱۹۵۸م که نظامیان کودتا کرده و ساختار ریاست‌جمهوری و رئیس‌الوزرایی ایجاد کرده‌اند، ادامه یافته است. | ||
* '''جلد بیست و چهارم''' | * '''جلد بیست و چهارم'''؛ حوادث سياسى بین سال‌های ١٩۵٨ تا ٢٠٠٠م | ||
:این جلد به رویدادهای دوره‌ای پرداخته که با کودتای نظامیان در سال ۱۹۵۸م افرادی مانند [[عبدالكريم قاسم]]، [[عبدالسلام عارف]]، [[عبدالرحمن عارف]]، [[احمد حسن البكر]] و [[صدام حسین|صدام تكريتى]] رئیس‌جمهور شده‌اند. در این جلد از مجاهدت عالمان شيعه چون [[سید ابوالقاسم خویی|آيت‌الله خويى]]، [[سید محمدباقر صدر|شهيد صدر]]، [[سید علی سیستانی|آيت‌الله سيستانى]] و شهيد [[سيد محمدصادق صدر]] ياد شده است. فصل چهارم، به [[انتفاضه ۱۹۹۱م نجف]] اختصاص یافته است. مفصل‌ترين بخش اين جلد، بخش ششم است كه در آن ١٠٩ شخصيت معاصر و موثر سياسى عراق معرفی شده‌اند. | :این جلد به رویدادهای دوره‌ای پرداخته که با کودتای نظامیان در سال ۱۹۵۸م افرادی مانند [[عبدالكريم قاسم]]، [[عبدالسلام عارف]]، [[عبدالرحمن عارف]]، [[احمد حسن البكر]] و [[صدام حسین|صدام تكريتى]] رئیس‌جمهور شده‌اند. در این جلد از مجاهدت عالمان شيعه چون [[سید ابوالقاسم خویی|آيت‌الله خويى]]، [[سید محمدباقر صدر|شهيد صدر]]، [[سید علی سیستانی|آيت‌الله سيستانى]] و شهيد [[سيد محمدصادق صدر]] ياد شده است. فصل چهارم، به [[انتفاضه ۱۹۹۱م نجف]] اختصاص یافته است. مفصل‌ترين بخش اين جلد، بخش ششم است كه در آن ١٠٩ شخصيت معاصر و موثر سياسى عراق معرفی شده‌اند. | ||
* '''جلد بیست و پنجم''' | * '''جلد بیست و پنجم'''؛ مؤسسات نجف، شهرهاى جديد و تقسيم‌بندى كشور | ||
:در این جلد، به مؤسسات ادارى، قضايى، امنيتى و نظامى نجف، شهرهاى جديد و تقسيم‌بندى كشور پرداخته شده است؛ مؤسساتى كه بیشتر آنها از اواخر [[دوره عثمانى]] تا پس از اشغال [[عراق]] ايجاد شده است.<ref>نگاهی به کتاب المفصل فی تاریخ النجف الاشرف، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۴، ص1۹۳.</ref> | :در این جلد، به مؤسسات ادارى، قضايى، امنيتى و نظامى نجف، شهرهاى جديد و تقسيم‌بندى كشور پرداخته شده است؛ مؤسساتى كه بیشتر آنها از اواخر [[دوره عثمانى]] تا پس از اشغال [[عراق]] ايجاد شده است.<ref>نگاهی به کتاب المفصل فی تاریخ النجف الاشرف، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۴، ص1۹۳.</ref> | ||
* '''جلد بیست و ششم''' | * '''جلد بیست و ششم'''؛ حيات اقتصادى و تجارى نجف | ||
* '''جلد بیست و هفتم''' | * '''جلد بیست و هفتم'''؛ جامعه نجف و ویژگی‌های آن | ||
:برخی از موضوعات این جلد به این شرح است: طبیعت جامعه نجف، پوشش و منش آنها، لهجه‌های نجفی‌ها، عشاير نجف، شعائر و مناسبات و شادى و غم نجفى‌ها. | :برخی از موضوعات این جلد به این شرح است: طبیعت جامعه نجف، پوشش و منش آنها، لهجه‌های نجفی‌ها، عشاير نجف، شعائر و مناسبات و شادى و غم نجفى‌ها. | ||
* '''جلد بیست و هشتم ''' تا '''جلد سی و یکم''' | * '''جلد بیست و هشتم ''' تا '''جلد سی و یکم'''؛ ديدگاه شاعران، مورخان و پژوهشگران درباره نجف | ||
:در این جلد نویسنده، در آثار نويسندگان و شاعران نجفى و غير نجفى به دنبال يافتن يادكرد نجف و نجفى‌هاست. | :در این جلد نویسنده، در آثار نويسندگان و شاعران نجفى و غير نجفى به دنبال يافتن يادكرد نجف و نجفى‌هاست. | ||
* '''جلد سی و دوم''' | * '''جلد سی و دوم'''؛ بزرگان فكر، ادب و دانش در نجف در سده بيستم میلادی | ||
:این جلد از حرف الف تا جیم به معرفی بزرگان فکر، ادب و دانش نجف در سد بیستم میلادی پرداخته است؛ بزرگانی که در جلدهای پیشین نام برده نشدند. کسانی که نام برده شده‌اند نیز برای یکدست شدن آنان در این جلد به صورت کوتاه معرفی شده‌اند. <ref>نگاهی به کتاب المفصل فی تاریخ النجف الاشرف، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۴، ص1۹۴.</ref> | :این جلد از حرف الف تا جیم به معرفی بزرگان فکر، ادب و دانش نجف در سد بیستم میلادی پرداخته است؛ بزرگانی که در جلدهای پیشین نام برده نشدند. کسانی که نام برده شده‌اند نیز برای یکدست شدن آنان در این جلد به صورت کوتاه معرفی شده‌اند. <ref>نگاهی به کتاب المفصل فی تاریخ النجف الاشرف، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۴، ص1۹۴.</ref> | ||
* '''جلد سی و سوم''' تا '''جلد سی و هشتم''' | * '''جلد سی و سوم''' تا '''جلد سی و هشتم'''؛ ادامه از جلد پیشین بوده و در آن، بزرگان فكر، ادب و دانش نجف از حرف خاء تا هاء معرفی شده‌اند.<ref>[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/1028223 المفصل فی تاریخ النجف الاشرف، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.]</ref> | ||
==در نگاه دیگران== | ==در نگاه دیگران== | ||