حج در ادبیات: تفاوت میان نسخه‌ها
←درون‌مایه
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۶: | خط ۶: | ||
سروده‌هایی که در زبان فارسي به موضوع حج و حرمين پرداخته‌اند گستره بسيار وسيعي دارند. برخی، به طور کلی، زمينه طرح مفاهيم مربوط به حج و حرمين را در شعر فارسي، به سه دسته تقسيم کرده‌اند؛ نخست، سروده‌هایی که در آن از واژگان حج و حرمین، تنها در کاربردهای شاعرانه بهره برده شده است؛ دوم سوگندنامه‌ها و سوم، سروده‌هایی که موضوعشان حج و حرمین است. | سروده‌هایی که در زبان فارسي به موضوع حج و حرمين پرداخته‌اند گستره بسيار وسيعي دارند. برخی، به طور کلی، زمينه طرح مفاهيم مربوط به حج و حرمين را در شعر فارسي، به سه دسته تقسيم کرده‌اند؛ نخست، سروده‌هایی که در آن از واژگان حج و حرمین، تنها در کاربردهای شاعرانه بهره برده شده است؛ دوم سوگندنامه‌ها و سوم، سروده‌هایی که موضوعشان حج و حرمین است. | ||
=== با واژگان حج و حرمین، ولی با موضوعات دیگر === | ===با واژگان حج و حرمین، ولی با موضوعات دیگر=== | ||
در برخی از سروده‌ها، از واژگان و مفاهيم مربوط به حج و حرمين، در کاربردهاي شاعرانه با موضوعات ديگر استفاده شده است. در اين موارد شاعران، با استفاده از مفاهيمي مانند کعبه، زمزم و حجرالاسود به کمک صور خيال به آفرينش تصاوير شاعرانه‌اي از معشوق خود پرداخته و زيبايي و تقدّس کعبه را به او نسبت داده‌اند و يا ممدوح خود را در بزرگي به کعبه مانند کرده‌اند.<ref>. نک:حج در آينه شعر فارسي، ص 21-38</ref> اين نمونه‌ها در قديم‌ترين دوره‌های شعر فارسي يافت مي‌شود چنان که در شعر رودکي از قديم‌ترين شاعران پارسي گوي، چشمان معشوق به کعبه مانند شده است<ref>. محيط زندگي و احوال رودکي، ص585</ref> و انوري در شعري در مدح رکن الدين فيروز شاه چنين سروده است:<ref>. ديوان انوري،ج1، ص 65</ref>{{شعر|فيروز شاه کعبه اقبال رکن دين|کز خاک پاي او اثر آب زمزم است}} | در برخی از سروده‌ها، از واژگان و مفاهيم مربوط به حج و حرمين، در کاربردهاي شاعرانه با موضوعات ديگر استفاده شده است. در اين موارد شاعران، با استفاده از مفاهيمي مانند کعبه، زمزم و حجرالاسود به کمک صور خيال به آفرينش تصاوير شاعرانه‌اي از معشوق خود پرداخته و زيبايي و تقدّس کعبه را به او نسبت داده‌اند و يا ممدوح خود را در بزرگي به کعبه مانند کرده‌اند.<ref>. نک:حج در آينه شعر فارسي، ص 21-38</ref> اين نمونه‌ها در قديم‌ترين دوره‌های شعر فارسي يافت مي‌شود چنان که در شعر رودکي از قديم‌ترين شاعران پارسي گوي، چشمان معشوق به کعبه مانند شده است<ref>. محيط زندگي و احوال رودکي، ص585</ref> و انوري در شعري در مدح رکن الدين فيروز شاه چنين سروده است:<ref>. ديوان انوري،ج1، ص 65</ref>{{شعر|فيروز شاه کعبه اقبال رکن دين|کز خاک پاي او اثر آب زمزم است}} | ||
| خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
===درون‌مایه=== | ===درون‌مایه=== | ||
====طلب و آرزوی حج | ====طلب و آرزوی حج==== | ||
بخشي از مضمون‌هاي مکرر شعر فارسي را طلب و آرزوي حج و شرح اشتياق شاعر به عبادت حج تشکيل مي‌دهد. از نمونه‌هاي بازر، شعر ابوالمجد مجدود بن آدم سنايي(473-545ق) است با این مطلع<ref>. ديوان سنايي، ص 222</ref> | بخشي از مضمون‌هاي مکرر شعر فارسي را طلب و آرزوي حج و شرح اشتياق شاعر به عبادت حج تشکيل مي‌دهد. از نمونه‌هاي بازر، شعر ابوالمجد مجدود بن آدم سنايي(473-545ق) است با این مطلع<ref>. ديوان سنايي، ص 222</ref> | ||
{{شعر|گاه آن آمد که با مردان سوي ميدان شويم|یک ره از ایوان برون آییم و بر کیوان شویم}} | {{شعر|گاه آن آمد که با مردان سوي ميدان شويم|یک ره از ایوان برون آییم و بر کیوان شویم}} | ||
| خط ۳۸: | خط ۳۸: | ||
اشتياق فراوان خود به زيارت کعبه و مرقد حضرت محمد(ص) را بيان کرده است.<ref>. ديوان اوحدي مراغه اي، ص78-79</ref> | اشتياق فراوان خود به زيارت کعبه و مرقد حضرت محمد(ص) را بيان کرده است.<ref>. ديوان اوحدي مراغه اي، ص78-79</ref> | ||
====دشواری راه حج | ==== دشواری راه حج ==== | ||
دشواري راه حج از مواردي است که بازتاب گسترده‌ای در شعر فارسي يافته است. سنايي، درباره دشواري راه باديه و خطرات آن چنين سروده است: | دشواري راه حج از مواردي است که بازتاب گسترده‌ای در شعر فارسي يافته است. سنايي، درباره دشواري راه باديه و خطرات آن چنين سروده است: | ||
{{شعر|پاي چون در باديه خونين نهاديم از بلا|همچو ريگ نرم پيش باد سرگردان شويم}} | {{شعر|پاي چون در باديه خونين نهاديم از بلا|همچو ريگ نرم پيش باد سرگردان شويم}} | ||
| خط ۶۳: | خط ۶۳: | ||
عبدالرحمن جامي(817-898ق) نيز در اين باره چنين سروده است:<ref>. کليات ديوان جامي، ص9</ref> | عبدالرحمن جامي(817-898ق) نيز در اين باره چنين سروده است:<ref>. کليات ديوان جامي، ص9</ref> | ||
{{شعر|به جان شو ساکن کعبه بيابان چند پيمايي |چو نبود قرب روحاني چه سود از قطع منزل‌ها}}و يا محتشم کاشاني (م.996ق) چنين مي‌سرايد:<ref>. ديوان محتشم کاشاني، ص90</ref> | {{شعر|به جان شو ساکن کعبه بيابان چند پيمايي |چو نبود قرب روحاني چه سود از قطع منزل‌ها}} | ||
و يا محتشم کاشاني (م.996ق) چنين مي‌سرايد:<ref>. ديوان محتشم کاشاني، ص90</ref> | |||
{{شعر|خانه پرست از ريا رفت و به کعبه کرد جا|کعبه ماست هر کجاست باده پرست مي‌رود}}در نگاه عرفاني و تعليمي آنچه بيش از ظاهر برگزاري مناسک حج اهميت دارد، آمادگي حج‌گزار با پاک کردن دل از گناه و توجه به خدا است:<ref>. کليات اشعار شيخ بهايي، ص263</ref>{{شعر|آهنگ حجاز مي‌نمودم من زار |کامد سحري به گوش دل اين گفتار|يارب به چه روي جانب کعبه رود|گبري که کليسا از او دارد عار}}در سروده‌های عرفاني، سفارش به حجِّ روحاني شده و حج روحاني که سفر درونيِ سالک به سوي خداوند است، برتر از سفر جسماني حج شمرده شده است. عارفان، تنها راه رسيدن به کعبه دل را توکل مي‌دانستند. آنها پیش از سفر به خانه خدا، مقدماتی را در نظر می‌گرفتد و هدف آنها رسيدن به کعبه به هر قيمت و روشي نبوده است. اين دسته از سروده‌ها در بیشتر موارد حج حقیقی را گذشتن از هوای نفس دانسته و از حج، سفري دروني در شناخت معبود را اراده مي‌کنند:<ref>. غزليات شمس، ج6، ص 298</ref>{{شعر|طواف کعبه دل کن اگر دلي داري|دلست کعبه معني تو گل چه پنداري|طواف کعبه صورت حقت از آن فرمود| که به واسطه آن دلي بدست آري ...}} | {{شعر|خانه پرست از ريا رفت و به کعبه کرد جا|کعبه ماست هر کجاست باده پرست مي‌رود}} | ||
در نگاه عرفاني و تعليمي آنچه بيش از ظاهر برگزاري مناسک حج اهميت دارد، آمادگي حج‌گزار با پاک کردن دل از گناه و توجه به خدا است:<ref>. کليات اشعار شيخ بهايي، ص263</ref>{{شعر|آهنگ حجاز مي‌نمودم من زار |کامد سحري به گوش دل اين گفتار|يارب به چه روي جانب کعبه رود|گبري که کليسا از او دارد عار}} | |||
در سروده‌های عرفاني، سفارش به حجِّ روحاني شده و حج روحاني که سفر درونيِ سالک به سوي خداوند است، برتر از سفر جسماني حج شمرده شده است. عارفان، تنها راه رسيدن به کعبه دل را توکل مي‌دانستند. آنها پیش از سفر به خانه خدا، مقدماتی را در نظر می‌گرفتد و هدف آنها رسيدن به کعبه به هر قيمت و روشي نبوده است. اين دسته از سروده‌ها در بیشتر موارد حج حقیقی را گذشتن از هوای نفس دانسته و از حج، سفري دروني در شناخت معبود را اراده مي‌کنند:<ref>. غزليات شمس، ج6، ص 298</ref>{{شعر|طواف کعبه دل کن اگر دلي داري|دلست کعبه معني تو گل چه پنداري|طواف کعبه صورت حقت از آن فرمود| که به واسطه آن دلي بدست آري ...}} | |||