حج ابراهیمی: تفاوت میان نسخه‌ها

حج ابراهيمي اصطلاحي است که در دوران معاصر به وسيله امام خميني* در ادبيات ديني وارد شد. اين اصطلاح که در مقابل حج جاهلي* قرار دارد،<ref>. بنيان مرصوص، ص272.</ref> به جنبه هاي عبادي و معرفتي حج ابراهيم(ع) از يک سو و از سوي ديگر، به بعد سياسي، اجتماعي ان اشاره دارد. حج مورد نظر خداوند ارتباط عميق و وثيقي با حضرت ابراهيم دارد. در قران کريم اوصافي براي ايشان ذکر شده: مهاجرت و کناره¬گيري از خويشاوندان به خاطر خدا (مريم:48)، بناکننده کعبه<ref>. تفسير قمي، ج1، ص62.</ref> (بقره:127)، تطهيرکننده کعبه از مظاهر شرک و کفر (بقره: 125) و (حج:26)، درهم‌کوبنده بت‌ها (انبياء: 57-58)، منزه بودن از شرک (نحل:120)، نخستين مجري برائت از مشرکان* (انعام:78)، قرباني کردن فرزند در راه خدا (صافات:103)، دعوت¬کننده مردم به حج (حج:27)، تسليم محض درگاه الهي (بقره:131)، الگو بودن براي همگان (ممتحنه:4) امر به معروف و نهي از منکر (بقره:132).<ref>. اسرار عرفاني حج، ص423-428؛ حج در انديشه اسلامي، ص165-166.</ref>  

حج از سويي با اجازه دادن به مردم براي داخل شدن به حرم امن الهي جلوه رحمت الهي است« و اذن في الناس بالحج ياتوک رجالا» ( حج: 27) و از سوي ديگر با فرمان برائت از مشرکان، جلوه اي از غضب الهي است« اذان من الله و رسوله الي الناس يوم الحج الاکبر ان الله بريء من المشرکين و رسوله» (توبه: 2).<ref>. صهباي حج، ص125.</ref> اين عمل هم داراي ابعاد عبادي<ref>. مناسک حج، ص133.</ref> و عرفاني<ref>. صحيفه نور، ج19، ص28.</ref> است و هم ابعاد سياسي، اجتماعي.<ref>. صحيفه نور، ج20، ص89.</ref> هدف ابراهيم از حج زنده کردن اصل توحيد و زدودن مظاهر بت و بت‌پرستي و کفر و شرک است.<ref>. صهباي حج، 124-127.</ref> (حج/22، 26؛ ابراهيم/14، 25) سراسر زندگي ابراهيم(ع)، دعوت به توحيد و عبادت خداوند و مبارزه با شرک و طاغوت بوده است.<ref>. ميقات حج، ش53، ص6-10، «حج و ابراهيم(ع) در قرآن».</ref> ايشان در کنار مراسم و مناسک عبادي، دو کار مهم ديگر نيز در ضمن حج انجام مي‌داد: تطهير مراسم حج و سرزمين حجاز از لوث شرک با برائت از شرک و مشرکان و نيز ايجاد وحدت و پيراستن جامعه اسلامي از نزاع و اختلاف.<ref>. بنيان مرصوص، ص273.</ref>

حجي که ابراهيم(ع) به عنوان آئيني عبادي سياسي<ref>. صحيفه نور، ج11، ص534</ref> بنيان نهاد، از غرض اصلي خود در دو نوبت منحرف شد. اول بار در دوره جاهليت و توسط اعراب جاهلي با انديشه ها و اذکار و اعمال مشرکانه ممزوج شد<ref>. نک: السيرة النبويه، ج1، ص199-202؛ الوثنيه في الادب الجاهلي، ص282-287، 304-305، 308-309، 310-319.</ref> و خانه خدا که محلي براي عبادت و يگانه پرستي بود را به محلي براي عبادت بتها تبديل کردند. <ref>. الوثنيه في الادب الجاهلي، ص273.</ref> در اين دوره بسياري از مناسک حج همچون تلبيه،<ref>. نک: اخبار مکه، ج1، ص75؛ تاريخ يعقوبي، ج1، ص296.</ref> احرام<ref>. صحيح مسلم، ج8، ص243؛ سنن النسائي، ج2، ص479؛ مسند ابي داوود، ص98.</ref>، طواف <ref>. السيرة النبويه، ج1، ص202؛ تفسير قمي، ج1، ص228-229؛ مجمع البيان، ج4، ص244</ref>، سعي،<ref>. نک: قرب الاسناد، ص50؛ الکافي، ج4، ص546.؛ تاريخ يعقوبي، ج1، ص254-255.</ref> قرباني<ref>. نک: احکام القرآن، ج3، ص308؛ مجمع البيان، ج7، ص155؛ الدر المنثور، ج4، ص356، 362؛ بحار الانوار، ج67، ص275.</ref> و وقوف در مزدلفه<ref>. نک: الکافي، ج4، ص247؛ تهذيب، ج5، ص456؛ تفسير عياشي، ج1، ص97.</ref> و منا<ref>. الصافي، ج1، ص238.</ref> دچار تحريف شد. (حج جاهلي)

باظهور اسلام، پيامبر اکرم(ص) به تدريج مناسک عبادي حج را به مسلمانان آموخت و تحريفها نيز به مرور زدوده شد. و کعبه بار ديگر بوسيله او از مظاهر شرک و بت پرستي پاک¬سازي شد.<ref>. صهباي حج، ص122.</ref> در سال نهم هجري با ابلاغ آيات برائت از مشرکان، توجه به بعد سياسي اجتماعي حج را نيز به مسلمانان گوشزد نمود. (برائت از مشرکان)  

پس از وفات رسول الله (ص) انحراف و اختلاف نظر در مسلمانان ايجاد شد و با غفلت از بعد سياسي، اجتماعي حج<ref>. صحيفه نور ج20 ص89.</ref> انحرافي ديگر در حج ابراهيم ايجاد شد و اهتمام حاجيان تنها به بعد عبادي آن معطوف شد. هرچند عدم تولي امام عصر و عدم محبت به ايشان، موجب بي روح و ناقص شدن بعد عبادي آن شد؛ زيرا کمال حج، ديدار با امام و بيعت با ايشان است: « تمام الحج لقاء الامام»<ref>. الکافي، ج4 ص549.</ref> که از خود مناسک با اهميت تر است و غرض از حج مي باشد.<ref>. شرح الکافي، ج6 ص381.</ref> بر پايه روايات شيعي، طوافي که در زمان ائمه انجام مي‌شد، از نظر ظاهري در زمان جاهليت نيز انجام مي‌شده و اسلام نميخواهد ادامه دهنده همان عمل باشد. بلکه به حاجيان دستور مي‌دهد پس از انجام مناسک، جهت بيعت و بيان وفاداري به سوي امام زمان خويش بروند و از دشمنان ايشان برائت کنند.‏<ref>. الکافي، ج1، ص392.</ref> بنابراين ديدار و زيارت امام از طرفي اعلان وفاداري به امام و طرفداري از حق است و از سوي ديگر، تبرّي جستن از دشمنان حق مي‏باشد.

در دوران معاصر، امام خميني (ره) بر توجه مسلمانان به ابعاد سياسي و  اجتماعي حج در کنار اهتمام به ابعاد ظاهري عبادي آن تأکيد داشت. حج واقعي که امام خميني(ع) آن‌ را حج ابراهيمي، محمدي مي‌ناميد،<ref>. صحيفه نور، ج19، ص333.</ref> آئيني است جامع و داراي ابعاد مختلف عبادي، سياسي و اجتماعي.<ref>. مناسک حج، ص10، «پيش گفتار».</ref> به نظر ايشان توجه صرف به بعد عبادي آن، غفلت از فلسفه تشريع حج<ref>. صحيفه نور، ج19، ص22-23.</ref> و غرض خداوند از آن است<ref>. صحيفه نور، ج19، ص204.</ref> و بُعد سياسي و اجتماعي حج که بعد از وفات رسول الله (ص) همانند بعد عرفاني معنوي آن مهجور مانده<ref>. صحيفه نور ج20 ص89.</ref> از بعد عبادي آن مهم‌تر است.<ref>. صحيفه نور، ج19، ص22-23.</ref>  

حجي که ابراهيم خليل الرحمن بنا نهاد، سه محور اساسي دارد: ايجاد وحدت ميان مسلمين،<ref>. صحيفه نور، ج10 ص159.</ref> تامين منافع اقتصادي، سياسي، اجتماعي و فرهنگي مردم،<ref>. صحيفه نور، ج10، ص90؛ ج19، ص22-23؛ ج18، ص91.</ref> و برائت جستن از مشرکان و مستکبران.<ref>. صحيفه نور، ج18، ص87؛ ج19، ص23-26.</ref> به نظر ايشان حجي که در آن، برائت از مشرکان و بت‌هاي زمانه و رمي شياطين و مستکبران به خصوص آمريکا که در دوره معاصر شيطان بزرگ است، نباشد ناقص است.<ref>. صحيفه نور، ج20، ص18، 87؛ ج13، ص83.</ref> حجي ابراهيمي است که هم قيام براي قسط و عدل و داد<ref>. صحيفه نور، ج20 ص89.</ref> و منافع مردم<ref>. صحيفه نور، ج20 ص89؛ ج18، ص91.</ref> داشته باشد و هم محلي براي بيان گرفتاري هاي مسلمانان باشد.<ref>. صحيفه نور، ج19، ص21.</ref> محلي باشد هم براي پيمان با خدا و هم برائت از مشرکان<ref>. صحيفه نور، ج19، ص29.</ref> و دشمني با دشمنان او.<ref>. صحيفه نور، ج20، ص89.</ref>

ويژگي‌هاي اين حج عبارت است از بيعت با خدا و دشمني با دشمنان او،<ref>صحيفه نور، ج20، ص89.</ref> توجه به دستورات عبادي در انجام مناسک،<ref>. صحيفه نور، ج19 ص25.</ref> ايجاد وحدت ميان مسلمانان،<ref>صحيفه نور، ج9، ص176؛ ج21، ص77؛ ج20، ص90.</ref> تولي اهل‌بيت و امامان معصوم،<ref>. بنيان مرصوص، ص272؛ صهباي حج، ص108.</ref> برائت از مشرکان و طاغوتيان،<ref>. صحيفه نور، ج19، ص29؛ ج18، ص87.</ref> تسليم و معرفت محض نسبت به خداوند و فرامينش،<ref>. صحيفه نور، ج19، ص25.</ref> و دارا بودن منافع سياسي، اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي براي مردم.<ref>. صحيفه نور، ج18، ص91.</ref>