←بارگاه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۱۹: | خط ۱۹: | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
== مکان == | ==مکان== | ||
این قبرستان در شمال شرقی مکه، و در دامنه جنوب غربی کوه حجون<ref>الامکنه و المیاه، ج2، ص418؛ لسان العرب، ج3، ص69، «حجن».</ref> قرار دارد. [[سفرنامه‌نویسی|سفرنامه‌نویسان]] متقدم، آن را خارج از دروازه قدیمی شهر یعنی باب المَعلی یا باب المَعلاه دانسته‌اند.<ref>رحله ابن جبیر، ص77-78؛ رحله ابن بطوطه، ج1، ص382</ref> | این قبرستان در شمال شرقی مکه، و در دامنه جنوب غربی کوه حجون<ref>الامکنه و المیاه، ج2، ص418؛ لسان العرب، ج3، ص69، «حجن».</ref> قرار دارد. [[سفرنامه‌نویسی|سفرنامه‌نویسان]] متقدم، آن را خارج از دروازه قدیمی شهر یعنی باب المَعلی یا باب المَعلاه دانسته‌اند.<ref>رحله ابن جبیر، ص77-78؛ رحله ابن بطوطه، ج1، ص382</ref> | ||
[[مسجد جن]] نزدیک این قبرستان قرار دارد.<ref>اخبار مکه، الازرقی، ج2، ص273؛ العقد الثمین، ج1، ص43.</ref> فاصله این قبرستان در قرن ۱۳ق. تا باب بنی‌شیبه از درهای شمال شرقی [[مسجدالحرام]]، ۲۱۲۷ ذرع<ref group="یادداشت">حدود ۱۰۴۲ متر.</ref> است.<ref>مرآة الحرمین، ص339.</ref> | [[مسجد جن]] نزدیک این قبرستان قرار دارد.<ref>اخبار مکه، الازرقی، ج2، ص273؛ العقد الثمین، ج1، ص43.</ref> فاصله این قبرستان در قرن ۱۳ق. تا باب بنی‌شیبه از درهای شمال شرقی [[مسجدالحرام]]، ۲۱۲۷ ذرع<ref group="یادداشت">حدود ۱۰۴۲ متر.</ref> است.<ref>مرآة الحرمین، ص339.</ref> | ||
== پیشینه == | ==پیشینه== | ||
از پیشینه این قبرستان اطلاع دقیقی در دست نیست اما با توجه به وجود گزارش دفن [[قصی بن کلاب|قُصی بن کِلاب]]<ref>اخبار مکه، الفاکهی، ج4، ص59.</ref> جد چهارم [[حضرت محمد(ص)]]، در این قبرستان باید قدمت آن را حدود یک سده پیش از ظهور اسلام دانست. بر پایه برخی گزارش‌ها، پس از دفن قُصی در حجون، مردم [[مکه]] مردگان خود را در این قبرستان دفن کردند.<ref>اخبار مکه، الفاکهی، ج4، ص59.</ref> | از پیشینه این قبرستان اطلاع دقیقی در دست نیست اما با توجه به وجود گزارش دفن [[قصی بن کلاب|قُصی بن کِلاب]]<ref>اخبار مکه، الفاکهی، ج4، ص59.</ref> جد چهارم [[حضرت محمد(ص)]]، در این قبرستان باید قدمت آن را حدود یک سده پیش از ظهور اسلام دانست. بر پایه برخی گزارش‌ها، پس از دفن قُصی در حجون، مردم [[مکه]] مردگان خود را در این قبرستان دفن کردند.<ref>اخبار مکه، الفاکهی، ج4، ص59.</ref> | ||
| خط ۴۱: | خط ۴۱: | ||
==مدفونان== | ==مدفونان== | ||
=== خاندان پیامبر(ص) === | ===خاندان پیامبر(ص)=== | ||
برخی از خاندان حضرت محمد(ص) که در قبرستان معلاة دفن‌اند چنین‌اند: | برخی از خاندان حضرت محمد(ص) که در قبرستان معلاة دفن‌اند چنین‌اند: | ||
{{ستون-شروع|2}} | {{ستون-شروع|2}} | ||
| خط ۵۵: | خط ۵۵: | ||
برخی، محل دفن عبدمناف جد سوم پیامبر، هاشم جد دوم او<ref>مرآة الحرمین، ص31.</ref> و [[آمنه بنت وهب|آمنه]] مادر وی<ref>اخبار مکه، الازرقی، ج2، ص272؛ اخبار مکه، الفاکهی، ج4، ص53.</ref> را نیز در این قبرستان دانسته‌اند. این در حالیست که منابع از دفن هاشم در غزه [[فلسطین]]<ref>الطبقات، ج1، ص79.</ref> و آمنه در [[ابواء]] [[مدینه]]<ref>الطبقات، ج1، ص116؛ الفائق، ج3، ص277؛ معجم البلدان، ج1، ص79.</ref> حکایت دارند. | برخی، محل دفن عبدمناف جد سوم پیامبر، هاشم جد دوم او<ref>مرآة الحرمین، ص31.</ref> و [[آمنه بنت وهب|آمنه]] مادر وی<ref>اخبار مکه، الازرقی، ج2، ص272؛ اخبار مکه، الفاکهی، ج4، ص53.</ref> را نیز در این قبرستان دانسته‌اند. این در حالیست که منابع از دفن هاشم در غزه [[فلسطین]]<ref>الطبقات، ج1، ص79.</ref> و آمنه در [[ابواء]] [[مدینه]]<ref>الطبقات، ج1، ص116؛ الفائق، ج3، ص277؛ معجم البلدان، ج1، ص79.</ref> حکایت دارند. | ||
=== صحابه و تابعین === | ===صحابه و تابعین=== | ||
منابع از شمار بسیاری از [[صحابه]]، [[تابعین]] و بزرگان دفن شده در این قبرستان نام برده‌اند.<ref>تحصیل المرام، ج2، ص645-668؛ افادة الانام، ج2، ص150-152.</ref> نام برخی از صحابه دفن شده در آن چنین است: | منابع از شمار بسیاری از [[صحابه]]، [[تابعین]] و بزرگان دفن شده در این قبرستان نام برده‌اند.<ref>تحصیل المرام، ج2، ص645-668؛ افادة الانام، ج2، ص150-152.</ref> نام برخی از صحابه دفن شده در آن چنین است: | ||
{{ستون-شروع|2}} | {{ستون-شروع|2}} | ||
| خط ۹۳: | خط ۹۳: | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
=== بزرگان و عالمان === | ===بزرگان و عالمان=== | ||
نام برخی از بزرگان و عالمان دفن شده در این قبرستان چنین است: | نام برخی از بزرگان و عالمان دفن شده در این قبرستان چنین است: | ||
{{ستون-شروع|2}} | {{ستون-شروع|2}} | ||
| خط ۱۱۲: | خط ۱۱۲: | ||
==بارگاه‌ها== | ==بارگاه‌ها== | ||
به تصریح منابع متقدم بسیاری از | به تصریح منابع متقدم بسیاری از قبرهای [[صحابه]]، [[تابعین]] و بزرگان در این قبرستان ناشناخته مانده و مردم [[مکه]] جای دقیق آنها را فراموش کرده‌اند.<ref>الاشارات، ص77؛ رحله ابن جبیر، ص78؛ رحله ابن بطوطه، ج1، ص381.</ref> تنها شمار اندکی از این قبرها مشخص بوده<ref>رحله ابن بطوطه، ج1، ص381.</ref> و بناها و بارگاه‌هایی نیز بر روی آنها ساخته شده است. | ||
=== مقبره حضرت خدیجه === | ===مقبره حضرت خدیجه=== | ||
از | یکی از بناهای ساخته شده در قبرستان معلاة، [[گنبد]] و بارگاهی بر قبر [[خدیجه]](س) بود. ابن‌بطوطه (م.۷۷۹ق)<ref>رحله ابن بطوطه، ج1، ص381.</ref> و شهید اول (م.۷۸۶ق)<ref>الدروس الشرعیه، ج1، ص468.</ref> قبر خدیجه(س) در این قبرستان را از قبرهای شناخته شده و معروف دانسته‌اند. | ||
مرجانی در | این در حالیست که مرجانی (م.بعد از ۷۷۰ق) در گزارشی آورده که مکان قبر او در عالم خواب به یکی از نیکان، که نام او در این خبر معلوم نیست الهام شده است. بر پایه این گزارش، وی در خواب دید که قبر خدیجه در کنار قبر فضیل بن عیاض است.<ref>بهجة النفوس، ج2، ص1016</ref> برخی از مؤلفان [[اهل سنت]] در سده‌های بعد با اعتماد به این گزارش، در تعیین محل قبر خدیجه تشکیک کرده‌اند.<ref>شفاء الغرام، ج1، ص376.</ref> شأن و جایگاه خدیجه نزد مسلمانان، و سنتِ زیارت قبور نزد اهل مکه و حاجیان که برگرفته از سیره پیامبر(ص) بود، صحت گزارش مرجانی را با تردید همراه می‌سازد. نامعلوم بودن نام کسی که قبر خدیجه را شناسایی کرده، از دیگر شواهد ضعف این روایت است. این در حالیست که نه تنها در هیچ‌یک از منابع هم‌عصر با مرجانی چنین گزارشی نیامده، بلکه معاصران وی از معروف و مشهور بودن قبر خدیجه سخن گفته‌اند.<ref>نک: رحله ابن بطوطه، ج1، ص381؛ الدروس الشرعیه، ج1، ص468.</ref> | ||
مرجانی در سال ۷۲۹ق. سنگی با عبارت «ان هذا قبر السیدة خدیجه» دیده است.<ref>تحصیل المرام، ج2، ص646.</ref> بعدها [[صندوق|صندوقی]] چوبی برای نصب بر روی قبر خدیجه ساخته شد تا آنکه در سال ۹۵۰ق. محمد بن سلیمان از صاحب منصبان [[مصر]] در حکومت داود پاشا والی مصر، بر روی قبر، بارگاه و گنبدی از سنگ شُمیسی ساخت و بر روی قبر نیز صندوقی تازه گذاشت و پارچه‌ای فاخر بر آن نهاد و برای بارگاه خادمی معین کرد.<ref>تحصیل المرام، ج2، ص647؛ افادة الانام، ج2، ص150.</ref> این بارگاه پس از تخریب بدست [[آل سعود]]، در سال۱۲۴۲ق. تجدید بنا شد<ref>افادة الانام، ج2، ص151.</ref> و تا سده چهارهم قمری باقی ماند. گزارش‌ها از ارسال پارچه‌هایی از سوی حاکمان عثمانی مصر، برای استفاده بر روی صندوق این بارگاه و نیز قبر منسوب به آمنه در دهه ۱۲۶۰ق. حکایت دارند.<ref>افادة الانام، ج2، ص170.</ref> در [[سفرنامه‌نویسی|سفرنامه‌های]] دوره [[قاجار|قاجاری]] نیز گزارش‌هایی از بارگاه و [[ضریح]] حضرت خدیجه ارائه شده است.<ref>سفرنامه فرهاد میرزا، ص206؛ سفرنامه میرزا داوود، ص144.</ref> میرزا محمد حسین فراهانی در سفر [[حج]] خود به سال ۱۳۰۲ق. از وجود ضریح چوبی در این بارگاه و نیز پارچه مخمل گلابتون دوزی شده بر قبر سخن گفته و به حضور متولی و خادم و نیز زیارتنامه‌خوان برای این بارگاه اشاره کرده است.<ref>سفرنامه فراهانی، ص202.</ref> | |||
بر روی قبر منسوب به آمنه گنبد و بارگاهی در ۱۲۴۲ق توسط عیسی شیخ | ===دیگر مقبره‌ها=== | ||
{{ستون-شروع|2}} | |||
* '''ابوطالب بن حسن بن ابی‌نُمی''' (م.۱۰۱۲ق) '''عبدالمطلب بن غالب''' (م.۱۳۰۰ق): این دو فرد از امیران مکه بوده و قبر آنها نزدیک قبر خدیجه بود.<ref>تحصیل المرام، ج2، ص647، 776.</ref> بر روی این دو قبر بارگاه‌هایی ساخته شده بود؛<ref name=":1" /> | |||
* '''قبر منسوب به آمنه''': بر روی این قبر، [[گنبد]] و بارگاهی در سال ۱۲۴۲ق. توسط عیسی شیخ الحرم ساخته شد؛<ref name=":1">تحصیل المرام، ج2، ص648.</ref> | |||
* '''عبدالرحمن بن [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابی‌بکر]]''': روی قبر او که در سمت راست قبر خدیجه بود، بنایی چهارگوش در زمان سلطان عبدالمجید (حک: ۱۲۳۷–۱۲۷۷ق) ساخته شد. این قبر تا پیش از این سال، تنها صندوقی چوبی داشت؛<ref>تحصیل المرام، ج2، ص650.</ref> | |||
* '''اسماء دختر ابوبکر'''؛<ref>تحصیل المرام، ج2، ص650.</ref> | |||
* '''عبدالله بن زبیر'''؛<ref>الرحلات المغربیه، ص399.</ref> | |||
* '''ابوالبرکات ابن ظهیره'''، امیر مکه؛<ref>منائح الکرم، ج3، ص58.</ref> | |||
* '''محمدجان نقشبندی'''، از ذریه محمد بن حنفیه (م.۱۲۶۸ق)؛<ref>تحصیل المرام، ج2، ص667.</ref> | |||
* '''حسن بن ابی‌نمی'''، از شرفای [[مکه]].<ref>منائح الکرم، ج4، ص506.</ref> | |||
{{پایان}} | |||
برخی گزارش‌ها از وجود بارگاه‌ها و قبور خانوادگی در این قبرستان حکایت دارند که از آن جمله می‌توان به بارگاه حسن بن | اولیا چلبی (م.۱۰۹۴ق) در گزارش سفر خود به مکه و زیارت قبورِ این قبرستان، از وجود ۷۵ بارگاه گنبدپوش خبر داده است.<ref>الرحلة الحجازیه، ص283.</ref> برخی گزارش‌ها از وجود بارگاه‌ها و قبور خانوادگی در این قبرستان حکایت دارند که از آن جمله می‌توان به بارگاه حسن بن ابی‌نمی اشاره کرد که دربردارنده قبور برخی از فرزندان و نوادگان وی بوده است.<ref>منائح الکرم، ج4، ص239، 506، ج5، ص485.</ref> | ||
==تخریب== | ==تخریب== | ||
| خط ۱۴۵: | خط ۱۵۶: | ||
درباره این قبرستان و مدفونان آن کتاب‌هایی نگاشته شده است که نام برخی از آنها چنین است: | درباره این قبرستان و مدفونان آن کتاب‌هایی نگاشته شده است که نام برخی از آنها چنین است: | ||
* اِثارة الحجون الی زیاره الحجون، نوشته مجدالدین حافظ فیروزآبادی؛ | *اِثارة الحجون الی زیاره الحجون، نوشته مجدالدین حافظ فیروزآبادی؛ | ||
* الشرف الاعلی فی ذکر قبور بابِ المَعلی، نوشته جمال الدین محمد بن علی قرشی(م.۸۳۷ق) وی در این کتاب متن تعداد ۲۴ عدد از سنگ قبرهای علما و بزرگان و ملوک مدفونِ در این قبرستان را آورده است؛ | *الشرف الاعلی فی ذکر قبور بابِ المَعلی، نوشته جمال الدین محمد بن علی قرشی(م.۸۳۷ق) وی در این کتاب متن تعداد ۲۴ عدد از سنگ قبرهای علما و بزرگان و ملوک مدفونِ در این قبرستان را آورده است؛ | ||
* احجار المَعلاة الشاهدیة بمکة المکرمه، در معرفی شمار فراوانی از سنگ‌های قبور کهن قبرستان با تصاویر سنگ‌ها و بازخوانی آنها. این کتاب در سال ۱۴۲۵ق. از سوی وزارت تعلیم و تربیت عربستان منتشر شده است؛<ref>تاریخ مکه، ص35.</ref> | *احجار المَعلاة الشاهدیة بمکة المکرمه، در معرفی شمار فراوانی از سنگ‌های قبور کهن قبرستان با تصاویر سنگ‌ها و بازخوانی آنها. این کتاب در سال ۱۴۲۵ق. از سوی وزارت تعلیم و تربیت عربستان منتشر شده است؛<ref>تاریخ مکه، ص35.</ref> | ||
* مقاله جنة المعلاة، نوشته [[سید علی قاضی عسکر]] که در فصلنامه میقات حج چاپ شده است؛ | *مقاله جنة المعلاة، نوشته [[سید علی قاضی عسکر]] که در فصلنامه میقات حج چاپ شده است؛ | ||
* مقاله حجون، نوشته سیده رقیه میرابوالقاسمی که در دانشنامه جهان اسلام چاپ شده است. | *مقاله حجون، نوشته سیده رقیه میرابوالقاسمی که در دانشنامه جهان اسلام چاپ شده است. | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||