جز
بدون خلاصۀ ویرایش
E ebrahimi (بحث | مشارکتها) جزبدون خلاصۀ ویرایش |
E ebrahimi (بحث | مشارکتها) جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۱: | خط ۱: | ||
{{در دست ویرایش|ماه=[[آذر]]|روز=[[۸]]|سال=[[۱۳۹۷]]|کاربر=E ebrahimi }} | {{در دست ویرایش|ماه=[[آذر]]|روز=[[۸]]|سال=[[۱۳۹۷]]|کاربر=E ebrahimi }} | ||
{{جعبه اطلاعات جنگ | |||
| جنگ = غزوه تبوک | |||
| قسمتیاز = | |||
| تصویر = | |||
[[پرونده:تبوک.jpg|بندانگشتی|۳۰۰px| موقعیت منطقه تبوک]] | |||
| زیرنویس = | |||
| زمان = سال نهم هجری | |||
| مکان = منطقه [[تبوک]] | |||
| مختصات = بین [[حجر]] و [[شام]] | |||
| علت = لشکرکشی رومیان | |||
| قلمرو = | |||
| نتیجه = عدم درگیری. | |||
| جنگنده۱ = مسلمانان | |||
| جنگنده۲ = [[روم|رومیان]] | |||
| فرمانده۱ = [[حضرت محمد(ص)]] | |||
| فرمانده۲ = [[روم|رومیان]] | |||
| قوای۱ = | |||
| قوای۲ = | |||
| خسارات۱ = | |||
| خسارات۲ = | |||
| خسارات۳ = | |||
| یادداشت = | |||
}} | |||
'''غزوه تبوک''': واپسین [[غزوه]] [[پیامبر(ص)]] در برابر رومیان در شمالیترین منطقه [[حجاز]] به سال نهم ق. است. | |||
این منطقه در مسیر حج شامیان قرار دارد و به علت وجود چشمههای آب در آن، یکی از منزلگاههای حاجیان میباشد. وقتی گزارش بازرگانان نبطی مبنی بر لشکرکشی [[هراکلیوس]] امپراتور روم شرقی برای حمله به مسلمانان به [[مدینه]] رسید و با خطری که [[پیامبر(ص)]] از حمله رومیان احساس کردند؛ نامهها و نمایندگانی به قبایل مناطق مختلف اعزام کرده و آنان را به نبرد با رومیان فراخواندند. | |||
جبران شکست مسلمانان در [[جنگ موته]]، گرفتن [[جزیه]] از [[اهل کتاب]]، انتقام خون [[جعفر بن ابیطالب]] و... باعث ایجاد انگیزه بیش از پیش برای نبرد با رومیان گردید. | |||
در این میان برخی از عوامل مانند تجربه شکست موته، دوری راه تبوک با مدینه، قحطی و گرمای شدید تابستان باعث شد تا برخی از مسلمانان به تردید بیافتند و منافقین با وجود داشتن توانایی برای شرکت در جنگ، برای پیامبر عذر آورند. | |||
به دستور پیامبر(ص) کسانی که به خاطر فقر مالی نمیتوانستند در جنگ شرکت کنند، توسط توانمندان تجهیز شدند. با وجود تمام مشکلات مسلمانان در یکی از روزهای آغازین ماه رجب به سوی تبوک حرکت کردند. این سومین لشکرکشی پیامبر برای مقابله با رومیان بود. | |||
مسلمانان در راه تبوک سختیهای زیادی متحمل شدند به گونهای که بعضی اوقات مجبور بودند برای رهایی از تشنگی و گرسنگی شتران خود را نحر کنند. البته گزارشهای زیادی در مورد معجزات پیامبر(ص) برای حل کمبود آب و غذا وجود دارد. | |||
مسلمانان بعد از سختیهای فراوان به منطقه تبوک وارد شدند اما اثری از رومیان نیافتند. با وجود این پیامبر با توقف 10 یا 20 روزه در این منطقه کارهای مهمی را انجام دادند از جمله این کارها میتوان از مصالحه و توافق بر پرداخت جزیه با برخی از ساکنان مسیحی اطراف شام، فرستادن [[خالد بن ولید]] به [[دومةالجندل]] و اقداماتی دیگر نام برد. | |||
در این جنگ منافقان بیش از گذشته چهره [[نفاق]] خود را آشکار کردند و از هیچ فرصتی برای بازداشتن مسلمانان از جنگ و بدبین کردن آنان نسبت به [[اسلام]] فروگذار نشدند. از مهمترین کارهای آنان میتوان به توطئه آنان نسبت به ترور پیامبر(ص)، تمسخر ایشان و نیز ماجرای گمشدن ناقه پیامبر(ص) و آگاهی ایشان از مکان آن اشاره کرد. | |||
پیامبر(ص) در این جنگ [[حضرت علی(ع)]] را جانشین خود در مدینه گذاشته و کسی را غیر از علی(ع) شایسته این کار ندانستند و حرکت خود به سمت تبوک را منوط به جانشینی علی(ع) کردند. اما این اقدام پیامبر با نارضایتی برخی مواجه گردید. | |||
پیامبر(ص) بعد از سه یا چهار ماه در رمضان یا شوال سال نهم هجری وارد مدینه شدند. این لشکرکشی آثار و ثمرات زیادی برای مسلمانان داشت از جمله میتوان به گسترش حکومت پیامبر، دفع تهدید رومیان و قدرتنمایی مسلمانان در مقابل آنان و نیز آشکار شدن چهره منافقان اشاره کرد. | |||
==پیشینه== | ==پیشینه== | ||
خط ۲۶: | خط ۶۷: | ||
چشمه معروف تبوک با نام [[موله|مُولَه]] که به برکت پیامبر(ص) پرآب شد و تا 1367ق. همچنان پرآب بود و ساکنان و حاجیان از آن استفاده میکردند، <ref>المعجم الجغرافی للبلاد العربیه، ج3، ص1291.</ref> قلعه تبوک که این چشمه در آن قرار دارد، دیواری که پیامبر بر آن تکیه داد، <ref>المسالک و الممالک، اصطخری، ص20؛ جغرافیای حافظ ابرو، ج1، ص215.</ref> و [[مسجد توبه]] که [[عمر بن عبدالعزیز]] (حک: 99-101ق.) به سال 99ق. آن را در جایی ساخت که پیامبر 10 شب در آن نماز گزارده بود، <ref>التعریف بما آنست، ص201؛ بهجة النفوس، ج1، ص633؛ وفاء الوفاء، ج3، ص179.</ref> از آثار اسلامی به جا مانده در این سرزمین هستند. | چشمه معروف تبوک با نام [[موله|مُولَه]] که به برکت پیامبر(ص) پرآب شد و تا 1367ق. همچنان پرآب بود و ساکنان و حاجیان از آن استفاده میکردند، <ref>المعجم الجغرافی للبلاد العربیه، ج3، ص1291.</ref> قلعه تبوک که این چشمه در آن قرار دارد، دیواری که پیامبر بر آن تکیه داد، <ref>المسالک و الممالک، اصطخری، ص20؛ جغرافیای حافظ ابرو، ج1، ص215.</ref> و [[مسجد توبه]] که [[عمر بن عبدالعزیز]] (حک: 99-101ق.) به سال 99ق. آن را در جایی ساخت که پیامبر 10 شب در آن نماز گزارده بود، <ref>التعریف بما آنست، ص201؛ بهجة النفوس، ج1، ص633؛ وفاء الوفاء، ج3، ص179.</ref> از آثار اسلامی به جا مانده در این سرزمین هستند. | ||
خط ۴۷: | خط ۸۷: | ||
==لشکرکشی رومیان== | ==لشکرکشی رومیان== | ||
به سال نهم ق. بازرگانان نبَطی که با مدینه روابط تجاری داشتند، از تصمیم هراکلیوس/هرقل، امپراتور روم شرقی، برای حمله به [[مسلمانان]] گزارش دادند. بر اساس این گزارش، هراکلیوس با فراخوانی قبایل عرب مسیحی سرزمینهای مرزی شام و حجاز همچون [[غسان|غَسّان]]، جُذام و لَخم، سپاهیان خود را با شمار40000 تن تا بلقاء، از شهرهای شام در اردن امروزی، پیش راند و خود نیز در [[حمص]]، از شهرهای شمالی سوریه، مستقر شد.<ref>المغازی، ج3، ص990؛ الطبقات، ج2، ص165.</ref> | به سال نهم ق. بازرگانان نبَطی که با مدینه روابط تجاری داشتند، از تصمیم هراکلیوس/هرقل، امپراتور روم شرقی، برای حمله به [[مسلمانان]] گزارش دادند. بر اساس این گزارش، هراکلیوس با فراخوانی قبایل عرب مسیحی سرزمینهای مرزی شام و حجاز همچون [[غسان|غَسّان]]، جُذام و لَخم، سپاهیان خود را با شمار40000 تن تا بلقاء، از شهرهای شام در [[اردن]] امروزی، پیش راند و خود نیز در [[حمص]]، از شهرهای شمالی سوریه، مستقر شد.<ref>المغازی، ج3، ص990؛ الطبقات، ج2، ص165.</ref> | ||
خط ۱۲۱: | خط ۱۶۱: | ||
شدت تشنگی گاه به حدی میرسید که | شدت تشنگی گاه به حدی میرسید که همان اندک شتران نیز نحر میشدند تا مسلمانانِ تشنه با رطوبت اَمعا و احشای آنها خود را از مرگ برهانند.<ref>معانی القرآن، ج3، ص263؛ جامع البیان، ج11، ص75؛ البدایة و النهایه، ج5، ص13.</ref> گزارشهای پرشمار در باره گلایه مسلمانان از تشنگی و گرسنگی به پیامبر(ص) و نیز گزارش معجزات گوناگون پیامبر(ص) برای فراهم کردن آب و غذا، گواه سختیهایی است که سپاه با آن دست به گریبان بود. | ||
خط ۲۲۷: | خط ۲۶۷: | ||
این سه تن در پی آگاهی از قبول توبه خود نزد پیامبر آمدند تا اموالشان را صدقه دهند؛ اما پیامبر پذیرش آن را به اذن خداوند وانهاد<ref>تاریخ دمشق، ج50، ص195؛ اسد الغابه، ج5، ص85؛ بحار الانوار، ج21، ص201.</ref> تا آیات103-104 توبه/9 نازل شد<ref>جامع البیان، ج11، ص23-24؛ البدایة و النهایه، ج5، ص33؛ تفسیر قرطبی، ج8، ص242.</ref> و از پیامبر خواست که بخشی از اموال این توبه کنندگان را بردارد. | این سه تن در پی آگاهی از قبول توبه خود نزد پیامبر آمدند تا اموالشان را صدقه دهند؛ اما پیامبر پذیرش آن را به اذن خداوند وانهاد<ref>تاریخ دمشق، ج50، ص195؛ اسد الغابه، ج5، ص85؛ بحار الانوار، ج21، ص201.</ref> تا آیات103-104 توبه/9 نازل شد<ref>جامع البیان، ج11، ص23-24؛ البدایة و النهایه، ج5، ص33؛ تفسیر قرطبی، ج8، ص242.</ref> و از پیامبر خواست که بخشی از اموال این توبه کنندگان را بردارد. | ||
منابع بر آنند که کعب بن مالک از بنیسلمه خزرج، هلال بن امیه از بنیواقف، و مرارة بن ربیع از بنیعمرو بن عوف اوس پس از بازگشت پیامبر(ص) توبه کردند.<ref>السیرة النبویه، ابنهشام، ج4، ص957-958؛ الطبقات، ج2، ص167؛ تاریخ طبری، ج2، ص374.</ref> اینان امیدوار بودند که بدون بستن خود به ستون مسجد، توبهشان پذیرفته شود.<ref>المغازی، ج3، ص1050-1051.</ref> | منابع بر آنند که کعب بن مالک از بنیسلمه خزرج، [[هلال بن امیه]] از بنیواقف، و [[مرارة بن ربیع]] از بنیعمرو بن عوف اوس پس از بازگشت پیامبر(ص) توبه کردند.<ref>السیرة النبویه، ابنهشام، ج4، ص957-958؛ الطبقات، ج2، ص167؛ تاریخ طبری، ج2، ص374.</ref> اینان امیدوار بودند که بدون بستن خود به ستون مسجد، توبهشان پذیرفته شود.<ref>المغازی، ج3، ص1050-1051.</ref> | ||
===گزارش زهری=== | |||
زهری به گزارش از کعب بن مالک آورده که پیامبر(ص) مسلمانان را از سخن گفتن با این سه تن منع کرد. از این رو، هلال و مراره خود را در خانه حبس کردند و بر گناه خود میگریستند؛ اما کعب مانند دیگر مردم به بازار و مسجد میآمد و بیاعتنایی مسلمانان را تحمل میکرد.<ref>المغازی النبویه، ص109.</ref> پس از گذشت 40 روز، پیامبر(ص) همسر و فرزندان این سه تن را نیز از معاشرت با آنان بازداشت و تنها همسر هلال بن امیه اجازه یافت نزد او بماند. سرانجام پس از 50 روز خداوند توبه این سه تن را نیز پذیرفت.<ref>الثقات، ج2، ص100-103.</ref> | زهری به گزارش از [[کعب بن مالک]] آورده که پیامبر(ص) مسلمانان را از سخن گفتن با این سه تن منع کرد. از این رو، هلال و مراره خود را در خانه حبس کردند و بر گناه خود میگریستند؛ اما کعب مانند دیگر مردم به بازار و مسجد میآمد و بیاعتنایی مسلمانان را تحمل میکرد.<ref>المغازی النبویه، ص109.</ref> پس از گذشت 40 روز، پیامبر(ص) همسر و فرزندان این سه تن را نیز از معاشرت با آنان بازداشت و تنها همسر هلال بن امیه اجازه یافت نزد او بماند. سرانجام پس از 50 روز خداوند توبه این سه تن را نیز پذیرفت.<ref>الثقات، ج2، ص100-103.</ref> | ||
گروه سوم منافقانی بودند که با بهانهتراشی و عذرهای دروغین از همراهی پیامبر سر باززدند و پس از بازگشت ایشان نیز به جای اعتراف به گناه و سهلانگاری خود، بر همان بهانههای واهی پای فشردند. اینان پس از ورود پیامبر(ص) با ایشان تجدید بیعت نمودند و سوگند یاد کردند که از آن پس تخلف نکرده، در همه جنگها همراه پیامبر خواهند بود. | گروه سوم منافقانی بودند که با بهانهتراشی و عذرهای دروغین از همراهی پیامبر سر باززدند و پس از بازگشت ایشان نیز به جای اعتراف به گناه و سهلانگاری خود، بر همان بهانههای واهی پای فشردند. اینان پس از ورود پیامبر(ص) با ایشان تجدید بیعت نمودند و سوگند یاد کردند که از آن پس تخلف نکرده، در همه جنگها همراه پیامبر خواهند بود. | ||
خداوند پیش از مواجهه پیامبر با این افراد، در آیات 94- | خداوند پیش از مواجهه پیامبر با این افراد، در آیات 94-96 توبه/9 نوع رفتار رسول خدا و همراهانش را با این گروه معین فرمود و عذر این دسته را ناپذیرفتنی شمرد و از مسلمانان خواست تا از آنان دوری گزینند.<ref>جامع البیان، ج11، ص3-6؛ تفسیر قرطبی، ج8، ص230-231؛ التبیان، ج5، ص282-283.</ref> از این رو، پیامبر(ص) عذرها و تعهدهای آنان را نپذیرفت. واقدی بر آن است که حضور و اعتذار منافقان نزد پیامبر(ص) پیش از رسیدن ایشان به مدینه و در توقفگاه ذی اوان بود.<ref>المغازی، ج3، ص1049.</ref> | ||
==آثار و نتایج== | ==آثار و نتایج== | ||
خط ۲۳۹: | خط ۲۷۹: | ||
اعزام به تبوک، نبرد با رومیان را همراه نداشت؛ اما آثار و نتایجی سودمند برای مسلمانان در بر داشت. گسترش حوزه حکومت پیامبر(ص) تا شمالیترین نقطه شبه جزیره عربستان را شاید بتوان از مهمترین دستاوردها دانست. رهاوردهای دیگر این سفر را میتوان چنین برشمرد: | اعزام به تبوک، نبرد با رومیان را همراه نداشت؛ اما آثار و نتایجی سودمند برای مسلمانان در بر داشت. گسترش حوزه حکومت پیامبر(ص) تا شمالیترین نقطه شبه جزیره عربستان را شاید بتوان از مهمترین دستاوردها دانست. رهاوردهای دیگر این سفر را میتوان چنین برشمرد: | ||
قدرتنمایی مسلمانان در مرزهای روم در پی شکست سنگین از رومیان در سال قبل؛ دفع تهدید رومیان و قبایل مسیحی همپیمان با آنان؛ نزول آیات گوناگون در شان منافقان و آشنایی بیشتر مسلمانان با چهره دیگر آنان؛ سنجش توان بسیج نظامی و تدارکاتی مسلمانان؛ اقبال بیشتر قبایل عرب برای قبول اسلام با اعزام هیئتهای نمایندگی به مدینه پس از بازگشت پیامبر؛ ظهور بیشتر مقام و جایگاه علی(ع) نزد پیامبر(ص) برای مسلمانان در پی سخن پیامبر که به [[حدیث منزلت]] مشهور گشته و به تواتر از زبان بزرگان [[صحابه]] گزارش شده است. | قدرتنمایی مسلمانان در مرزهای روم در پی شکست سنگین از رومیان در سال قبل؛ دفع تهدید رومیان و قبایل مسیحی همپیمان با آنان؛ نزول آیات گوناگون در شان منافقان و آشنایی بیشتر مسلمانان با چهره دیگر آنان؛ سنجش توان بسیج نظامی و تدارکاتی مسلمانان؛ اقبال بیشتر قبایل عرب برای قبول اسلام با اعزام هیئتهای نمایندگی به مدینه پس از بازگشت پیامبر؛ ظهور بیشتر مقام و جایگاه [[علی(ع)]] نزد [[پیامبر(ص)]] برای مسلمانان در پی سخن پیامبر که به [[حدیث منزلت]] مشهور گشته و به تواتر از زبان بزرگان [[صحابه]] گزارش شده است. | ||
==برای مطالعه بیشتر== | |||
* '''تبوک غزوۃ العسرۃ'''، ابوحلیل شومی. | |||
*'''غزوه تبوک'''، سید قطب. | |||
*'''غزوه تبوک'''، محمداحمد باشميل. | |||
==پیوند به بیرون== | |||
*[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1301172 سیدجعفر ربانی، مجله مبلغان،«سیری در غزوه تبوک»، فروردین و اردیبهشت 1394 - شماره 189،(6 صفحه - از 41-46).] | |||
*[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/85008 جعفر سبحانی، مجله درسهایی از مکتب اسلام، «فرازهایی از تاریخ اسلام/ حوادث سال نهم هجرت: غزوه تبوک»، شهريور 1348، سال دهم - شماره 9 (5 صفحه - از 20 تا 24).] | |||
*[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1350765 علیمحمد ولوی و سمیه بخشیزاده، مجله تاریخ اسلام، «بازکاوی انگیزه پیامبر(ص) در تدارک غزوه تبوک»، تابستان 1396 - شماره 70 علمی-پژوهشی، حوزه علمیه، (29 صفحه - از 7 تا 35).] | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
خط ۴۴۴: | خط ۴۹۳: | ||
* '''وفاء الوفاء''': السمهودی (م. 911ق.)، به کوشش خالد عبدالغنی، بیروت، دار الکتب العلمیه، 2006م. | * '''وفاء الوفاء''': السمهودی (م. 911ق.)، به کوشش خالد عبدالغنی، بیروت، دار الکتب العلمیه، 2006م. | ||
{{پایان}} | |||
{{غزوات پیامبر}} | |||
[[رده:مقالههای در دست ویرایش]] | [[رده:مقالههای در دست ویرایش]] | ||
[[رده:غزوات پیامبر(ص)]] | |||
[[رده:حوادث قرن نهم ق]] |