حج در ادبیات: تفاوت میان نسخه‌ها
←حج و حرمین کاربردهاي شاعرانه در شعرهايي با موضوعات ديگر
| خط ۱۷: | خط ۱۷: | ||
این سروده‌ها، حج‌نامه‌هاي منظومي است که هسته اصلي آن‌ها در بیشتر موارد شرح سفر شاعر به حج است. برخی از نمونه‌های آن عبارتند از: | این سروده‌ها، حج‌نامه‌هاي منظومي است که هسته اصلي آن‌ها در بیشتر موارد شرح سفر شاعر به حج است. برخی از نمونه‌های آن عبارتند از: | ||
# منظومه تحفه العراقين خاقاني، که یکی از موارد شاخص بوده و شاعر شرحی شاعرانه از سفر خود سروده است. | #منظومه تحفه العراقين خاقاني، که یکی از موارد شاخص بوده و شاعر شرحی شاعرانه از سفر خود سروده است. | ||
# فتوح الحرمين، نوشته محی‌الدین لاری، که در آن افزون بر بزرگداشت حج به شرح مناسک حج نیز پرداخته شده است. | #فتوح الحرمين، نوشته محی‌الدین لاری، که در آن افزون بر بزرگداشت حج به شرح مناسک حج نیز پرداخته شده است. | ||
# سفرنامه‌ای منظوم، از يکي از زنان بلند مرتبه صفوي، که به شرح سفر و رویدادهای آن پرداخته است. | #سفرنامه‌ای منظوم، از يکي از زنان بلند مرتبه صفوي، که به شرح سفر و رویدادهای آن پرداخته است. | ||
====درون‌مایه==== | ====درون‌مایه==== | ||
====== | ======طلب و آرزوی حج:====== | ||
بخشي از مضمون‌هاي مکرر شعر فارسي را طلب و آرزوي حج و شرح اشتياق شاعر به عبادت حج تشکيل مي‌دهد. از نمونه‌هاي بازر، شعر ابوالمجد مجدود بن آدم سنايي(473-545ق) است با این مطلع<ref>. ديوان سنايي، ص 222</ref> | بخشي از مضمون‌هاي مکرر شعر فارسي را طلب و آرزوي حج و شرح اشتياق شاعر به عبادت حج تشکيل مي‌دهد. از نمونه‌هاي بازر، شعر ابوالمجد مجدود بن آدم سنايي(473-545ق) است با این مطلع<ref>. ديوان سنايي، ص 222</ref> | ||
{{شعر|گاه آن آمد که با مردان سوي ميدان شويم|یک ره از ایوان برون آییم و بر کیوان شویم}} | {{شعر|گاه آن آمد که با مردان سوي ميدان شويم|یک ره از ایوان برون آییم و بر کیوان شویم}} | ||
| خط ۳۰: | خط ۳۰: | ||
اشتياق فراوان خود به زيارت کعبه و مرقد حضرت محمد(ص) را بيان کرده است.<ref>. ديوان اوحدي مراغه اي، ص78-79</ref> | اشتياق فراوان خود به زيارت کعبه و مرقد حضرت محمد(ص) را بيان کرده است.<ref>. ديوان اوحدي مراغه اي، ص78-79</ref> | ||
====== | ======دشواری راه حج:====== | ||
دشواري راه حج از مواردي است که بازتاب گسترده‌ای در شعر فارسي يافته است. سنايي، درباره دشواري راه باديه و خطرات آن چنين سروده است: | دشواري راه حج از مواردي است که بازتاب گسترده‌ای در شعر فارسي يافته است. سنايي، درباره دشواري راه باديه و خطرات آن چنين سروده است: | ||
{{شعر|پاي چون در باديه خونين نهاديم از بلا|همچو ريگ نرم پيش باد سرگردان شويم}} | {{شعر|پاي چون در باديه خونين نهاديم از بلا|همچو ريگ نرم پيش باد سرگردان شويم}} | ||
| خط ۳۹: | خط ۳۹: | ||
{{شعر|باديه بوته‌ست و ما چون زر مغشوشيم راست|چون بپالوديم ازو خالص چو زر کان شويم|باديه ميدان مردانست و ما نيز از نياز|خوي اين مردان گريم و گوي اين ميدان شويم|گر چه در ريگ روان عاجز شويم از بي‌دلي|چون پديد آيد جمال کعبه جان افشان شويم}} | {{شعر|باديه بوته‌ست و ما چون زر مغشوشيم راست|چون بپالوديم ازو خالص چو زر کان شويم|باديه ميدان مردانست و ما نيز از نياز|خوي اين مردان گريم و گوي اين ميدان شويم|گر چه در ريگ روان عاجز شويم از بي‌دلي|چون پديد آيد جمال کعبه جان افشان شويم}} | ||
و يا سعدي چنين مي‌سرايد: | و يا سعدي چنين مي‌سرايد:<ref>. کليات سعدي، 468</ref><ref>. کليات سعدي، 510</ref> | ||
سعدي اگر طالبي راه رو رنج بر | {{شعر|سعدي اگر طالبي راه رو رنج بر|کعبه ديدار دوست صبر بيابان اوست}} | ||
کعبه | {{شعر|مغيلان چيست تا حاجي عنان از کعبه برپيچد|خسک در راه مشتاقان بساط پرنيان باشد}} | ||
گاه نيز بيابان‌هاي خشک جزيرة العرب که راه حاجيان از آن مي‌گذشته و راهي دشوار و خطرناک بوده، در باور شاعر که شوق ديدار کعبه را دارد، مانند راهي سرسبز جلوه مي‌کند، چنان که خاقاني در منظومه تحفة العراقين چنين مي‌سرايد:<ref>. تحفه العراقين، ص119-120</ref> | |||
{{شعر|در عرصه باديه نهي روي|نه باديه بل رياض خود روي...}}افزون بر اين، دشواري راه حج از مواردي است که عارفان همچون آزموني از ميزان توکل سالک از آن ياد کرده‌اند و در بیشتر موارد، تنها توشه راه حج را توکل دانسته‌اند.<ref>. حج در آينه شعر فارسي، ص 237</ref> | |||
==== اخلاق، اسرار و معارف حج ==== | |||
بخشي از شعرهاي فارسي، تعاليمي در مسائل مربوط به اخلاق، اسرار و معارف حج طرح کرده‌اند. در اين دسته از شعرها، لزوم خودسازي و توجه عارفانه به حج رايج است؛ ريا به شدت مورد انتقاد قرار گرفته و فراتر رفتن از ظاهر مناسک حج و توجه به هدف آن که نزديکي به خدا و دوري از گناهان است، طرح شده؛ چنان که ناصرخسرو در یکی از سروده‌هایش با مطلع | |||
حاجيان آمدند با تعظيم شاکر از رحمت خداي رحيم | |||
حاجيان آمدند با تعظيم | |||
شاکر از رحمت خداي رحيم | |||
بدين موضوع پرداخته است.<ref>. ديوان ناصر خسرو، ص 301</ref> | بدين موضوع پرداخته است.<ref>. ديوان ناصر خسرو، ص 301</ref> | ||
| خط ۱۱۶: | خط ۱۰۵: | ||
<br /> | <br /> | ||
===حج و | ===با واژگان حج و حرمین، ولی با موضوعات دیگر=== | ||
و يا استفاده از واژگان و مفاهيم مربوط به حج و حرمين در کاربردهاي شاعرانه در شعرهايي با موضوعات ديگر استفاده شده است؛ در اين موارد شاعران با استفاده از مفاهيمي همچون کعبه، زمزم، حجرالاسود و ساير اماکن مقدس که در ادبيات پارسي نمادي از منزلت و قداست هستند به کمک صور خيال به آفرينش تصاوير شاعرانه اي از معشوق خود دست زده اند و زيبايي و تقدّس کعبه را به او نسبت داده اند و يا ممدوح خود را در عظمت و بزرگي به کعبه مانند کرده‌اند..<ref>. نک:حج در آينه شعر فارسي، ص 21-38</ref> اين نمونه‌ها در قديم‌ترين ادوار شعر فارسي يافت مي‌شود چنان که در شعر رودکي از قديم‌ترين شاعران پارسي گوي، چشمان معشوق به کعبه مانند شده است<ref>. محيط زندگي و احوال رودکي، ص585</ref> و انوري در شعري در مدح رکن الدين فيروز شاه چنين سروده است: | و يا استفاده از واژگان و مفاهيم مربوط به حج و حرمين در کاربردهاي شاعرانه در شعرهايي با موضوعات ديگر استفاده شده است؛ در اين موارد شاعران با استفاده از مفاهيمي همچون کعبه، زمزم، حجرالاسود و ساير اماکن مقدس که در ادبيات پارسي نمادي از منزلت و قداست هستند به کمک صور خيال به آفرينش تصاوير شاعرانه اي از معشوق خود دست زده اند و زيبايي و تقدّس کعبه را به او نسبت داده اند و يا ممدوح خود را در عظمت و بزرگي به کعبه مانند کرده‌اند..<ref>. نک:حج در آينه شعر فارسي، ص 21-38</ref> اين نمونه‌ها در قديم‌ترين ادوار شعر فارسي يافت مي‌شود چنان که در شعر رودکي از قديم‌ترين شاعران پارسي گوي، چشمان معشوق به کعبه مانند شده است<ref>. محيط زندگي و احوال رودکي، ص585</ref> و انوري در شعري در مدح رکن الدين فيروز شاه چنين سروده است: | ||