اخبار مکه (ازرقی): تفاوت میان نسخه‌ها
←تأثیر کتاب
| خط ۱۸: | خط ۱۸: | ||
کتاب ابوالولید ازرقی، سرمشق و دستمایه‌ای برای آثار مستقل دیگر بوده و برخی کتاب‌های بعد در موضوع مکه، حتی در ترتیب ابواب و موضوعات، از این اثر پیروی و کار ازرقی را کامل کرده‌اند.<ref>نک: الاعلان بالتوبیخ، ص۲۷۹-۲۸۱؛ تاریخ نوشته‌های جغرافیایی در جهان اسلامی، ص۱۳۲.</ref> بسیاری از گزارش‌های این کتاب به [[عبدالله بن عباس]] (درگذشت ۶۸ق) و شاگردان او که آگاهی‌های تاریخی بسیار از [[مکه]] داشته‌اند و نیز [[ابن اسحاق]] (درگذشت ۱۵۱ق)، [[عثمان بن ساج]] (درگذشت ۱۸۰ق) و [[واقدی]] (درگذشت ۲۰۷ق) می‌رسد.<ref>تاریخ التراث العربی، مج۱، ج۲، ص۲۰۲-۲۰۳.</ref> سزگین بر این باور است که ازرقی هنگام تألیف کتاب خویش، از آثار مکتوب این تاریخ‌نگاران در موضوع مکه که اینک در دسترس نیستند، سود جسته است؛ مانند [[اخبار مکه (واقدی)|اخبار مکه]] نوشته [[واقدی]] و [[اخبار مکه (ابن ساج)|اخبار مکه]] نوشته [[عثمان بن ساج]].<ref>تاریخ التراث العربی، مج۱، ج۲، ص۲۰۱، ۲۰۳.</ref> اگر این حدس درست باشد، اهمیت اخبار مکه ازرقی دو چندان می‌شود؛ زیرا تنها راه آگاهی از مطالب آن کتاب‌ها است. | کتاب ابوالولید ازرقی، سرمشق و دستمایه‌ای برای آثار مستقل دیگر بوده و برخی کتاب‌های بعد در موضوع مکه، حتی در ترتیب ابواب و موضوعات، از این اثر پیروی و کار ازرقی را کامل کرده‌اند.<ref>نک: الاعلان بالتوبیخ، ص۲۷۹-۲۸۱؛ تاریخ نوشته‌های جغرافیایی در جهان اسلامی، ص۱۳۲.</ref> بسیاری از گزارش‌های این کتاب به [[عبدالله بن عباس]] (درگذشت ۶۸ق) و شاگردان او که آگاهی‌های تاریخی بسیار از [[مکه]] داشته‌اند و نیز [[ابن اسحاق]] (درگذشت ۱۵۱ق)، [[عثمان بن ساج]] (درگذشت ۱۸۰ق) و [[واقدی]] (درگذشت ۲۰۷ق) می‌رسد.<ref>تاریخ التراث العربی، مج۱، ج۲، ص۲۰۲-۲۰۳.</ref> سزگین بر این باور است که ازرقی هنگام تألیف کتاب خویش، از آثار مکتوب این تاریخ‌نگاران در موضوع مکه که اینک در دسترس نیستند، سود جسته است؛ مانند [[اخبار مکه (واقدی)|اخبار مکه]] نوشته [[واقدی]] و [[اخبار مکه (ابن ساج)|اخبار مکه]] نوشته [[عثمان بن ساج]].<ref>تاریخ التراث العربی، مج۱، ج۲، ص۲۰۱، ۲۰۳.</ref> اگر این حدس درست باشد، اهمیت اخبار مکه ازرقی دو چندان می‌شود؛ زیرا تنها راه آگاهی از مطالب آن کتاب‌ها است. | ||
==تأثیر کتاب== | ==تأثیر کتاب در تاریخ‌نگاری مکه== | ||
برخی مؤلفان با کاهش و افزایش و تصرفاتی در کتاب اخبار مکه آثاری مستقل پدید آورده‌اند. از جمله آنان، سعدالله یا سعد الدین | برخی مؤلفان با کاهش و افزایش و تصرفاتی در کتاب اخبار مکه آثاری مستقل پدید آورده‌اند. از جمله آنان، [[سعد الدین اسفراینی|سعدالله یا سعد الدین اسفراینی]] از دانشوران سده هشتم قمری است که کتاب [[زبدة الاعمال و خلاصة الافعال]] را همین‌گونه پدید آورده است.<ref>نک: الاعلان بالتوبیخ، ص۲۸۱؛ هدیة العارفین، ج۲، ص۱۰۱.</ref> بخش نخست کتاب او از تلخیص اخبار مکه تألیف یافته است. اسفراینی مباحث تاریخی کتاب [[ازرقی]] را فرونهاده و بیشتر به مباحثی درباره فضیلت‌های [[حج]] و [[عمره]] و امور مربوط به آنها پرداخته است. همچنین [[یحیی بن محمد کرمانی]] به سال ۸۲۱ق اسناد اخبار مکه را حذف کرده و کتابی با نام [[مختصر تاریخ مکة المشرفه]] پدید آورده است. (نک: ص۱۹)کتاب [[تاریخ مکة المشرفة و المسجدالحرام و المدینة الشریفة و القبر الشریف]]، نوشته ا[[بن ضیاء مکی]] از دانشوران سده نهم قمری نیز ماجرایی همانند کتاب کرمانی دارد. [[عبدالملک بن احمد انصاری]] از فقیهان [[مذهب شافعی|شافعی]] سده هشتم قمری اخبار مکه ازرقی را به نظم درآورده است. (همان)<ref>نک: الاعلام، ج۴، ص۱۵۶.</ref> | ||
کتاب اخبار مکه بر پایه معیارهای حدیث‌شناسی اهل سنت، مشتمل بر اسانید صحیح است. از این رو، در شمار کتاب‌های درسی طلاب علوم دینی مکه جای گرفته و در حلقه‌های درسی مسجدالحرام تدریس می‌شود.<ref>التاریخ و المورخون، ص۱۶.</ref> | کتاب اخبار مکه بر پایه معیارهای [[حدیث|حدیث‌شناسی]] اهل سنت، مشتمل بر اسانید صحیح است. از این رو، در شمار کتاب‌های درسی [[طلبه|طلاب]] علوم دینی [[مکه]] جای گرفته و در حلقه‌های درسی [[مسجدالحرام]] تدریس می‌شود.<ref>التاریخ و المورخون، ص۱۶.</ref> | ||
محمد بن اسحاق فاکهی (درگذشت حدود ۲۷۲/۲۷۹ق) محدث و تاریخ‌نگار هم‌روزگار ازرقی نیز کتابی با عنوان اخبار مکة فی قدیم الدهر و حدیثه نگاشته که کهن‌ترین اثر پس از کتاب ازرقی است. مباحث مشترک فراوانی میان دو کتاب یافت می‌شود؛ ولی او از ازرقی یاد نکرده است. فاکهی اهل مکه و سال‌ها پس از ازرقی زنده بوده و ازرقی و کتابش در روزگار او شهرت داشته‌اند. با این حال، فاکهی تنها از جدّ ازرقی، احمد بن محمد، یاد کرده و گزارش‌هایی را بدون واسطه نواده‌اش از او آورده است. (نک: ج۱، ص۳۲، ۳۶۰؛ ج۳، ص۲۸، ۳۲، ۲۷۷؛ ج۴، ص۱۲۷ ۱۲۸) ممکن است هر دو نویسنده از منبع یا منابعی مشترک سود برده باشند؛ ولی احتمال اقتباس فاکهی از ازرقی را نمی‌توان نادیده گرفت.<ref>مجلة العرب، مج۸، ج۲۴، سال ۱۹۷۴م.، ص۲۹۷، «محمد بن اسحاق فاکهی».</ref> وستنفلد، نخستین مصحح کتاب، باور دارد که اخبار مکه فاکهی بیشتر برگرفته از این کتاب است؛ اگر چه فاکهی از ازرقی و کتاب او یاد نکرده است.<ref>Die chroniken der stadtMekka,vol 2, p XI.</ref> پس از اخبار مکه ازرقی و فاکهی، مهم‌ترین اثر، شفاء الغرام بأخبار البلد الحرام نوشته تقی الدین فأسی | [[محمد بن اسحاق فاکهی]] (درگذشت حدود ۲۷۲/۲۷۹ق) محدث و تاریخ‌نگار هم‌روزگار [[ازرقی]] نیز کتابی با عنوان [[اخبار مکة فی قدیم الدهر و حدیثه]] نگاشته که کهن‌ترین اثر پس از کتاب ازرقی است. مباحث مشترک فراوانی میان دو کتاب یافت می‌شود؛ ولی او از ازرقی یاد نکرده است. فاکهی اهل [[مکه]] و سال‌ها پس از ازرقی زنده بوده و ازرقی و کتابش در روزگار او شهرت داشته‌اند. با این حال، فاکهی تنها از جدّ ازرقی، احمد بن محمد، یاد کرده و گزارش‌هایی را بدون واسطه نواده‌اش از او آورده است. (نک: ج۱، ص۳۲، ۳۶۰؛ ج۳، ص۲۸، ۳۲، ۲۷۷؛ ج۴، ص۱۲۷ ۱۲۸) ممکن است هر دو نویسنده از منبع یا منابعی مشترک سود برده باشند؛ ولی احتمال اقتباس فاکهی از ازرقی را نمی‌توان نادیده گرفت.<ref>مجلة العرب، مج۸، ج۲۴، سال ۱۹۷۴م.، ص۲۹۷، «محمد بن اسحاق فاکهی».</ref> وستنفلد، نخستین مصحح کتاب، باور دارد که اخبار مکه فاکهی بیشتر برگرفته از این کتاب است؛ اگر چه فاکهی از ازرقی و کتاب او یاد نکرده است.<ref>Die chroniken der stadtMekka,vol 2, p XI.</ref> پس از اخبار مکه ازرقی و فاکهی، مهم‌ترین اثر، [[شفاء الغرام بأخبار البلد الحرام]] نوشته [[تقی الدین فأسی]] (درگذشت ۸۳۲ق) است که بسیاری از مطالب آن به گفته مؤلف، برگرفته از کتاب ازرقی است.<ref>نک: شفاء الغرام، ج۱، ص۸.</ref> | ||
==محتوا== | ==محتوا== | ||