در حال ویرایش امیر چوپان

'''امیر چوپان''' از امیران مغول و بانی آثاری در [[مکه]] و [[مدینه]] می‌باشد. وی از قبیله سلدوز از قبایل مغول بوده که همراه [[هلاکو]] به [[ایران]] امده است. همچنین در حکومت [[سلطان محمد خدابنده]] از فرماندهان سپاه وی شد و مورد لطف او قرار گرفت و با دختران او ازدواج کرد. امیر چوپان بعد از اولجایتو اداره امور حکومت را که در دست ابوسعید نوجوان بود را به‌عهده گرفت و قدرت حکومت به دست او رسید، ولی این قدرت پایدار نماند و با حسادت بدخواهان و شورش فرزندش تیمورتاش بر ضد حکومت مرکزی [[ایلخانیان]] متزلزل شد، و با رفتار ناشایست دمشق خواجه فرزند دیگرش و سخنانی ناشایست که بر ضد ابوسعید می‌گفت و همچنین علاقه‌مندی ابوسعید به بغداد خاتون، دختر امیر چوپان، که به ازدواج یکی از فرماندهان ایلخانی به نام شیخ حسن جَلایری درآمده بود زمینه را برای قتل وی فراهم کرد و سرانجام با رویگردانی ابوسعید از آنان و کشتن یکی از پسران امیر چوپان به نام دمشق خواجه و سپس خود او انجامید. امیر چوپان به‌عنوان نماینده حکومت ایلخانی به‌ویژه در دوران ابوسعید، کارهایی در مکه و مدینه انجام داد. از جمله آنان ساخت مدرسه و حمام در مکه و آب‌رسانی به مکه بود که به‌بخاطر کمبود آب در آنجا حاجیان با مشکلاتی روبرو بودند ولی امیر چوپان با هزینه و تلاش زیاد این مشکل را برطرف کرد. همچنین در مدینه نیز مدرسه و حمامی ساخت که در شهر موجود نبود. به وصیت وی تابوت او  به [[حجاز]] برده شد و ابوسعید به‌خاطر اینکه دختر امیر چوپان به همسری وی درآمد هزینه کفن و دفن وی را پرداخت کرد. تابوت وی در سراسر [[مناسک حج]] گردانده شد و در روز [[عید قربان]] بر آن نماز خواندند و بعد از [[طواف]] در [[مسجدالحرام]] به مدینه برده شد و در [[قبرستان بقیع]] کنار [[امام حسن مجتبی(ع)]] به خاک سپرده شد.

==معرفی اجمالی==
امیر چوپان سلدوزی (درگذشت 728ق.)  منسوب به قبیلۀ سلدوز از قبایل مغول<ref>جامع التواریخ، ج1، ص178.</ref> همراه هُلاکو (حک: 654-663ق.)  به [[ایران]] آمد و بعدها به خدمت اَرغون (حک: 683-690ق.)  درآمد و پس از او کنار غازان‌خان ایلخانی (حک: 694-703ق) قرار گرفت.<ref>تاریخ نگارستان، ص211؛ منتخب التواریخ، ص111؛ منتخب التواریخ، ص136؛ منتخب التواریخ، ص140؛ ظفرنامه، ج1، ص186.</ref> امیر چوپان در دوران اولجایتو [[سلطان محمد خدابنده]] (حک: 703-717ق) از فرماندهان سپاه او شد و مورد لطف وی قرار گرفت<ref>منتخب التواریخ، ص114.</ref> و با دو دختر او، یکی در پی دیگری، ازدواج کرد.<ref>تاریخ اولجایتو، ص73.</ref> در پی مرگ اولجایتو، وی اداره امور حکومت ابوسعید (حک: 717-736ق.)  نوجوان را برعهده گرفت و بدین ترتیب، قدرت واقعی قلمرو ایلخانان در دست او نهاده شد<ref>تاریخ ابن خلدون، ج5، ص497.</ref> و فرزندان او در نواحی گوناگون اداره امور را به دست گرفتند.<ref>تاریخ حبیب السیر، ج3، ص198.</ref> 

==حسادت به قدرت امیر چوپان==
قدرت فزاینده امیر چوپان وخانواده‌اش که حسادت بدخواهان را برانگیخته بود، پس از چند رخداد با مشکل رویارو شد. نخست شورش فرزندش تیمورتاش فرمانروای [[روم]]، بر ضد حکومت مرکزی ایلخانیان بود که با درایت امیر چوپان برطرف شد.<ref>السلوک، ج2، ص263-264.</ref> او، خود، با اجازه ابوسعید به مقابله با پسرش رفت و با گفت‌وگو او را وادار به تسلیم کرد و دست‌بسته نزد ابوسعید برد و پس از دستگیری و کشتن کسانی که در تحریک او نقش داشتند، از سلطان ایلخانی پوزش خواست. ابوسعید نیز با بخشودن تیمورتاش، او را در مقامش باقی نهاد.<ref>السلوک، ج2، ص264؛ صبح الاعشی، ج3، ص265.</ref> 

==زمینه‌‌های قتل==
رخداد دیگر، رفتار دمشق خواجه، پسر دیگر امیر چوپان، بود که افزون بر نفوذ فراوان در دربار و حسادت و سعایت درباریان، سخنانی ناشایست بر ضد ابوسعید می‌گفت<ref>مطلع السعدین، ص65-66؛ رحلة ابن بطوطه، ج2، ص70.</ref> و سرانجام به سال 727ق. به دستور وی کشته شد.<ref>مطلع السعدین، ص66؛ رحلة ابن بطوطه، ج2، ص71؛ تاریخ حبیب السیر، ج3، ص210-211.</ref> ماجرای دیگر که زمینه‌ساز قتل امیر چوپان شد، علاقه‌مندی ابوسعید به بغداد خاتون، دختر امیر چوپان، بود که به ازدواج یکی از فرماندهان ایلخانی به نام شیخ حسن جَلایری درآمده بود. بر پایه سنت مغول‌ها، اگر زنی مورد پسند خان قرار می‌گرفت، می‌‌‌‌بایست شوهرش او را طلاق می‌داد تا آن زن به همسری خان درآید.<ref>تاریخ حبیب السیر، ج3، ص209؛ مطلع السعدین، ص60.</ref> ابوسعید با یادآوری این سنّت از یاد رفته، در‌ اندیشه به‌دست آوردن بغداد خاتون بود. از این رو، خواسته خود را با امیر چوپان در میان نهاد. او ضمن مخالفت با سلطان، داماد و دخترش را از وی دور کرد. این کار خشم ابوسعید را در پی داشت.<ref>تاریخ حبیب السیر، ج3، ص209؛ مطلع السعدین، ص60؛ مجمع الانساب، ص295.</ref> سرانجام ابوسعید شیخ حسن جلایری را ناچار کرد تا بغداد خاتون را طلاق دهد و او را به همسری خود درآورد.<ref>رحلة ابن بطوطه، ج2، ص72؛ تاریخ حبیب السیر، ج3، ص215.</ref> 

این جریان در کنار بدگویی درباریان درباره قدرت فزاینده فرزندان امیر چوپان در دستگاه حکومت ایلخانی، رویگردانی ابوسعید از آنان را در پی‌داشت و به فرمان کشتن یکی از پسران امیر چوپان به نام دمشق خواجه و سپس خود او انجامید. امیر چوپان نزد غیاث‌الدین حاکم هرات پناه برد؛ اما او به دستور ابوسعید، امیر چوپان را به سال 728ق. کشت.<ref>تاریخ گزیده، ص619؛ ذیل جامع التواریخ، ص133؛ النجوم الزاهره، ج9، ص272.</ref> 

==کارهای امیر چوپان در مکه==

امیر چوپان به‌عنوان نماینده حکومت ایلخانی به‌ویژه در دوران ابوسعید، کارهایی چند در [[مکه]] و [[مدینه]] انجام داد. او در مکه مدرسه و حمامی ساخت که اهمیتی به‌سزا داشت؛ زیرا پیشتر در مکه حمام نبود. از مهم‌ترین کارهای وی، آب‌رسانی به مکه بود.<ref>رحلة ابن بطوطه، ج2، ص72؛ مطلع السعدین، ص78؛ الدرر الکامنه، ج1، ص541.</ref> افزایش شمار حاجیان در این شهر و کمبود آب، مشکلاتی را برای آنان ایجاد کرده بود. مردم آب را به بهای گزاف تهیه می‌کردند. امیر چوپان با هزینۀ فراوان و به کارگیری کارگران بسیار، برای رفع این مشکل کوشید. او برای هر روز کار، سه درهم می‌پرداخت. ازاین‌رو، کارگران بسیار و حتی زنان مشغول به‌کار شدند و سرانجام در پی چهار ماه با هزینه 150 هزار درهم در [[جمادی الاول]] 726ق. آب را از [[عرفات]] به مکه رسانید.<ref>اتحاف الوری، ج3، ص181-182؛ السلوک، ج2، ص274-275.</ref> این کار امیر چوپان بدون اجازه سلطان مصر بود و ناراحتی او را در پی داشت.<ref>السلوک، ج2، ص274.</ref> برخی از بازسازی [[چشمه بازان]] به دست او به سال 726ق. و رساندن آب آن به مکه در دهه آخر جمادی الاول آن سال خبر می‌دهند.<ref>شفاء الغرام، ج1، ص449-450؛ البدایة و النهایه، ج14، ص123؛ العقد الثمین، ج3، ص447.</ref> 

به گفتۀ برخی، امیر چوپان که از سنیان متعصب بود، با هدف افزایش نفوذ [[ایلخانیان]] در [[حجاز]] برای کاهش نفوذ [[شیعیان]] تلاش می‌کرد. او ضمن تلاش برای بیرون راندن [[زیدیان]] از [[مسجدالحرام]]، کوشید تا مانع شکل‌گیری اجتماع آنان شود. اما در این راه موفق نشد.<ref>تشیع و تصوف، ص80.</ref> 

==کارهای امیر چوپان در مدینه==
امیر چوپان در مدینه نیز کارهایی انجام داد. او نزدیک [[باب الرحمه]] مدرسه‌ای ساخت و در آن محلی نیز برای دفن خود در نظر گرفت.<ref>اتحاف الوری، ج3، ص185؛ العقد الثمین، ج3، ص477؛ الدرر الکامنه، ج1، ص541-542.</ref> برخی از این بنا با عنوان چوپانیه یاد کرده<ref>صبح الاعشی، ج7، ص296؛ تاریخ ابن الوردی، ج2، ص280.</ref> و از ساختن حمامی به دست او در این شهر خبر داده‌اند.<ref>تاریخ ابن الوردی، ج2، ص274.</ref> 

به سال 726ق. شایع شد که امیر چوپان همراه ده هزار تن از سپاهیان خود قصد رفتن به [[حج]] را دارد. این در حالی بود که امیر ارغون، نایب سلطان مصر، همراه فرزندش ناصرالدین محمد در همان سال رهسپار حج شده بود. سلطان مصر از بیم این‌که امیر چوپان نقشه‌ای در سر داشته باشد، مانع او شد و به حاکم شام دستور داد تا به یاری ارغون بشتابد. پس از مدتی شایع شد که امیر چوپان از رفتن به حج منصرف شده است. به گفته [[مقریزی]]، همه این‌ها شایعه بود و سلطان مصر هدفی خاص را دنبال می‌کرد.<ref>السلوک، ج2، ص277-278.</ref> 

==دفن در بقیع==
پس از کشته شدن امیر چوپان، به وصیت وی، تابوت او را همراه کاروان حاجیان به حجاز بردند. ابوسعید نیز به سبب آن‌که بغداد خاتون به همسری او درآمده بود، افزون بر پرداخت هزینه کفن و دفن او، 40 هزار دینار همراه کاروان فرستاد.<ref>تاریخ حبیب السیر، ج3، ص213.</ref> تابوت امیر چوپان را در سراسر [[مناسک حج]] حمل کردند و حاجیان در روز [[عید قربان]] بر آن نماز خواندند و در پی [[طواف]] در مسجدالحرام، آن را به مدینه بردند و در [[قبرستان بقیع|بقیع]]، کنار [[امام حسن مجتبی(ع)]] به خاک سپردند.<ref>تاریخ حبیب السیر، ج3، ص213؛ مطلع السعدین، ص78.</ref> البته نخست می‌خواستند بر پایه وصیتش<ref>ذیل جامع التواریخ، ص134؛ تاریخ حبیب السیر، ج3، ص213.</ref> او را در مدرسه‌ای که خود ساخته بود، به خاک بسپارند.<ref>اتحاف الوری، ج3، ص185؛ العقد الثمین، ج3، ص447؛ تاریخ ابن الوردی، ج2، ص281.</ref> به ‌گزارش منابع، به دلیل آن‌که بنایی که او ساخته بود، در سمت قبلۀ [[مسجد نبوی]] قرار داشت<ref>مطلع السعدین، ص78.</ref> و کندن قبر در آن‌جا بی‌احترامی به پیامبر بود، او را در بقیع دفن کردند.<ref>مطلع السعدین، ص78؛ ذیل جامع التواریخ، ص134.</ref> برخی نیز از جلوگیری حکومت از دفن او در آن مدرسه خبر داده‌اند.<ref>الدرر الکامنه، ج1، ص542؛ تاریخ ابن خلدون، ج5، ص498.</ref> 

==پانویس==

 

{{پانویس}}

 

==منابع ==

{{منابع}}

{{دانشنامه

 | آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/8161

 | عنوان = امير چوپان

 | نویسنده = حمیدرضا مطهری

}}

* '''اتحاف الوری''': عمر بن محمد بن فهد (م. 885ق.)، به کوشش شلتوت، جده، دار المدنی.

* '''تاریخ ابن الوردی''': عمر بن مظفر ابن الوردی (م. 749ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1417ق.

* '''تاریخ ابن خلدون''': ابن‏ خلدون (م. 808ق.)، به کوشش خلیل شحاده، بیروت، دار الفکر، 1408ق.

* '''تاریخ اولجایتو''': عبدالله بن محمد الکاشانی، به کوشش مهین همبلی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1348ش.

* '''تاریخ حبیب السیر''': غیاث الدین خواند امیر، به کوشش یساقی، تهران، خیام، 1362ش.

* '''تاریخ گزیده''': حمدالله مستوفی، به کوشش ادوارد براون، تهران، دنیای کتاب، 1361ش.

* '''تاریخ نگارستان''': احمد بن محمد غفاری (م. 975ق.)، به کوشش مرتضی مدرس گیلانی، تهران، حافظ، 1414ق.

* '''تشیع و تصوف تا آغاز سده دوازدهم هجری''': کامل مصطفی الشیبی و علیرضا ذکاوتی قراگزلو، تهران، امیر کبیر، 1385ش.

* '''الدرر الکامنه''': ابن حجر العسقلانی (م. 852ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی.

* '''ذیل جوامع التاریخ''': عبدالله بن لطف الله حافظ ابرو (م. 833ق.)، تهران، چاپخانه علمی، 1317ش.

* '''رحلة ابن بطوطه''': ابن‏ بطوطه (م. 779ق.)، به کوشش التازی، الرباط، المملکة المغربیه، 1417ق.

* '''السلوک لمعرفة دول الملوک''': المقریزی (م. 845ق.)، به کوشش مصطفی زیاده، جامعة القاهره.

* '''شفاء الغرام''': محمد الفاسی (م. 832ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1421ق.

* '''صبح الاعشی''': احمد بن علی القلقشندی (م. 821ق.)، به کوشش محمد حسین، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1407ق.

* '''ظفرنامه''': شرف الدین علی یزدی (م. 858ق.)، به کوشش میر محمد صادق و نوایی، تهران، کتابخانه مجلس شورای اسلامی، 1387ش.

* '''العقد الثمین فی تاریخ البلد الامی'''ن: محمد الفاسی (م. 832ق.)، به کوشش فؤاد سیر، مصر، الرساله، 1406ق.

* '''مجمع الانساب''': محمد بن علی شبانکاره‌ای (م. 733ق.)، به کوشش محدث، تهران، امیر کبیر، 1363ش.

* '''مطلع السعدین''': عبدالرزاق سمرقندی (م. 887ق.)، به کوشش نوایی، تهران، کتابخانه طهوری، 1353ش.

* '''منتخب التواریخ''': معین الدین نطنزی (م. قرن9ق.)، به کوشش استخری، تهران، اساطیر، 1383ش.

* '''النجوم الظاهره''': ابن تغری بردی الاتابکی (م. 874ق.)، مصر، وزارة الثقافة و الارشاد القومی.
{{پایان}}

[[رده:مدفونان در بقیع]]
[[رده:حاکمان]]
[[رده:آبادکنندگان حجاز]]