در حال ویرایش اهل حدیث (بخش)

===پدیده ارایت===

در سده اول ق. تابعان نخستین در فهم شریعت خود را با نسل جوانی از شاگردانشان رویارو دیدند که به فقه فرضی و تقدیری رو آورده، از چارچوب سنت و حدیث بیرون می‌شدند. در نسل دوم تابعان در مکه، گرایش به پدیده ارایت (طرح مسائل فرضی و تقدیری و احتمالی در فقه) بیشتر بود؛ اما در مدینه هنوز بر تقدیرستیزی اصرار می‌ورزیدند.

پیدایش پدیده اَرَاَیت در [[بصره]] با حجاز پیوندی تاریخی داشت.<ref>دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج9، ص113-114.</ref> در نیمه دوم سده دوم ق. فقه نظام‌گرا به فقه تدوینی تبدیل شد، <ref>دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج9، ص113-114.</ref> در حالی که مکتب فقهی مدینه در استنباط مسائل فقهی بر حدیث تکیه داشت و فراوانی احادیث، آن‌ها را از مراجعه به رای بازداشت و کمتر مسئله‌ای پیش می‌آمد که در کتاب و سنت یا آثار [[صحابه]]، مستندی نداشته باشد. اما کوفیان به دلیل کمبود حدیث بر اثر بازدارندگی [[خلفا]] از تدوین و کتابت حدیث، به رای رو آوردند و مسائل فرضی در فقه طرح کردند و فقه مبتنی بر نظر و رای را شکل دادند.<ref>الاصابه، ج1، ص59.</ref>

البته در میان حدیث‌گرایان کسانی مانند [[عطاء بن ابی‌رباح]]، مفتی مکه، که در پاره‌ای از نظریاتش به فقه رایی و اجتهاد گرایش داشت، یافت می‌شدند. [[سفیان بن عیینه]] به اصحاب حدیث آموزش می‌داد که در [[فقه حدیث]] بکوشند تا مغلوب اصحاب رای نشوند؛ زیرا به گفته او، در سخن [[ابوحنیفه]] چیزی نبود که درباره آن یک یا چند حدیث نباشد.<ref>معرفة علوم الحدیث، ص25، 66.</ref> نعمان بن ثابت ابوحنیفه (م. 150ق.) جریان رای‌گرا را در فقه به اوج رساند. او معتقد بود دین جز رای نیکو نیست.<ref>تاریخ بغداد، ج13، ص387-390.</ref>

در منابع اهل سنت، گاه ابوحنیفه را در زمره [[سلف]] و بر راه اهل حدیث معرفی کرده‌اند.<ref>نک: اعتقاد ائمة السلف، ج1، ص10.</ref> [[ابراهیم بن یزید نخعی]] (م. 96ق.) سرکرده اهل رای و قیاس و شیخ حماد بن ابوسلیمان، شیخِ ابوحنیفه، بود که در یافتن علل و حکمت‌های احکام کوشا بود و به آرای عقلی خود رجوع می‌کرد.<ref>الفهرست، ص285؛ جامع المقاصد، ج1، ص16.</ref> زُفَر بن هذیل (م. 158ق.) شاگرد ابوحنیفه نیز در بصره به رای گرایش داشت.<ref>الفهرست، ص256.</ref> اوزاعی<ref>نک: دائرة المعارف الاسلامیه، ج5، ص1406-1408.</ref> در نقد رای‌گرایی ابوحنیفه، او را نه از باب رای‌گرایی بلکه از باب رد حدیث نبوی نقد می‌نماید. برخی از اهل حدیث، ابوحنیفه را از این باب که [[خبر واحد]] صحیح را رد می‌کند، نکوهش و نقد می‌نمایند.<ref>اضواء علی السنة النبویه، ج1، ص369.</ref> حُمَیدی که بیشترین تاثیر را از سفیان بن عیینه و شافعی پذیرفته، <ref>نک: طبقات الشافعیة الکبری، ج2، ص140.</ref> از منتقدان ابوحنیفه بود و در حلقه درس خود در مسجدالحرام به وی بد می‌گفت.<ref>تاریخ بغداد، ج13، ص36، 408؛ دانشنامه جهان اسلام، ج14، ص235.</ref>