در حال ویرایش اوقات نماز (بخش)

==اوقات نوافل==

نوافل جمع نفل<ref>التحقیق، ج12، ص209، «نفل.</ref> و نافله<ref>لسان العرب، ج11، ص672؛ المصباح، ج2، ص619، ««نفل. </ref> به معنای غنیمت، عطیّه و زائد بر فریضه<ref>لسان العرب، ج11، ص671-672؛ مجمع البحرین، ج5، ص485، «نفل. </ref> است که به [[نمازهای مستحب]] گفته می‌شود.<ref>مواهب الجلیل، ج2، ص369؛ الخلاف، ج1، ص525-527؛ نهایة الاحکام، ج2، ص89.</ref> به باور مشهور فقیهان امامی، به پشتوانه احادیث،<ref>الاستبصار، ج1، ص218؛ التهذیب، ج2، ص8.</ref> نوافل نمازهای روزانه عبارتند از: دو رکعت پیش از نماز صبح، هشت رکعت پیش از نماز ظهر، هشت رکعت پیش از نماز عصر، چهار رکعت پس از نماز مغرب، دو رکعت نشسته در پی عشا و یازده رکعت نماز شب.<ref>المقنعه، ص91-92؛ قواعد الاحکام، ج1، ص245-246؛ جواهر الکلام، ج7، ص14-15.</ref> فقیهان شافعی<ref>فتح العزیز، ج4، ص212-213؛ مغنی المحتاج، ج1، ص220.</ref> و حنبلی<ref>المغنی، ج1، ص762؛ کشاف القناع، ج1، ص510-511.</ref> به پشتوانه روایتی<ref>صحیح البخاری، ج2، ص54؛ السنن الکبری، ج2، ص471.</ref> شمار نوافل را ده رکعت شمرده‌اند: دو رکعت پیش از نمازهای صبح و ظهر و دو رکعت در پی نمازهای عصر، مغرب و عشا. حنفیان نافله ظهر را به پشتوانه حدیثی،<ref>سنن ابن ماجه، ج1، ص361؛ سنن الترمذی، ج1، ص259.</ref> چهار رکعت و شمار مجموع نوافل را 12 رکعت یاد کرده‌اند.<ref>المبسوط، سرخسی، ج1، ص156؛ بدائع الصنائع، ج1، ص284.</ref> مالکیان تعداد این نمازها را معین ندانسته و بر هر چه بیشتر خواندن نماز نافله پیش و پس از نمازهای ظهر و مغرب تاکید کرده‌اند.<ref>مواهب الجلیل، ج2، ص369؛ حاشیة الدسوقی، ج1، ص312-313.</ref> 
===وقت نافله نماز ظهر===
به باور مشهور فقیهان امامی‌، ‌به پشتوانه احادیث<ref>من لا یحضره الفقیه، ج1، ص217-218؛ التهذیب، ج2، ص20؛ الاستبصار، ج1، ص250.</ref> ‌ ‌وقت نافله ظهر ‌که پیش از نماز ظهر خوانده می‌شود، ‌از زوال خورشید تا زمانی است که طول سایه شاخص به دو هفتم خود یا یک ذراع برسد.<ref>المعتبر، ج2، ص48؛ شرائع الاسلام، ج1، ص48؛ ارشاد الاذهان، ج1، ص242.</ref> به باور شماری دیگر، وقت نافله ظهر تا هنگامی است که طول سایه شاخص به‌اندازه خود آن شود.<ref>تذکرة الفقهاء، ج2، ص316-317؛ حاشیة الارشاد، ص95.</ref> به باور این‌ها، مقصود از ذراع در حدیث‌ها، مثل است.<ref>المعتبر، ج2، ص48؛ نک: موسوعة الامام الخوئی، ج11، ص240.</ref> در روایتی، ذراع این گونه تفسیر شده است.<ref>التهذیب، ج2، ص22.</ref> به باور دیگر فقیهان امامی، وقت نافله ظهر مانند وقت نماز ظهر است، جز آن‌که نافله ظهر پیش از نماز ظهر خوانده می‌شود.<ref>المبسوط، طوسی، ج1، ص76؛ کشف اللثام، ج3، ص54-55؛ مستند الشیعه، ج4، ص55.</ref> به باور فقیهان اهل سنت، نافله ظهر دو بخش دارد. بخشی از آن پیش از نماز ظهر و بخش دیگر پس از آن خوانده می‌شود.<ref>المبسوط، سرخسی، ج1، ص156؛ المغنی، ج1، ص765؛ المجموع، ج4، ص7.</ref> پشتوانه آن‌ها حدیث‌های‌ [[ام حبیبه]]<ref>سنن الترمذی، ج1، ص259؛ سنن ابی داود، ج1، ص286.</ref> و [[عایشه]]<ref>سنن الترمذی، ج1، ص259؛ سنن ابن ماجه، ج1، ص361.</ref> است. به باور فقیهان اهل سنت، آغاز وقت همه نوافلی که پیش از نماز واجب خوانده می‌شوند، همان آغاز وقت نماز واجب است.<ref>المجموع، ج4، ص11؛ کشاف القناع، ج1، ص512.</ref> اما درباره پایان وقت نوافل اختلاف نظر وجود دارد.<ref>نک: المجموع، ج4، ص11.</ref> وقت نوافلی که پس از نماز واجب خوانده می‌شود، به باور همه فقیهان اهل سنت، تا پایان وقت فریضه ادامه دارد.<ref>المجموع، ج4، ص11؛ کشاف القناع، ج1، ص512.</ref> 
===وقت نافله نماز عصر===
زمان نافله عصر ‌که پیش از نماز عصر خوانده می‌شود، ‌به باور مشهور امامیان، ‌به پشتوانه احادیث<ref>من لا یحضره الفقیه، ج1، ص217؛ التهذیب، ج2، ص20؛ الاستبصار، ج1، ص250.</ref> از زوال خورشید تا زمانی است که طول سایه شاخص به مقدار چهار هفتم آن (دو ذراع) برسد.<ref>المعتبر، ج2، ص48؛ الروضة البهیه، ج1، ص487؛ شرائع الاسلام، ج1، ص48.</ref> به باور برخی دیگر، وقت آن تا زمانی است که طول سایه هر چیز دو برابر آن شود.<ref>السرائر، ج1، ص199؛ جامع المقاصد، ج2، ص20.</ref> پشتوانه آن‌ها این است که مقصود از ذراع در روایت‌ها «مثل» است. آنان به شواهدی روایی<ref>التهذیب، ج2، ص22؛ الاستبصار، ج1، ص258.</ref> نیز استناد جسته‌اند.<ref>المعتبر، ج2، ص48؛ موسوعة الامام الخوئی، ج11، ص240.</ref> اندکی از امامیان بر آنند که وقت نافله عصر تا غروب خورشید ادامه دارد، جز آن‌که باید پیش از نماز عصر خوانده شود.<ref>مستند الشیعه، ج4، ص55.</ref> همه فقیهان اهل سنت به پشتوانه روایتی<ref>سنن ابی داود، ج1، ص287؛ سنن الترمذی، ج1، ص270.</ref> هنگام چهار رکعت نافله عصر را پیش از ‌گزاردن نماز عصر دانسته‌اند.<ref>کشاف القناع، ج1، ص513؛ الدر المختار، ج2، ص13؛ مواهب الجلیل، ج2، ص369، 371.</ref> 
===وقت نافله نماز مغرب===
آغاز وقت نافله مغرب به باور فقیهان امامی<ref>موسوعة الامام الخوئی، ج11، ص247.</ref> و اهل سنت<ref>المغنی، ج1، ص765؛ المجموع، ج4، ص7؛ الشرح الکبیر، ابوالبرکات، ج1، ص313.</ref> در پی نماز مغرب است. به باور مشهور امامیان، پایان وقت نافله مغرب از میان رفتن شفق ([[حمرة مغربیه]]) است؛<ref>النهایه، ص60؛ غنیة النزوع، ص72؛ منتهی المطلب، ج4، ص96.</ref> زیرا در پی از میان رفتن سرخی شفق، وقت فضیلت نماز عشا آغاز می‌شود و انجام دادن مستحب در وقت واجب بر پایه روایات<ref>التهذیب، ج2، ص167؛ الاستبصار، ج1، ص252.</ref> صحیح نیست.<ref>المعتبر، ج2، ص53؛ نک: موسوعة الامام الخوئی، ج11، ص249.</ref> اما همه فقیهان اهل سنت<ref>المبسوط، سرخسی، ج1، ص157؛ کشاف القناع، ج1، ص513؛ مواهب الجلیل، ج2، ص371.</ref> و برخی فقیهان امامی<ref>ذکری، ج2، ص367؛ مدارک الاحکام، ج3، ص74؛ کشف اللثام، ج3، ص57.</ref> پایان وقت نافله مغرب را پایان وقت اختیاری نماز مغرب دانسته‌اند.
===وقت نافله نماز عشا===
به باور فقیهان امامی<ref>غنیة النزوع، ص72؛ شرائع الاسلام، ج1، ص48؛ المعتبر، ج2، ص54.</ref> و اهل سنت<ref>المغنی، ج1، ص765؛ المجموع، ج4، ص7؛ الدر المختار، ج2، ص13.</ref> وقت نافله عشا در پی نماز عشا آغاز می‌شود و تا پایان وقت نماز عشا ادامه دارد؛ زیرا تعبیر «بعد از نماز» در روایات<ref>الکافی، ج3، ص443؛ التهذیب، ج2، ص4؛ الاستبصار، ج1، ص218.</ref> تا آخر وقت عشا را در بر می‌گیرد.<ref>موسوعة الامام الخوئی، ج11، ص251.</ref> البته برخی فقیهان گفته‌اند که فاصله‌انداختن میان [[فریضه]] و [[نافله]] صحیح نیست و نمی‌توان نماز عشا را در آغاز وقت و نافله آن را در آخر وقت به جا آورد.<ref>جواهر الکلام، ج7، ص191.</ref> پشتوانه فقیهان اهل سنت نیز روایات است.<ref>سنن ابی داود، ج1، ص283؛ السنن الکبری، ج2، ص477.</ref> 
===وقت نافله نماز صبح===
به باور همه فقیهان امامی، اگر نافله صبح متصل به نماز شب به جا آورده شود، خواندن آن در پی [[نماز شب]] صحیح است؛ هر چند هنوز طلوع فجر رخ نداده باشد<ref>النهایه، ص61؛ غنیة النزوع، ص72؛ مدارک الاحکام، ج3، ص83.</ref> ؛ زیرا چندین حدیث<ref>التهذیب، ج2، ص133-134؛ الاستبصار، ج1، ص283.</ref> بر جواز آن دلالت دارند. اما اگر نافله صبح متصل به نماز شب اقامه نشود، به باور بیشتر فقیهان نمی‌توان آن را پیش از طلوع فجر به جا آورد.<ref>موسوعة الامام الخوئی، ج11، ص255.</ref> البته برخی فقیهان این کار را جایز شمرده‌اند.<ref>وسائل الشیعه، ج4، ص263.</ref> پایان وقت نافله صبح به باور مشهور فقیهان امامی، به پشتوانه احادیث<ref>التهذیب، ج2، ص340.</ref> آشکار شدن سرخی از سمت مشرق (حمره مشرقیه) است.<ref>المبسوط، طوسی، ج1، ص76؛ السرائر، ج1، ص195؛ جامع المقاصد، ج2، ص22.</ref> اما شماری دیگر به پشتوانه روایاتی<ref>وسائل الشیعه، ج4، ص266.</ref> بر آنند که وقت نافله صبح تا پایان وقت نماز صبح ادامه دارد.<ref>ذکری، ج2، ص379؛ مفاتیح الشرائع، ج1، ص93.</ref> فقیهان اهل سنت هنگام نافله صبح را در پی طلوع فجر و پیش از ‌گزاردن نماز صبح می‌دانند.<ref>الدر المختار، ج2، ص14؛ الکافی، ابن عبدالبر، ج1، ص255؛ المجموع، ج4، ص7.</ref> شماری از آنان، ‌به پشتوانه احادیث<ref>صحیح مسلم، ج1، ص501؛ مسند احمد، ج6، ص265.</ref> ‌تصریح کرده‌اند که نافله صبح از دیگر نوافل مهم‌تر و برتر است.<ref>المبسوط، سرخسی، ج1، ص157؛ المغنی، ج1، ص763.</ref> 
===وقت نافله شب===
وقت نافله شب به باور فقیهان امامی از نیمه شب تا طلوع فجر صادق است.<ref>المبسوط، طوسی، ج1، ص76؛ مختلف الشیعه، ج2، ص35؛ الروضة البهیه، ج1، ص492.</ref> شماری از آنان وقت نماز شب را محدود به یک سوم پایانی شب دانسته‌اند.<ref>الهدایه، ص149.</ref> به باور مشهور فقیهان، این هنگام بر‌ترین زمان ‌گزاردن نماز شب است.<ref>مفتاح الکرامه، ج5، ص116.</ref> به باور همه فقیهان امامی، نماز شب هر چه به طلوع فجر نزدیک‌تر باشد، فضیلتی بیشتر دارد.<ref>الخلاف، ج1، ص533؛ شرائع الاسلام، ج1، ص48؛ تذکرة الفقهاء، ج2، ص318.</ref> به باور فقیهان اهل سنت، وقت نماز شب در پی نماز عشا تا طلوع فجر است.<ref>المبسوط، سرخسی، ج1، ص150؛ حاشیة الدسوقی، ج1، ص315؛ الاقناع، ج1، ص106.</ref> پشتوانه آنان برخی روایات است.<ref>مسند احمد، ج1، ص370؛ المستدرک، ج1، ص306؛ السنن الکبری، ج2، ص469.</ref> شماری از آنان بر آنند که اگر نماز شب پس از نیمه شب خوانده شود، برتر است.<ref>المجموع، ج4، ص44.</ref> 

فقیهان امامی<ref>الاقتصاد، ص256-257؛ المعتبر، ج2، ص60؛ الحدائق، ج6، ص303-304، 311.</ref> و اهل سنت<ref>المبسوط، سرخسی، ج1، ص150-153؛ المغنی، ج1، ص753؛ المجموع، ج4، ص164-165.</ref> جز مالکیان باور دارند که خواندن نماز نافله جز نمازهای دارای سبب ویژه، مانند [[نماز تحیت مسجد]] یا [[نماز میت]]، در این اوقات مکروه است: هنگام طلوع خورشید، زوال آفتاب، غروب خورشید، در پی نماز صبح تا طلوع خورشید و در پی نماز عصر تا غروب خورشید. البته امامیان و شافعیان نماز خواندن در زمان زوال روز جمعه را مکروه نمی‌شمرند.<ref>الاقتصاد، ص256-257؛ المعتبر، ج2، ص60؛ المجموع، ج4، ص164-165.</ref> 

مالکیان بر آنند که خواندن نمازهای مستحب در زمان طلوع خورشید، غروب خورشید و خطبه [[نماز جمعه]] حرام و در پی فجر صادق تا طلوع خورشید و پس از ‌گزاردن نماز عصر تا غروب خورشید مکروه است.<ref>الموطّا، ج1، ص219-221؛ مواهب الجلیل، ج2، ص58، 60؛ الثمر الدانی، ص146.</ref> پشتوانه همه فقیهان در این سخنان، روایات است.<ref>نک: سنن ابن ماجه، ج1، ص397؛ سنن النسائی، ج1، ص275-280؛ التهذیب، ج2، ص174.</ref>