در حال ویرایش باب بنی‌جمح

'''باب بنی‌جمح''': به یکی از درهای پیشین ضلع غربی [[مسجدالحرام]] اطلاق می‌شود. این باب در دوره [[منصور عباسی]] به دست والی او در [[مکه]]، زیاد بن عبیدالله حارثی ساخته شد. علت شهرت این در به باب بنی‌جمح، قرار داشتن خانه‌های بنی‌جمح، تیره‌ای از [[قریش]]، در سمت غربی [[کعبه]]، بوده. برای این در نام دیگری به‌نام باب العمره، گزارش شده است. این در تا آغاز سده چهارم ق. همچنان بر جای بود تا آن‌گاه که به سال ۳۰۶ق. ضمن گسترش مسجد در روزگار [[مقتدر عباسی]] همراه [[باب الحناطین]] برداشته شد و [[باب ابراهیم]] جایگزین آن‌ها گشت. در نبرد سپاه [[شام]] با [[ابن‌زبیر]] به سال ۶۴ق. مردی از شامیان آتشی در برابر باب بنی جمح افروخت که به خیمه‌های لشکر ابن‌زبیر که درون مسجد بر پا شده بود، سرایت کرد و بدین‌ترتیب، مسجد و کعبه در آتش سوختند.

==پیشینه تاریخی==

باب بنی‌جمح از درهایی است که در گسترش دوره [[منصور عباسی]] (حک: 136-158ق.) به دست والی او در [[مکه]]، زیاد بن عبیدالله حارثی (حک: 136-141ق.) ساخته شد.<ref>اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص162، 164.</ref>با توجه به ذکر نام این باب در رویدادهای پیش از این تاریخ، <ref>نک: تاریخ خلیفه، ص156؛ الطبقات، خامسه2، ص105؛ تاریخ طبری، ج6، ص190.</ref> چنین برمی‌آید که این در پیشتر به شکل یک ورودی وجود داشته و در دوران منصور، دری برای آن قرار داده‌اند. به سبب قرار داشتن خانه‌های بنی‌جمح، تیره‌ای از [[قریش]]، در سمت غربی [[کعبه]]، این در به نام آن‌ها شهرت یافت.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج1، ص161.</ref>به گفته شماری از پژوهشگران، برای این در نیز همچون [[باب بنی‌سهم]]، نام باب العمره به کار رفته؛ زیرا کسانی که از تنعیم به قصد [[عمره مفرده]] [[محرم]] می‌شدند، در بازگشت از مسیر شُبَیکه، یکی از ورودی‌های مکه در مسیر [[مدینه]]، از این در وارد مسجد می‌شدند.<ref>التاریخ القویم، ج2، ص423؛ ج3، ص42.</ref>[[شهید ثانی]] به اشتباه نام دیگر آن را [[باب الحناطین]] دانسته و آن را روبه‌روی [[رکن شامی]] شمرده است؛<ref>شرح لمعه، ج2، ص329.</ref> اما باب حناطین/ خیاطین<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص92؛ اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص195.</ref>کنار باب بنی‌جمح قرار داشته است.<ref>تحصیل المرام، ج1، ص355؛ الاعلاق النفیسه، ص52.</ref>این در دارای دو<ref>اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص195.</ref>یا سه ورودی بود.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص77.</ref>طه عماره با توجه به سخن ازرقی که باب بنی‌جمح را دارای سه ورودی می‌داند، بر این باور است که با افزوده شدن باب الحناطین کنار آن به سال 167ق. در گسترش دوران مهدی عباسی (حک: 158-169ق.) یکی از ورودی‌های آن بسته شد.<ref>تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص31.</ref>اما استناد وی به عبارت [[ازرقی]]، صحیح نمی‌نماید؛ زیرا این تغییر که وی بدان اشاره کرده، مربوط به [[باب ‌دار العجله]] در دیوار شمالی مسجد بوده است.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص77.</ref>

==نحوه طراحی باب==

این در و سنگ‌چین جلوی آن به گونه‌ای طراحی شده بود که آب حاصل از بارندگی، از آبراه زیر آن رد می‌شد.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص91-92؛ الاعلاق النفیسه، ص51.</ref>ستون مرمرین در، بر پایه‌ای از چوب ساج مزین با طلا و زیورهای دیگر قرار داشت. ارتفاع ورودی‌ها 13 ذرع (حدود 5/6 متر)<ref>اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص195؛ الاعلاق النفیسه، ص51-52.</ref>یا 10 ذرع (حدود پنج متر)<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص92.</ref>و پهنای در 15 ذرع (حدود 5/7 متر) بود.<ref>اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص195.</ref>این در با هفت پله به مسجد راه داشت. طاق‌ها از درون و بیرون با کاشی‌هایی به رنگ‌های سیاه و طلایی تزیین شده بودند. بر این باب که در پایان فرایند گسترش دوره منصور عباسی ساخته شد، بر کاشی‌ها عباراتی شامل [[بسمله]]، آیات 96-97 [[سوره آل عمران]]، تاریخ آغاز و پایان گسترش [[مسجدالحرام]] در دوران منصور، و جملات دعایی در حق خلیفه نقش بسته بود.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص73؛ اتحاف الوری، ج2، ص175.</ref>

این در تا آغاز سده چهارم ق. همچنان بر جای بود تا آن‌گاه که به سال 306ق. ضمن گسترش مسجد در روزگار [[مقتدر عباسی]] (حک: 295-320ق.) همراه [[باب الحناطین]] برداشته شد و [[باب ابراهیم]] جایگزین آن‌ها گشت.<ref>تحصیل المرام، ج1، ص355.</ref>

==آتش افروختن شامیان در برابر باب==

در نبرد سپاه شام با [[ابن‌زبیر]] به سال 64ق. مردی از شامیان آتشی در برابر باب بنی‌جمح افروخت که به خیمه‌های لشکر ابن زبیر که درون مسجد بر پا شده بود، سرایت کرد و بدین‌ترتیب، مسجد و [[کعبه]] در آتش سوختند.<ref>تاریخ خلیفه، ص156؛ اتحاف الوری، ج2، ص63.</ref>در همین نبرد، درهای مسجد به گروه‌های گوناگون سپاه شام اختصاص یافته بود و باب بنی‌جمح به نیروهای فلسطینی سپاه وا‌گذار شده بود.<ref>الطبقات، خامسه2، ص105؛ تاریخ طبری، ج6، ص190.</ref>

==پانویس==
{{پانویس}}
==منابع ==
{{منابع}}
{{دانشنامه
 | آدرس = http://phz.hajj.ir/422/8008
 | عنوان = باب بنی‌جمح
 | نویسنده =ابوالفضل ربانی
}}

* '''اتحاف الوری''': عمر بن محمد بن فهد (م. 885ق.)، به کوشش عبدالکریم، مکه، جامعة‌ام القری، 1408ق؛

* '''اخبار مکه''': الازرقی (م. 248ق.)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، 1415ق؛

* '''اخبار مکه''': الفاکهی (م. 279ق.)، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، 1414ق؛

* '''الاعلاق النفیسه''': ابن رسته (م. قرن3ق.)، بیروت، دار صادر، 1892م؛

* '''تاریخ خلیفه''': خلیفة بن خیاط (م. 240ق.)، به کوشش زکار، بیروت، دار الفکر، 1414ق؛

* '''تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)''':  الطبری (م. 310ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، 1403ق؛

* '''تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجدالحرام''': طه عبدالقادر عماره، عربستان، جامعة‌ام القری؛

* '''التاریخ القویم''': محمد طاهر الکردی، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، 1420ق؛

* '''تحصیل المرام''': محمد بن احمد الصباغ (م. 1321ق.)، به کوشش ابن دهیش، 1424ق؛

* '''الروضة البهیة فی شرح اللمعه''': الشهید الثانی (م. 965ق.)، به کوشش کلانتر، قم، مکتبة الداوری، 1410ق؛

* '''الطبقات الکبری''': ابن‏ سعد (م. 230ق.)، بیروت، دار صادر.



{{پایان}}
{{درب‌های مسجدالحرام}}

[[رده:درب‌های مسجدالحرام]]