در حال ویرایش بنی‌عباس (بخش)

==خدمات بستگان خلفا==

افزون بر خلفای عباسی، برخی از بستگان آن‌ها نیز همراه حضور در مراسم حج،<ref>العقد الثمین، ج6، ص398-399.</ref> به عمران و آبادانی در [[مکه]] و [[مدینه]] دلبسته بودند و در این راه خدماتی انجام دادند.

===خیزران===

میان زنان عباسی، چهار تن در این راه پیشگام بودند. [[خیزران]] همسر مهدی و مادر‌ [[هارون الرشید]] به سال 171ق. به [[حج]] رفت و سرای ارقم را که به «[[دار خیزران]]» معروف شد، خرید<ref>اتحاف الوری، ج2، ص225.</ref> و به مسجد تبدیل کرد.<ref>التاریخ القویم، ج2، ص83.</ref> 

همچنین خانه‌ای را که [[رسول خدا(ص)]] در آن زاده شده بود، خرید و به مسجد تبدیل کرد.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص198؛ الجامع اللطیف، ص285.</ref> نیز استفاده از عطر و عود بر [[ستون مخلقه|ستون مُخَلّقه]] در مسجدالنبی از خدمات خیزران بود<ref>تاریخ مکة المشرفه، ج1، ص277؛ ج2، ص178؛ بهجة النفوس، ج1، ص504.</ref> که از آن پس نیز ادامه یافت. از خیزران به عنوان نخستین کسی یاد شده که بر آرامگاه رسول خدا، پرده‌ای آویخت.<ref>مرآة الحرمین، ج1، ص476؛ التاریخ القویم، ج1، ص244؛ مدینه‌شناسی، ج1، ص83.</ref> 

===ام جعفر زبیده===

[[‌ام جعفر زبیده|‌ام جعفر زُبیده]]، همسر‌ هارون الرشید و مادر [[امین عباسی|امین]]، خدماتی فراوان در مکه انجام داد و آثاری ماندگار از خود برجای نهاد.<ref>نک: تاریخ اسلام، ش19، ص5-44، «حیات سیاسی و اجتماعی زبیده خاتون. </ref> 

از جمله، چشمه‌ای از [[حنین|حُنین]] به مکه کشید و در این راه اموالی بسیار هزینه کرد.<ref>اتحاف الوری، ج2، ص248-249؛ الارج المسکی، ص83؛ تحصیل المرام، ج2، ص610.</ref> این چشمه که به [[چشمه زبیدی]] اشتهار داشت، همواره جوشان بود و پس از وی خلفا به تعمیر و اصلاح آن می‌پرداختند.<ref>الارج المسکی، ص83.</ref> 

او چشمه‌ای دیگر از [[وادی نعمان]] به [[عرفات]] کشید که جز [[چاه زبیدی]] است.<ref>تحصیل المرام، ج2، ص612؛ التاریخ القویم، ج5، ص354.</ref> به سال 190ق. که خود به حج آمده بود، برای رفع کم آبی در مکه دستور «تَه زنی» [[چاه زمزم]] را داد و طول چاه را نُه ذراع افزایش داد.<ref>تاریخ یعقوبی، ج2، ص429.</ref> 

[[ابن جبیر]] (درگذشت614ق.) در سفر خود، برکه‌ها و چاه‌ها و ابنیه‌ای را که زبیده دستور ساخت آن‌ها را داده یا به وی منسوب هستند، در راه بغداد تا عرفات در مکه دیده و از بهره‌وری از این آثار در روزگار خود سخن گفته است.<ref>رحلة ابن جبیر، ص165.</ref> 

===شجاع و شغب===

[[شجاع]]، مادر [[متوکل عباسی|متوکل]]، به سال 237ق. دوازده هزار درهم برای هموار‌سازی وادی مکه هزینه کرد.<ref>اتحاف الوری، ج2، ص303.</ref> 

به سال 302ق. [[مقتدر عباسی]] همراه مادرش [[شغب|شَغَب]]، دستور تعمیر [[سقاخانه جوخی]] در مکه و چاه‌های پشت آن را داد و آن را [[وقف]] کرد.<ref>العقد الثمین، ج1، ص286-287.</ref> شغَب به سال 310ق. دستور داد همه [[ستون‌های کعبه]] با روکش طلا تزیین شود.<ref>اتحاف الوری، ج2، ص368.</ref> همچنین به سال 315ق. برکه‌هایی را در سرزمین [[عرفه]] تعمیر و بازسازی کرد.<ref>اتحاف الوری، ج2، ص373.</ref> 

به رغم کوشش عباسیان برای تامین امنیت راه‌های منتهی به مکه، گاهی راه‌های حج از [[امنیت]] برخوردار نبودند و حج تعطیل می‌شد. راه حج با ظهور [[قرمطیان]] از سال‌های 312 تا 327ق. ناامن بود و تنها در برخی از سال‌ها با توافق قرمطیان، از راه عراق و خراسان حج انجام گرفت.<ref>نک: اتحاف الوری، ج2، ص370-387.</ref> 

ناامنی راه‌ها و تعطیلی حج گاه مورد اعتراض رقبای عباسی قرار می‌گرفت و بدین‌جهت، آن‌ها مورد نکوهش بودند.<ref>مسالک الابصار، ج24، ص42.</ref>