در حال ویرایش بنی‌قینقاع

{{جعبه اطلاعات قبایل
| نام             = بنی‌قینقاع
| تصویر           = 
| اندازه تصویر    = 
| نام کامل        = 
| نسب             = عیسو (ادوم) برادر [[یعقوب(ع)]]
| محل حکومت       = 
| مدت حکومت       = 
| مکان قبیله      = [[مدینه]]
| سرسلسله         = 
| اشخاص مهم       = [[عبدالله بن سلام]]، [[مخیریق]]
| جمعیت           = 
| جنگ‌ها           = [[نبرد بعاث]]، [[غزوه بنی‌قینقاع]]
| شاخه‌ای از       = [[یهود]]
| زیرشاخه‌ها       = 
| مهم‌ترین اقدامات = جنگ با [[پیامبر(ص)]] در [[غزوه بنی‌قینقاع]]
| مناصب مهم       = 
| مذهب            = یهود
}}

'''بنی‌قَیْنُقاع''' نام قبیله‌ای از [[یهودیان]] ساکن [[مدینه]] است.

بنی‌قینقاع از شجاع‌ترین یهودیان ساکن در مدینه بوده، و بنابر گزارشی‌های تاریخی از نسل عیسو (ادوم) برادر [[یعقوب(ع)]] پیامبر بودند.

با ورود [[پیامبر(ص)]] به مدینه حضرت با ایشان پیمان صلح بستند، اما در سال دوم هجری پیمان شکسته و اعلام جنگ کردند. بنی‌قینقاع پس از 15 روز محاصره و بدون درگیری و هیچ شرطی تسلیم شدند، و با وساطت [[عبدالله بن ابی]] هم‌پیمان ایشان بعد از مذاکره با پیامبر(ص) به شام تبعید شدند.

==نسب‌شناسی==

درباره اصل و نسب بنی‌قینقاع آگاهی فراوان در دست نیست. برخی آن‌ها را از قبایل غیر عرب و از نسل عیسو (ادوم) برادر [[یعقوب(ع)]]<ref>د. جودائیکا، ذیل Qaynuqa.</ref>و برخی دیگر از [[بنی‌اسرائیل]] دانسته‌اند.<ref>نک: الاغانی، ج3، ص82.</ref>از زیرمجموعه‌های بنی‌قینقاع آگاهی چندان یافت نشده است. در برخی گزارش‌ها از [[بنی‌عمرو]] به عنوان یکی از شاخه‌های ایشان یاد شده است.<ref>الطبقات، ج8، ص123.</ref>

==محل سکونت==

به گزارشی، بنی‌قینقاع پیش از مهاجرت قبایل [[اوس]] و [[خزرج]] در [[یثرب]] مستقر بودند. از این‌رو، با ورود این دو قبیله به شهر با آن‌ها ستیزهایی داشتند.<ref>تاریخ یعقوبی، ج1، ص203؛ الاغانی، ج3، ص82.</ref>

درباره سکونت‌گاه‌های بنی‌قینقاع گزارش‌های روشن در دست نیست. برخی گزارش‌ها از استقرار آن‌ها در یثرب نزدیک [[جسر بطحان|جَسر بُطحان]] در [[اطمی|اُطمی]] به نام [[مریح|مُریح]] حکایت دارند.<ref>معجم البلدان، ج5، ص117.</ref>هم‌پیمانی بنی‌قینقاع با خزرج<ref>المغازی، ج1، ص179؛ ج2، ص510؛ دلائل النبوه، ج3، ص174؛ الدرر، ص180.</ref>مؤید نزدیکی سکونت‌‌گاه آن‌ها به خزرج است.

==هم‌پیمانان==

از هم‌پیمانی برخی اعضای بنی‌قینقاع با تیره‌های خزرجی منشعب از [[عوف بن خزرج]] یاد شده است<ref>تاریخ طبری، ج2، ص586؛ تاریخ دمشق، ج29، ص97-136؛ ج26، ص192.</ref>؛ اما زمان آغاز هم‌پیمانی آن‌ها مشخص نیست.

بر پایه گزارشی، [[عبدالمطلب]] جد [[پیامبر(ص)]] که از مادری خزرجی به نام سلمی زاده شده بود، در دوران کودکی خود در قلعه‌های خزرج و بنی‌قینقاع، هم‌بازی دیگر کودکان بود.<ref>تاریخ طبری، ج2، ص247؛ البدء و التاریخ، ج4، ص112.</ref>این گزارش، در صورت درستی، حاکی از روابط کهن و ریشه‌دار بنی‌قینقاع و خزرج است.

این طایفه از یهود در [[نبرد بعاث|نبرد بُعاث]] که‌اندکی پیش از حضور پیامبر در یثرب میان اوس و خزرج روی داد، کنار خزرج بودند.<ref>الاغانی، ج3، ص9؛ الکامل، ج1، ص671.</ref>

==صنعت و حرفه==

صنعت ریخته‌گری را شغل عمده بنی‌قینقاع دانسته‌اند.<ref>المغازی، ج1، ص179.</ref>در منابع از بازار بنی‌قینقاع به‌عنوان یکی از عمده‌ترین بازارهای یثرب یاد شده که افزون بر داد و ستد، از مراکز گرد آمدن یثربیان به‌شمار می‌آمده است.<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص289؛ الاغانی، ج22، ص357.</ref>

==جایگاه دینی و دانشوران==

بنی‌قینقاع از جایگاه دینی برجسته میان یهودیان یثرب برخوردار بودند. [[رفاعة بن زید]]، فِنحاص، سُوید بن حارث، مالک بن ضیف، رافع بن حریمله، رفاعة بن قیس، [[رافع بن ابی‌رافع]]، شاس بن قیس، نعمان بن ابی‌اوفی، و بحری بن عمرو را از جمله دانشوران آن‌ها شمرده‌اند. برخی فنحاص را رهبر بنی‌قینقاع دانسته‌اند.<ref>جامع البیان، ج4، ص129؛ مجمع البیان، ج2، ص465؛ السیرة النبویه، ج2، ص359-360، 369-370.</ref>

از روابط بنی‌قینقاع با دیگر یهودیان ساکن در یثرب آگاهی چندان در منابع گزارش نشده است. آورده‌اند که مناسبات بنی‌قینقاع با [[بنی‌قریظه]] ستیزآمیز بوده است.<ref>تفسیر قرطبی، ج2، ص20.</ref>

==مناسبات با پیامبر(ص)==

پیامبر(ص) پس از هجرت، پیمان نامه‌ای میان قبایل گوناگون یثرب منعقد کرد که در آن، از یهودیان یثرب نیز سخن به‌میان آمده؛ اما به یهودیان بنی‌قینقاع اشاره نشده است.<ref>السیرة النبویه، ج2، ص348؛ السنن الکبری، ج8، ص106.</ref> همه مغازی‌نگاران از پیمان‌شکنی آن‌ها به‌عنوان عامل رویارویی پیامبر با آنان سخن گفته‌اند<ref>المغازی، ج1، ص176-177؛ الدرر، ص141؛ الاکتفاء، ج2، ص49-50.</ref>؛ اما گزارشی مستقل از این پیمان و مفاد آن در دست نیست.<ref>جامع البیان، ج4، ص135؛ التبیان، ج3، ص73-74؛ مجمع البیان، ج2، ص466.</ref>

بنی‌قینقاع به لحاظ موقعیت مسکونی و همچنین هم‌پیمانان خزرجی‌شان، در قیاس با دیگر یهودیان یثرب، ارتباط بیشتری با مسلمانان داشتند؛ به‌ویژه که پیامبر میان قبایل خزرجی مستقر شده و در آن‌جا مسجدی بنا کرده بود.<ref>اعلام الوری، ج1، ص155.</ref>

با [[تغییر قبله]] (2ق.) از [[بیت المقدس]] به سوی [[کعبه]]، روابط پیامبر و یهود به سردی گرایید. هنگام کمک مالی خواستن برخی مسلمانان از آنان، یهودیان از خدای مسلمانان به‌عنوان خدای فقیر یادکردند<ref>التبیان، ج3، ص73؛ تفسیر بیضاوی، ج2، ص51.</ref> ([[سوره آل‌عمران]]، آیه 181). 

نیز از فرصت‌های گوناگون برای تردید افکندن در باورهای مسلمانان بهره بردند. تردید در نزول [[وحی]] بر پیامبر ([[سوره انعام]]، آیه 91)، درخواست برخی معجزه‌های خاص (سوره آل‌عمران، آیه 184؛ [[سوره بقره]]، آیه 108، 118)، و به سخره گرفتن پیامبر و مسلمانان (سوره بقره، 104؛ [[سوره مائده]]، آیه 57) از آن جمله هستند.

==غزوه بنی‌قینقاع==

بنی‌قینقاع پس از [[نبرد بدر]] (2ق.) موقعیت پیامبر را که در برابر مخالفانش محکم‌تر شده بود، برنمی‌تابیدند. این سبب شد که آن‌ها رفتارهایی از خود نشان دهند که حاکی از پیمان‌شکنی بود.<ref>المغازی، ج1، ص176.</ref> به‌نظر می‌رسد بنی‌قینقاع با تکیه بر پشتوانه تاریخی خود در روابطشان با [[قبیله خزرج]]، موقعیت پیامبر را ضعیف‌تر از موقعیت خویش ارزیابی می‌کردند.

===احتمال پیمان‌شکنی===

احتمال پیمان‌شکنی بنی‌قینقاع، پیامبر را بر آن داشت تا آن‌ها را در بازارشان گرد آورد و با یادآوری علم آن‌ها به [[نبوت]] خود<ref>المغازی، ج1، ص176؛ انساب الاشراف، ج1، ص371.</ref>از آنان بخواهد که به پیمان خویش وفادار مانند و از سرنوشت [[مشرکان قریش]] در بدر عبرت گیرند. در برابر، آن‌ها در خطاب به رسول خدا، خود را غیر قابل مقایسه با [[مکیان]] دانستند و خویشتن را جنگجویانی خواندند که توانشان تنها با نبرد شناخته خواهد شد.<ref>الطبقات، ج2، ص28-29؛ الثقات، ج1، ص209؛ تاریخ الاسلام، ج2، ص146.</ref>

===توان نظامی===
آماری که از جنگجویان بنی‌قینقاع گزارش شده، از توان چشمگیر آنان حکایت دارد. برخی منابع جنگجویان آن‌ها را 700 تن دانسته‌اند که 400 تن از آن‌ها زره‌پوش بودند.<ref>المغازی، ج1، ص177.</ref>در گزارشی، بنی‌قینقاع از شجاع‌ترین یهودیان به‌شمار می‌آمدند.<ref>المغازی، ج1، ص177-178؛ عیون الاثر، ج1، ص344؛ الصحیح من سیرة النبی، ج6، ص58.</ref>

===علت وقوع===

برخی منابع از سخنان پیامبر با بنی‌قینقاع پس از پیمان‌شکنی آن‌ها اشاره دارند؛ اما از حادثه‌ای که به پیمان‌شکنی یهود بنی‌قینقاع انجامید، گزارشی نداده‌اند.<ref>المغازی، ج1، ص176؛ انساب الاشراف، ج1، ص371-372.</ref>

بر پایه گزارشی، آن‌ها خون مسلمانی را در بازار بنی‌قینقاع ریختند که به دفاع از زن مسلمانی برخاسته بود که مورد آزار و تمسخر یهود قرار داشت.<ref>السیرة النبویه، ج2، ص561؛ تاریخ الاسلام، ج2، ص146.</ref>پس از آن، بنی‌قینقاع برخلاف مفاد عهدنامه که آن‌ها را ملزم به پذیرش داوری پیامبر کرده بود،<ref>السیرة النبویه، ج2، ص349-350؛ عیون الاثر، ج1، ص228.</ref> در قلعه‌های خود سنگر گرفتند.<ref>المغازی، ج1، ص177؛ انساب الاشراف، ج1، ص372.</ref>

===شروع و نتیجه نبرد===

به گزارشی، پس از نزول آیه 58 [[سوره انفال]] پیامبر برای نبرد با ایشان، قلعه‌های آن‌ها را در نیمه [[شوال]] سال دوم ق.‌ اندکی پس از پیروزی بدر، در محاصره گرفت.<ref>المغازی، ج1، ص177-180؛ تاریخ طبری، ج2، ص479-480.</ref>

بنی‌قینقاع پس از 15 روز محاصره و بدون هیچ شرطی تسلیم شدند. در مدت محاصره، هیچ برخورد نظامی از سوی بنی‌قینقاع صورت نگرفت. به‌نظر می‌رسد که آنان بسیار زود از حمایت هم‌پیمان خود، [[عبدالله بن ابی|عبدالله بن ابیّ خزرجی]]، ناامید شدند. پیامبر یکی از [[انصار]] را مامور بستن دستان مردان بنی‌قینقاع کرد. عبدالله بن ابیّ که به رغم وعده خود نتوانسته بود از آنان حمایت کند، خواست تا کوتاهی خود را با حفظ مال و جانشان جبران کند. از این‌رو، شتابان خود را به پیامبر رسانید و مجدّانه از وی خواست از آن‌ها درگذرد. پیامبر که آثار خشم در چهره‌اش نمایان بود، برخلاف میل خود از کشتن آن‌ها چشم پوشید و به آن‌ها سه روز مهلت داد تا [[مدینه]] را ترک کنند و [[عبادة بن صامت]] را مامور تبعید آن‌ها از مدینه کرد. البته بنا شد که اموال خود را تحویل دهند.<ref>المغازی، ج1، ص177-180؛ امتاع الاسماع، ج9، ص293.</ref>

عبدالله بن ابیّ که احساس کرد می‌تواند با درخواست خود حکم تبعید آن‌ها را نیز لغو کند، به سوی خانه پیامبر رفت؛ اما با مخالفت [[عویم بن ساعده خزرجی|عُویم بن ساعده خزرجی]] روبه‌رو شد. اصرار ابن ابیّ به درگیری و زخمی شدنش انجامید. آن‌گاه بنی‌قینقاع با درک موقعیت، در ترک مدینه مصمم شدند.<ref>المغازی، ج1، ص176-180؛ الطبقات، ج2، ص29؛ تاریخ طبری، ج2، ص479-480.</ref>

برخی روایت‌های تفسیری از نزول آیات 51-52 سوره مائده در شان عبدالله بن ابیّ و نقش وی در نبرد بنی‌قینقاع حکایت دارند.<ref>السیرة النبویه، ج2، ص563.</ref>

===غنیمت‌ها===

درباره غنیمت‌های بنی‌قینقاع جزئیات فراوان گزارش نشده است. برخی گزارش‌ها حکایت دارند که پیامبر از دارایی‌های منقولشان تنها تجهیزات رزمی را به غنیمت گرفت و پس از کنار نهادن خمس غنایم، آن‌ها را میان مسلمانان بخش کرد و چند شمشیر، زره، نیزه و کمان برای خود برداشت.<ref>الطبقات، ج1، ص486-489؛ ترکة النبی، ص102؛ تاریخ طبری، ج2، ص481.</ref>

===مکان تبعید===

بنی‌قینقاع پس از تبعید در مسیر حرکت به شمال، نخست به [[وادی القری]] در شمال مدینه در مسیر [[شام]] و سپس به سوی شام رفتند و آن‌جا در منطقه اَذرِعات مستقر شدند.<ref>المغازی، ج1، ص180؛ تاریخ الاسلام، ج2، ص148، 355.</ref>

==مسلمانان بنی‌قینقاع==

شماری از بنی‌قینقاع که [[اسلام]] را پذیرفته بودند، در [[مدینه]] ماندند و در رویدادهای سال‌های بعد، مسلمانان را همراهی کردند. [[مخیریق|مُخیریق]] در [[غزوه احد]] شرکت داشت.<ref>الطبقات، ج1، ص502؛ انساب الاشراف، ج1، ص396-397؛ معجم البلدان، ج5، ص241.</ref> [[عبدالله بن سلام]] را نیز از بنی‌قینقاع دانسته‌اند که مسلمان شد.<ref>الطبقات، ج2، ص48؛ الاستیعاب، ج3، ص921-922؛ الثقات، ج3، ص227.</ref>

==منافقان بنی‌قینقاع==

برخی از افراد این قبیله، منافق خوانده شده‌اند. زید بن لصیب، نعمان بن اوفی، رافع بن حُریمله، رُفاعة بن زید، سلسلة بن بَرهام، و کِنانة بن صوریا از جمله این افرادند.<ref>السیرة النبویه، ج2، ص369-370؛ المحبر، ص470.</ref>

==پانویس==

{{پانویس}}

==منابع==

{{منابع}}

{{دانشنامه

 | آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/7788

 | عنوان = بني‌ قينقاع

 | نویسنده = مهران اسماعیلی

}}

*'''الاستیعاب''': ابن عبدالبر (درگذشت 463ق.)، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، 1412ق.

*'''اعلام الوری''': الطبرسی (درگذشت 548ق.)، قم، آل البیت:، 1417ق.

*'''الاغانی''': ابوالفرج الاصفهانی (درگذشت 356ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1415ق.

*'''الاکتفاء بما تضمنه من مغازی رسول الله(ص)''':  سلیمان بن موسی الحمیری (درگذشت 634ق.)، به کوشش محمد عزالدین، بیروت، عالم الکتب، 1417ق.

*'''امتاع الاسماع''': المقریزی (درگذشت 845ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1420ق.

*'''انساب الاشراف''': البلاذری (درگذشت 279ق.)، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، 1417ق.

*'''البدء و التاریخ''': المطهر المقدسی (درگذشت 355ق.)، بیروت، دار صادر، 1903م.

*'''تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر''': الذهبی (درگذشت 748ق.)، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، 1410ق.

*'''تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)''':  الطبری (درگذشت 310ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی.

*'''تاریخ مدینة دمشق''': ابن عساکر (درگذشت 571ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، 1415ق.

*'''تاریخ المدینة المنوره''': ابن شبّه (درگذشت 262ق.)، به کوشش شلتوت، قم، دار الفکر، 1410ق.

*'''تاریخ الیعقوبی''': احمد بن یعقوب (درگذشت 292ق.)، بیروت، دار صادر، 1415ق.

*'''التبیان''': الطوسی (درگذشت 460ق.)، به کوشش العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.

*'''ترکة النبی(ص)''':  حماد بن اسحق البغدادی (درگذشت 267ق.)، به کوشش اکرم ضیاء، 1404ق.

*'''تفسیر بیضاوی (انوار التنزیل)''':  البیضاوی (درگذشت 685ق.)، به کوشش مرعشلی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1418ق.

*'''تفسیر قرطبی (الجامع لاحکام القرآن)''':  القرطبی (درگذشت 671ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1405ق.

*'''الثقات''': ابن حبان (درگذشت 354ق.)، الکتب الثقافیه، 1393ق.

*'''جامع البیان''': الطبری (درگذشت 310ق.)، بیروت، دار المعرفه، 1412ق.

*'''الدرر فی اختصار المغازی و السیر''': ابن عبدالبر (درگذشت 463ق.) .

*'''دلائل النبوه''': البیهقی (درگذشت 458ق.)، به کوشش عبدالمعطی، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1405ق.

*'''السنن الکبری''': البیهقی (درگذشت 458ق.)، بیروت، دار الفکر.

*'''السیرة النبویه''': ابن هشام (درگذشت 213/218ق.)، به کوشش محمد محیی الدین، مصر، مکتبة محمد علی صبیح و اولاده، 1383ق.

*'''الصحیح من سیرة النبی(ص)''':  جعفر مرتضی العاملی، بیروت، دار السیره، 1414ق.

*'''الطبقات الکبری''': ابن سعد (درگذشت 230ق.)، بیروت، دار صادر.

*'''عیون الاثر''': ابن سید الناس (درگذشت 734ق.)، بیروت، دار القلم، 1414ق.

*'''الکامل فی التاریخ''': ابن اثیر (درگذشت 630ق.)، بیروت، دار صادر، 1385ق.

*'''مجمع البیان''': الطبرسی (درگذشت 548ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، 1415ق.

*'''المحبّر''': ابن حبیب (درگذشت 245ق.)، به کوشش ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیده.

*'''معجم البلدان''': یاقوت الحموی (درگذشت 626ق.)، بیروت، دار صادر، 1995م.

*'''المغازی''': الواقدی (درگذشت 207ق.)، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، 1409ق.

{{پایان}}

{{قبایل عربستان}}

[[رده:قبایل مدینه]]
[[رده:قبایل عربستان]]
[[رده:قبایل یهودی]]