در حال ویرایش بنی‌مصطلق (بخش)

==غزوه بنی‌مصطلق==

نبرد پیامبر با قبیله بنی‌مصطلق را بدین نام خوانده‌اند. از آن‌جا که این نبرد در [[منطقه نجد]] و کنار آب مُریسیع رخ داد، از آن با نام [[غزوه نجد]] و نیز مریسیع یاد شده است.<ref>معجم ما استعجم، ج4، ص1220؛ الروض المعطار، ص532.</ref> برخی برخلاف سخن مشهور این غزوه را به نام مُحارب هم یاد کرده‌اند؛ اما به باور برخی، محارب نام غزوه‌ای دیگر است.<ref>السیرة الحلبیه، ج2، ص169، 377.</ref> 

بنی‌مصطلق به ریاست [[حارث بن ابی‌ضرار]] همراه گروهی از صحرانشینان با خرید سلاح و تدارکات آماده نبرد با [[رسول خدا(ص)]] شدند. پس از این‌کار، پیامبر نخست [[بریدة بن حصیب اسلمی|بُرَیدة بن حصیب اسلمی]] را برای کسب آگاهی به سوی آن‌ها فرستاد و او آمادگی آن‌ها برای نبرد با مسلمانان را به رسول خدا(ص) آگاهی داد. سپس پیامبر(ص) مسلمانان را برای نبرد با آنان آماده ساخت.<ref>المغازی، ج1، ص405؛ المنتظم، ج3، ص219.</ref> 

برخی روز دوشنبه دوم [[شعبان]] سال پنجم ق.<ref>المغازی، ج1، ص404؛ الطبقات، ج2، ص48.</ref> و بعضی روز شنبه اول ماه شعبان<ref>المحبر، ص114.</ref> سال ششم ق.<ref>السیرة النبویه، ج2، ص289؛ المحبر، ص114؛ تاریخ طبری، ج2، ص253.</ref> و گروهی سال چهارم ق، را زمان این غزوه دانسته‌‌اند.<ref>صحیح البخاری، ج5، ص54.</ref> از [[زید بن حارثه]]، [[ابوذر]] و برخی دیگر به‌عنوان جانشین پیامبر در [[مدینه]] یاد شده است.<ref>التنبیه و الاشراف، ص215؛ عیون الاثر، ج2، ص79.</ref> 

شمار مسلمانان را 700 نفر<ref>البدایة و النهایه، ج4، ص156.</ref> و تعداد اسب‌هایشان را 30 راس دانسته‌اند. [[مهاجران]] 10 و [[انصار]] 20 اسب داشتند.<ref>المغازی، ج1، ص405.</ref> بسیاری از منافقان نیز که پیشتر در غزوه‌‌ها شرکت نمی‌‌کردند، در این غزوه به طمع غنیمت و نزدیک بودن مسیر، با رسول خدا(ص) همراه شدند.<ref>المغازی، ج1، ص405.</ref> مسلمانان در مسیر خود در جایی به نام بَقْعاء، به جاسوسی از بنی‌مصطلق برخورد کردند و او نیز گزارش‌های بریده درباره تصمیم بنی‌مصطلق برای نبرد با پیامبر(ص) را تایید کرد. خبر دستگیری جاسوس بنی‌مصطلق و قتل وی، بیم حارث و یارانش و پراکنده شدن آن‌ها را در پی داشت.<ref>المغازی، ج1، ص406.</ref> 

مسلمانان کنار آب مُرَیْسیع با شعار «یا منصورُ اَمِتْ»<ref>السیرة النبویه، ج2، ص294؛ الطبقات، ج2، ص10.</ref> یا «الا الی الله الامر»<ref>بحار الانوار، ج19، ص163.</ref> با بنی‌مصطلق وارد نبرد شدند که به غافلگیر شدن بنی‌مصطلق و پراکنده شدن سپاه آن‌ها انجامید. در همان لحظه‌های نخست نبرد، ده تن از بنی‌مصطلق کشته شدند و بسیاری از مردانشان از جمله رهبر آن‌ها گریختند و زنان و کودکانشان به اسارت مسلمانان درآمدند. برخی مفسران آیه {{قلم رنگ|سبز|﴿لَنْ یَضُـرُّوکُمْ اِلاَّ اَذی وَ اِنْ یُقاتِلُوکُمْ یُوَلُّوکُمُ الْاَدْبارَ ثُمَّ لا یُنْصَـرُونَ﴾}} ([[سوره آل‌عمران]]، آیه 111) را گزارش غیبی قرآن و حاکی از پیروزی‌های رسول خدا(ص) و فرار دشمنان از جمله بنی‌مصطلق دانسته‌‌اند.<ref>روض الجنان، ج5، ص16.</ref> این آیه نشان می‌دهد که دشمنان اسلام تنها می‌توانند آزارهایی مختصر به مسلمانان برسانند و در صورت پیکار با آنان، به ایشان پشت خواهند کرد؛

===اسیران و غنائم===

اسیران این غزوه را حدود 100 خانواده<ref>تاریخ طبری، ج2، ص263.</ref> و مقدار غنیمت‌ها را 2000 شتر و 5000 گوسفند دانسته‌‌اند.<ref>المغازی، ج1، ص410؛ الطبقات، ج2، ص49.</ref> [[جویریه|جُویرِیّه]] دختر حارث بن ابی‌ضِرار در شمار اسیران و سهم [[ثابت بن قیس]] بود که با کمک رسول خدا(ص) به صورت مکاتبه آزاد شد و به ازدواج او درآمد. سپس مسلمانان به احترام پیامبر که داماد بنی‌مصطلق شده بود، اسیران خود را بدون فدیه آزاد کردند.<ref>المغازی، ج1، ص410-411.</ref> به نقل از عایشه، زنی با برکت‌تر از جویریه برای زنان قبیله‌‌اش دیده نشد؛ زیرا پس از ازدواج با پیامبر(ص) 100 خانوار آن‌ها آزاد شدند.<ref>المحبر، ص90؛ تاریخ طبری، ج2، ص263.</ref> 

در گزارش دیگر، حارث رهبر بنی‌مصطلق و پدر جویریه، پس از اسارت دخترش به [[مدینه]] آمد تا با پرداخت فدیه او را آزاد کند. وی میان راه به سبب علاقه‌مندی به شترانش آن‌ها را در دره‌‌ای پنهان کرد و به حضور رسول خدا(ص) رسید و فدیه دخترش را پرداخت. پیامبر از محل پنهان کردن شترانش گزارش داد. او که این گزارش غیبی را شنید، شهادتین گفت و مسلمان شد.<ref>الاصابه، ج1، ص673-674.</ref> پسر وی عمرو راوی حدیث<ref>تاریخ دمشق، ج33، ص103؛ سیر اعلام النبلاء، ج1، ص476؛ فتح الباری، ج11، ص852.</ref> و پسر دیگرش عبدالله از [[صحابه پیامبر]] بود.<ref>الاصابه، ج4، ص42؛ الاستیعاب، ج3، ص884؛ الجرح و التعدیل، ج5، ص30.</ref> 

===کم‌‌آبی مسلمانان در غزوه===

از گزارش‌های گوناگون درباره برخی رویدادهای این غزوه برمی‌آید که مسلمانان در این غزوه با مشکل کم‌‌آبی روبه‌‌رو بودند و برای غسل‌های واجب خود دچار مشکل شدند و شدت کم‌‌آبی حتی به درگیری میان مهاجر و انصار انجامید. اما با نزول آیة 43 [[سوره نساء]] دستور حکم [[تیمم]] صادر و مشکل آن‌ها بر طرف شد:<ref>المبسوط، ج1، ص106؛ تفسیر قرطبی، ج5، ص214.</ref> {{قلم رنگ|سبز|﴿وَ اِنْ کُنْتُمْ مَرْضی اَوْ عَلی سَفَرٍ... فَلَمْ تَجِدُوا ماءً فَتَیَمَّمُوا صَعیداً طَیِّباً فَامْسَحُوا بِوُجُوهِکُمْ وَ اَیْدیکُمْ...﴾}} (سوره نساء، آیه 43).

===جلوگیری از ایجاد فتنه‌‌===

بر پایه گزارشی مشهور، پس از غزوه بنی‌مصطلق، رسول خدا(ص) بر سر چاهی کم‌‌آب فرود آمد. در این هنگام، برای برداشتن آب میان سِنان بن وَبْر از انصار و جَهْجاه بن مسعود از مهاجران، یا اَنَس بن سیار و جهجاه بن سعید<ref>نک: تفسیر قمی، ج2، ص369.</ref> درگیری رخ داد. سنان از [[خزرج|خزرجیان]] و جهجاه از [[قریش|قریشیان]] یاری خواستند و چیزی نمانده بود که فتنه‌‌ای برپا شود. از سویی [[عبدالله بن ابی|عبدالله بن ابیّ]] منافق از رویداد آگاه شد و با انتقاد از مردم مدینه در یاری رسول خدا(ص) مهاجران را به اخراج از مدینه پس از بازگشت به شهر تهدید کرد.

[[زید بن ارقم]] سخنان عبدالله را به پیامبر(ص) گزارش داد؛ اما عبدالله در حضور رسول خدا، سخن زید را به سبب نابالغ بودنش تکذیب و از رسول خدا(ص) عذرخواهی کرد. سپس آیات 1-2 [[سوره منافقون]] نازل شد و همراه بازگو کردن سخنان عبدالله، با صراحت از نفاق او پرده برداشت. رسول خدا(ص) نیز سخن زید را تصدیق فرمود:<ref>السیرة النبویه، ج3، ص290-293؛ تفسیر قمی، ج2، ص369؛ تاریخ طبری، ج2، ص110.</ref> {{قلم رنگ|سبز|﴿... یَقُولُونَ لَئِنْ رَجَعْنا اِلَی الْمَدینَةِ لَیُخْرِجَنَّ الْاَعَزُّ مِنْهَا الْاَذَلَّ وَ لِلَّهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنینَ وَ لکِنَّ الْمُنافِقینَ لا یَعْلَمُونَ﴾}}. به نقل از [[ابن عباس]]، این درگیری کنار آب مریسیع و میان غلام عبدالله بن ابیّ و غلام [[عمر بن خطاب]] رخ داد و عمر پس از آگاه شدن از سخنان ناشایست عبدالله، درصدد برخورد با او برآمد.<ref>اسباب النزول، ص287؛ زادالمسیر، ج7، ص125، 286-287.</ref> 

===گزارش غلط ولید بن عقبه از بنی‌مصطلق===

برخی ماجرای [[افک]] را که در آن، یکی از همسران رسول خدا مورد اتهام ناروا قرار گرفت، در بازگشت از این نبرد دانسته‌اند.<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص319-321؛ الکامل، ج2، ص195-199.</ref> پس از غزوه بنی‌مصطلق، رسول خدا(ص) [[ولید بن عقبه|ولید]] بن [[عقبة بن ابی‌معیط]] اموی را برای دریافت صدقات (زکات)<ref>کشف الاسرار، ج9، ص249.</ref> نزد آن‌ها فرستاد. آنان به استقبال ولید از خانه‌های خود بیرون آمدند. اما ولید که دشمنی او با بنی‌مصطلق به دوران جاهلیت بازمی‌گشت، از آنان ترسید<ref>تفسیر عبدالرزاق، ج3، ص230.</ref> و به مدینه بازگشت و به دروغ به رسول خدا(ص) گزارش داد که بنی‌مصطلق [[مرتد]] گشته و به قصد کشتن او از منزلشان بیرون شده‌‌اند.

در این هنگام، آیه {{قلم رنگ|سبز|﴿اِنْ جاءَکُمْ فاسِقٌ بِنَبَاٍ فَتَبَیَّنُوا اَنْ تُصیبُوا قَوْماً بِجَهالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلی ما فَعَلْتُمْ نادِمینَ﴾}} ([[سوره حجرات]]، آیه 6) نازل شد و با فاسق دانستن ولید، دستور به تحقیق درباره گزارش او داد.<ref>جامع البیان، ج26، ص78؛ التبیان، ج9، ص343؛ التفسیر الکبیر، ج28، ص98.</ref> از این‌رو، رسول خدا(ص) درنگ و تحقیق را از جانب [[خداوند]] و عجله را از سوی [[شیطان]] دانست.<ref>تفسیر ثعالبی، ج5، ص269.</ref> به باور [[زمخشری]]، از آیه بعد به دست می‌‌آید که شماری می‌‌خواسته‌‌اند رسول خدا(ص) را بر ضد بنی‌مصطلق تحریک کنند و بدین دلیل، نکوهش شدند.<ref>الکشاف، ج4، ص361.</ref>