در حال ویرایش تاریخ مکه (احمد سباعی) (بخش)

==گزارش از دوره‌های تاریخ مکه==

سباعی کتاب را با گزارشی مختصر از وضعیت اقلیمی مکه آغاز می‌کند. او مکه را شهری با پیشینه کهن می‌داند، اما از ورود به بحث‌های سنتی که معمولاً صفحه‌های آغازین تواریخ مکه را به خود اختصاص داده‌اند، می‌پرهیزد، زیرا در باور او، نمی‌توان از چگونگی و هنگام دقیق پیدایش این شهر سخن گفت و گفتار منابع کهن در این زمینه درخور اعتماد نیست و همه آن‌ها در دوره اسلامی نگاشته شده‌اند که با تاریخ آغازین مکه فاصله بسیار دارد. <ref>تاریخ مکه، ص16.</ref>

===دوره اول تا چهارم===

بدین‌رو، وی دوره اول را از روزگار حضرت اسماعیل(ع) آغاز می‌کند. او در دوره دوم به وضعیت مکه هنگام حاکمیت [[قریش]] پیش از [[اسلام]] و نیز رویدادهای پس از ظهور اسلام، دوران [[پیامبر(ص)]] و خلفای راشدین می‌پردازد. وی مکه را در دوره پیش از اسلام نیز دارای نوعی زندگانی علمی دانسته و از وجود علومی چون طب، نجوم، گیاه‌شناسی، کشتیرانی و نسب‌شناسی در آن گزارش داده است. <ref>تاریخ مکه، ص46-48.</ref>

در دوره سوم، اوضاع مکه هنگام تسلط [[امویان]] (حک: 41-132ق.) و رخدادهایی مانند شورش [[ابن‌زبیر]] و [[رویداد حره|رویداد حرّه]]، بررسی و فصلی با موضوع [[نخاوله]] گشوده شده است. سباعی این شایعه را که شیعیان نخاوله بر اثر اباحه‌گری سپاه شام در رخداد حرّه پدید آمده‌اند، ردّ نموده و آن را ساخته دشمنان شیعه دانسته است. <ref>تاریخ مکه، ص94.</ref>

سباعی دوره چهارم را که مربوط به تسلط [[عباسیان]] (حک: 132-656ق.) است، عصر قیام‌های شیعی دانسته و اوضاع مکه را در پرتو این قیام‌ها بررسی کرده است. وی افزون بر بیان رویدادهای تاریخی این دوره، به توجه ویژه خلفای عباسی به [[مسجدالحرام]] اشاره کرده و بیشترین گسترش حرم و نوسازی‌ها و اصلاحات عمرانی مسجدالحرام را متعلق به این دوره دانسته است. <ref>تاریخ مکه، ص185.</ref>

===دوره‌های پنجم و ششم===

دوره‌های پنجم و ششم به بررسی اوضاع مکه در دوره [[فاطمیان]] (حک: 297-567ق.) و دولت زنگی‌ها (حک: 521-649ق.) اختصاص یافته است. <ref>تاریخ مکه، ص189-221.</ref> سباعی این دوران را عصر رواج شعائر شیعی در مکه دانسته که از آن جمله می‌توان به افزوده شدن «حی علی خیر العمل» به اذان این شهر اشاره کرد. در روزگار فاطمیان، عیدهای مهم [[شیعه]] مانند عید تولد [[حضرت زهرا(س)]]، تولد [[خدیجه کبری(س)]]، تولد [[امام علی(ع)]] گرامی داشته می‌شد و مراسم مناسبت‌هایی چون [[روز عاشورا]] و واپسین چهارشنبه [[ماه صفر]] در مکه بر‌گزار می‌گشت. نویسنده این عیدها و مراسم را تا پیش از ورود آل سعود به مکه (1344ق.) پابرجا دانسته است. <ref>تاریخ مکه، ص216.</ref>

===دوره‌های هفتم و هشتم===

سباعی در دوره‌های هفتم و هشتم به بیان وضعیت مکه هنگام تسلط [[ایوبیان]] (حک: 569-648ق.) و ترک‌های چرکسی (حک: 648-923ق.) پرداخته و به گزارش از [[ابن‌جبیر]] آورده است که مسجدالحرام در روزگار ایوبیان دارای پنج نماز جماعت برای چهار امام سنی و یک امام شیعه زیدی بر مذهب اشراف مکه بوده است. <ref>تاریخ مکه، ص249.</ref> وی پیدایش شغل مطوّفی را مربوط به دوران حکومت ترک‌ها و علت آن را ناآشنایی ترک‌ها با زبان عربی دانسته است. <ref>تاریخ مکه، ص337.</ref> مطوّف کسی بوده که آداب و [[مناسک حج]] را به مردم غیرعرب می‌آموخته است. <ref>تاریخ مکه، ص337.</ref>

===دوره نهم===

دوره نهم مربوط به حکومت عثمانی‌ها و تسلط آن‌ها بر مکه است. سباعی درباره اوضاع این دوره بیش از ادوار تاریخی گذشته سخن گفته که شاید به علت فراوانی آگاهی‌های مکتوب و نیز شنیداری این دوره بوده است. وی برخی گزارش‌های خود را به شنیده‌هایش از سالخوردگان مکه مستند کرده است. <ref>تاریخ مکه، برای نمونه: ص541، 546، 552.</ref> در این بخش، به برخی از مشکلات شیعیان در [[مکه]] اشاره شده است. برای نمونه، سباعی از ممنوعیت حج ایرانیان به سال 1042ق. <ref>تاریخ مکه، ص371.</ref> و دستور لعن شیعیان با اغراض سیاسی به سال 1157ق. سخن گفته <ref>تاریخ مکه، ص428.</ref> و فصلی را با عنوان «محنة الشیعه» گشوده و از تهمت‌های برخی مردم متعصب مکه و ترکان عثمانی به شیعیان یاد کرده که بر اثر آن، شیعیان در [[موسم حج]] ناچار به ترک مکه شدند. سباعی این‌گونه تعصبات را نکوهش کرده است. <ref>تاریخ مکه، ص422.</ref>

نیز وی به فتنه آلوده شدن [[کعبه]] و متهم کردن و کشتن شماری از شیعیان به سال 1088ق. اشاره کرده و این فتنه را برآمده از باور نادرست عامه دانسته که شیعیان عجم باور دارند تا کعبه را آلوده نکنند، حج آنان پذیرفته نمی‌گردد. سباعی این شایعه را تحلیل و رد کرده و برساخته دشمنی‌های متعصبان بر ضد شیعیان دانسته است. <ref>تاریخ مکه، ص384.</ref>

ذکر و تحلیل رویدادهای این دوره با یادکرد ظهور [[محمد بن عبدالوهاب]] و اتحاد او با آل سعود همراه شده است. این مباحث همراه با چگونگی قدرت یافتن موقت آل سعود در مکه و شکست آن‌ها از سپاه عثمانی در ضمن فصلی با عنوان «عهد اول سعودی» آمده است. <ref>تاریخ مکه، ص487.</ref>

سباعی در ضمن تحلیل رخدادهای این دوره، ترکیب جمعیتی و روند مهاجرت به مکه را بررسی کرده است. مهاجرت مغربی‌ها، سوری‌ها، ترک‌ها، کردها و سودانی‌ها در بیشتر دوره‌های تاریخی به مکه ادامه داشته و بیشترین شمار مهاجران از حضرموت و کمترین آن‌ها از [[عراق]] و [[ایران]] بوده‌اند. سباعی پس از معرفی مشهورترین خاندان‌های این قوم‌ها و ملیت‌ها در مکه، به تحلیل انگیزه مهاجرت‌ها پرداخته و تاثیر آن را بر مکه بررسی نموده است. در باور او، هر یک از آن‌ها به گونه‌ای در شکل‌گیری فرهنگ اجتماعی مکه مؤثر بوده‌اند و مهاجران روابطی نزدیک با مردم بومی داشته‌اند و دارند. <ref>تاریخ مکه، ص569-570.</ref>

===دوره دهم===

دوره دهم و پایانی کتاب از «انقلاب عربی» [[شریف حسین]] و تاسیس [[حکومت شرفا]] در [[حجاز]] سخن گفته و سرانجام با بیان درگیری آل سعود و دولت شرفا و پیروزی خاندان سعود پایان یافته است.

===گزارش از دیده‌های خود===

سباعی در برخی از موضوعات، دیده‌های خود را نیز آورده است. برای نمونه، آن‌گاه که درباره [[مسجد الرایه]] در روزگار امویان سخن می‌گوید، مکان آن را در زمان خود، پشت ساختمان شرکت برق می‌داند. <ref>تاریخ مکه، ص123.</ref>

درباره کوشش‌های عمرانی روزگار عباسیان، از چشمه‌های متمرکز و برکه‌هایی سخن گفته که به دستور‌ [[هارون الرشید]] در بالا و پایین مکه ساخته بودند. سپس می‌نویسد: «این برکه تا روزگار ما و پیش از لوله‌کشی آب، پابرجا و مورد استفاده همگان بود.» <ref>تاریخ مکه، ص156.</ref> نیز آن‌گاه که از گسترش مسجدالحرام به دست [[مقتدر عباسی]] سخن می‌گوید، از وضعیت امروزین آن هم یاد می‌کند. <ref>تاریخ مکه، ص187.</ref>

کتاب تاریخ مکه حاوی نقشه‌ها و تصاویری از کعبه، مسجدالحرام و برخی اشخاص مانند حاکمان مکه و نیز شجره نامه سادات و اشراف مکه است.