در حال ویرایش تقیه (بخش)

==ادله اثبات==

از قرآن کریم و روایات برمی‌آید که برای حفظ جان خود یا دیگری و نیز حفظ دین و مصالح مهم اجتماعی، تقیه جایز و در مواردی واجب است.


===آیات قرآن===

افراد تازه‌مسلمان در [[مکه]] با محدودیت‌های بسیار روبه‌رو بودند و به دست مشرکان شکنجه می‌شدند. در این میان، تقیه برای کاهش خسارت‌های جانی و در امان ماندن از شکنجه‌ها، به فرمان پیامبر(ص) به کار گرفته شد. قرآن کریم این راهکار را مشروع شمرد.

====جواز همسویی با کافران====
بر اساس آیه 28  سوره آل‌عمران، مؤمنان نباید ولایت غیر مؤمن را بر خود بپذیرند و هر که چنین کند، هیچ رابطه‏‌ای با خدا نخواهد داشت، مگر این‌که از آنان بر جان خود بترسند: {{قلم رنگ|سبز|﴿لا یَتَّخِذِ الْمُؤْمِنُونَ الْکافِرینَ اَوْلِیاءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنینَ وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ فَلَیْسَ مِنَ اللهِ فی‏ شَیْ‏ءٍ اِلاَّ اَنْ تَتَّقُوا مِنْهُمْ تُقاةً﴾}}.  به گفته مفسران، این آیه در صورت گرفتار شدن مؤمنان به سلطه کافران، اظهار دوستی و هم‌سویی ظاهری با آنان و نیز تبری از مؤمنان را برای مصونیت خود روا دانسته است.<ref>جامع البیان، ج3، ص153؛ مجمع البیان، ج2، ص730؛ الکشاف، ج1، ص351.</ref> از این آیه می‌توان معیاری عام برگرفت که به دوره آغاز اسلام یا تقیه از کافر اختصاص ندارد.<ref>تفسیر مراغی، ج3، ص137.</ref>

====جواز تظاهر به کفر====
بر پایه آیه 106 [[سوره نحل]]، کسی که پس از ایمان به کفر وادار شود، اگر ایمان قلبی خود را پاس دارد، می‌تواند تظاهر به کفر کند: {{قلم رنگ|سبز|﴿مَنْ کَفَرَ بِاللهِ مِنْ بَعْدِ ایمانِهِ اِلاَّ مَنْ اُکْرِهَ وَ قَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْایمانِ﴾}}.
این آیه در باره شماری از مسلمانان فرود آمد که برخی از مکیان برای بازگرداندن ایشان از اسلام، آن‌ها را سخت شکنجه کردند و سرانجام بعضی مانند عمار به ظاهر اظهار کفر کردند. او از این کار خود ناخرسند بود؛ اما پیامبر(ص) به وی سفارش فرمود که در وضعیت همانند، همین کار را انجام دهد.<ref>جامع البیان، ج14، ص122؛ التفسیر الکبیر، ج20، ص274.</ref> 

ابن کثیر و نظام الدین نیشابوری، از فقیهان و مفسران شافعی، نیز با توجه به آیه 115 سوره نحل اظهار کفر از سوی فرد ناچار را در صورت هراس بر جان خود، جایز می‌دانند.<ref>التفسیر الکبیر، ج20، ص274؛ تفسیر ابن کثیر، ج4، ص520؛ غرائب القرآن، ج4، ص309.</ref> 

بعضی مفسران به پشتوانه همین آیه، تقیه در حالت اکراه برای حفظ جان را یک قاعده دانسته‌اند.<ref>احکام القرآن، ج3، ص192.</ref> شوکانی زیدی مذهب نیز با توجه به آیه یاد شده، تقیه خوفی را در گفتار و رفتار جایز دانسته و اظهار کفر فرد مکره را موجب ارتداد ندانسته است.<ref>فتح القدیر، ج3، ص235.</ref> شیخ طوسی<ref>الخلاف، ج1، ص207.</ref> و [[شیخ طبرسی]]<ref>المؤتلف، ج1، ص33.</ref> از فقیهان امامی، تقیه را تا هر هنگام که عامل هراس باقی باشد، مجاز می‌دانند.<ref>الخلاف، ج1، ص207؛ المؤتلف، ج1، ص33.</ref>

====اطلاق آیات====
از اطلاق برخی سخنان قرآن کریم مانند آیات در باره فرد مضطر (سوره بقره، آیه173؛ سوره مائده،آیه3؛ سوره انعام، آیه145؛ سوره نحل، آیه115) و نیز آیاتی که هر‌گونه مشقت و حرج را در دین اسلام نفی کرده؛ (سوره مائده، آیه6؛ سوره حج، آیه78) می‌توان روا بودن تقیه را برداشت نمود. 

ابن عربی مالکی به پشتوانه آیاتی که برخی محرمات را برای فرد مضطر حلال کرده، ضرورت را از سبب‌های حلال شدن هر حرام می‌داند.<ref>احکام القرآن، ج1، ص56-57.</ref> درست است که مواردی از تقیه که در برخی آیات آمده، به تقیه مسلمان از کافر ارتباط دارد؛ اما ملاک تقیه که مراعات مصلحتِ بیشتر در برابر مصلحتِ کمتر است، اختصاص به مورد ویژه یا شان نزول آیه ندارد.<ref>مع الشیعة الامامیه، ص87.</ref> برخی با نگرش اجتماعی به احکام اسلام، آیات تقیه را در همین مسیر دانسته‌اند و بر آنند که این آیات نشان می‌دهند که اسلام برای هر وضعیتی راهکاری به دست داده است.<ref>المیزان، ج4، ص126.</ref>
===سنت===

مفهوم تقیه و جواز آن را در نمونه‌های فراوان از منابع حدیثی سنی<ref>صحیح البخاری، ج7، ص86، 102.</ref> و شیعه<ref>صحیح البخاری، ج7، ص102؛ تغلیق التعلیق، ج5، ص102.</ref> نیز می‌توان یافت.

در روایتی که [[اهل سنت]] نقل کرده‌اند، آمده است: «به روی برخی افراد می‌خندیم و در همان حال، آن‌ها را در دل لعنت می‌کنیم.»  این روایت به روشنی بر جواز تقیه دلالت دارد.<ref>الکافی، ج2، ص217-219؛ وسائل الشیعه، ج11، ص467.</ref> 

[[مالک بن انس]] با استناد به گفته ابن مسعود که برای دور کردن دو ضربه تازیانه از خود حاضر است هر سخنی را بر زبان آورد،<ref>المدونة الکبری، ج5، ص106.</ref>  بر آن است که طلاق فرد مکره اعتبار ندارد. از این فتوا برمی‌آید که اظهار سخن خلاف واقع را در صورت اکراه جایز می‌داند.<ref>واقع التقیه، ص26.</ref>

مالک بن انس در برخی موارد نیز تقیه می‌کرد. برای نمونه، بیعت با [[منصور دوانیقی]] را به دلیل اجباری بودن، مشروع ندانست و با رفع اکراه، به لزوم همراهی با [[قیام نفس زکیه|قیام محمد بن عبدالله]] بن حسن بر ضد منصور دوانیقی فتوا داد.<ref>مقاتل الطالبیین، ص190.</ref> همچنین فقیهان مالکی انجام دادن کارهای حرام، جز قتل، را برای حفظ جان جایز دانسته‌اند.<ref>القوانین الفقهیه، ص151.</ref>
===اجماع===

افزون بر دلالت آیات و روایات، برخی اهل سنت برای جواز اظهار کفر در حال تقیه در صورت بیم بر جان خود، ادعای اجماع کرده‌اند.<ref>تفسیر قرطبی، ج11، ص182؛ تفسیر ابن کثیر، ج4، ص520.</ref> به گفته مراغی، از مفسران اهل سنت، همه عالمان از آیه 28 سوره آل‌عمران، جواز تقیه را برداشت کرده‌اند.<ref>تفسیر مراغی، ج3، ص137.</ref>
===سیره===

تقیه، سیره پایدار مسلمانان از آغاز اسلام تا کنون بوده است. برخی نویسندگان موارد کاربرد تقیه در زندگی [[صحابه]]، [[تابعین]]، محدثان و فقیهان را گردآوری کرده‌اند.<ref>واقع التقیه، ص26 به بعد؛ دائرة المعارف الاسلامیه، ج3، ص69-80.</ref>