در حال ویرایش جبرئیل (بخش)

==تعلیم مناسک حج به پیامبران==

بر پایه [[روایات]]، جبرئیل در بنای کعبه و راهنمایی و یاری [[پیامبران]]، از جمله تعلیم [[مناسک حج]] به آنان، نقش داشته است.

===تعلیم آدم و حوا===

بر پایه روایات شیعی، هبوط [[آدم]] و [[حوا]] از [[بهشت]] در سرزمین مکه و قرار گرفتن آدم(ع) بر [[کوه صفا]] و حوا بر [[کوه مروه]]، به فرمان خدا و به دست جبرئیل انجام شد. سپس جبرئیل(ع) به امر خدا یکی از خیمه‌های بهشتی را در جایی که بعداً خانه کعبه در آن بنا شد، بر پا کرد و آدم و حوا را در آن، جای داد. نور ستون این خیمه، کوه‌های مکه و پیرامون آن را روشن کرد و خداوند محدوده‌ای را که نور ستون به آن جا رسید، حرم نام نهاد. سپس جبرئیل(ع) به امر خدا خیمه را برچید و به جای آن، خانه کعبه را بنا کرد<ref>[http://lib.eshia.ir/11005/4/195/علة الکافی، ج4، ص195-197.]؛ [http://lib.eshia.ir/12013/1/35/عطاء تفسیر عیاشی، ج1، ص35-38.]</ref> و در روز هشتم [[ذی‌حجه]]، آدم(ع) را [[مکلف]] به [[غسل]] و [[احرام]] نمود و آن‌گاه مناسک حج مانند [[تلبیه]]، [[وقوف در منا]] و [[وقوف در عرفات|عرفات]]، [[حلق]] (تراشیدن سر)، [[رمی جمرات]]، و [[طواف]] را به وی آموخت. چون آدم(ع) در حال [[طواف]] به ملتزم (فاصله میان [[حجرالاسود]] و در خانه کعبه) رسید، جبرئیل از او خواست که به درگاه خدا [[توبه]] کند.<ref>[http://lib.eshia.ir/12015/1/44/واما تفسیر قمی، ج1، ص44-45.]؛ [http://lib.eshia.ir/11005/4/191/وبعث الکافی، ج4، ص191-194.]</ref> بر پایه روایتی دیگر که با توجه به روایات دیگر چندان معتبر به نظر نمی‌رسد، آن‌گاه که آدم(ع) از [[هند]] به [[مکه]] می‌آمد، جبرئیل او را راهنمایی کرد.<ref>[http://lib.eshia.ir/10514/2/166/هند روض الجنان، ج2، ص166.]</ref> 

بر پایه روایات اهل سنت، جبرئیل(ع) در صحرای [[عرفات]] و [[منا]] نیز آدم(ع) را همراهی کرد. در عرفات به آدم یادآوری کرد که فرشتگان پنجاه هزار سال پیش از آفرینش او، خانه خدا را طواف کرده‌اند.<ref>[http://lib.eshia.ir/44758/1/219/أول السیرة الحلبیه، ج1، ص219.]؛ [http://lib.eshia.ir/44818/1/209/وأول سبل الهدی، ج1، ص209.]؛ [http://lib.eshia.ir/41689/1/315/وَأول الدر المنثور، ج1، ص315.]</ref> هنگام جدا شدن از آدم(ع) در سرزمین منا، گفت: «تمن» یعنی: «هر چه می‌خواهی، از خدا طلب کن!» <ref>[http://lib.efatwa.ir/43240/7/118/وَيُقَال عمدة القاری، ج7، ص118.]</ref> بر پایه روایتی شیعی، جبرئیل این سخن را به [[ابراهیم]] گفت.<ref>[http://lib.eshia.ir/14032/1/98/جيرئيل عیون اخبار الرضا، ج1، ص98.]</ref> بدین سبب، این سرزمین منا نامیده شد.<ref>[http://lib.eshia.ir/14032/1/98/سميت عیون اخبار الرضا، ج1، ص98.]</ref>

===تعلیم ابراهیم و اسماعیل===

پاره‌ای از آن‌چه درباره بنای کعبه و مناسک حج به دست آدم و با راهنمایی جبرئیل(ع) گزارش شد، درباره ابراهیم(ع) نیز گزارش شده است. از این‌رو، احتمال تکرار رفتار جبرئیل در چند زمان وجود دارد. هنگامی که ابراهیم(ع) به فرمان خدا مامور ساختن خانه کعبه شد، جبرئیل جای آن را به او نشان دادک ({{قلم رنگ|سبز|﴿وَ اِذْ بَوَّاْنا لِاِبْراهیمَ مَکانَ الْبَیْت﴾}}<ref>[http://lib.eshia.ir/17001/1/335/26 حج/سوره22، آیه26. ]؛ [http://lib.eshia.ir/10514/2/168/قولى روض الجنان، ج2، ص168.]؛ منهج الصادقین، ج6، ص142.</ref> آن‌گاه که به مکان حجرالاسود رسید، [[اسماعیل(ع)]] را فرستاد تا سنگی را برای آن‌جا بیاورد.<ref>[http://lib.efatwa.ir/42119/1/629/بَلَغَ المستدرک، ج1، ص629.]</ref> جبرئیل(ع) که هنگام طوفان [[نوح(ع)]] حجرالاسود را در [[کوه ابوقبیس]] پنهان کرده بود، <ref>[http://lib.eshia.ir/44820/1/96/استودع سیره ابن اسحق، ص96.]</ref> آن را به اسماعیل(ع) سپرد تا به پدر خود دهد.<ref>[http://lib.efatwa.ir/42119/1/629/يَطُوفُ المستدرک، ج1، ص629.]</ref> پس از بنای کعبه، جبرئیل(ع) به ابراهیم(ع) فرمان داد تا مردم را به [[حج]] دعوت کند. ابراهیم(ع) خطاب به خداوندگار گفت: «صدای من به کجا می‌رسد؟» [[وحی]] آمد: «تو دعوت کن! من آن را به انسان‌ها خواهم رساند.» <ref>[http://lib.eshia.ir/11013/4/35/فرغ عوالی اللئالی، ج4، ص35-36.]</ref> سپس ابراهیم و اسماعیل (علیهما‌السلام) از خداوند خواستند تا مناسک حج را به آنان بیاموزد: (وَ اَرِنا مَناسِکَنا)<ref>[http://lib.eshia.ir/17001/1/20/128 بقره/سوره2، آیه128. ]</ref> جبرئیل(ع) نزد آن دو آمد و مناسک حج را به آنان آموخت.<ref>[http://lib.eshia.ir/11005/4/202/ويحج الکافی، ج4، ص202-203.]؛ [http://lib.eshia.ir/10514/2/160/هست روض الجنان، ج2، ص160، 171.]؛ [http://lib.eshia.ir/15390/2/128/زهير تفسیر قرطبی، ج2، ص128-129.]</ref>

در [[روز ترویه]]، به ابراهیم(ع) گفت: «ارتو من الماء لک و لاهلک»؛ «برای خود و خانواده‌ات [[آب]] بردار!» از این رو، آن را روزِ ترویه نامیدند. [[مزدلفه]] را نیز از آن رو به این اسم خوانده‌اند که جبرئیل در آن‌جا به ابراهیم(ع) گفت: «ازدلف الی المشعر الحرام»؛ «به سوی [[مشعر الحرام]] برو!» <ref>[http://lib.eshia.ir/15101/2/336/عمار المحاسن، ج2، ص336.]؛ [http://lib.eshia.ir/10107/2/436/الْوَلِيدِ علل الشرائع، ج2، ص436.]</ref> روایت کرده‌اند که جبرئیل(ع) در ظهر عرفه از ابراهیم(ع) درخواست توبه کرد.<ref>[http://lib.eshia.ir/10107/2/436/خَرَجَ علل الشرائع، ج2، ص436.]</ref> به روایتی، پس از آموزش مناسک حج، از او پرسید: «عرفتَ»؛ «آموختی؟» ابراهیم(ع) پاسخ داد: «آری.» از همین ‌رو، آن روز را عرفه و آن مکان را عرفات نامیدند.<ref>[http://lib.eshia.ir/10107/2/436/حَمْزَةُ علل الشرائع، ج2، ص436.]؛ [http://lib.eshia.ir/10514/3/123/عطا روض الجنان، ج3، ص123.]؛ [http://lib.eshia.ir/41730/4/55/أَرَى التفسیر الکبیر، ج4، ص55.]</ref> در مکان رمی جمرات، [[ابلیس]] بر ابراهیم(ع) آشکار می‌شد تا او را بفریبد. ایشان با راهنمایی جبرئیل(ع) به سوی [[شیطان]] سنگ افکند و همین رفتار ابراهیم(ع) به سنتی در حج تبدیل گشت.<ref>[http://lib.eshia.ir/10107/2/437/سَأَلْتُهُ علل الشرائع، ج2، ص437.]</ref> ماجرای پیدایش [[آب زمزم]] نیز به زمانی برمی‌گردد که ابراهیم(ع) به فرمان خدا، همسرش‌ [[هاجر]] و فرزندش اسماعیل(ع) را کنار [[بیت الحرام]] که در آن روز بیابانی خشک و بی‌آب و علف بود، سکونت داد. <ref>[http://lib.eshia.ir/17001/1/260/37 ابراهیم/سوره14، آیه37. ]</ref> پس از پایان یافتن آبی که همراه داشتند و چیره شدن تشنگی بر آنان و بی‌نتیجه ماندن تلاش‌ هاجر (علیها‌السلام) برای جست‌وجوی آب در میان دو کوه صفا و مروه، جبرئیل(ع) برای آنان آب زمزم را جاری ساخت و به‌ هاجر (علیها‌السلام) دلداری داد.<ref>[http://lib.eshia.ir/15339/1/455/ركضة الخصال، ج1، ص455.]؛ [http://lib.eshia.ir/44820/1/26/طردت سیره ابن اسحق، ص26.]؛ [http://lib.eshia.ir/11005/4/202/خلف الکافی، ج4، ص202.]</ref> از این رو، از نام‌های زمزم، رَکضَة جبرئیل (محل گام برداشتن جبرئیل) است.<ref>[http://lib.eshia.ir/15339/1/455/ركضة الخصال، ص455.]؛ [http://lib.efatwa.ir/43240/9/277/الْأَعرَابِي عمدة القاری، ج9، ص277.]</ref> بر پایه برخی روایات اهل سنت، ابراهیم با راهنمایی جبرئیل، قلمرو حرم مکی را تعیین و علامت‌گذاری کرد.<ref>[http://lib.efatwa.ir/42060/2/259/إِبْرَاهِيمَ اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص259.]؛ [http://lib.efatwa.ir/42217/5/25/أَخْبَرَهُ المصنف، ج5، ص25.]</ref> (← حرمین)

===تعلیم موسی===

بر پایه روایتی شیعی، جبرئیل هنگام حج‌گزاری [[موسی(ع)]] نیز حضور داشت و در پاسخ به پرسش موسی(ع) درباره پاداش کسی که حج را خالصانه به‌جا آورد، از سوی خدا پیام آورد که او را در [[ملکوت اعلی]] همراه پیامبران، صدّیقان، شهیدان و صالحان جای خواهد داد.<ref>[http://lib.eshia.ir/11021/2/235/الصادق من لا یحضره الفقیه، ج2، ص235-236.]</ref>