در حال ویرایش جد بن قيس (بخش)

===گزارش‌ها در تایید نفاق===

تاریخ‌نگاران و محدثان می‌کوشند تا جد را به عنوان یکی از اصلی‌ترین چهره‌های نفاق قلمداد کنند.

====ابراز ناامیدی در صلح حدیبیه====

جد بن قیس به سال ششم ق. در سفر [[عمره]] پیامبر(ص) و مسلمانان به مکه که به [[صلح حدیبیه]] انجامید، حضور داشت؛ اما آن گاه که مسلمانان به ‌دلیل گرمی هوا و کمبود آب به ‌سختی افتادند، با سخنانی ناامید کننده، آمدنش را به این سفر بی‌فایده دانست و تنها هدف خود از همسفری با پیامبر(ص) را همراهی با قومش شمرد. <ref>المغازی، ج2، ص588، 590-591.</ref>

====غیبت در بیعت رضوان====

خودداری وی از اعلام وفاداری دوباره و غیبت در [[بیعت رضوان]] (شجره) از دیگر گزارش‌های مربوط به او است. این پیمان هنگامی انجام شد که مسلمانان حاضر در واکنش به تهدیداتی که در این سفر از سوی [[قریش]] احساس شد، با پیامبر(ص) پیمان دوباره بستند که او را تنها نگذارند. <ref>السیرة النبویه، ج3، ص781؛ الاستیعاب، ج1، ص266.</ref> بر اساس این گزارش‌ها، جد بن قیس مشمول دعای خیر پیامبر(ص) برای بیعت‌کنندگان نشد. <ref>الاستبصار، ص145.</ref>

به روایتی دیگر، منظور از پیمان‌شکنان در آیه: {{قلم رنگ|سبز|﴿فَمَنْ نَکَثَ فَاِنَّما یَنْکُثُ عَلی نَفْسِهِ﴾}}؛ «پس هر که پیمان شکند، تنها به زیان خود می‏‌شکند».  ([[سوره فتح]]، آیه10) جد بن قیس دانسته شده است. <ref>روض الجنان، ج17، ص331؛ غرر التبیان، ص481.</ref>

اما به فرض نفاقش، وی باید در ظاهر بیعت می‌کرد، نه این‌که با پنهان شدن، توجه دیگران را به خود جلب نماید و از دعای پیامبر(ص) محروم گردد. تعبیر پیمان‌شکنی نیز با کسی که از نخست پیمانی نبسته، ناسازگار است. پس باید گفت مقصود آیه کسانی هستند که در آن هنگام بیعت کردند، اما بعدها از راه پیامبر(ص) منحرف شدند و با رفتار خود، بیعت رضوان را شکستند.

====عدم مشارکت در غزوه تبوک====
از دیگر مواردی که سبب شده تا بیشتر منابع جد بن قیس را منافقی برجسته بدانند، <ref>المغازی، ج2، ص588؛ الطبقات، ج3، ص430؛ الکامل، ج2، ص277.</ref>  گزارش‌های متعدد در باره خودداری وی از شرکت در [[غزوه تبوک]] (9ق.) به بهانه‌های واهی و پیشگیری از حضور اعضای طایفه‌اش در این نبرد است. <ref>جامع البیان، ج10، ص191-192؛ تفسیر ابن ابی حاتم، ج6، ص1809.</ref>

====تایید نفاق در شان نزول====

بر پایه این گزارش‌ها، این رفتار جد بن قیس و همدستانش باعث شد تا درآیه‌هایی از قرآن، او و کسانی که از فرمان پیامبر(ص) پیروی نکردند، نکوهش گردند و منافق خوانده شوند. <ref>المغازی، ج3، ص992-993؛ السیرة النبویه، ج4، ص944؛ انساب الاشراف، ج1، ص274.</ref> آیات 43، 45-47، 49، 53، 81 و 82 [[سوره توبه]] از آن جمله‌ هستند.<ref>المغازی، ج3، ص1023-1024، 1063؛ جامع البیان، ج10، ص191-192؛ مجمع البیان، ج5، ص55-56؛ المعجم الکبیر، ج2، ص275؛ ج12، ص95.</ref>

بر پایه سخن مفسران در باره حالات و ویژگی‌های منافقان و ماجرای نبرد تبوک، برخی از این آیات در شان جد بن قیس نازل گشته و بعضی از آن‌ها بر حالات و ویژگی‏‌های وی منطبق است. البته مخالفت با خواست پیامبر(ص) و حضور نیافتنش در غزوه تبوک، به جد اختصاص نداشت.

این گزارش‌ها نشان می‌دهد که جد بن قیس علت تخلف از تبوک را بیم از دچار شدن به حرام و گرفتار شدن در فتنه زنان رومی می‌دانست. او همراه دیگر سران نفاق، نزد پیامبر(ص) سوگند یاد کرد که ایشان را همراهی کند؛ ولی بعد سوگند خود را شکست و در نبرد شرکت نکرد. کلبی نیز جد بن قیس را از منافقان مدینه دانسته است. <ref>الاستیعاب، ج1، ص266؛ اسد الغابه، ج1، ص327؛ تفسیر قرطبی، ج18، ص81؛ اسباب النزول، واحدی، ص242.</ref>

آیاتی دیگر مانند آیات 1، 8 [[سوره بقره]]؛ <ref>کشف الاسرار، ج1، ص66؛ مجمع البیان، ج1، ص132.</ref> 1 و 2 [[سوره احزاب]]؛ <ref>الکشاف، ج3، ص519؛ الدر المنثور، ج6، ص560.</ref>  180 [[سوره آل‌عمران]]؛ <ref>تفسیر قرطبی، ج4، ص292.</ref> و 4 [[سوره منافقون]] <ref>تفسیر قرطبی، ج18، ص124-125.</ref> که در سال‌‏های پیشتر نازل شده بود، نیز بر وی تطبیق گشته است.

====توبه و پشیمانی====

گزارش‌هایی از [[توبه]] او نیز در دست است. <ref>جامع البیان، ج10، ص192-196؛ روض الجنان، ج10، ص26.</ref> بر پایه این گزارش‌ها، در پی بازگشت سپاهیان اسلام از تبوک، به فرمان پیامبر(ص)،  هر‌گونه ارتباط مسلمانان با جد و برخی افراد دیگر قطع شد. آنان که از این بابت زیر فشار روانی فراوان بودند، خود را به ستونی در [[مسجدالنبی]] بستند و توبه کردند. <ref>جامع البیان، ج10، ص20، 24؛ الاستیعاب، ج4، ص1741؛ اسد الغابه، ج5، ص266-267.</ref>

برخی نیز از نزول آیه 102-103 [[سوره توبه]]، در باره پشیمانی و توبه جد گزارش داده‌اند <ref>الکشاف، ج2، ص306؛ الدر المنثور، ج3، ص273؛ جامع البیان، ج10، ص192-196؛ روض الجنان، ج10، ص26.</ref> که آن را می‌توان راهی برای دفاع از‌ اندیشه عدالت صحابه در کنار منافق دانستن جد خواند.