در حال ویرایش حج اکبر (بخش)

===اقوال===
در میان عالمان [[اسلام|مسلمان]]، سه نظریه عمده درباره مراد از «روز حج اکبر» وجود دارد:

====عید قربان====
مشهور فقیهان<ref>المبسوط فی فقه الامامیه، ج1، ص365؛ الجامع للشرائع، ص217؛ تحریر الأحکام، ج1، ص643.</ref> و مفسران<ref>تفسیر القمی، ج1، ص282؛ تفسیر الصافی، ج2، ص320؛ الوجیز فی تفسیر القرآن العزیز، ج2، ص6.</ref> [[شیعه]] و فقیهان<ref>المبسوط، سرخسی، ج4، ص61؛ البیان و التحصیل، ج3، ص458-459؛ المغنی، ج3، ص263.</ref> و مفسران<ref>أحکام القرآن، ابن العربی، ج2، ص898-899؛ تفسیر الکبیر ج 15 ص535؛ تفسیر القرآن العظیم (ابن کثیر)، ج4، ص91.</ref> [[اهل سنت]] به استناد دلایل گوناگون، مراد از روز حج اکبر را روز [[عید قربان]] دانسته‌اند. مهم‌ترین مستندات آنان عبارت است از:

#احادیث نبوی از جمله احادیثی مبنی بر اینکه [[حضرت محمد(ص)]] در [[حجة الوداع]] در خطبه خود در روز عید قربان، این روز را روز حج اکبر نامید؛<ref>جامع البیان، ج6، ص107؛ الدر المنثور، ج2، ص258.</ref> همچنین روایاتی از [[امام علی(ع)]]<ref>قرب الإسناد، ج1، ص139؛ دعائم الإسلام، ج1، ص18؛ سنن الترمذی، ج2، ص216.</ref> و احادیث پُرشمار از [[امام صادق(ع)]]<ref>الکافی، ج4، ص290؛ معانی الأخبار، ص295-296؛ تهذیب الأحکام، ج5، ص450-451.</ref> که روز عید قربان را روز حج اکبر معرفی کرده‌اند.<ref>ملاذ الأخیار، ج8، ص486</ref>
#بر پایه منابع پُرشمار تاریخی<ref>السیره النبویه، ج2، ص543-546؛ دلائل النبوه، ج5، ص293-298؛ البدایه و النهایه، ج5، ص36-39.</ref> و تفسیری از شیعه<ref>کتاب التفسیر، ج2، ص73-74؛ مجمع البیان، ج5، ص6-7؛ تفسیر الصافی، ج2، ص320-321.</ref> و اهل سنت،<ref>جامع البیان، ج10، ص47؛ الکشاف، ج2، ص243.</ref> زمان ابلاغ آیات سوره برائت که عبارت «یوم حج الاکبر» در آن است، توسط امام علی(ع) روز عید قربان و در سرزمین [[مِنا]] بوده است و در نتیجه روز حج اکبر نیز همان روز عید قربان خواهد بود.
#بر پایه آیه دوم سوره توبه{{یادداشت|{{آیه|فَسیحُوا فِی الْأَرْضِ أَرْبَعَهَ أَشْهُر}}
پس [اى مشركان،] چهار ماه [ديگر با امنيّت كامل] در زمين بگرديد.}}<ref>سوره توبه(۹)، آیه ۲؛ ترجمه قرآن (فولادوند)، ص۱۸۷.</ref> و احادیث، پایان مهلت چهارماهه‌ای که به مشرکان داده شد، دهم ربیع الثانی بوده و این، با روز عید قربان منطبق است و الّا اگر مراد از روز حج اکبر، روز [[عرفه]] باشد، مهلت گفته‌شده به‌طور دقیق چهار ماه نخواهد شد، بلکه چهار ماه و یک روز می‌شود.<ref>کتاب التفسیر، ج2، ص74-77؛ تفسیر نور الثقلین، ج2، ص185-186.</ref> شاهد این وجه، روایتی است از امام صادق(ع) که در آن، وی پس از این‌که مراد از «حج اکبر» را روز قربانی{{یادداشت|با تعبیر «یوم النحر».}} دانسته، به همین مطلب استدلال کرده است.<ref>الکافی، ج4، ص290.</ref>
#مراد از روز حج اکبر، روزی بوده که بزرگترین گردهمایی مردم در آن رخ می‌داده و آن روز، دهم ذی‌حجه بوده است؛ زیرا در روز نهم{{یادداشت|روز عرفه.}} مشرکان [[قریش]] طبق یکی از رسوم [[جاهلیت]]{{یادداشت|رسم حُمس.}} در [[مزدلفه]] و دیگر مردم در [[عرفات]] وقوف می‌کردند و سپس همگی در روز دهم در منا جمع می‌شدند. خداوند نیز اعلام برائت را در بزرگترین گردهمایی مردم قرار داد تا افراد بیشتری شاهد آن باشند و به غائبان برسانند.<ref>النَّوادر و الزِّیادات، ج4، ص313؛ البیان و التحصیل، ج3، ص459؛ ج17، ص164-165؛ المحرر الوجیز، ج3، ص5.</ref>
#گفته شده واژه «یوم» بر اساس آنچه بدان اضافه می‌شود معنا پیدا می‌کند، مثلاً روز عرفه یعنی روزی که مردم در آن در [[عرفات]] وقوف می‌کنند یا روز قربانی یعنی روزی که مردم در آن قربانی می‌کنند. در اینجا هم واژه «یوم» به«حج» اضافه شده و مراد از «روز حج» روزی است که مردم در آن حج به جای می‌آورند، و همانا مردم در روز عید قربان مناسک خود را به پایان برده و حجّشان پایان می‌یابد.<ref>جامع البیان، ج10، ص53-54.</ref>

عموم قائلان به این نظریه، روز حج اکبر را مقید به سال معینی نکرده و برآن‌اند که در هر سال تکرار می‌شود؛ ولی برخی مفسران به استناد برخی احادیث و سیاق آیات، آن را مختص به عید قربان سال نهم هجری دانسته‌اند.<ref>المیزان، ج9، ص149.</ref> به نظر برخی، علت نامیده شدن روز عید قربان به «اکبر» به خاطر زیاد بودن [[مناسک حج|اعمال حج]] و [[تحلل|احلال]] از [[احرام]] حج در آن روز است.<ref>تذکره الفقهاء، ج8، ص341-342؛ تبیین الحقائق، ج2، ص33؛ تفسیر الصافی، ج2، ص321.</ref> برخی هم گفته‌اند که آن روز، تنها روزی بوده که سه عید یعنی عید مسلمانان، عید [[یهودیت|یهود]] و عید [[مسیحیت|نصاری]] در آن جمع شده است.<ref>نک: الکشاف، ج2، ص245؛ الجامع لأحکام القرآن، ج8، ص70.</ref> همچنین برخی مراد از روز حج اکبر را عید قربان و مراد از روز حج اصغر را روز عرفه دانسته‌اند.<ref>نک: فتح الباری، ج8، ص342؛ إرشاد الساری، ج3، ص244؛ تحفه الأحوذی، ج4، ص28.</ref>

====روز عرفه====
به نظر برخی مفسران<ref>الکشاف، ج2، ص244؛ نک: معالم التنزیل، ج8، ص69-70؛ تفسیر غرائب القرآن، ج3، ص430.</ref> و فقیهان<ref>اللباب فی الجمع بین السنه و الکتاب، ج1، ص452؛ نک: المجموع، ج8، ص223-224؛ تبیین الحقائق، ج2، ص33.</ref> اهل سنّت، مراد از روز حج اکبر، [[روز عرفه]] است. استدلال این دسته به موارد زیر است:

#[[وقوف در عرفات]] از جمله اعمال روز عرفه است و مراسم حج را از این جهت حج اکبر نامیده‌اند که مشتمل بر وقوف در عرفات است و از همین روست که مراسم عمره، که وقوف از اعمال آن نیست، حج اصغر نامیده شده است. در نقد استدلال مذکور گفته شده که این صرفاً یک استحسان است و راهی برای تشخیص درستی آن وجود ندارد.<ref>المیزان، ج9، ص149.</ref>
#سخنی از حضرت محمد(ص) در روز عرفه که وی این روز را روز حج اکبر نامید<ref>المعجم الکبیر، ج5، ص67؛ المصنّف، ج4، ص479.</ref> و نیز روایاتی از امام علی(ع) مبنی بر این که روز حج اکبر روز عرفه است.<ref>جامع البیان، ج10، ص49؛ الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج3، ص212.</ref>
#گروهی از فقیهان<ref>اللباب فی الجمع بین السنه و الکتاب، ج1، ص452؛ نک: المجموع، ج8، ص223-224؛ تبیین الحقائق، ج2، ص33.</ref> و مفسران<ref>الکشاف، ج2، ص245؛ تفسیر الکبیر، ج15، ص221؛ نک: تفسیر غرائب القرآن، ج3، ص430</ref> اهل سنت به حدیث معروف «الحج عرفه»<ref>سنن ابن ماجه، ج2، ص1003؛ سنن الترمذی، ج2، ص188.</ref> استدلال کرده‌اند. به باور آنان، از آنجا که بزرگترین [[ارکان حج|رکن حج]]، وقوف در عرفات است وکسی که آن را درک کند، حج را درک کرده و کسی که آن را درک نکند حج او باطل است، روز عرفه را روز حج اکبر نامیده‌اند. برخی در رد این استدلال گفته‌اند که برای کسی که وقوف در روز عرفه را از دست دهد، وقوف در شب عید قربان مُجزی خواهد بود و این مانع آن است که روز عرفه روز حج اکبر باشد.<ref>المحرر الوجیز، ج3، ص5.</ref>

====همه ایام حج====
گروهی از عالمان، «روز حج اکبر» را همه ایام حج (یا ایام [[منا]]<ref>نک: تفسیر غرائب القرآن، ج3، ص431؛ الجامع لأحکام القرآن، ج8، ص70؛ حاشیه رد المحتار، ج2، ص562.</ref>) دانسته و معتقدند همانگونه که «جنگ جمل»، «جنگ صفین» و «جنگ بُعاث» با اینکه روزها طول کشیده، از آن‌ها به«روز صفین»، «روز جمل» و «روز بعاث» تعبیر می‌کنند، در این‌جا نیز مراد از «یوم الحج الأکبر» تمامی ایام حج است.<ref>نک: جامع البیان، ج10، ص53؛ تفسیر القرآن العظیم، ج4، ص97.</ref> 

به این نظر، پاسخ‌های متعددی داده شده است، که برخی از آنها عبارتند از:

#چنین کاربردی از واژه «یوم»، گرچه در کلام عرب جایز است، ولی معنای غالب و مشهور آن نیست؛ درحالی که واژگان قرآن را باید تا حد امکان بر معنای مشهورتر و معروف‌تر حمل کرد.<ref>جامع البیان، ج10، ص53-54.</ref>
#این نظر، مستلزم تفسیر «یوم» به ایام متعدد است و این با ظاهر آیه سازگاری ندارد.<ref>التفسیر الکبیر، ج15، ص526.</ref>
#وجود روزی در میان ایام حج که همه حاجیان در آن گرد آمده و اعلام برائت می‌تواند به گوش همگان برسد،{{یادداشت|یعنی همان روز عید قربان.}} باعث انصراف عبارت «یوم الحج الاکبر» به آن روز می‌شود و نمی‌گذارد سایر ایام را نیز شامل شود.<ref>المیزان، ج9، ص149.</ref>