در حال ویرایش حج در ادبیات (بخش)

====دشواری راه====
دشواری راه حج از مواردی است که بازتاب گسترده‌ای در شعر فارسی یافته است. سنایی، درباره دشواری راه بادیه و خطرات آن چنین سروده است:<ref name=":0" />
{{شعر|پای چون در بادیه خونین نهادیم از بلا|همچو ریگ نرم پیش باد سرگردان شویم}}
سنایی، پس از اینکه از تنهایی و غربت راه می‌گوید و دشواری دوری از خانواده را ترسیم می‌کند، بیم خود را از خطر مرگ و حسرت ناکامی در حج‌گزاری چنین می‌سراید:
{{شعر|آه اگر یک روز در کنج رباطی ناگهان|بی‌جمال دوستان و اقربا مهمان شویم|همرهان حج کرده باز آیند با طبل و علم|ما به زیر خاک ره با خاک ره یکسان شویم|قافله باز آید اندر شهر بی‌دیدار ما|ما به تیغ قهر حق کشته غریبستان شویم|همرهان با سرخ رویی چون به پیش ماه شب|ما به زیر خاک چون در پیش مه کتان شویم|دوستان گویند حج کردیم و می‌آییم باز|ما به هر ساعت همی طعمه دگر کرمان شویم}}
با این همه، دشواری راه حج در باور شاعران، نوعی ریاضت عارفانه است که شاعر با اشتیاق به پیش‌واز آن می‌رود. در بیشتر این شعرها، دشواری راه مانند آزمونی برای پاک شدن در راه رسیدن به معشوق دانسته شده است. چنان‌که سنایی در دنباله شعر پیش‌گفته چنین می‌سراید:

{{شعر|بادیه بوته‌ست و ما چون زر مغشوشیم راست|چون بپالودیم ازو خالص چو زر کان شویم|بادیه میدان مردانست و ما نیز از نیاز|خوی این مردان گریم و گوی این میدان شویم|گر چه در ریگ روان عاجز شویم از بی‌دلی|چون پدید آید جمال کعبه جان افشان شویم}}

و یا سعدی شیرازی (م.۶۹۱ق) چنین می‌سراید:<ref>. کلیات سعدی، 468</ref><ref>. کلیات سعدی، 510</ref>

{{شعر|سعدی اگر طالبی راه رو رنج بر|کعبه دیدار دوست صبر بیابان اوست}}

{{شعر|مغیلان چیست تا حاجی عنان از کعبه برپیچد|خسک در راه مشتاقان بساط پرنیان باشد}}

گاه نیز بیابان‌های خشک [[جزیرةالعرب|جزیرة العرب]] که راه حاجیان از آن می‌گذشته و راهی دشوار و خطرناک بوده، در باور شاعر که شوق دیدار کعبه را دارد، مانند راهی سرسبز نمود می‌یابد، چنان‌که خاقانی در منظومه تحفة العراقین چنین می‌سراید:<ref>. تحفه العراقین، ص119-120</ref>

{{شعر|در عرصه بادیه نهی روی|نه بادیه بل ریاض خود روی…}}
افزون بر این، دشواری راه حج از مواردی است که عارفان همچون آزمونی از میزان توکل سالک معرفی کرده‌اند و در بیشتر موارد، تنها توشه راه حج را توکل دانسته‌اند.<ref>. حج در آینه شعر فارسی، ص 237</ref>