در حال ویرایش پژوهشکده حج و زیارت

حج، يکي از ارکان دين مبين اسلام است که داراي ابعاد گسترده عبادي، سياسي، اجتماعي و اقتصادي مي‌باشد. در پس مناسک حج، رازها و رمزهايي نهفته است که اگر به دقت نگريسته شود، مي‌تواند بسياري از مشکلات فراروي امت اسلامي را مرتفع کرده و زمينه‌هاي رشد و تعالي آن را فراهم سازد. حضور ميليوني مسلمانان از سراسر عالم اسلامي در کنگره عظيم حج، فرصتي را رقم مي‌زند که عليرغم تفاوت‌هاي موجود مذهبي و نژادي در ميان مسلمانان، در پرتو توحيد اختلافات رنگ باخته و زمينه‌هاي همگرايي تقويت شود.
در اين ميان، تنوع، جامعيت، پويايي و گستره وسيع آموزه‌ها و مفاهيم حج، نياز به توجهي ويژه و اهتمامي جدي دارد. از اين رو، ضروري است که انديشمندان و محققين اسلام‌شناس و متبحّر در تخصص‌ها و دانش‌هاي روزآمد گردهم آمده و با تشريک‌مساعي، گام‌هاي بلندي در کشف هرچه بيشتر و اعتلاي روزافزون اين وديعه الهي بردارند.
از سوي ديگر، مفهوم زيارت با وسعت معنايي و افق بلندي که در انديشه شيعي دارد، مي‌تواند کارکردهاي ممتاز و برجسته‌اي در عمق بخشي فرهنگ اسلام و اهل بيت : ايجاد کند. فهم درست زيارت و شناخت صحيح ظرفيت‌ها و کارکردهاي آن، در کنار نقش کانوني اماکن زيارتي در الصاق و گردهم‌آيي و هم‌گرايي مؤمنان از ديگر داشته‌هايي است که قدرداني شايسته و بايسته آن در گرو کسب شناختي عالمانه از آن است.
در اين راستا پژوهشکده حج و زيارت مي‌کوشد تا با بهره‌مندي از ديدگاه‌ها و نظريات فرهيختگان حوزه و دانشگاه ابعاد مختلف حوزه حج و زيارت را واکاوي کرده، موجب اعتلاي فرهنگ حج و زيارت شود.
سطور پيش‌رو به اين اميد فراهم آمده است که بازتاب‌دهنده تلاش‌هاي صورت گرفته در نظام مقدس جمهوري اسلامي به‌ويژه نمايندگي ولي فقيه در امور حج و زيارت به منظور نگاه عالمانه و کارشناسانه به اين مهم از رهگذر تأسيس پژوهشکده حج و زيارت باشند.

پيشينه

هرچند «پژوهشکده حج و زيارت» نهادي تازه‌بنيان است، اما ريشه در مجموعه‌اي با نام «مرکز تحقيقات حج» دارد که در سال ۱۳۷۰ به عنوان يکي از نهادهاي تابعه حوزه نمايندگي ولي فقيه در امور حج و زيارت تأسيس گرديد. اين مرکز در مدت فعاليت خود علاوه بر ارائه کارشناسي‌هاي لازم، به ثمر رساندن پروژه‌هاي تحقيقات و انجام خدمات پژوهشي ارزشمند، در حوزه توليد آثار علمي توانست در ابعاد مختلف حج و زيارت بيش از هشتصد اثر به جامعه علمي کشور تقديم نمايد. مرکز تحقيقات حج پس از سال‌ها تلاش علمي، توانست با کسب مجوز «شوراي گسترش آموزش عالي» در ۲۱ اسفند ۱۳۸۹ به «پژوهشکده حج و زيارت» ارتقا يابد. اين تحول، فرصتي به دست داد تا با ورود جدي‌تر به فضاي علمي و پژوهشي کشور و تطابق هرچه بيشتر با استانداردها و ضوابط مصوب وزارت علوم، تحقيقات و فناوري، زمينه براي نگاه علمي و تخصصي به دو مقوله مهم حج و زيارت، بيش از پيش فراهم آيد.
در تبيين فعاليت‌هاي پژوهشکده، به گذشته درخشان اين مجموعه نيز نيم نگاهي شده است.

اهداف

يک. توسعه و گسترش پژوهش در زمينه شناخت صحيح از ابعاد عبادي، سياسي، اجتماعي، اقتصادي و بين المللي حج؛
دو. ايجاد زمينه مناسب براي ارتقاي فعاليت‌هاي پژوهشي در زمينه حج و زيارت؛
سه. همکاري پژوهشي با مؤسسات آموزشي و پژوهشي کشور به منظور ارتقاي کيفيت فعاليت‌هاي پژوهشي؛
چهار. تقويت فرهنگ و بنيه‌هاي فکري گردشگري ديني؛
پنج. گسترش و توسعه مطالعات بين مذاهب اسلامي به منظور دستيابي به وحدت امت اسلامي.
وظايف
يک . بررسي و شناسايي نيازهاي پژوهشي؛
دو . انجام طرح‌هاي پژوهشي بنيادي، کاربردي، توسعه‌اي و ميداني؛
سه . فراهم آوردن امکانات لازم و متناسب با فعاليت‌هاي پژوهشي مربوطه؛
چهار . برگزاري نشست‌ها و همايش‌هاي علمي ـ تخصصي، ملي و بين المللي؛
پنج. برگزاري دوره‌هاي آموزشي، پژوهشي، تحصيلات تکميلي و کوتاه‌مدت.

۱. شوراهاي عالي

در اساسنامه پژوهشکده از نقش اساسي دو شوراي: هيئت امناي پژوهشکده و نيز شوراي پژوهشي در تصميم‌گيري‌هاي کلان يادشده و اختيارات قابل‌توجهي به آنها سپرده شده است.

هيئت امناي پژوهشکده وظيفه ترسيم سياست‌هاي کلان پژوهشکده را به عهده دارد.

شوراي پژوهشي نيز وظيفه بررسي و تأييد طرح‌هاي پژوهشي و در مجموع نظارت علمي بر فعاليت‌هاي پژوهشکده را به عهده دارد.

۲. گروه‌هاي علمي
پژوهشکده از پنج گروه علمي ـ پژوهشي مصوب وزارت علوم به شرح زير تشکيل شده است:
— تاريخ و سيره
— اخلاق و اسرار حج
— مطالعات اجتماعي حج
— کلام و معارف حج
— فقه و حقوق حج
به منظور فعاليت بايسته گروه‌هاي پژوهشي، چشم‌انداز ترسيمي براي آنان داراي ويژگي‌هاي زير مي‌باشد:
۱. ارائه پژوهشهاي فاخر در ابعاد مختلف حج و زيارت؛
۲. تبديل شدن به مرجع و قطب پژوهشهاي علمي در موضوع حج و زيارت؛

۳. حضور فعال در جشنوارهها و محافل علمي کشور؛

۴. تعامل گسترده با مراکز علمي و پژوهشي کشور؛

۵. تعامل فعال با مراکز پژوهشي جهان اسلام در موضوع حج و زيارت؛

۶. تببين ابعاد و ظرفيتهاي حج در عرصه تخصصي علوم اسلامي؛

۷. تربيت و به کارگيري اعضاي هيئت علمي پژوهشي متخصص و باتجربه علمي بالا در معارف حج و زيارت.

گروه‌هاي فوق وظيفه تحقيق در دو سطح کاربردي و بنيادين را در حوزه حج و زيارت به عهده دارند که ضوابط سطح پژوهش‌ها مطابق با معيارهاي وزارت علوم، تحقيقات و فناوري است.

۳. کتابخانه تخصصي
از مهم‌ترين بخش‌هاي پژوهشکده مي‌توان به کتابخانه تخصصي آن اشاره نمود که در زمان فعاليت مرکز تحقيقات حج، تأسيس و تاکنون گسترش قابل توجهي پيدا کرده است؛ به طوري که مي‌توان از آن به عنوان مهم‌ترين و تخصصي‌ترين کتابخانه فعال در زمينه حج و زيارت در کشور ياد کرد.
فهرست‌نويسي قريب به شانزده هزار جلد کتاب در اين کتابخانه، تجهيز آن به نرم‌افزارهاي جامع و روزآمد کتابداري و قرار گرفتن اطلاعات کتب کتابخانه در معرض ديد کاربران اينترنتي بر روي پايگاه اطلاع‌رساني lib.ir ، شرايط مساعدي را فراروي پژوهشگران اين حوزه براي بهره‌مندي از منابع و اسناد موجود در کتابخانه پديد آورده است.
همچنين شايان ذکر است که PDF‌ سازي کتب کتابخانه به منظور عرضه آن در فضاي مجازي و سهولت هرچه بيشتر در دسترسي مخاطبين، در دستور کار قرار گرفته است که با روند مناسبي در حال پيگيري است.
همچنين جديدترين آثاري که در حوزه حج و زيارت منتشر مي‌شود، خريداري و به محققان عرضه مي‌شود.
جستجو در منابع کتابخانه پژوهشکده
علاوه بر انجام پژوهش‌هاي توليدي و انتشار آن در قالب کتب و مقالات تخصصي که فهرست آن در بخش معرفي اجمالي محصولات توليدي خواهد آمد، پروژه‌هاي مهم ديگري در دستور کار پژوهشکده قرار گرفته است که اهم آن چنين است:

۱. انتشار نشريه‌هاي تخصصي ميقات عربي و فارسي و فصلنامه فرهنگ زيارت

انتشار «فصلنامه ميقات فارسي» از پاييز سال ۷۱ آغاز گرديده و تاکنون ۸۰ شماره از آن منتشر شده است. اين مجله به صورت تخصصي به موضوعات مرتبط با حج و زيارت پرداخته و مخاطبين خود را در ميان روحانيون، مديران و کارگزاران حج و عمره جستجو مي‌کند.
«دو فصلنامه ميقات عربي» نيز به منظور توليد محتواي لازم براي مخاطبان عرب‌زبان از سال ۱۴۱۵ه‍ .ق انتشار آن آغاز شده و به زودي تعداد مجلدات منتشر شده از آن به عدد ۴۰ خواهد رسيد. فصلنامه‌هاي ميقات فارسي و عربي به صورت متمرکز حوزه جغرافيايي کشور عربستان و تحولات مربوط به حج و زيارت و محتواي علمي مرتبط با آن را توليد و عرضه مي‌نمايد.
«فصلنامه فرهنگ زيارت» از ديگر توليدات پژوهشکده بوده که اولين شماره آن به تابستان ۱۳۸۸ بازمي‌گردد و تاکنون بيش از ده شماره از آن به علاقمندان عرضه گرديده است. اين فصلنامه با هدف تحت پوشش قراردادن مطالب مرتبط با زيارت و عتبات عاليات منتشر مي‌گردد.
از آنجا که ارتقاي علمي و محتوايي اين نشريات مي‌تواند بسترساز پويايي پژوهشکده و فعال‌سازي پژوهشگران براي فعاليت جدي‌تر گردد، تقويت و حمايت آنها در دستور کار قرار دارد.

۲. کلان‌پروژه دانشنامه حج و حرمين شريفين

ضرورت نگاه تخصصي و علمي به حج و زيارت موجب گرديده تدوين مداخل اصلي اين حوزه در قالب دانشنامه حج و حرمين شريفين در دستور کار قرار گيرد. فرايند اجرايي اين کلان‌پروژه از سال ۱۳۸۷ آغاز گرديده و پس از تدوين شيوه‌نامه‌ها و اساسنامه، کار تأليف مداخل آن پي گرفته شده است. تاکنون امور فني و محتوايي ۳ مجلد آن نهايي و انتشار آن در حال پيگيري است.
جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره این دانشنامه اینجا کلیک کنید.

۳. کلان‌پروژه موسوعه رد شبهات

به منظور پاسخ‌گويي متقن و علمي به شبهات وارده از سوي سلفيان و وهابيان بر باورهاي پيروان اهل بيت : موسوعه رد شبهات در دستور کار پژوهشکده قرار گرفته و اساسنامه، شيوه‌نامه و عناوين بيش از دويست شبهه تهيه گرديده است. با انجام اين پروژه، مجموعه مدوني در پاسخگويي به شبهات وهابيت فراهم خواهد آمد که پاسخگوي نيازهاي محققان خواهد بود.

۴. برگزاري همايش‌ها و نشست‌هاي تخصصي

از جمله وظايف و مأموريت‌هاي پژوهشکده که از زمان فعاليت‌ مرکز تحقيقات حج پيگيري مي‌شده است، ساماندهي همايش‌ها و نشست‌هاي تخصصي مرتبط با موضوع حج و زيارت است. از جمله اين همايش‌ها مي‌توان به موارد زير اشاره نمود:

۱ ـ ۴. همايش حج و جهاني‌شدن
اين همايش در اسفندماه ۱۳۸۹ با حضور انديشمندان و فرهيختگان حوزوي برگزار گرديد. از آنجا که امکانات و وسايل ارتباط جمعي جهان را به دهکده‌اي تبديل کرده است، کنگره حج با محوريت کعبه، در عرصه جهاني شدن مي‌تواند نقش مؤثري ايفا کند. حضور نمايندگان مسلمان بيش از ۵۷ کشور اسلامي در مراسم حج، زمينه‌هاي همگرايي و جهاني کردن ارزش‌ها و آموزه‌هاي اسلامي را فراهم مي‌کند. از اين رو، همايش حج و جهاني شدن توسط پژوهشکده و با اشراف نماينده محترم مقام معظم رهبري در امور حج و زيارت برگزار گرديد.
مقالات ارسالي به اين‌ همايش در کنار رهنمودها و توصيه‌هاي مراجع عظام تقليد، بسترهايي را براي پرداختن هرچه بيشتر کارشناسان به اين محور مهم فراهم نمود. در مجموع، مي‌توان همايش را در نيل به اهداف از پيش تعيين‌شده موفق ارزيابي نمود.

۲ ـ ۴. همايش حج و اقتصاد
يکي از ابعاد مهم حج که قرآن مجيد نيز آن را تأييد کرده است، منافع و ظرفيت‌هاي اقتصادي حج براي انسان‌ها است. با اين وجود، فعاليت علمي مناسبي در اين عرصه انجام نشده است. همايش حج و اقتصاد نخستين نشست پيرامون ابعاد اقتصادي حج بود که در تاريخ ۲۲ تيرماه ۱۳۹۱ برگزار گرديد.
گزينش ۳۲ مقاله برتر از مجموع ۷۵ مقاله ارسالي به دبيرخانه همايش، و چاپ آنها در کتاب «مجموعه مقالات همايش حج و اقتصاد»، منبع و مرجع علمي براي انجام پژوهش‌هاي بيشتر را در اختيار محققان قرار داده است.

۳ ـ ۴. برگزاري نشست‌هاي تخصصي
در کنار همايش‌ها، نشست‌هاي تخصصي در قالب هم‌انديشي نيز در پژوهشکده حج و زيارت، برگزار مي‌گردد. در اين هم‌انديشي‌ها اساتيد و فرهيختگان حوزوي و دانشگاهي به مباحثي مي‌پردازند که کمتر مورد توجه قرار گرفته است و با عنايت به اينکه شرکت‌کنندگان در اين نشست‌ها نيز معمولاً متخصصان در موضوع نشست هستند، در تضارب آراء، مباحث ارزشمندي مطرح مي‌شود.
تاکنون موضوعاتي از قبيل حج و ديپلماسي عمومي، مقايسه ميان وهابيت و سلفي‌گري، آينده‌پژوهشي حج، حج و ظرفيت‌هاي فرهنگي و... برگزار شده است.

۵. ساماندهي نظام جامع و سامانه مواجهه علمي با وهابيت

ضرورت مواجهه جدي با وهابيت و دفاع از کيان تشيع در مقابل شبهات مطروحه از سوي اين فرقه و فرصت‌هايي که حج، براي شناخت و مقابله با تهديدات وهابيان در اختيار مي‌نهد، اين ظرفيت را به‌وجود آورده است که پژوهشکده حج و زيارت به عنوان ستاد مقابله عالمانه و کارشناسي با وهابيت در کشور شناخته شود. بر اين اساس، نظام جامع مواجهه با وهابيت تدوين و با بهره‌گيري از آراي انديشمندان به راهبردها و برنامه‌هاي عملياتي مقابله بااين فرقه بدل خواهد شد.
۶. ساير فعاليت‌هاي در دست انجام
۶. ساير فعاليت‌هاي در دست انجام

۱ ـ ۶. تهيه بانک اطلاعات الکترونيک

با توجه به ضرورت حضور جدي‌تر پژوهشکده در عرصه‌هاي نوين اطلاع‌رساني، بانک اطلاعات الکترونيک با قابليت‌ها و امکاناتي از جمله کتابخانه، سامانه پرسش و پاسخ، گالري تصاوير و فيلم‌ها و... در دست پيگيري است.
۲ ـ ۶. تبديل محصولات پژوهشکده به نرم‌افزارهاي رايانه‌اي
ثار علمي و پژوهشي توليد شده در اين پژوهشکده با همکاري مرکز تحقيقات کامپيوتري علوم اسلامي (نور) و بعثه مقام معظم رهبري (مدظله العالي) به صورت نرم‌افزاري و در قالب ده CD و DVD منتشر شده است. مهم‌ترين اين نرم‌افزارها عبارتند از: «مکتبة الحج»، «احکام و مناسک حج»، «سفرنامه و خاطرات حج»، «عتبات عاليات»، «زائر» و...
۳ ـ ۶. کتابشناسي آثار پژوهشي مرتبط
در قالب پروژه «کتابشناسي حج و زيارت» تمامي کتب و منشورات مرتبط با موضوع حج و زيارت جمع‌آوري و نمايه‌زني گرديده است و علاقمندان مي‌توانند با مراجعه به آن، با مراجعي جهت کتابشناسي توصيفي آثار در اين حوزه آشنا گردند. پروژه «نمايه آثار» نيز به کتابشناسي آثار منتشره در حوزه نمايندگي ولي فقيه در امور حج و زيارت از زمان تأسيس مرکز تحقيقات حج تاکنون مي‌پردازد.
۴ ـ ۶. حمايت از پايان‌نامه‌هاي مرتبط
از آنجا که دانشجويان سطوح عالي حوزه و دانشگاه ظرفيت بسيار مناسبي براي پرداختن به مسائل ناکاويده حوزه حج و زيارت هستند، پژوهشکده، بخشي از توان خود را براي هدايت و حمايت از پايان‌نامه‌هايي که در سطوح مختلف حوزه و دانشگاه در حال انجام است، قرار داده است. تاکنون نيز بيش از دويست و پنجاه پايان نامه در اين زمينه شناسايي شده است که در مرحله ارزيابي قرار دارند.
برنامه‌هايي به منظور حمايت از نگارش پايان‌نامه در سطوح عالي حوزه و دانشگاه در موضوعات مرتبط با حج و زيارت در دست پيگيري است.