در حال ویرایش چاه‌های مدینه


'''چاه‌های مدینه،''' چاه‌های تاریخی شهر [[مدینه]] است که با رویدادهای زمان زندگی [[حضرت محمد (ص)|پیامبر اسلام(ص)]] ارتباط دارند و بخشی از هویت تاریخی این شهر را می‌سازند. پیامبر اکرم از آب برخی از این چاه‌ها مانند چاه‌های [[چاه بضاعه|بُضاعه]]، [[چاه رومه|رومه]]، [[چاه غرس|غَرس]]، [[چاه اریس|اَریس]]، [[چاه اهاب|اِهاب]]، [[چاه عهن|عِهن]] و [[چاه بصه|بُصه]] نوشید یا با آن وضو گرفت و شستشو کرد. برخی از این چاه‌ها نیز با رویدادهای تاریخی ارتباط داشتند مانند [[بئر معونه|چاه معونه]] (محل شهادت مبلغان قرآن)، [[چاه روحاء]] (توقفگاه پیامبر در [[غزوه بدر]])، [[چاه ابی‌عنبه]] (ایستگاه نظامی مسلمانان) و [[چاه انا]] (محل اتراق در [[غزوه خندق]]).

بسیاری از این چاه‌ها در اثر توسعه‌های شهری و گسترش حرم نبوی از بین رفته‌اند. با این حال، برخی همچون [[چاه عهن]] و [[چاه غرس|غرس]] همچنان پابرجا مانده و به عنوان موقوفه در اختیار عموم قرار دارند. این چاه‌ها نه تنها به عنوان منابع آب، بلکه به عنوان بخشی از هویت تاریخی و میراث فرهنگی مدینه شناخته می‌شوند.

== چاه معونه ==
{{اصلی|بئر معونه}}بئر مَعونه چاهی در جنوب شرقی [[مدینه]] است<ref>المعالم الاثیره، ص276؛ نک: الاماکن، ص214؛ معجم البلدان، ج1، ص78.</ref> که محل شهادت ۴۰ یا ۷۰ تن از مبلغان قرآن در سال چهارم هجری توسط قبایل بنی‌سلیم و بنی‌عامر می‌باشد.<ref>السیرة النبویه، ج3، ص679-680؛ المغازی، ج1، ص352.</ref> این واقعه که به [[سریه‌ بئر معونه|سریه بئر معونه]] معروف است، باعث اندوه شدید [[پیامبر(ص)]] شد.<ref>المصنف، ج5، ص383-384؛ الاستیعاب، ج2، ص797؛ مسند احمد، ج3، ص210.</ref>

== چاه هجیم ==
{{اصلی|چاه هجیم}}چاه هُجَیم از چاه‌های تاریخی مدینه است که در کنار [[مسجد عصبه]] قرار دارد و پیشینه آن به عصر نبوی می‌رسد. پیامبر(ص) در نزدیکی این چاه در مسجد عصبه نماز خوانده‌اند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B9%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%A8%D9%85%D8%A7_%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA_%D8%A7%D9%84%D9%87%D8%AC%D8%B1%D8%A9.pdf&page=217 التعریف بما انست الهجرة، مطری، ص217.]</ref> این چاه که امروزه در میان نخلستان‌ها قرار دارد، در دوره معاصر به بئر ابراهیم ترکی نیز معروف است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A8%DB%8C%D9%86_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%A7%D8%B6%DB%8C_%D9%88_%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%A7%D8%B6%D8%B1.pdf&page=301 المدینه بین الماضی و الحاضر، ابراهیم عیاشی، ص301 و 302.]</ref>

== چاه بضاعه ==
{{اصلی|چاه بضاعه}}چاه بُضاعه از چاه‌های هفتگانه متبرک مدینه بود<ref>البلدان، ص84؛ معجم البلدان، ج1، ص442؛ امتاع الاسماع، ج7، ص351.</ref> که در محله بنی‌ساعده و شمال غربی [[مسجد النبی]] قرار داشت.<ref>التعریف، ص157.</ref> پیامبر(ص) از آب این چاه استفاده می‌کرد و به شفابخش بودن آن اشاره فرموده بود.<ref>الطبقات، ج1، ص505؛ انساب الاشراف، ج1، ص537.</ref> دو حدیث مهم نبوی درباره طهارت آب چاه نیز در کنار این چاه بیان شده<ref>سنن ابی داود، ج1، ص23-24؛ مسند الامام احمد بن حنبل، ج3، ص86؛ سنن ترمذی، ج1، ص45.</ref> که در منابع فقهی مورد استناد قرار می‌گیرد.<ref>نک: الام، ج1، ص23-25؛ المبسوط فی فقه الامامیه، ج1، ص52؛ المغنی، ج1، ص25-26.</ref> این چاه متأسفانه در دوره توسعه حرم نبوی توسط [[ملک فهد]](حک: ۱۴۰۲–۱۴۲۶ق.) تخریب شد.<ref>تاریخ معالم المدینه، ص263، پاورقی1.</ref>

== چاه ذروان ==
{{اصلی|چاه ذروان}}چاه در جنوب [[مسجدالنبی]] قرار داشت<ref>نک: بهجة النفوس، ج1، ص589؛ تاریخ مکه المشرفه، ج1، ص306؛ وفاء الوفا، ج1، ص163.</ref> و [[پیامبر(ص)]] از آب آن استفاده می‌کرد.<ref>الطبقات، ج2، ص196-198.</ref> این چاه به دلیل روایت جادو شدن پیامبر توسط [[یهودیان مدینه|یهودیان]] - که در منابع [[اهل سنت]] آمده<ref>مسند الامام احمد بن حنبل، ج6، ص63؛ صحیح مسلم، ج7، ص14؛ صحیح البخاری، ج4، ص90.</ref> - مشهور است، اما این روایت از سوی [[شیعه]]<ref>التبیان، ج1، ص382؛ مجمع البیان، ج10، ص492؛ نک: موسوعه التاریخ الاسلامی، ج1، ص474.</ref> و [[معتزله]]<ref>التفسیر الکبیر، ج32، ص368-369.</ref> رد شده است.

== چاه اُعواف ==
{{اصلی|چاه اعواف}}در منطقه [[منطقه عوالی|عوالی]] قرار داشت<ref>وفاء الوفا، ج3، ص124؛ المعالم الاثیره، ص31.</ref> و متعلق به یک یهودی تازه مسلمان بود که پس از شهادتش در [[غزوه احد]] و بنابر وصیت او، چاه به پیامبر(ص) رسید.<ref>المغازی، ج1، ص378؛ تاریخ المدینه، ج1، ص173؛ وفاء الوفا، ج3، ص154؛ اخبار المدینه، ص212.</ref> طبق منابع اهل سنت، پیامبر آن را وقف مسلمانان کرد<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص175؛ وفاء الوفا، ج3، ص151؛ المعالم الاثیره، ص157.</ref> و گزارش‌هایی از وضو گرفتن ایشان از آب این چاه وجود دارد.<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص159.</ref>

== چاه ابی‌عنبه ==
{{اصلی|چاه ابی‌عنبه}}

چاه ابی‌عِنَبه از چاه‌های مهم مدینه نزدیک به [[چاه سقیا|چاه سُقیا]] در مسیر [[مکه]] بود<ref>نک: المغازی، ج1، ص335؛ معجم البلدان، ج2، ص86.</ref> که پیامبر(ص) در [[غزوه بدر]]<ref>المغازی، ج1، ص26.</ref> و [[غزوه حمراء الاسد|حمراء الاسد]]<ref>المغازی، ج1، ص335؛ تفسیر ابن ابی حاتم، ج3، ص816؛ در المنثور، ج2، ص101.</ref> در آنجا توقف و تجدید قوا می‌کرد. این چاه تا سده ۱۳قمری پابرجا بود.<ref>هدایة الحجاج، ص214.</ref>

== چاه بصه ==
{{اصلی|چاه بصه}}

چاه بُصَه از چاه‌های متبرک مدینه در نزدیکی [[بقیع]] بود<ref>المعالم الاثیره، ص49.</ref> که [[پیامبر(ص)]] از آب آن برای غسل سر استفاده کرده‌اند.<ref>الدرة الثمینه، ص62؛ بهجة النفوس، ج1، ص313؛ تاریخ مکه المشرفه، ج1، ص246.</ref> این چاه که متعلق به پدر ابوسعید خدری بود<ref>التعریف، ص154؛ تاریخ معالم المدینه، ص36.</ref>، در سده هفتم قمری وقف نیازمندان شد.<ref>التعریف، ص154؛ بهجة النفوس، ج1، ص314؛ وفاء الوفا، ج3، ص128.</ref> امروزه این چاه از بین رفته و ساختمان تجاری "مجمع الجزیرة" در محل آن احداث شده است.<ref>[https://www.facebook.com/716091765082826/posts/722814797743856/ بئر البصه]، معالم المدینة المنورة، [https://web.archive.org/web/20200403193622/https://www.facebook.com/almadena.alnabaweyah1/posts/2428896140562881/ نسخه بایگانی شده]، گرفته شده در ۱۶ فروردین ۱۳۹۹ش.</ref>

== چاه اریس ==
{{اصلی|چاه اریس}}

چاه اَریس (یا بئر الخاتم) از چاه‌های تاریخی مدینه در غرب [[مسجد قبا]] بود<ref>سبل الهدی ج7، ص222؛ البدایة و النهایه، ج7، ص155؛ المدینه بین الماضی و الحاضر، ص255.</ref> که پیامبر(ص) از آب آن نوشیده و وضو گرفته‌اند.<ref>نک: امتاع الاسماع، ج14، ص567؛ المدینه بین الماضی و الحاضر، ص258.</ref> شهرت اصلی این چاه به دلیل افتادن انگشتر پیامبر(ص) در آن در دوران خلافت [[عثمان بن عفان|عثمان]] است.<ref>امتاع الاسماع، ج7، ص47.</ref> این چاه تا پیش از توسعه مسجد قبا پابرجا بود.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص253.</ref>

== چاه اهاب ==
{{اصلی|چاه اهاب}}

پیامبر(ص) از آب چاه اِهاب نوشیده.<ref>سبل الهدی، ج7، ص224.</ref> این چاه به دلیل تقدسش به چاه زمزم نیز شهرت داشت<ref>الجواهر الثمینه، ص122؛ موسوعه مرآة الحرمین، ج4، ص776</ref> و در محدوده حریم مدینه قرار گرفته بود.<ref>المعرفة و التاریخ، ج1، ص317، وفاءالوفا ج1، ص88.</ref> تا سده یازدهم قمری، چاه و باغ اطراف آن پابرجا بود<ref>الجواهر الثمینه، ص122.</ref>

== چاه روحاء ==
{{اصلی|چاه روحاء}}

از چاه‌های تاریخی در وادی روحاء (۷۴ کیلومتری جنوب غرب مدینه) است<ref>اسد الغابه، ج1، ص232، 618، «پاورقی»؛ سبل الهدی، ج3، ص175؛ معالم الاثیرة، ص131.</ref> که پیامبر(ص) در [[غزوه بدر]] از آن نوشیده<ref>السیرة النبویه، ج1، ص614؛ سبل الهدی، ج4، ص25.</ref> و در کنارش نماز خوانده‌اند.<ref name=":2">المغازی، ج1، ص46-47؛ امتاع الاسماع، ج1، ص92.</ref> این چاه به منزلگاه کاروان‌ها<ref>وفاء الوفا، ج3، ص165؛ موسوعه مرآة الحرمین، ج4، ص814.</ref> و نمازگاه پیامبران پیشین شهرت دارد<ref>وفاء الوفاء، ج4، ص83-84؛ موسوعه مرآة الحرمین، ج4، ص814.</ref> و برخی منابع از وجود آن تا دوره معاصر خبر داده‌اند.<ref>[https://www.masrawy.com/islameyat/sera-hayat_elrasoul/details/2017/7/10/1117741 هنا صلى النبي ومر سبعون نبيًا في طريقهم للحج]، مصراوی، [https://web.archive.org/web/20200404000758/https://www.masrawy.com/islameyat/sera-hayat_elrasoul/details/2017/7/10/1117741/بالفيديو-والصور-هنا-صلى-النبي-ومر-سبعون-نبي-ا-في-طريقهم-للحج نسخه بایگانی شده]، گرفته شده در ۱۶ فروردین ۱۳۹۹ش.</ref>

== چاه جاسوم ==
{{اصلی|چاه جاسوم}}

از چاه‌های تاریخی مدینه در [[منطقه راتج]] (شمال [[مسجدالنبی]]) بود<ref name=":02">[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=225 وفاء الوفاء، سمهودی، ص225]</ref> که پیامبر(ص) از آب آن نوشیده و در محدوده آن نماز خوانده‌اند.<ref name=":0">[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%B4%D8%A8%D9%87.pdf&page=160 تاریخ مدینه منوره، ابن شبه، ص160.]</ref> این چاه متعلق به هیثم بن تیهان بود و به وسیله آن از رسول خدا پذیرایی می‌کرد.<ref name=":3">انساب الاشراف، بلاذری، ج2، ص568.</ref> امروزه این چاه از بین رفته و محل آن در محدوده صنعتی (مصانع) مدینه قرار دارد.<ref>المدینة بین الماضی و الحاضر، 358</ref>

== چاه انا ==
{{اصلی|چاه انا}}

چاه اَنّا از چاه‌های [[منطقه عوالی]] مدینه بود<ref>السیرة النبویه، ج2، ص234؛ معجم البلدان، ج1، ص298-299؛ معالم الاثیره، ص33.</ref> که پس از [[غزوه خندق]]، پیامبر(ص) در محاصره [[بنی‌قریظه]] در کنار آن اتراق کرده و از آب آن نوشیده و وضو گرفتند.<ref>سبل الهدی، ج7، ص222 -223؛ وفاء الوفا، ج3، ص124؛ تاریخ معالم المدینه، ص277.</ref> موقعیت دقیق چاه نامشخص است.<ref>سبل الهدی، ج7، ص222 -223؛ وفاء الوفا، ج3، ص124؛ تاریخ معالم المدینه، ص277.</ref>

== چاه رومه ==
{{اصلی|چاه رومه}}

از چاه‌های هفتگانه [[متبرک]] مدینه در شمال غربی شهر است<ref>نک: اطلس تاریخ اسلام، ج1، ص306.</ref> که توسط پیامبر(ص) مورد استفاده قرار گرفت.<ref>الطبقات، ج1، ص504؛ انساب الاشراف، ج1، ص536.</ref> شهرت اصلی این چاه به دلیل خریداری و وقف آن توسط [[عثمان بن عفان]] است<ref>الطبقات، ج1، ص506؛ الاماکن، ص102.</ref> که آن را برای استفاده عمومی مسلمانان اختصاص داد.<ref>تاریخ معالم المدینه، ص258.</ref> آب چاه در سده‌های مختلف مورد استفاده مردم مدینه و زائران [[مسجدالنبی]] بوده<ref>المناسک، ص421.</ref> و پس از بازسازی‌های متعدد<ref>المغانم المطابه، ج4، ص644؛ وفاء الوفاء، ج3، ص139؛ اتحاف الوری، ج3، ص235؛ مرآة الحرمین، ج1، ص429-430.</ref>، امروزه تحت مدیریت سازمان اوقاف [[عربستان]] قرار دارد و آب آن برای آبیاری مزارع مجاور مورد استفاده قرار می‌گیرد.<ref name=":1">بئر رومه، ص11-12؛ آثار المدینه، ص244-245.</ref>

== چاه انس بن مالک ==
{{اصلی|چاه انس بن مالک}}

از چاه‌های قدیمی [[مدینه]] در شرق مسجدالنبی(ص) بود<ref>وفاء الوفا، ج3، ص125.</ref> که در خانه [[انس بن مالک|اَنَس بن مالک]]، خادم پیامبر(ص)، قرار داشت.<ref name=":03">تاریخ المدینه، ج1، ص160.</ref> پیامبر(ص) از آب گوارای این چاه نوشیده‌اند<ref>انساب الاشراف، ج1، ص199؛ الطبقات، ج1، ص504.</ref> و در دوران قحطی مورد استفاده مردم مدینه قرار می‌گرفته است.<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص160.</ref> این چاه تا سده چهاردهم قمری وجود داشت، اما در جریان توسعه و گسترش مسجدالنبی(ص) از بین رفت.<ref>مدینه‌شناسی، ج1، ص315.</ref>

== چاه غرس ==
{{اصلی|چاه غرس}}

در شرق [[مسجد قبا]] قرار دارد<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aمغانم_المطابه.pdf&page=456 مغانم المطابة فی معالم الطابة، ص456.]؛ مرآه الحرمین، ص۴۸۳.</ref> و پیامبر(ص) از آب آن می‌نوشیدند<ref>الطبقات الکبری، ج ۱، ابن سعد، ص ۵۰۴</ref> و آن را بهشتی می‌خواندند.<ref>المواهب اللدونیة بالمنحة المحمدیة، ج ۳، شیخ احمد بن محمد قسطلانی، ص ۵۷۷؛  سبل الهدی والرشاد، ج ۳، الصالحی الشامی، ص۳۲۲.</ref> بر اساس روایتی، پیامبر(ص) وصیت کردند با آب این چاه غسل داده شوند.<ref>الکافی، ج2، ص62.</ref> این چاه که در گذشته مدتی مخروبه بود، در سده نهم هجری احیا و باغ اطراف آن وقف شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aوفاء_الوفاء_سمهودی_ج۳.pdf&page=392 وفاء الوفاء باخبار دارالمصطفی، ص392.]</ref> امروزه چاه غرس در باغی به همین نام قرار دارد و مسجد کوچکی در کنار آن است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aآثار_المدینه_المنوره.pdf&page=246 آثار المدینه المنوره، ص246.]؛ [https://www.google.com/maps/place/Ghars+well/@24.4447334,39.6265399,346m/data=!3m1!1e3!4m6!3m5!1s0x15bdbf95c9b0511b:0xdfed1dd10f44ce20!8m2!3d24.4451856!4d39.6272167!16s%2Fg%2F12195n4m?entry=ttu&g_ep=EgoyMDI1MDkzMC4wIKXMDSoASAFQAw%3D%3D نقشه جهان نمای گوگل مپ.]</ref>

== چاه حاء ==
{{اصلی|چاه حاء}}

از چاه‌های تاریخی مدینه بود که در نزدیکی مسجد النبی قرار داشت.<ref>مدينه شناسى، ج ١، ص ٣٧٣.</ref> این چاه متعلق به ابوطلحه انصاری بود<ref>وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفى، منقری، نصر بن مزاحم، جلد3، ص132.</ref> و پس از نزول آیه ۹۲ سوره آل‌عمران{{یادداشت|«لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّی تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ»}}، او آن را در راه خدا انفاق کرد.<ref>وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفى، منقری، نصر بن مزاحم، جلد3، ص132.</ref> پیامبر(ص) از آب این چاه می‌نوشید.<ref>تاريخ المدينة المنورة، ص157.[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%B4%D8%A8%D9%87.pdf&page=157]</ref> این چاه در توسعه‌های اخیر مسجد النبی به داخل حرم پیامبر(ص) ملحق شده است.<ref>مدینه شناسی، ص ۳۷۴.</ref>

== چاه سقیا ==
{{اصلی|چاه سقیا}}

توسط قبیله [[بنی‌مخزوم]] حفر شد.<ref name=":7">اخبار مکه و ما جاء فیها من الآثار، جلد ۲، ص ۲۲۳</ref> در [[غزوه بدر]]، پیامبر(ص) و سپاه اسلام در کنار آن مستقر شدند.<ref name=":13">وفاء الوفاء، ج۳، ص 384.[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aوفاء_الوفاء_سمهودی_ج۳.pdf&page=384]</ref> این چاه منبع تأمین آب برای پیامبر(ص) و اهل مدینه بود.<ref name=":16">وفاء الوفاء، ج۳، ص 384.[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aوفاء_الوفاء_سمهودی_ج۳.pdf&page=384]</ref> چاه سقیا در طول تاریخ چندین بار بازسازی شد<ref>تاریخ بغداد، ص ۳۴۶؛ وفاء الوفاء، ج۳، ص 382.[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=382]؛ خلاصه الوفاء بالاخبار دار المصطفی، ص۴۵۰.</ref>، اما سرانجام در اثر توسعه‌های شهری از بین رفت.<ref name=":29">المدینه بین ماضی و الحاضر، ص ۱۹۰.[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده:المدینه_بین_الماضی_و_الحاضر.pdf&page=194]</ref> محل آن در نزدیکی [[مسجد سقیا]] قرار داشت.<ref name=":05">وفاء الوفاء، ج۳، ص 381.[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aوفاء_الوفاء_سمهودی_ج۳.pdf&page=381]</ref>

== چاه عهن ==
{{اصلی|چاه عهن}}

چاه عِهن از چاه‌های تاریخی مدینه در منطقه قربان است<ref name=":04">[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D8%B5%D9%81_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87.pdf&page=10 وصف المدینه المنوره، ص ۱۰.]</ref> که [[پیامبر(ص)]] از آب شیرین آن نوشیده<ref>الجواهر الثمينة في محاسن المدنية، ص ٩٥.</ref> و وضو گرفته‌اند.<ref>خلاصة الوفا بأخبار دار المصطفى، ص ٣١٧.</ref> این چاه که در گذشته در میان باغی سرسبز قرار داشت، همواره به دلیل تبرک یافتن توسط پیامبر مورد احترام مردم بوده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=388 وفاء الوفاء، ج۳، ص ۳۸۸.]</ref> چاه عهن امروزه در جنوب شرقی [[وادی بطحان]] واقع شده و با قطر ۳ متر و عمق ۱۶ متر، همچنان به عنوان یک موقوفه در اختیار عموم قرار دارد.<ref>مدينه شناسى، ج ١، ص ٤٠٨.</ref>

== پانویس ==
{{پانویس}}

== منابع ==
{{منابع}}
*'''الام'''، محمد بن ادریس الشافعی (م ۲۰۴ق)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۳ق.
*'''آثار اسلامی مکّه و مدینه'''، رسول جعفریان، تهران، نشر مشعر، ۱۳۹۰ش.
*'''اخبار المدینه'''، محمد ابن زباله، مدینه، المملکه العربیه السعودی، ۱۴۲۴ق.
*'''أسد الغابة'''، ابن اثیر، بیروت، دارالکتاب العربی، بی‌تا.
*'''الاستذکار'''، ابن عبد البر، بی‌جا، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۰م.
*'''الاستیعاب'''، ابن عبد البر، بیروت، دارالجیل، ۱۴۱۲ق.
* '''الاماکن'''، محمد بن موسی حازمی (م.584ق.)، بی‌جا، بی‎‌نا، بی‌تا.
*'''امتاع الاسماع بما للنبی من الاحوال و الاموال و الحفدة و المتاع'''، احمد بن علی المقریزی، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق.
*'''انساب الاشراف'''، احمد بن یحیی البلاذری (-۲۷۹ق)، به کوشش محمد باقر محمودی، بیروت، موسسه الاعلمی، ۱۳۹۴ق.
*'''البلدان'''، ابن الفقیه احمد بن محمد بن اسحاق (-۳۶۵ق)، به کوشش یوسف الهادی، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۱۶ق.
*'''التعریف بما انست الهجرة من معالم دارالهجرة'''، محمد مطری، تحقیق سلیمان الرحیلی، الریاض، دارة الملک عبدالعزیز، 1426ق.
*'''تحقیق النصرة بتلخیص معالم دارالهجرة'''، ابوبکر بن حسین مراغی، فیوم، دارالفلاح، ۱۴۳۰ق.
*'''تاریخ المدینة المنورة'''، ابن شبه نمیری، قم، دارالفکر، ۱۴۱۰ق.
*'''تاریخ معالم المدینة المنورة قدیما و حدیثا'''، احمد یاسین خیاری، ریاض، الامانة العامة، ۱۹۹۹م.
*'''السیره النبویه'''، ابن هشام، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.
*'''سفرنامه مکه'''، حسام السلطنة، به کوشش رسول جعفریان، تهران، نشر مشعر، ۱۳۷۴ش.
*'''سنن ابی داود'''، ابو داود سلیمان بن الاشعث (-۲۷۵ق)، به کوشش سعید اللحام، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۰ق.
*'''سنن الترمذی'''، محمد عیسی الترمذی (-۲۷۹ق)، به کوشش عبدالوهاب عبداللطیف، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۲ق.
*'''الطبقات الکبری'''، محمد بن سعد (م۲۳۰ق)، بیروت، دارالصادر، ۱۴۱۸ق.
*'''المعالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ'''، عبدالعزیز کعکی، بیروت، مؤسسه التاریخ العربی، الطبعه الاولی، ۱۴۳۲ه/۲۰۱۱م.
*'''المساجد الاثریه فی المدینه النبویه'''، محمد الیاس عبدالغنی، المدینه المنوره، مکتبة الملک فهد الوطنیة، ۱۹۹۹م.
*'''المدینه بین الماضی و الحاضر'''، ابراهیم بن علی العیاشی، مدینه، المکتبه العلمیه، ۱۹۷۲م.
*'''مرآة الحرمین'''، ابراهیم رفعت پاشا، قاهره، دارالکتب المصریه، ۱۹۲۵م.
* '''معجم البلدان''': یاقوت الحموی (م. 626ق.)، بیروت، دار صادر، 1995م.
* '''المعالم الاثیره''': محمد محمد حسن شراب، بیروت، دار القلم، 1411ق.
* '''المغازی''': الواقدی (م. 207ق.)، کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، 1409ق.
* '''المصنّف''': عبدالرزاق الصنعانی (م. 211ق.)، به کوشش حبیب الرحمن، المجلس العلمی.
*'''المغنی'''، عبدالله بن قدامه (-۶۲۰ق)، بیروت، دارالکتب العلمیه.
*'''المبسوط'''، محمد بن احمد السرخسی (-۴۸۳ق)، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۰۶ق.
*'''مسند الامام احمد بن حنبل'''، احمد بن حنبل (-۲۴۱ق)، بیروت، دارالصادر، بی تا.
*'''هدایه الحجاج'''، محمدرضا طباطبایی تبریزی، قم، بی‌تا.
*'''وفاء الوفا باخبار دارالمصطفی'''، علی بن عبدالله سمهودی، تحقیق قاسم السامرائی، الفرقان للتراث الاسلامیه، ۲۰۰۴م.{{پایان}}{{چاه‌ها و برکه‌های حرمین}}

[[رده:چاه‌های مدینه]]
[[رده:مکان‌های تاریخی مدینه]]