در حال ویرایش کوه ابوقبیس

{{جعبه اطلاعات بنا
 | عنوان = کوه ابوقبیس
 | تصویر = کوه ابوقبیس.jpg
 | اندازه تصویر = 
 | پیوند تصویر = 
 | توضیح تصویر = 
 | نام‌های دیگر = 
 | مکان = مكه
 | کاربری = كوه مقدس
 | بزرگداشت نزد = 
 | وابسته به دین/مذهب = اسلام
 | باورها = 
 | آیین‌ها = 
 | احکام = 
 | زیارت کنندگان = 
 | بازدیدکنندگان = 
 | زمان پایه‌گذاری = 
 | بنیانگذار = 
 | رویدادها = 
 | بازسازی‌ها = 
 | بازسازی کنندگان = 
 | بخش‌های از میان رفته = 
 | ویژگی‌های تاریخی = 
 | متولیان = 
 | مساحت = 
 | طول = 
 | عرض = 
 | ارتفاع = 
 | وضعیت بنا = 
 | گنجایش = 
 | امکانات = 
 | بخش‌های بنا = 
 | معمار = 
 | سبک = 
 | ویژگی‌ها = 
 | گنبدها = 
 | مناره‌ها = 
 | درها = 
 | رواق‌ها = 
 | صحن‌ها = 
 | ایوان‌ها = 
 | گرداننده = 
 | نهاد وابسته = 
 | نهاد نگهدارنده = 
 | مدیر = 
 | روحانی = 
 | نهادهای زیر مجموعه = 
 | ثبت در = 
 | شماره ثبت = 
 | تاریخ ثبت = 
 | وبگاه = 
 | عرض جغرافیایی =21.429949951348185 
 | طول جغرافیایی = 39.822059900000006
 |‌ توضیح نقشه = 
}}
'''کوه ابوقُبَیس''' کوه مقدسی برای مسلمانان در شمال شرقی [[مسجدالحرام]] و در شهر [[مکه]] است. امروزه آن را تراشیده‌اند و شکل نخستین آن که گنبدی‌شکل بوده، تغییر یافته است. نقل شده است که وقتی [[حجرالاسود]] از بهشت نازل شد، مدتی در این کوه به ودیعه گذاشته شد. همچنین [[حضرت ابراهیم(ع)]] با رفتن بر بالای این کوه مبردم را به برگزاری [[حج]] فرا می‌خواند. [[مسجد ابراهیم]] و کاروانسرای ملامحمد یزیدی ازجمله بناهایی بوده که بر فراز این کوه ساخته شده بود. 

==مکان‌شناسی==
کوه ابوقبیس در شمال ‌شرقی [[مسجدالحرام]] و مشرف بر آن است<ref>معجم البلدان، ج۱، ص۸۰؛ مراصد الاطلاع، ج۳، ص۱۰۶۶.</ref> و [[شعب ابی‌طالب]] از آن‌جا آغاز می‌شود. ارتفاع آن را از سطح دریا ۴۲۰ متر و از سطح دامنه ۱۲۰ متر دانسته‌اند.<ref>تاریخ و آثار اسلامی مکه، ص۹۵.</ref> به گفته [[ناصرخسرو]]، این کوه گنبدی شکل بوده است؛<ref>سفرنامه ناصر خسرو، ص۱۱۹.</ref> در سال‌های اخیر، بخشی گسترده از روی کوه مسطح گشته و بر آن، کاخ و مهمانسرای حکومتی ساخته شده است.<ref>سرزمین یادها و نشانه‌ها، ص۸۹.</ref>

==نام‌ها==
نام این کوه برگرفته از اسم شخصی از [[قبیله مذحج|قبیله مَذْحِج]]<ref>الجبال و الامکنه، ص۲۷.</ref> یا اِیاد<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D8%A7%D8%B2%D8%B1%D9%82%DB%8C_%D8%B1%D8%B4%D8%AF%DB%8C_%D8%B5%D8%A7%D9%84%D8%AD_%D8%AC2.pdf&page=267 اخبار مکه، ازرقی، ج۲، ص۲۶۷.]</ref> است که برای نخستین بار بر دامنه آن خانه‌ای ساخت.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D8%A7%D8%B2%D8%B1%D9%82%DB%8C_%D8%B1%D8%B4%D8%AF%DB%8C_%D8%B5%D8%A7%D9%84%D8%AD_%D8%AC2.pdf&page=265 اخبار مکه، ازرقی، ج۲، ص۲۶۵، ۲۶۷؛] معجم البلدان، ج۱، ص۸۰؛ الجبال و الامکنه، ص۲۷.</ref> به گفته برخی چون ابوقبیس بن شالح از [[قبیله جرهم|قبیله جُرهُم]] بر اثر اختلاف با خویشاوندان خود به این کوه پناه برد و دیگر خبری از او بازنیامد، آن کوه به این نام شهره شد.<ref>الروض الانف، ج۳، ص۹۰.</ref> برخی نیز با توجه به مناسبت معنایی ابوقبیس با «قَبَس» (قطعه‌ای از آتش) گفته‌اند که [[حضرت آدم(ع)]] از این کوه آتش برگرفت.<ref>شفاء الغرام، ج۱، ص۵۰.</ref> نام‌های ابوقابوس و شیخ الجبال نیز بر ابوقبیس اطلاق شده است.<ref>شفاء الغرام، ج۱، ص۵۰.</ref> 

==جایگاه تاریخی و مذهبی==
ابوقبیس کوهی مقدس و پیش و پس از [[اسلام]]، محترم بوده است و در روایات اسلامی به برخی از وقایع تاریخی مرتبط به پیامبران مرتبط شده است. همچنین آن را محل استجابت دعا دانسته‌اند.<ref>شفاء الغرام، ج۱، ص۵۲۴.</ref> برخی روایات ابوقبیس را نخستین<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D8%A7%D8%B2%D8%B1%D9%82%DB%8C_%D8%B1%D8%B4%D8%AF%DB%8C_%D8%B5%D8%A7%D9%84%D8%AD_%D8%AC1.pdf&page=32 اخبار مکه، ازرقی، ج۱، ص۳۲.]</ref> و برترین<ref>شفاء الغرام، ج۱، ص۵۲۵.</ref> کوه زمین خوانده‌اند.

==== پیامبران پیشین ====
گفته‌اند که قبر [[آدم (پیامبر)|آدم]]، [[شیث بن آدم]] و [[حوا]] همسر آدم در [[غار کنز]] این کوه واقع شده است.<ref>شفاء الغرام، ج۱، ص۵۱۹-۵۲۰.</ref> آورده‌اند که چون [[حجرالاسود]] از [[بهشت]] فرود آمد، در این کوه به ودیعت گذاشته شد. سپس [[حضرت ابراهیم(ع)]] آن را در ساخت [[کعبه]] به کار برد.<ref>تاریخ یعقوبی، ج۱، ص۲۶-۲۷.</ref> در [[طوفان نوح]] نیز حجرالاسود در این کوه به امانت نهاده شد از این رو در دوران [[جاهلیت]] این کوه را «امین» می‌خواندند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D8%A7%D8%B2%D8%B1%D9%82%DB%8C_%D8%B1%D8%B4%D8%AF%DB%8C_%D8%B5%D8%A7%D9%84%D8%AD_%D8%AC2.pdf&page=266 اخبارمکه، ازرقی، ج۲، ص۲۶۶؛] معجم البلدان، ج۱، ص۸۰.</ref> 

گفته‌اند که ابوقبیس یکی از شش کوهی است که سنگ‌های کعبه از آن فراهم شده است.<ref>شفاء الغرام، ج۱، ص۱۷۹.</ref>ابراهیم(ع) بر این کوه می‌ایستاد و مردم را به انجام [[مناسک حج]] فرامی‌خواند.<ref>السیر و المغازی، ج۲، ص۷۲؛ [https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D8%A7%D8%B2%D8%B1%D9%82%DB%8C_%D8%B1%D8%B4%D8%AF%DB%8C_%D8%B5%D8%A7%D9%84%D8%AD_%D8%AC2.pdf&page=203 اخبار مکه، ازرقی، ج۲، ص۲۰۳؛] بحار الانوار، ج۱۲، ص۹۱.</ref> 

==== پیامبر اسلام ====
بر پایه گزارشی، در یکی از سال‌های پیش از [[هجرت پیامبر(ص) به مدینه|هجرت]]، [[پیامبر(ص)]] با [[شق‌ القمر|معجزه]] خویش ماه را دو نیم کرد؛ نیمی از آن بر [[کوه قعیقعان]] و نیم دیگر بر فراز کوه ابوقبیس بود.<ref>السیرة النبویه، ج۲، ص۱۱۶-۱۱۷.</ref>  

اِشراف این کوه بر [[مسجد الحرام|مسجدالحرام]] موجب می‌شد تا گاه برای آگاه‌کردن مکیان از فراز این کوه به آنان خطاب کنند. از فریاد دادخواهی مردی زبیدی که به [[حلف الفضول]] انجامید<ref>المنمق، ص۵۲؛ التنبیه و الاشراف، ص۱۷۹؛ البدایة و النهایه، ج۲، ص۲۹۱.</ref> و نیز دعوت عمومی پیامبر(ص) از [[قبیله قریش|قریش]] برای پذیرش [[اسلام]]، بر فراز همین کوه خبر داده‌اند.<ref>امتاع الاسماع، ج۳، ص۲۱۹؛ سبل الهدی، ج۲، ص۳۴۳.</ref> 

==بناهای روی کوه==

==== مسجد ابراهیم ====
{{اصلی|مسجد بلال}}
در سده‌های نخستین اسلامی، بر فراز این کوه، [[مسجد بلال بن رباح|مسجد ابراهیم]]<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج۲، ص۲۰۲.</ref> را ساختند که بعدها به مسجد بلال شهرت یافت.<ref>قاموس الحرمین، ص۲۰۵.</ref> این مسجد یا منسوب به [[حضرت ابراهیم(ع)|ابراهیم خلیل(ع)]] بوده یا ابراهیم قبیسی<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D8%A7%D8%B2%D8%B1%D9%82%DB%8C_%D8%B1%D8%B4%D8%AF%DB%8C_%D8%B5%D8%A7%D9%84%D8%AD_%D8%AC2.pdf&page=202 اخبار مکه، ازرقی، ج۲، ص۲۰۲.]</ref> یا تاجری [[هندوستان|هندی]] که در سال ۱۲۷۵ق آن را بنا نهاده است.<ref>تحصیل المرام، ج۱، ص۵۰۲-۵۰۳.</ref>

==== بناهای دیگر ====
از دیگر بناهای بر فراز این کوه، می‌توان به مسجد شق ‌القمر، کاروانسرای ملا محمد یزدی<ref>موسوعة مکة المکرمه، ج۱، ص۵۵۱.</ref> و مأذنه‌ای اشاره کرد که به دست عبدالله بن مالک خزاعی در زمان [[هارون عباسی]] ساخته شد.<ref>اخبار مکه، فاکهی، ج۳، ص۸۷؛ موسوعة مکة المکرمه، ج۱، ص۵۵۱.</ref> 

==پانویس==
{{پانویس}}

==منابع==
{{منابع}}
{{دانشنامه
 | آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/9353
 | عنوان = ابوقبیس، کوه
 | نویسنده = مسلم ناصری
}}
* '''اخبار مکه''': الازرقی (درگذشت ۲۴۸ق)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، ۱۴۱۵ق
* '''اخبار مکه''': الفاکهی (درگذشت ۲۷۹ق)، به کوشش عبدالملک، بیروت، دار خضر، ۱۴۱۴ق
* '''امتاع الاسماع''': المقریزی (درگذشت ۸۴۵ق)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق
* '''بحار الانوار''': المجلسی (درگذشت ۱۱۱۰ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق
* '''البدایة و النهایه''': ابن کثیر (درگذشت ۷۷۴ق)، بیروت، مکتبة المعارف
* '''تاریخ الیعقوبی''': احمد بن یعقوب (درگذشت ۲۹۲ق)، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۵ق
* '''تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره''': اصغر قائدان، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش
* '''تحصیل المرام''': محمد بن احمد (درگذشت ۱۳۲۱ق)، به کوشش عبدالملک دهیش، مکه، ۱۴۲۴ق
* '''التنبیه و الاشراف''': المسعودی (درگذشت ۳۴۵ق)، بیروت، دار صعب
* '''الجبال و الامکنة و المیاه''': زمخشری (درگذشت ۵۳۸ق)، به کوشش احمد عبدالتواب، قاهره، دار الفضیله، ۱۳۱۹ق
* '''الروض الانف''': السهیلی (درگذشت ۵۸۱ق)، به کوشش عبدالرحمن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۲ق
* '''سبل الهدی''': محمد بن یوسف الصالحی (درگذشت ۹۴۲ق)، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق
* '''سرزمین یادها و نشانه‌ها''': محمد فرقانی، تهران، مشعر، ۱۳۸۱ش
* '''سفرنامه ناصر خسرو''': ناصر خسرو (درگذشت ۴۸۱ق)، تهران، زوار، ۱۳۸۱ش
* '''السیر و المغازی''': ابن اسحاق (درگذشت ۱۵۱ق)، به کوشش محمد حمید الله، معهد الدراسات و الابحاث
* '''السیرة النبویه''': ابن هشام (درگذشت ۸-۲۱۳ق)، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، المکتبة العلمیه
* '''شفاء الغرام''': محمد الفأسی (درگذشت ۸۳۲ق)، به کوشش مصطفی محمد، مکه، النهضة الحدیثه، ۱۹۹۹م
* '''قاموس الحرمین''': محمد رضا النعیمی، قم، مشعر، ۱۴۱۸ق
* '''مراصد الاطلاع''': صفی الدین عبدالمؤمن بغدادی (درگذشت ۷۳۹ق)، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق
* '''معجم البلدان''': یاقوت الحموی (درگذشت ۶۲۶ق)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م
* '''المنمق''': ابن حبیب (درگذشت ۲۴۵ق)، به کوشش احمد فاروق، بیروت، عالم الکتاب، ۱۴۰۵ق
* '''موسوعة مکة المکرمة و المدینة المنوره''': احمد زکی یمانی، مؤسسة الفرقان، ۱۴۲۹ق.
{{پایان}}

{{اماکن مکه}}

<onlyinclude>{{تکمیل مقاله
 | شناسه = شد
 | جعبه اطلاعات = - <!--شد، - -->
 | عنوان‌بندی = شد
 | ویرایش = شد
 | لینک‌دهی = شد
 | عکس = شد<!--شد، - -->
 | جعبه نقل قول = <!--شد، - -->
 | پیوند به بیرون = شد<!--شد، - -->
 | مطالعه بیشتر = - <!--شد، - -->
 | پانویس و منابع = شد
 | ناوبری = 
 | رده = شد
 | تغییر مسیر = شد
}}<onlyinclude>

[[رده:کوه‌های مکه]]
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]
[[en:Mount Abu Qubays]]