چاه حاء

بيرحاء یا چاه حاء نام چاهی در عصر پیامبر که در نزدیکی مسجد النبی قرار داشته است. این چاه محبوب‌ترین دارای ابوطلحه انصاری بوده که با نزول آیه ۹۲ سوره آل‌عمران مبنی بر انفاق اموال، آن را صدقه داد.

بيرحاء

اطلاعات اوليه
نام‌های دیگر	چاه حاء
مکان	کنار مسجد النبی در عصر نبوی
جنبه دینی
بزرگداشت نزد	مسلمانان
وابسته به دین/مذهب	اسلام
تاریخ بنا
زمان پایه‌گذاری	دوران پیامبر در مدینه
بنیانگذار	ابو طلحه انصاری
رویدادها	مورد استفاده پیامبر برای نوشیدن و وضو گرفتن
ویژگی‌های تاریخی	صدقه ابوطلحه انصاری
وضعیت فعلی
عرض	۲ متر
ارتفاع	۱۳ متر

گفته شده پیامبر از آب آن می‌نوشیده و وضو میگرفته است. معاویه بعدها چاه و محدوده آن را خریداری کرده و قصری بنا نهاد. در توسعه جدید مسجد النبی این چاه به درون مسجد ملحق شده است.

تاریخچه

چاه حاء یا بيرحاء نام چاهی در مدینه که متعلق به ابوطلحه انصاری بود. ابوطلحه از نظر تعداد نخل‌های خرما، ثروتمندترین فرد انصار در مدینه بود و محبوب‌ترین دارایی او بيرحاء در باغش بود که رو به مسجد قرار داشت.

نقل شده که رسول خدا وارد نخلستان او می‌شد و از آب شیرین آن چاه می‌نوشید. به روایت انس بن مالک، از محدثان اهل سنت، وقتی آیه ۹۲ سوره آل‌عمران نازل شد: «لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّی تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ»، ابوطلحه به رسول خدا گفت: محبوب‌ترین دارایی من این چاه است. من آن را در راه خدا صدقه می‌دهم.

ابوطلحه چاه را بین خویشاوندان و پسرعموهایش تقسیم کرد. در روایت دیگری آن را به حسان بن ثابت و ابی‌بن کعب داد.

گفته شده معاویه میخواست در مدینه قصری بسازد که در محدوده این چاه قرار داشت. از این رو حسان بن ثابت سهم خود را از آن چاه به معاویه فروخت. معاويه پس از خريدارى آن، قصرى بنا نهاد كه به قصر بنى حديله شهرت يافت.

نام

بِئرحاء به معناى چاهی كه نامش حاء است.این چاه در باغى واقع بوده و در گذشته باغ هاى مدينه با نام چاه هايش معروف بوده، و به همین دلیل بِئرحاء به معنای باغى كه داراى چاه حاء است هم به کار می رود. و این چاه به نام های بيرحاء ، بَيْرَحاء يا بَيْرُحا هم به كار برده‌اند.

موقعیت مکانی

چاه حاء در فاصله ۸۴ متری شمال شرقی مسجد نبوی، در منطقه النویریه قرار داشته است.

چاه حاء در اسلام

پیامبر(ص) از آب چاه حاء كه عطرى داشت مى‌نوشيد و آب این چاه را متبرک کرده و با آن وضو گرفتند.این چاه مکانی برای تأمین آب بوده و به عنوان یک نماد از سخاوت و نیکوکاری در تاریخ اسلام شناخته می‌شود.

در قرن هفتم (ه ق) این چاه وقف نیازمندان و زائران رسول الله (ص) شده است؛ و اطراف این چاه دارای نخل‌هایی بوده که به دلیل دسترسی راحت به میوه های آن مورد توجه اهل مدینه بوده است.

از نگاه مورخان

در مورد این چاه اولین بار در قرن ۵ق نقل شده که چاه حاء در قصر بنی حُدَيْلَةَ واقع شده است. ابن‌نجّار در قرن 7ق نقل می‌کند كه چاه حاء در منطقه نوریّه در وسط باغچه‌ی كوچكى قرار گرفته كه با نخل های خرما احاطه شده است. فيروز آبادى در قرن 9ق از بناى مسجدى كنار چاه خبر داده و نقل کرده در زمان او باغستان حاء، وقف فقرا و مساكين شده بود. در قرن 12 و 13ق نقل شده است که چاه حاء در باب مجيدى و قسمت شمالى مسجد النبى قرار دارد و تا قرن 14 (1350ق) كنار چاه حاء، آثار باغستان قديمى وجود داشته است. چاه حاء 20 ذراع (حدود 13 متر) عمق و 3 ذراع( حدود 2 متر) قطر دارد، این چاه تا پیش از توسعه دوم سعودی (سال ۱۴۰۶ق) از سمت شمال به میدان باب المجیدی می‌رسید و در این توسعه به مسجدالنبی ضمیمه گردید.

جستارهای وابسته

• منطقه قبا

منابع

• تاریخ معالم المدینه المنوره قدیما و حدیثا، خیاری، احمد یاسین احمد، ریاض-عربستان، المملکه العربیه السعودیه،1419 ق.
• مدینه شناسی، نجفی،محمد باقر، تهران-ایران، مشعر،1392ش.
• التعریف بما انست الهجره من معالم دار الهجره، المطری،جمال الدین محمد بن احمد، ریاض-عربستان، اداره الملک عبد العزیز، 1426ق.
• معجم البلدان، حمودی، یاقوت، لبنان-بیروت،دار صادر، 1995 م.
• تاریخ المدینه المنوره، بن شبه النمیری البصری، ابوزید عمر، لنبان-بیروت، الدار الإسلامیة، 1990م.
• قرآن مجید،ترجمه انصاریان، تهران-ایران، آیین دانش، 1399ش.
• اخبار المدینه، ابن زباله، محمد بن حسن، مدینه منوره-عربستان، مرکز بحوث و دراسات المدینه المنوره، 2003م.
• سفر نامه مکه، حسام السلطنه، سلطان مرادمیرزا، به کوشش جعفریان، رسول، تهران-ایران، مشعر، 1374ش.
• معجم ما استعجم، بکری، عبد الله بن عبد العزیز، لبنان-بیروت، عالم الکتب، 1983.
• الدره الثمنیه فی اخبار المدینه، ابن نجار، محمد بن محمود، لبنان-بیروت، دار الارقم بن ابی الارقم، بی تا.