باب بنی‌تیم بن مره

باب بنی‌تَیم بن مُرّه: به یکی از درهای پیشین ضلع جنوبی مسجدالحرام اطلاق می‌شود. این باب چون روبه‌روی خانه‌های بنی‌تیم از تیره‌های مشهور قریش بوده به این نام خوانده می‌شد. برای این در نام‌های مختلفی یاد شده است از جمله: باب التمارین، باب شریف عَجلان، باب التکیه، باب العلافین، باب العلاقین. طبق برخی گزارش‌ها این در، سال ۱۶۴ق. در گسترش دوم مهدی عباسی ساخته شده است و در سال ۹۸۴ق. در دوران حکومت سلطان مراد سوم بازسازی شده است. این باب در گسترش نخست دوران سعودی، برداشته شد.

علت نام‌گذاری

باب بنی‌تیم بن مرّه، ششمین در از درهای دیوار جنوبی، به علت روبه‌رو بودن با خانه‌های بنی‌تیم از تیره‌های مشهور قریش، به این نام خوانده می‌شد.از این خانه‌ها می‌توان به خانه عبدالله بن جُدْعان، از رؤسای بنی‌تیم در دوران جاهلی، و عبدالله بن مَعْمَر بن عثمان تیمی، صحابی رسول خدا، اشاره کرد.

نام‌های دیگر باب

در برخی از منابع، نام باب بنی‌تیم به اشتباه باب بنی‌تمیم یاد شده که گویا ناشی از تصحیف کلمه تیم است.یکی از پژوهندگان معاصر، به ‌گزارش از ناصر خسرو، آن را باب التمارین یاد کرده؛ هر چند از سخن مورد استناد نامبرده، این نکته به روشنی قابل برداشت نیست. از دیگر نام‌های این باب، شریف عَجلان است؛ زیرا به سال 772ق. به دستور شریف عجلان بن رُمَیْثَة از اشراف حسنی، کنار این در مدرسه‌ای به این نام ساخته شد و این باب تا مدت‌ها به آن شهرت یافت.در دوران محمدعلی پاشا حاکم مصر (حک: 1220-1264ق.) تکیه مصری روبه‌روی این در ساخته شد. از این‌رو، این باب چندی نیز با نام باب التکیه شناخته می‌شد.باب العلافیننام دیگر آن است که گویا به سبب نزدیکی به بازار علوفه، به این نام خوانده شده است. باب العلاقینکه شاید تصحیف علافین باشد، نیز از نام‌های دیگر است که برای این باب یاد کرده‌اند.

تاریخ ساخت

گزارشی درباره تاریخ ساخت این باب در دست نیست. برخی از محققان هنگام ساختن آن را سال 164ق. در گسترش دوم مهدی عباسی (حک: 158-169ق.) می‌دانند.گویا پیش از آن، در تنها به شکل یک ورودی بوده است. در سده سوم ق. این در با دو ورودی و یک ستون در میان آن‌ها وصف شده است. ارتفاع ورودی‌ها سیزده و نیم ذرع (حدود شش و نیم متر) و پهنای آن 15ذرع (حدود هفت و نیم متر) بود. آستانه در 12 پله بالاتر از زمین قرار داشت.

تاریخچه

به سال 984ق. در دوران حکومت سلطان مراد سوم (982-1003ق.) این در بازسازی شد. با نقشه مهندسان مصری، پهنای در به شش و نیم متر تغییر یافت و همچون گذشته با دو ورودی طراحی شد و بر هر ورودی، در چوبی محکمی جای گرفت.طاق بالای هر ورودی از سنگ‌های شطرنجی تشکیل شده بود که بر ستونی میان‌تهی تکیه داشتند. بر بالای این ستون، طاقی نیم‌دایره قرار داشت که فضای پیرامون آن را حاشیه‌ای سنگی فراگرفته بود.آیه 50 سوره روم: فَانْظُرْ اِلی‏ آثارِ رَحْمَة اللَّهِ کَیْفَ یُحْیِ الْاَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها اِنَّ ذلِکَ لَمُحْیِ الْمَوْتی وَ هُوَ عَلی‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدیرٌ نقش بسته بود. در با 10 پله به صحن مسجد راه می‌یافت. بر بالای در 20 کنگره قرار داشت.

ابراهیم رفعت پاشا آیات نقش بسته بر بالای طاق‌ها را با نقوش طاق‌های باب الصفا و باب اجیاد صغیر اشتباه کردهکه باسلامه به تصحیح آن پرداخته است.

در جلوی این در، سایبانی با دو ورودی بود که بالای هریک از آن‌ها طاقی نیم دایره‌ای با سنگ‌های شطرنجی قرار داشت.این باب در گسترش نخست دوران سعودی (1369-1375ق.) برداشته شد.

منابع

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل باب بنی‌تیم بن مره.

• اخبار مکه: الازرقی (م. 248ق.)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، 1415ق؛

• اخبار مکه: الفاکهی (م. 279ق.)، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، 1414ق؛

• تاریخ عمارة المسجدالحرام: حسین عبدالله باسلامه، جده، تهامه، 1400ق؛

• تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجدالحرام: طه عبدالقادر، مکه، جامعة‌ام القری؛

• تاریخ مکة المشرفه: محمد ابن الضیاء (م. 854ق.)، به کوشش علاء و ایمن، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1424ق؛

• سفرنامه ناصر خسرو: ناصر خسرو (م. 481ق.)، تهران، زوّار، 1381ش؛

• شفاء الغرام: محمد الفاسی (م. 832ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1421ق؛

• مرآة الحرمین: ابراهیم رفعت پاشا (م. 1353ق.)، قم، المطبعة العلمیه، 1344ق؛

• موسوعة مرآة الحرمین الشریفین: ایوب صبری پاشا (م. 1290ق.)، قاهره، دار الآفاق العربیه، 1424ق؛

• موسوعة مکة المکرمة و المدینة المنوره: احمد زکی یمانی، مصر، مؤسسة الفرقان، 1429ق.