رأس الحسين (زیارتگاه): تفاوت میان نسخه‌ها
عاطفه فتاحی (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
عاطفه فتاحی (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۱۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
راس | '''راس الحسین'''، شماری از زیارتگاه‌هایی است که گمان می‌رود سر [[امام حسین(ع)]] که در واقعه [[عاشورا]] از پیکر آن حضرت جدا شده بود، در آن‌ها مدفون شده است. گزارش‌های مختلفی درباره مکان دفن سر آن حضرت وجود دارد. افزون بر مکان‌هایی که گزارشی درباره دفن سر امام در آن‌ها وجود دارد، برخی از زیارتگاه‌ها هم در مکان‌هایی ساخته شده که سر امام برای مدتی کوتاه در آنجا نگه‌داری شده است. | ||
== از کربلا تا شام== | == از کربلا تا شام== | ||
پس از شهادت [[امام حسین (ع)|امام حسین]] در [[واقعه عاشورا]] سر آن حضرت را از بدنش جدا کردند. درباره کسی که سر را برید اختلاف نظر وجود دارد، برخی، از [[سنان بن انس]]<ref>تاریخ طبری، ج5، ص 453</ref> و برخی از [[شمرذی الجوشن|شمر]] <ref>الارشاد، ج2، ص 112</ref>نام برده‌اند. | |||
{{بیشتر|امام حسین(ع)|عاشورا}} | |||
بنا به نقل مقتل نویسان، [[ابن زیاد]] سرهای شهیدان را در [[کوفه]] گردانید و سپس به دستور یزید، خاندان [[پیامبر(ص)|پیامبر]] را به همراه سرها به [[شام]] فرستاد. | |||
معروفترین مناطقی که اسیران در راه [[شام]] از آن عبور کردند عبارتند از: [[تکریت]]، [[موصل]]، [[نصیبین]]، [[رقة|رقه]]، [[حلب]]، قنسرین، [[حمص]]، [[بعلبک]] و [[دمشق]]. | |||
معروفترین مناطقی که اسیران در راه شام از آن عبور کردند عبارتند از: | |||
در این منازل به ویژه جاهایی که کاروان توقف داشت، کراماتی از سر مقدس امام ظاهر شد و حوادثی رخ داد که بعدها این محل ها را به زیارتگاه تبدیل نمود. | در این منازل به ویژه جاهایی که کاروان توقف داشت، کراماتی از سر مقدس امام ظاهر شد و حوادثی رخ داد که بعدها این محل ها را به زیارتگاه تبدیل نمود. | ||
| خط ۱۳: | خط ۱۲: | ||
==گزارش‌های تاریخی== | ==گزارش‌های تاریخی== | ||
===کوفه و نجف=== | ===کوفه و نجف=== | ||
بر اساس روایتی در برخی منابع | بر اساس روایتی در برخی منابع [[شیعه]]، [[امام صادق(ع)|امام صادق]] راس الحسین را نزد قبر [[امام علی|امیرالمومنین]] زیارت کرد. از زبان امام صادق نقل شده که هنگامی که سر [[امام حسین (ع)|امام حسین]] به شام بردند، یکی از [[شیعه|شیعیان]] آن را ربود و در کنار امیرالمومنین دفن کرد. <ref>الکافی، ج۴، ص ۵۷۱؛ التهذیب، ج۶، ص ۳۵؛ کامل الزیارات، ص ۸۷؛ دلائل الامامه، ص ۴۵۹ </ref> | ||
این روایات را از نظر سند | همچنین منابع روایتی از [[امام صادق(ع)|امام صادق]] نقل کرده‌اندکه در [[کوفه]] بر مدفن رأس الحسین نمازخوانده است.<ref>الکافی، ج4، ص 571</ref> | ||
این روایات را از نظر سند ضعیف دانسته و تناقض‌ها و ناسازگاری‌های تاریخی آن را یادآوری کرده‌اند.<ref>راس الحسین و مقام‌های آن، ص ۳۶۷</ref> | |||
===مدینه=== | ===مدینه=== | ||
بنابر گزارشی از کتاب طبقات ابن | بنابر گزارشی از کتاب طبقات [[ابن سعد]]، یزید سر امام را برای [[عمرو بن سعید]] والی [[مدینه]] فرستاد و او دستور داد سر آن حضرت را کفن و در [[بقیع]] کنار مادرش دفن کردند.<ref>ترجمة الامام الحسین، ابن سعد، ص ۸۴</ref> | ||
برخی نویسندگان دیگر نیز به وجود مدفن راس الحسین در مدینه اشاره کرده اند.<ref>مقتل الحسین، ص ۵۶۸، التذکره، ج ۲، ص ۶۴۸</ref> | برخی نویسندگان دیگر نیز به وجود مدفن راس الحسین در [[مدینه]] اشاره کرده اند.<ref>مقتل الحسین، ص ۵۶۸، التذکره، ج ۲، ص ۶۴۸</ref> | ||
بنابر برخی گزارش‌های تاریخی دیگر سر آن حضرت در مدینه دفن نشد و تنها مدتی به مدینه ارسال شد اما در این شهر باقی نماند و به شام یا جای دیگری فرستاده شد.<ref>انساب الاشراف، ج۳، ص ۴۱۸-۴۱۹</ref> | بنابر برخی گزارش‌های تاریخی دیگر سر آن حضرت در مدینه دفن نشد و تنها مدتی به [[مدینه]] ارسال شد اما در این شهر باقی نماند و به شام یا جای دیگری فرستاده شد.<ref>انساب الاشراف، ج۳، ص ۴۱۸-۴۱۹</ref> | ||
===کربلا=== | ===کربلا=== | ||
{{بیشتر|مسجد رأس الحسین(ع) (کربلا)}} | |||
ملحق شدن سر امام حسین(ع) به پیکر پاکش در کربلا، قولی است که شهرت زیادی بین [[شیعه]] داشته است.<ref>بحار الانوار، ج45 ، ص 232</ref><ref>الامام الحسین و الصحابه، ج 1، ص 428</ref> قدیم ترین منبع این قول، سخن [[شیخ صدوق]] در امالی است که می گوید [[امام سجاد]] همراه زنان اهل بیت از [[شام]] خارج شد و سر مقدس را به [[کربلا]] برگرداند.<ref>الامالی، ص 231</ref> این قول در کتاب های دیگر نیز تکرار شده است.<ref>رسائل المرتضی، ج3، ص 130 ؛ روضه الواعظین، ص ۱۹۲؛ اعلام الوری، ج۲، ص ۹۶</ref>برخی پژوهشگران در اعتبار روایت [[شیخ صدوق]] تردید کرده‌اند و آن را دچار مشکلات سندی و محتوایی می‌دانند.<ref>راس الحسین و مقام‌های آن، ص ۳۷۶</ref> | |||
در این باره در متون [[اهل سنت]]، از [[هشام کلبی]] دو سخن مخالف هم نقل شده است، [[ابن جوزی]] از او نقل کرده که راس الحسین به [[کربلا]] برگردانده شد<ref>تذکره الخواص، ص ۲۶۵</ref> و [[بلاذری]] از او نقل کرده که [[یزیدبن معاویه|یزید]] سر را به [[مدینه]] و سپس به [[دمشق]] بازگرداند و در آنجا دفن کرد.<ref>انساب الاشراف، ج۳، ص ۴۱۹</ref> | |||
در این باره در متون اهل | |||
برخی منابع برگرداندن سر مقدس به کربلا را در روز بیستم صفر (اربعین) و به وسیله کاروان اسیران اهل بیت گزارش کرده اند.<ref>اقبال، ج۳، ص ۹۸؛ العیون،ص، ۷۴۷َ مزارات، ص ۲۷۰</ref> عده ای نیز مانند علامه مجلسی الحاق سر به بدن را در بیستم صفر بعید دانسته‌اند.<ref>جلاءالعیون، ص 747</ref> | برخی منابع برگرداندن سر مقدس به [[کربلا]] را در روز بیستم صفر ([[اربعین]]) و به وسیله کاروان اسیران اهل بیت گزارش کرده اند.<ref>اقبال، ج۳، ص ۹۸؛ العیون،ص، ۷۴۷َ مزارات، ص ۲۷۰</ref> عده ای نیز مانند [[علامه مجلسی]] الحاق سر به بدن را در بیستم صفر بعید دانسته‌اند.<ref>جلاءالعیون، ص 747</ref> | ||
===دمشق=== | ===دمشق=== | ||
درباره انتقال سر مقدس به شام و حضور آن در مجلس یزید گزارش های تاریخی معتبری وجود دارد. اما درباره محل دفن و مقام های مربوط به آن در شام اختلاف نظر | {{بیشتر|زیارتگاه‌های رأس الحسین(سوریه)|رأس الحسین(مسجد اموی)}} | ||
درباره انتقال سر مقدس به [[شام]] و حضور آن در مجلس [[یزیدبن معاویه|یزید]] گزارش های تاریخی معتبری وجود دارد. اما درباره محل دفن و مقام های مربوط به آن در شام اختلاف نظر هست. | |||
مقام های مربوط به رأس الحسین در دمشق چنین ذکر شده است: [[خزانه یزید]]، [[دارالعماره]]، [[باب فرادیس]]، [[رأس الحسین(مسجد اموی)|جامع اموی]] و [[معاویه بن ابی سفیان|قبر معاویه]]. | |||
در روایتی | اخبار مربوط به دفن رأس الحسین در خزانه یزید بسیار متناقض است. به طوری که افراد مختلفی دفن سر را به خود نسبت داده‌اند.<ref>مناقب آل ابی طالب، ج4، ص 71، سیر اعلام النبلاء، ج3، ص 316، مثیرالاحزان، ص 107</ref> بنابر روایتی از [[بلاذری]] نیز، سرمقدس در باغی در [[دمشق]]، یا قصر یا در گودال دفن شده است.<ref>انساب الاشراف، ج3، ص 416 و 419</ref> | ||
آن‌چه امروزه به عنوان مقام یا مسجد رأس الحسین شناخته می شود، یکی محلی در مسجد جامع اموی است<ref>الحسین، ج2، ص 140</ref> و دیگری در مقبره باب الصغیر که همان باب الفرادیس است<ref>انساب الشراف، ج3، ص 419، نهایه الارب، ج20، ص477، سیراعلام النبلاء، ج3، ص 319</ref>. | آن‌چه امروزه به عنوان مقام یا مسجد رأس الحسین شناخته می شود، یکی محلی در [[رأس الحسین(مسجد اموی)|مسجد جامع اموی]] است<ref>الحسین، ج2، ص 140</ref> و دیگری در مقبره [[باب الصغیر]] که همان [[باب الفرادیس]] است<ref>انساب الشراف، ج3، ص 419، نهایه الارب، ج20، ص477، سیراعلام النبلاء، ج3، ص 319</ref>. | ||
===حلب=== | ===حلب=== | ||
یکی از مکان هایی که به عنوان محل توقف سر و نه دفن شهرت دارد مشهدالنقطه در شهر حلب است. به نقل از منابع هنگام عبور سر از کوه جوشن قطره ای خون از آن به روی سنگی چکید و اهالی آن سنگ را نگاه داشته و در زمان سیف الدوله حمدانی زیارت گاهی در آن جا ساخته شد<ref>مزارات، ص 234</ref>. | {{بیشتر|زیارتگاه‌های رأس الحسین(سوریه)|زیارتگاه رأس الحسین(حلب)|زیارتگاه رأس الحسین(معرة النعمان)}} | ||
یکی از مکان هایی که به عنوان محل توقف سر و نه دفن شهرت دارد [[مشهد الحسین(حلب)|مشهدالنقطه]] در شهر [[حلب]] است. به نقل از منابع هنگام عبور سر از کوه جوشن قطره ای خون از آن به روی سنگی چکید و اهالی آن سنگ را نگاه داشته و در زمان [[سیف الدوله حمدانی]] زیارت گاهی در آن جا ساخته شد<ref>مزارات، ص 234</ref>. | |||
زیارتگاه دیگری نیز در حلب هست به نام مشهد السقط یا مشهد | زیارتگاه دیگری نیز در حلب هست به نام [[مشهد السقط]] یا [[مشهد الدکه]]، که گفته شده یکی از همسران باردار [[امام حسین (ع)|امام حسین]] فرزندش را [[محسن بن حسین|محسن]] نام گذاشته بودند در این محل از دست می دهد<ref>الاشارات، ص 4، نفس المهموم، ص 390</ref>. این زیارتگاه نیز با فاصله ای از [[مشهد النقطه]] در دامنه کوه جوشن قرار دارد. | ||
===عسقلان=== | ===عسقلان=== | ||
عسقلان از شهرهای شام در نزدیکی غزه و دریای مدیترانه است. یکی از اقوال مشهور درباره مقام دفن رأس الحسین این است که سر مقدس در عسقلان قرار داشته و سپس به قاهره برده شده است. | {{بیشتر|زیارتگاه‌های رأس الحسین(سوریه)}} | ||
عسقلان از شهرهای شام در نزدیکی [[غزه]] و دریای مدیترانه است. یکی از اقوال مشهور درباره مقام دفن رأس الحسین این است که سر مقدس در [[عسقلان]] قرار داشته و سپس به قاهره برده شده است. [[سبط جوزی]] قدیمی‌ترین مورخی است که به این موضوع پرداخته و می گوید [[خلفای فاطمی]] سر را از [[باب فرادیس]] دمشق به عسقلان انتقال داده تا به [[قاهره]] ببرند.<ref>تذکره الخواص، ص265</ref> | |||
از طرفی حضور سر در عسقلان محل تردید است. چنانچه بزرگان [[شیعه]] هیچ گاه از عسقلان به عنوان مدفن رأس الحسین یاد نکرده‌اند و نیز این شهر در مسیر حرکت اسرا از [[کربلا]] تا [[دمشق]] قرار نداشته است.<ref>نگاهی نو به جریان عاشورا، ص 384</ref> | |||
===قاهره=== | |||
مهم‌‌ترین و مشهورترین مکانی که امروزه به عنوان رأس الحسین زیارت می‌شود، [[مشهدالرأس قاهره]] است. | |||
در منابع تاریخی مصر آمده سر [[امام حسین (ع)|امام حسین]] را یکی از [[خلفای فاطمی]] از عسقلان به قاهره منتقل کرده است.<ref>الاشارات، ص 32، الروضه البهیه، ص30، تذکره الخواص، ص 265، معجم البلدان، ج5، ص 166</ref> چنان که روز آن را نیز هشتم جمادی الاخر سال 548 ق ذکر کرده اند.<ref>نهایه الارب، ج20، ص 4778، خطط مقریزی، ص311</ref> | |||
در عین حال برخی تاریخ نویسان وجود سر در عسقلان را که منشأ ارسال سر به [[قاهره]] بوده را محل تردید دانسته و قبول ندارند.<ref>البدایه النهایه، ج8، ص 204، رساله رأس الحسین، ص 187</ref> | |||
عده ای نیز معتقدند سری که از عسقلان منتقل شده سر یکی از شهدای [[کربلا]] و نه سر امام (ع) بوده است.<ref>مزارات، ص 272</ref> | |||
===مقام های دیگر=== | |||
شهرها و نیز مکان‌های دیگری در مسیر از [[کربلا]] تا شام بود که گویا محل توقف سر مقدس بوده و بعدها بنای یادبودی بر آن ساخته شده است. | |||
این شهرها در منابع چنین ذکر شده‌اند: | |||
[[موصل]]، [[نصیبین]]، [[بالس]]،<ref>الاشارات، ص 61و 65 و 70</ref> [[حماة]]،<ref>نفس المهموم، ص 388-390</ref> [[حمص]]<ref>المناقب، ج4، ص90</ref>، [[رقه]]<ref>تذکره الخواص، ص265</ref>، [[خانه ابن حریث]]<ref>تذکره الخواص، ص 259</ref> و [[مرو]]<ref>الانساب، ج3، ص 37، نهایه الارب، ج20، ص 476-477</ref> | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
{{منابع}} | |||
{{برگرفتگی | |||
| پیش از لینک = | |||
| منبع = مقاله رأس الحسین و مقام های آن | |||
| لینک = | |||
| توضیحات منبع = نوشته مصطفی صادقی، منتشر شده در کتاب نگاهی نو به جریان عاشورا، نشر بوستان، صفحات 357 تا 395 | |||
}} | |||
• '''الارشاد'''، محمد بن محمدبن نعمان،شیخ مفید، تحقیق و نشر مؤسسه آل بیت، بیروت، 1416ق | |||
• '''استشهاد الحسین للطبری، ویلیه رأس الحسین لابن تیمیه'''، تحقیق سید جمیلی، بیروت، دارالکتاب العربی، 1417ق | |||
• '''الاشارات الی معرفه الزیارات'''، ابوالحسن هروی، دمشق، المعهد الفرنسی، 1953م | |||
• '''اعلام الوری باعلام الهدی'''، فضل بن الحسن طبرسی، تحقیق و نشر مؤسسه آل البیت، قم، 1417ق | |||
• '''الاقبال بالاعمال الحسنه'''، ابن طاووس، تحقیق قیومی، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، 1416ق | |||
• '''الامالی'''، شیخ صدوق، قم، مؤسسه البعثه، 1417ق | |||
• '''الامام الحسین، و اصحابه'''، فضل علی قزوینی، تحقیق سید احمد حسینی، قم، مطبعه باقری، 1415ق | |||
• '''انساب الاشراف'''، احمدبن یحیی بلاذری، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، 1417ق | |||
• '''الانساب'''، عبدالکریم بن محمد سمعانی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1408ق | |||
• '''بحارالانوار'''، محمدباقر مجلسی، بیروت، مؤسسه الوفا، 1403ق | |||
• '''البدایه و النهایه'''، ابن کثیر دمشقی، بیروت، دارالفکر، 1398ق | |||
• '''تذکره الخواص'''، ابن جوزی، طهران، مکتبه نینوی، بی تا | |||
• '''ترجمه الامام الحسین'''، تحقیق عبدالعزیز طباطبایی، قم، مؤسسه آل البیت، 1415 | |||
• '''التهذیب'''، محمدبن حسن شیخ طوسی، تحقیق خرسان، بیروت، دارالاضوا، 1406ق | |||
• '''جلاءالعیون (تاریخ چهارده معصوم)'''، قم، انتشارات سرور، 1375 | |||
• '''الحسین'''، علی جلال حسینی، قاهره، المطبعه السلفیه، 1349ق | |||
• '''حیاه الامام الحسین'''، باقر شریف قرشی، بیروت، دارالبلاغه، 1413ق | |||
• '''دلائل الامامه'''، تحقیق و نشر مؤسسه البعثه، قم، 1413ق | |||
• '''رسائل المرتضی'''، سید مرتضی، تحقیق سید مهدی رجائی، قم، خیام | |||
• '''الروضه البهیه الزهرا فی خطط المعزیه القاهره'''، ابن عبدالظاهر، تحقیق ایمن فؤاد سید، بیروت، اوراق شرقیه، 1417ق | |||
• '''روضه الواعظین'''، فتال نیشابوری، تحقیق خرسان، قم، نشر رضی، بی تا | |||
• '''سیراعلام النبلاء'''، شمس الدین محمد ذهبی، بیروت، مؤسسه الرساله، 1413ق | |||
• '''الکافی'''، محمدبن یعقوب کلینی، بیروت، دارالاضواء، 1405ق | |||
• '''کامل الزیارات'''، ابن قولویه، تحقیق قیومی، قم، نشر الفقاهه، 1417 | |||
• '''مثیرالاحزان'''، ابن نما حلی، تحقیق و نشر مؤسسه الامام المهدی، قم، 1406ق | |||
• '''مزارات اهل بیت و تاریخها'''، محمدحسین حسینی جلالی، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، 1415ق | |||
• '''معجم البلدان'''، یاقوت بن عبدالله حموی، تحقیق فرید الجندی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1410ق | |||
• '''مقتل الحسین'''، خوارزمی، تحقیق محمد سماوی، قم، دارالنوار الهدی، 1418ق | |||
• '''مقتل الحسین'''، عبدالرزاق، موسوی مقرم، بیروت، دارالاضواء، 1413ق | |||
• '''مناقب آل ابی طالب'''، ابن شهر آشوب، بیروت، دارالاضوا، 1413ق | |||
• '''المواعظ و الاثار(خطط)'''، احمدبن علی مقریزی، تحقیق ایمن فؤاد السید، لندن، مؤسسه الفرقان، 1995م | |||
• '''نفس المهموم'''، شیخ عباس قمی، بی‌جا، المکتبه الحیدریه، 1379ق | |||
• '''نهایه الارب فی فنون الادب'''، شهاب الدین احمد بن عبدالوهاب نویری، قاهره، الهیئه العامه للکتاب، 1975م | |||
*'''نگاهی نو به جریان عاشورا'''، گروهی از پژوهش گران زیر نظر دکتر سید علیرضا واسعی، قم، مؤسسه بوستان کتاب،1383 | |||
{{برگرفتگی | {{برگرفتگی | ||
| پیش از لینک = | | پیش از لینک = | ||
نسخهٔ کنونی تا ۳ مارس ۲۰۲۲، ساعت ۰۱:۱۱
راس الحسین، شماری از زیارتگاه‌هایی است که گمان می‌رود سر امام حسین(ع) که در واقعه عاشورا از پیکر آن حضرت جدا شده بود، در آن‌ها مدفون شده است. گزارش‌های مختلفی درباره مکان دفن سر آن حضرت وجود دارد. افزون بر مکان‌هایی که گزارشی درباره دفن سر امام در آن‌ها وجود دارد، برخی از زیارتگاه‌ها هم در مکان‌هایی ساخته شده که سر امام برای مدتی کوتاه در آنجا نگه‌داری شده است.
از کربلا تا شام[ویرایش | ویرایش مبدأ]
پس از شهادت امام حسین در واقعه عاشورا سر آن حضرت را از بدنش جدا کردند. درباره کسی که سر را برید اختلاف نظر وجود دارد، برخی، از سنان بن انس[۱] و برخی از شمر [۲]نام برده‌اند.
بنا به نقل مقتل نویسان، ابن زیاد سرهای شهیدان را در کوفه گردانید و سپس به دستور یزید، خاندان پیامبر را به همراه سرها به شام فرستاد.
معروفترین مناطقی که اسیران در راه شام از آن عبور کردند عبارتند از: تکریت، موصل، نصیبین، رقه، حلب، قنسرین، حمص، بعلبک و دمشق.
در این منازل به ویژه جاهایی که کاروان توقف داشت، کراماتی از سر مقدس امام ظاهر شد و حوادثی رخ داد که بعدها این محل ها را به زیارتگاه تبدیل نمود.
گزارش‌های تاریخی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
کوفه و نجف[ویرایش | ویرایش مبدأ]
بر اساس روایتی در برخی منابع شیعه، امام صادق راس الحسین را نزد قبر امیرالمومنین زیارت کرد. از زبان امام صادق نقل شده که هنگامی که سر امام حسین به شام بردند، یکی از شیعیان آن را ربود و در کنار امیرالمومنین دفن کرد. [۳]
همچنین منابع روایتی از امام صادق نقل کرده‌اندکه در کوفه بر مدفن رأس الحسین نمازخوانده است.[۴]
این روایات را از نظر سند ضعیف دانسته و تناقض‌ها و ناسازگاری‌های تاریخی آن را یادآوری کرده‌اند.[۵]
مدینه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
بنابر گزارشی از کتاب طبقات ابن سعد، یزید سر امام را برای عمرو بن سعید والی مدینه فرستاد و او دستور داد سر آن حضرت را کفن و در بقیع کنار مادرش دفن کردند.[۶]
برخی نویسندگان دیگر نیز به وجود مدفن راس الحسین در مدینه اشاره کرده اند.[۷]
بنابر برخی گزارش‌های تاریخی دیگر سر آن حضرت در مدینه دفن نشد و تنها مدتی به مدینه ارسال شد اما در این شهر باقی نماند و به شام یا جای دیگری فرستاده شد.[۸]
کربلا[ویرایش | ویرایش مبدأ]
ملحق شدن سر امام حسین(ع) به پیکر پاکش در کربلا، قولی است که شهرت زیادی بین شیعه داشته است.[۹][۱۰] قدیم ترین منبع این قول، سخن شیخ صدوق در امالی است که می گوید امام سجاد همراه زنان اهل بیت از شام خارج شد و سر مقدس را به کربلا برگرداند.[۱۱] این قول در کتاب های دیگر نیز تکرار شده است.[۱۲]برخی پژوهشگران در اعتبار روایت شیخ صدوق تردید کرده‌اند و آن را دچار مشکلات سندی و محتوایی می‌دانند.[۱۳]
در این باره در متون اهل سنت، از هشام کلبی دو سخن مخالف هم نقل شده است، ابن جوزی از او نقل کرده که راس الحسین به کربلا برگردانده شد[۱۴] و بلاذری از او نقل کرده که یزید سر را به مدینه و سپس به دمشق بازگرداند و در آنجا دفن کرد.[۱۵]
برخی منابع برگرداندن سر مقدس به کربلا را در روز بیستم صفر (اربعین) و به وسیله کاروان اسیران اهل بیت گزارش کرده اند.[۱۶] عده ای نیز مانند علامه مجلسی الحاق سر به بدن را در بیستم صفر بعید دانسته‌اند.[۱۷]
دمشق[ویرایش | ویرایش مبدأ]
درباره انتقال سر مقدس به شام و حضور آن در مجلس یزید گزارش های تاریخی معتبری وجود دارد. اما درباره محل دفن و مقام های مربوط به آن در شام اختلاف نظر هست.
مقام های مربوط به رأس الحسین در دمشق چنین ذکر شده است: خزانه یزید، دارالعماره، باب فرادیس، جامع اموی و قبر معاویه.
اخبار مربوط به دفن رأس الحسین در خزانه یزید بسیار متناقض است. به طوری که افراد مختلفی دفن سر را به خود نسبت داده‌اند.[۱۸] بنابر روایتی از بلاذری نیز، سرمقدس در باغی در دمشق، یا قصر یا در گودال دفن شده است.[۱۹]
آن‌چه امروزه به عنوان مقام یا مسجد رأس الحسین شناخته می شود، یکی محلی در مسجد جامع اموی است[۲۰] و دیگری در مقبره باب الصغیر که همان باب الفرادیس است[۲۱].
حلب[ویرایش | ویرایش مبدأ]
یکی از مکان هایی که به عنوان محل توقف سر و نه دفن شهرت دارد مشهدالنقطه در شهر حلب است. به نقل از منابع هنگام عبور سر از کوه جوشن قطره ای خون از آن به روی سنگی چکید و اهالی آن سنگ را نگاه داشته و در زمان سیف الدوله حمدانی زیارت گاهی در آن جا ساخته شد[۲۲].
زیارتگاه دیگری نیز در حلب هست به نام مشهد السقط یا مشهد الدکه، که گفته شده یکی از همسران باردار امام حسین فرزندش را محسن نام گذاشته بودند در این محل از دست می دهد[۲۳]. این زیارتگاه نیز با فاصله ای از مشهد النقطه در دامنه کوه جوشن قرار دارد.
عسقلان[ویرایش | ویرایش مبدأ]
عسقلان از شهرهای شام در نزدیکی غزه و دریای مدیترانه است. یکی از اقوال مشهور درباره مقام دفن رأس الحسین این است که سر مقدس در عسقلان قرار داشته و سپس به قاهره برده شده است. سبط جوزی قدیمی‌ترین مورخی است که به این موضوع پرداخته و می گوید خلفای فاطمی سر را از باب فرادیس دمشق به عسقلان انتقال داده تا به قاهره ببرند.[۲۴]
از طرفی حضور سر در عسقلان محل تردید است. چنانچه بزرگان شیعه هیچ گاه از عسقلان به عنوان مدفن رأس الحسین یاد نکرده‌اند و نیز این شهر در مسیر حرکت اسرا از کربلا تا دمشق قرار نداشته است.[۲۵]
قاهره[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مهم‌‌ترین و مشهورترین مکانی که امروزه به عنوان رأس الحسین زیارت می‌شود، مشهدالرأس قاهره است.
در منابع تاریخی مصر آمده سر امام حسین را یکی از خلفای فاطمی از عسقلان به قاهره منتقل کرده است.[۲۶] چنان که روز آن را نیز هشتم جمادی الاخر سال 548 ق ذکر کرده اند.[۲۷]
در عین حال برخی تاریخ نویسان وجود سر در عسقلان را که منشأ ارسال سر به قاهره بوده را محل تردید دانسته و قبول ندارند.[۲۸]
عده ای نیز معتقدند سری که از عسقلان منتقل شده سر یکی از شهدای کربلا و نه سر امام (ع) بوده است.[۲۹]
مقام های دیگر[ویرایش | ویرایش مبدأ]
شهرها و نیز مکان‌های دیگری در مسیر از کربلا تا شام بود که گویا محل توقف سر مقدس بوده و بعدها بنای یادبودی بر آن ساخته شده است.
این شهرها در منابع چنین ذکر شده‌اند:
موصل، نصیبین، بالس،[۳۰] حماة،[۳۱] حمص[۳۲]، رقه[۳۳]، خانه ابن حریث[۳۴] و مرو[۳۵]
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ تاریخ طبری، ج5، ص 453
- ↑ الارشاد، ج2، ص 112
- ↑ الکافی، ج۴، ص ۵۷۱؛ التهذیب، ج۶، ص ۳۵؛ کامل الزیارات، ص ۸۷؛ دلائل الامامه، ص ۴۵۹
- ↑ الکافی، ج4، ص 571
- ↑ راس الحسین و مقام‌های آن، ص ۳۶۷
- ↑ ترجمة الامام الحسین، ابن سعد، ص ۸۴
- ↑ مقتل الحسین، ص ۵۶۸، التذکره، ج ۲، ص ۶۴۸
- ↑ انساب الاشراف، ج۳، ص ۴۱۸-۴۱۹
- ↑ بحار الانوار، ج45 ، ص 232
- ↑ الامام الحسین و الصحابه، ج 1، ص 428
- ↑ الامالی، ص 231
- ↑ رسائل المرتضی، ج3، ص 130 ؛ روضه الواعظین، ص ۱۹۲؛ اعلام الوری، ج۲، ص ۹۶
- ↑ راس الحسین و مقام‌های آن، ص ۳۷۶
- ↑ تذکره الخواص، ص ۲۶۵
- ↑ انساب الاشراف، ج۳، ص ۴۱۹
- ↑ اقبال، ج۳، ص ۹۸؛ العیون،ص، ۷۴۷َ مزارات، ص ۲۷۰
- ↑ جلاءالعیون، ص 747
- ↑ مناقب آل ابی طالب، ج4، ص 71، سیر اعلام النبلاء، ج3، ص 316، مثیرالاحزان، ص 107
- ↑ انساب الاشراف، ج3، ص 416 و 419
- ↑ الحسین، ج2، ص 140
- ↑ انساب الشراف، ج3، ص 419، نهایه الارب، ج20، ص477، سیراعلام النبلاء، ج3، ص 319
- ↑ مزارات، ص 234
- ↑ الاشارات، ص 4، نفس المهموم، ص 390
- ↑ تذکره الخواص، ص265
- ↑ نگاهی نو به جریان عاشورا، ص 384
- ↑ الاشارات، ص 32، الروضه البهیه، ص30، تذکره الخواص، ص 265، معجم البلدان، ج5، ص 166
- ↑ نهایه الارب، ج20، ص 4778، خطط مقریزی، ص311
- ↑ البدایه النهایه، ج8، ص 204، رساله رأس الحسین، ص 187
- ↑ مزارات، ص 272
- ↑ الاشارات، ص 61و 65 و 70
- ↑ نفس المهموم، ص 388-390
- ↑ المناقب، ج4، ص90
- ↑ تذکره الخواص، ص265
- ↑ تذکره الخواص، ص 259
- ↑ الانساب، ج3، ص 37، نهایه الارب، ج20، ص 476-477
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
• الارشاد، محمد بن محمدبن نعمان،شیخ مفید، تحقیق و نشر مؤسسه آل بیت، بیروت، 1416ق
• استشهاد الحسین للطبری، ویلیه رأس الحسین لابن تیمیه، تحقیق سید جمیلی، بیروت، دارالکتاب العربی، 1417ق
• الاشارات الی معرفه الزیارات، ابوالحسن هروی، دمشق، المعهد الفرنسی، 1953م
• اعلام الوری باعلام الهدی، فضل بن الحسن طبرسی، تحقیق و نشر مؤسسه آل البیت، قم، 1417ق
• الاقبال بالاعمال الحسنه، ابن طاووس، تحقیق قیومی، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، 1416ق
• الامالی، شیخ صدوق، قم، مؤسسه البعثه، 1417ق
• الامام الحسین، و اصحابه، فضل علی قزوینی، تحقیق سید احمد حسینی، قم، مطبعه باقری، 1415ق
• انساب الاشراف، احمدبن یحیی بلاذری، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، 1417ق
• الانساب، عبدالکریم بن محمد سمعانی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1408ق
• بحارالانوار، محمدباقر مجلسی، بیروت، مؤسسه الوفا، 1403ق
• البدایه و النهایه، ابن کثیر دمشقی، بیروت، دارالفکر، 1398ق
• تذکره الخواص، ابن جوزی، طهران، مکتبه نینوی، بی تا
• ترجمه الامام الحسین، تحقیق عبدالعزیز طباطبایی، قم، مؤسسه آل البیت، 1415
• التهذیب، محمدبن حسن شیخ طوسی، تحقیق خرسان، بیروت، دارالاضوا، 1406ق
• جلاءالعیون (تاریخ چهارده معصوم)، قم، انتشارات سرور، 1375
• الحسین، علی جلال حسینی، قاهره، المطبعه السلفیه، 1349ق
• حیاه الامام الحسین، باقر شریف قرشی، بیروت، دارالبلاغه، 1413ق
• دلائل الامامه، تحقیق و نشر مؤسسه البعثه، قم، 1413ق
• رسائل المرتضی، سید مرتضی، تحقیق سید مهدی رجائی، قم، خیام
• الروضه البهیه الزهرا فی خطط المعزیه القاهره، ابن عبدالظاهر، تحقیق ایمن فؤاد سید، بیروت، اوراق شرقیه، 1417ق
• روضه الواعظین، فتال نیشابوری، تحقیق خرسان، قم، نشر رضی، بی تا
• سیراعلام النبلاء، شمس الدین محمد ذهبی، بیروت، مؤسسه الرساله، 1413ق
• الکافی، محمدبن یعقوب کلینی، بیروت، دارالاضواء، 1405ق
• کامل الزیارات، ابن قولویه، تحقیق قیومی، قم، نشر الفقاهه، 1417
• مثیرالاحزان، ابن نما حلی، تحقیق و نشر مؤسسه الامام المهدی، قم، 1406ق
• مزارات اهل بیت و تاریخها، محمدحسین حسینی جلالی، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، 1415ق
• معجم البلدان، یاقوت بن عبدالله حموی، تحقیق فرید الجندی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1410ق
• مقتل الحسین، خوارزمی، تحقیق محمد سماوی، قم، دارالنوار الهدی، 1418ق
• مقتل الحسین، عبدالرزاق، موسوی مقرم، بیروت، دارالاضواء، 1413ق
• مناقب آل ابی طالب، ابن شهر آشوب، بیروت، دارالاضوا، 1413ق
• المواعظ و الاثار(خطط)، احمدبن علی مقریزی، تحقیق ایمن فؤاد السید، لندن، مؤسسه الفرقان، 1995م
• نفس المهموم، شیخ عباس قمی، بی‌جا، المکتبه الحیدریه، 1379ق
• نهایه الارب فی فنون الادب، شهاب الدین احمد بن عبدالوهاب نویری، قاهره، الهیئه العامه للکتاب، 1975م
- نگاهی نو به جریان عاشورا، گروهی از پژوهش گران زیر نظر دکتر سید علیرضا واسعی، قم، مؤسسه بوستان کتاب،1383