عمر بن عبدالعزیز: تفاوت میان نسخه‌ها

'''عُمَر بن عَبدالعَزیز''' (۶۲ ـ ۱۰۱ق) هشتمین خلیفه اموی است که از سال ۹۹ تا ۱۰۱ قمری خلافت کرد. وی پیش از خلافت، ولایت [[مدینه]] را در زمان [[ولید بن عبدالملک]] بر عهده داشت. از عمر بن عبدالعزیز به عنوان خلیفه‌ای عادل و درستکار یاد می‌شود که بر خلاف دیگر خلفای [[بنی‌امیه]] حکومت می‌کرد. عمر بن عبدالعزیز در دوران خلافت رفتار خوبی با شیعیان و خاندانِ [[اهل بیت|اهل‌بیت(ع)]] داشت. او [[فدک]] را به فرزندان [[حضرت فاطمه(س)]] بازگرداند و دشنام به [[امام علی(ع)]] بر منابر را ممنوع کرد.

در زمانی که عمر بن عبدالعزیز از سوی ولید بن عبدالملک حاکم مدینه بود، به دستور ولید [[مسجد النبی|مسجدالنبی]] را توسعه داد و بازسازی کرد. توسعه جدید در سمت شرق، غرب و شمال صورت گرفت و خانه‌های [[امهات المؤمنین|همسران پیامبر(ص)]] در جوار مسجد خراب و به مسجدالنبی اضافه شد. گفته شده او بیش از دو هزار متر مربع به مسجد اضافه کرد. همچنین در دوران ولایت او بر مدینه در مکان‌های گوناگون نماز پیامبر(ص) در مدینه مسجدهایی ساخته شد.  

عمر بن عبدالعزیز که از سوی [[سلیمان بن عبدالملک]] به جانشینی منصوب شده بود<ref>تاریخ تحلیلی اسلام، ص۲۳۰.</ref> در سال ۹۹ق به خلافت رسید.<ref>تاریخ خلفا از رحلت پیامبر تا زوال امویان، ص۶۵۳.</ref> از او به نیکی یاد شده<ref>تاريخ الخلفاء، ص۲۷۰ و ص۲۷۴.</ref> و وی را فردی صالح، ظلم‌ستیز و عادل توصیف کرده‌اند که می‌خواسته در خلافت شیوه [[خلفای راشدین]] را احیا کند.<ref>سيرة و مناقب عمر بن عبدالعزيز، ص۸۷؛ بامداد اسلام، ص۱۴۹.</ref> <ref>«اصلاحات عمربن عبدالعزیز و تأثیر آن بر وضعیت شیعیان»، ص۲۳۷.</ref><ref>تاریخ خلفا از رحلت پیامبر تا زوال امویان، ص۶۵۴. ص۶۵۸.</ref> وی پس از دو سال و پنج ماه خلافت در سال ۱۰۱ قمری درگذشت و در شهر حمص [[سوریه]] دفن شد.<ref>تاریخ الامم و الملوک، ج۶، ص۵۶۵ و ص۵۶۶.</ref>

عمر بن عبدالعزیز در دوران خلافت خود رفتار خوبی با شیعیان داشت.<ref>تاریخ خلفا از رحلت پیامبر تا زوال امویان، ص۶۵۶؛ بامداد اسلام، ص۱۴۹.</ref> او دشنام‌دادن به [[امام علی(ع)|حضرت علی(ع)]] در خطبه‌ها را، که [[معاویه بن ابی سفیان|معاویه]] ترویج کرده بود، حذف کرد.<ref>مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۳، ص۱۸۴؛ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۳۰۵.</ref> عمر همچنین [[فدک|مزرعه فدک]] را که از آن فرزندان فاطمه(س) بود به آنان بازگرداند.<ref>تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۳۰۵؛ فتوح البلدان، ص۴۱.</ref>در روایتی، [[امام باقر(ع)]] او را نجیب [[بنی‌امیه]] توصیف کرده است.<ref>تذکرة الحفاظ، ج۱، ص۱۱۹.</ref>

در زمان خلافت [[ولید بن عبدالملک]] و آنگاه که عمر بن عبد العزیز از طرف وی حاکم مدینه بود، توسعه نسبتاً زیادی در مساحت مسجد النبی و بنای آن داده شد.<ref>تاریخ الامم و الملوک، ج۶، ص۴۳۶؛ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۲۸۴.</ref> توسعه جدید در سمت شرق، غرب و شمال صورت گرفت. وی‌ بقایای خانه‌های [[امهات المؤمنین|همسران پیامبر(ص)]] و [[خانه فاطمه(س)|خانهٔ فاطمه(س)]] و سایر خانه‌های چسبیده‌ به مسجد را خرید و بر مسجد افزود<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده:وفاء_الوفاء_سمهودی_ج۲.pdf&page=262 وفاء الوفا، ج۲، ص۲۶۲]؛ [https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=67 المدینه المنوره، ص۶۷ و ص۶۸].</ref>  

گفته شده که در این بازسازی مساحت مسجد به ابعاد 200 در 200 ذراع (۱۰۰ در ۱۰۰ متر مربع) گسترش یافت.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=86 المدینه المنوره، ص۸۶].</ref> پوشش و تزیین دیوارهای این دوره که آن را از دوره‌های دیگر متمایز می‌کند، از مرمر، طلا، کاشی‌های معرق و نقوش درخت و شاخ و برگ آن بود.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=70 المدینه المنوره، ص۷۰].</ref> در بنای جدید، افزون بر مستحکم ساختن دیوارها، سقف را نیز تا ۱۲ متر بالا بردند و دو سقف با فاصله بنا کردند تا در صورت آمدن باران و نفوذ آن از سقف اول، سقف دوم مانع از رسیدن آب به مسجد باشد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=71 المدینه المنوره، ص۷۱.]</ref>

 

== ساخت مسجدهای مدینه ==

عمر بن عبدالعزیز به دستور [[ولید بن عبدالملک]] در همه مکان‌هایی که پیامبر در آن‌ها نماز خوانده بود مسجد ساخت. گفته شده که او نخستین بار از سنگ‌های منقوش در ساخت مسجدها استفاده کرد و نخستین بار محراب توخالی (مجوَّف)‌ برای مسجدها ساخت.<ref>[https://wikihaj.com/images/f/fa/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%B4%D8%A8%D9%87.pdf تاریخ المدینه المنوره، ج۱، ص 74]؛ [https://wikihaj.com/images/f/fe/%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D9%87.pdf المساجد الاثریه، ص13]</ref> او همچنین [[مسجدهای مدینه]] که از پیش موجود بود را بازسازی کرد. از جمله در زمان او بنای اولیه [[مسجد قبا]] خراب و ساختمانی نو برای آن ساخته شد.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۲۸۷.</ref>  

* '''آثار اسلامی مکه و مدینه'''، جعفریان، رسول، تهران، مشعر، ۱۳۹۰ش.

* '''«اصلاحات عمربن عبدالعزیز و تأثیر آن بر وضعیت شیعیان»'''، امینی، فاطمه، و سجاد دادفر، شیعه‌پژوهی، شماره ۲۳، ۱۴۰۱ش.

* '''المدينه المنوره تطورها العمراني و تراثها فی المعماری'''،‌ صالح لمعی مصطفی، دارالنهضه العربیه، بیروت، 1981م.

* '''بامداد اسلام'''، زرین‌کوب، عبدالحسین، تهران، امیرکبیر، ۱۳۹۲ش.

* '''تاریخ الأمم و الملوک'''، طبری، محمد بن جریر، بیروت، مطبعة المرتضویة، بی‌تا.

* '''تاریخ تحلیلی اسلام'''، شهیدی، سید جعفر، تهران، علمی و فرهنگی و مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۹۲ش.

* '''تاریخ خلفا از رحلت پیامبر تا زوال امویان'''، جعفریان، رسول، قم، دلیل ما، ۱۳۹۴ش.

* '''تاريخ الخلفاء'''، سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌‌بکر، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۷ق.

* '''تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره'''، قائدان، اصغر، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش.

* '''تاریخ یعقوبی'''، یعقوبی، احمد بن اسحاق، بیروت، دار صادر، بی‌تا.

* '''تذکرة الحفاظ'''، ذهبی، محمد بن احمد، بیروت، دار الکتب العلمية، بی‌تا.

* '''سيرة و مناقب عمر بن عبدالعزيز'''، ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، بیروت، دارالکتب العلمية، ۱۴۰۴ق.

* '''الطبقات الکبری'''، ابن سعد، محمد بن سعد، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۰ق.

* '''فتوح البلدان'''، بلاذری، احمد بن یحیی، بیروت، مؤسسة المعارف، ۱۴۰۷ق.

* '''مروج الذهب و معادن الجوهر'''، مسعودی، علی بن حسین، قم، مؤسسة دار الهجرة، ۱۴۰۹ق.

* '''وفاء الوفا باخبار دار المصطفی'''،  سمهودی، علی بن عبدالله، تحقیق قاسم سامرائی، لندن، موسسه الفرقان، 2001م.