|
|
| (۵۹۲ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| امام علی(ع) امام اول شیعیان و همسر حضرت زهرا و امام حسین و امام حسن است.
| | '''سفرنامه ناصرخسرو''' از منابع مهم تاریخ حج و حرمین شرفین است که در سده پنجم هجری قمری نگاشته شده است. ناصرخسرو، حکیم و شاعر فارسی زبان اسماعیلی‌مذهب، در سال ۴۳۷قمری سفرهای خود را که به مدت هفت سال طول کشید آغاز کرد و مشاهدات خود را از اماکن و وضعیت اجتماعی مردم شهرها در سفرنامه خود بازگو کرد. ناصرخسرو در این هفت سال چهار بار به سفر حج رفت و به طور تفصیلی شهر مکه، اماکن مقدس حرمین، مسجدالحرام، آداب حج‌گزاران، سختی ها و دشواری های حج در آن دوره و همچنین تاریخ سیاسی حجاز را در سفرنامه خود بیان کرده است. |
| ==زندگی‌نامه==
| |
| علی بن ابی‌طالب در سال ۳۰ عام‌الفیل<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافي، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۴۵۲.</ref> (۲۳ سال قبل از هجرت) در مکه و داخل کعبه متولد شد<ref>مفید، محمد بن محمد، الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد، قم، کنگره جها‌نی هزاره شیخ مفید، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۵.</ref>.<ref>امین، محسن، سیره معصومان (علیهم السلام)، ترجمه حجتی کرمانی، علی، تهران، سروش، ۱۳۷۶ش، ج۳، ص۴.</ref> و در سال چهلم هجرت به شهادت رسید.<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافي، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۴۵۲.</ref>.<ref>مفید، محمد بن محمد، الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد، قم، کنگره جها‌نی هزاره شیخ مفید، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۹.</ref> امام علی از کودکی در خانه پیامبر رشد یافت<ref>قرشی، باقر شریف، دانشنامه امام اميرالمؤمنين علی بن ابی طالب علیه السلام، دار التهذیب - قم، ۱۳۹۴ش، ترجمه صالحی، محمد، ج۱، ص۸۸.</ref> <ref>جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه علیهم السلام، انصاريان - قم، ۱۳۸۱ش، ص۴۸.</ref>و به عنوان نخستین مسلمان مرد شناخته می‌شود.<ref>مفید، محمد بن محمد، الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد، قم، کنگره جها‌نی هزاره شیخ مفید، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۶.</ref>امام علی همسر حضرت زهرا<ref>ابن سعد، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، دار الکتب العلمية - بیروت، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۶.</ref><ref>جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه علیهم السلام، انصاريان - قم، ۱۳۸۱ش، ص۴۹.</ref> <ref>امین، محسن، سیره معصومان (علیهم السلام)، ترجمه حجتی کرمانی، علی، تهران، سروش، ۱۳۷۶ش، ج۳، ص۱۵.</ref> و پدر امام حسین و امام حسن و حضرت زینب.<ref>محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه اميرالمؤمنين بر پايه قرآن، حديث و تاريخ، قم، دار الحديث، ۱۳۸۹ش، ج۱، ص۱۲۶.</ref> و حضرت عباس.<ref>محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه اميرالمؤمنين بر پايه قرآن، حديث و تاريخ، قم، دار الحديث، ۱۳۸۹ش، ج۱، ص۱۸۵.</ref> است.
| |
|
| |
|
| ==امامت و خلافت== | | == معرفی == |
| شیعیان برای حضرت علی مقام امامت و خلافت پس از پیامبر را قائل هستند. شیعیان معتقد هستند مقام امامت حضرت علی از سوی خداوند به پیامبر رسیده است.<ref>محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه اميرالمؤمنين بر پايه قرآن، حديث و تاريخ، قم، دار الحديث، ۱۳۸۹ش، ج۱، ص۴۹۲ تا ص۵۳۶.</ref>
| | از مهمترین منابع مطالعاتی تاریخ حج و حرمین شریفین، سفرنامه ناصرخسرو است و در عین حال کهن‌ترین و ارزشمندترین سفرنامه به زبان فارسی به شمار می‌آید.<ref>«اهمیت سفرنامه ناصرخسرو قبادیانی بلخی در مطالعه تاریخ حج و حرمین در سده پنجم»، ص۶۳.</ref> صرف نظر از ارزش‌های ادبی و زبان‌شناختی این اثر به عنوان یک متن کهن فارسی، از آن می‌توان به عنوان منبع مهمی برای مطالعه تاریخ اجتماعی و فرهنگی سرزمین‌هایی که در مسیر سفر نویسنده قرار داشته‌اند، استفاده کرد.<ref>«اهمیت سفرنامه ناصرخسرو قبادیانی بلخی در مطالعه تاریخ حج و حرمین در سده پنجم»، ص۶۵.</ref> ناصرخسرو بخش قابل توجهی از سفرنامه خود را به توصیف تفصیلی وضعیت اجتماعی و عمرانی اماکن مقدس حرمین، به ویژه شهر مکه و مسجدالحرام، در سده پنجم هجری اختصاص داده است. در نبودِ تواریخ محلی برای دو شهر مکه و مدینه در حدِ فاصل سده‌های چهارم تا ششم، این سفرنامه منبعی دست اول برای مطالعه تاریخ حج و حرمین، به ویژه در سده پنجم هجری، به شمار می‌آید.<ref>«اهمیت سفرنامه ناصرخسرو قبادیانی بلخی در مطالعه تاریخ حج و حرمین در سده پنجم»، ص۶۳.</ref> |
|
| |
|
| شیعیان رهبرى جامعه اسلامى را پس از درگذشت پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله وسلم) از آنِ حضرت على (عليه السلام) و فرزندان معصوم او مى دانند.ص۱۴۹.نوبختى (متوفاى 10هـ) مى نويسـد: شيعه به كسانى گفته مى شود كه در زمان رسول خدا و پس از او، على (عليه السلام) را به امامت و خلافت پذيرفته و از ديگران گسسته و به او پيوسته اند»فرق الشيعه، ص 17.ص۱۵۰. جانشين پيامبر بايد از طريق وحى الهى به پيامبر تعيين گردد.ص۱۵۱.<ref>جعفر السبحاني، منشور عقايد اماميّه، قم، مؤسسة الإمام الصادق ع، </ref>
| | === ناصرخسرو === |
| | ابومعین حمیدالدین ناصر بن خسرو قبادیانی بلخی، حکیم، ادیب و شاعر فارسی‌زبان و اسماعیلی‌مذهب، در سال ۳۹۴قمری در قبادیان از توابع بلخ به دنیا آمد و در سال ۴۸۱قمری در «یمگان» از توابع بدخشان (امروزه در افغانستان) از دنیا رفت.<ref>دیوان اشعار ناصرخسرو، مقدمه مصحح، ص «و».</ref> آثار متعددی به نظم و نثر به ناصرخسرو منسوب است. ''زاد المسافرین'' (در عقاید اسماعیلیه) ''و دیوان اشعار'' از آثار او است.<ref>سفرنامه ناصرخسرو، مقدمه مصحح، ص هفده.</ref> |
|
| |
|
| پیامبر درباره جایگاه امام علی فضیلت های زیادی را برشمرده است.<ref>محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه اميرالمؤمنين بر پايه قرآن، حديث و تاريخ، قم، دار الحديث، ۱۳۸۹ش، ج۱، ص۴۳۵ تا ص۴۵۷.</ref>.<ref>جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه علیهم السلام، انصاريان - قم، ۱۳۸۱ش، ص۴۸ تا ۵۰.</ref>.<ref>قرشی، باقر شریف، دانشنامه امام اميرالمؤمنين علی بن ابی طالب علیه السلام، دار التهذیب - قم، ۱۳۹۴ش، ترجمه صالحی، محمد، ج۱، ص۶۱ وص ۶۹. و ص۷۲.</ref>
| | == سفرهای حج ناصرخسرو == |
| | ناصرخسرو سفرهای خود را در ۲۳ شعبان ۴۳۷قمری از مرو آغاز کرد.<ref>سفرنامه، ص۳.</ref> ناصرخسرو در مجموع، چهار سفر حج داشته است که تواریخ هر چهار سفر را در سفرنامه خود آورده است.<ref>«اهمیت سفرنامه ناصرخسرو قبادیانی بلخی در مطالعه تاریخ حج و حرمین در سده پنجم»، ص۶۷.</ref> او در چهارمین سفر حج خود، به مدت شش ماه،<ref>سفرنامه، ص۱۰۴.</ref> از آغاز رجب تا ۲۰ ذی‌الحجه، مجاور حرم بود.<ref>سفرنامه، ص۱۲۳.</ref> سپس عزم بازگشت کرد و با گذر از شهرهایی در ۲۶ جمادی‌الثانی ۴۴۴قمری به بلخ رسید.<ref>سفرنامه، ص۱۴۰ تا ص۱۷۴.</ref> سفرهای وی در مجموع هفت سال به طول انجامید.<ref>«اهمیت سفرنامه ناصرخسرو قبادیانی بلخی در مطالعه تاریخ حج و حرمین در سده پنجم»، ص۶۸.</ref> |
|
| |
|
| سال ۳۵ هجری به خلافت رسید.<ref>محمدی ری‌شهری، محمد، سیاست نامه امام علی علیه السلام، ترجمه
| | == توصیف شهر مکه و مناطق حجاز == |
| | از مهمترین ارزش‌های تاریخی سفرنامه ناصرخسرو، توصیف نسبتاً دقیق جغرافیای [[مکه]] و بافت شهری آن و نیز توصیف مختصرِ دیگر شهرهای مهم [[حجاز]] همچون مدینه، جده و طائف است.<ref>«اهمیت سفرنامه ناصرخسرو قبادیانی بلخی در مطالعه تاریخ حج و حرمین در سده پنجم»، ص۶۸.</ref> او مکه را شهری میان کوه‌هایی نه‌چندان بلند توصیف کرده که بلندترین آنها، [[کوه ابوقبیس]] است. در سفرنامه وی آمده که گرداگرد [[مسجد الحرام|مسجدالحرام]] را شهر و کوچه‌ها و بازارهای آن فرا گرفته است. به گفته وی، بارو و دروازه‌های شهر هر کجا که رخنه‌ای میان دو کوه وجود دارد، ساخته شده است. همچنین درختی در شهر، به‌جز بر سر چاهی بر یکی از دروازه‌های مسجدالحرام، به چشم نمی‌خورد.<ref>سفرنامه، ص۱۱۹.</ref> برخلاف توصیف مفصلی که ناصرخسرو از مکه کرده، توصیف وی از مدینه و اماکن دینی آن بسیار مختصر است. او مدینه را شهری کنار صحرا، با زمین نمناک و شوره‌زار و دارای آبِ روان اندک و نخلستان توصیف کرده است.<ref>سفرنامه، ص۱۰۲ و ص۱۰۳.</ref> |
|
| |
|
| مهریزی، مهدی، قم، دار الحديث، ۱۳۹۰ش، ص۲۳.</ref>.<ref>امین، محسن، سیره معصومان (علیهم السلام)، ترجمه حجتی کرمانی، علی، تهران، سروش، ۱۳۷۶ش، ج۳،</ref>
| | شهر دیگری که ناصرخسرو به توصیف آن پرداخته، شهر [[جده]] است که امروزه از مهمترین بنادر عربستان در ساحل دریای سرخ به شمار می‌آید. به گفته وی، جده شهری بزرگ بر لبِ دریا، با بارویی محکم و دارای دو دروازه، و درون شهر بازارها و مسجد جامع، و بیرون شهر نیز مسجدی منسوب به پیامبر وجود داشته است.<ref>سفرنامه، ص۱۱۷.</ref> ناصرخسرو همچنین توصیف مختصری از شهر طائف (امروزه در نود کیلومتری شرق مکه) کرده و آن را ناحیه‌ای بر سر کوه دارای حِصار محکم و بازاری کوچک و جامعی مختصر، با آبِ روان و درختان انار و انجیر فراوان، دانسته است.<ref>سفرنامه، ص۱۴۱.</ref> |
|
| |
|
| على 7 با خواست عمومى و اصرار مردم، زمام خلافت را به دست گرفت و در روز 21 رمضان سال چهلم هجرى، با شهادت آن بزرگوار، طومار خلافت او درهم پيچيده شد.<ref>محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه اميرالمؤمنين بر پايه قرآن، حديث و تاريخ، قم، دار الحديث، ۱۳۸۹ش، ج۳، ص۴۴۹.</ref>
| | == توصیف معماری مسجدالحرام == |
| | ناصرخسرو در سفرنامه خود توصیف دقیق و نسبتاً مفصلی از [[مسجد الحرام|مسجدالحرام]] و معماری آن، از جمله صحن، درها، طاق‌ها و رواق‌های آن کرده است.<ref>«اهمیت سفرنامه ناصرخسرو قبادیانی بلخی در مطالعه تاریخ حج و حرمین در سده پنجم»، ص۷۰.</ref> بخش دیگری از توصیف‌های ناصرخسرو از مسجدالحرام و معماری آن، مواردی است که در سایر منابع دیده نمی‌شود و می‌توان آنها را آگاهی‌های منحصر به فردی درباره وضعیت و معماری این مسجد در سده پنجم به شمار آورد؛ از آن جمله می‌توان به توصیف وی از الواح چوبی و کتیبه‌های داخل خانه کعبه، که روی آنها نام خلفای فاطمی مصر وجود داشت، و نیز وضعیت جامه کعبه در زمان وی<ref>سفرنامه، ص۱۳۲ و ص۱۳۳.</ref> و پوششی که دیوار گرداگرد مسجد را پوشانده بود و در آن صندوق‌هایی متعلق به شهرهای مختلف اسلامی وجود داشت اشاره کرد.<ref>سفرنامه، ص۱۳۵.</ref> |
|
| |
|
| == حج‌گزاری امام علی == | | == آگاهی‌های نادر درباره اماکن مقدس == |
| بارها به حج خانه خداوند رفتند. امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «وَ حَجَّ مَعَ النَبي عَشَرَ حِجَج.<ref>ابن شهرآشوب، مناقب آل أبي طالب، قم، علامه، ۱۳۷۹ق، ج ۲، ص ۱۲۳.</ref>
| | در ''سفرنامه'' ناصرخسرو، گاه آگاهی‌های مهمی درباره برخی از اماکن مقدس مکه و پیرامون آن وجود دارد که در کمتر منبع دیگری به چشم می‌خورد؛ از آن جمله، اشاره وی به قدمگاه یا نشان جای پای رسول خدا در [[باب الصفا|باب‌الصفا]] (از دروازه‌های مسجدالحرام) است که حاجیان به قصد تبرک، قدم یا صورت خود را جای پای پیامبر می‌نهادند.<ref>سفرنامه، ص۱۲۸.</ref> |
|
| |
|
| اجتناب امام علی از خوردن صيد و بهره‌مندى او از قربانی، غسل حضرت هنگام ورود به حرم و جمع بين نماز مغرب و عشاء توسط حضرت در مزدلفه، از ديگر نكات مورد توجه در حج حضرت مى‌باشد.<ref>بعثه مقام معظم رهبری در امور حج و زیارت، حج الأنبیاء و الائمة علیهم السلام، قم، مشعر، ۱۴۱۶ق، ص۲۳۳ تا ص۲۳۶.</ref>
| | آگاهی ارزشمند دیگر، اشاره وی به [[رخام حمراء]] است که سنگ مرمرین سرخ‌رنگی در کف خانه کعبه بوده<ref>«اهمیت سفرنامه ناصرخسرو قبادیانی بلخی در مطالعه تاریخ حج و حرمین در سده پنجم»، ص۷۲.</ref> و در اخبار منابع شیعه، محل نماز خواندن پیامبر و برخی از ائمه دانسته شده است.<ref>الکافی، ج۴، ص۵۲۹–۵۲۸ و ۵۴۵.</ref> آگاهی دیگر این سفرنامه درباره اماکن مقدس و متبرک، اشاره به وجود دو چاه آب در منطقه [[جعرانه|جِعرانه]] (در چهار فرسنگی شمال مکه)، یکی منسوب به [[حضرت محمد (ص)|پیامبر(ص)]] و دیگری منسوب به [[امام علی(ع)]] است.<ref>سفرنامه، ص۱۳۷.</ref> |
|
| |
|
| امام على عليه السلام : حج گزار و عمره گزار ، مهمان خدايند و بر خداست كه مهمان خويش را گرامى بدارد و با آمرزش خويش ، او را پاداش دهد .<ref>محمدی ری‌شهری، محمد، حج و عمره در قرآن و حديث ، ص۲۳۷.</ref>
| | == وضعیت و آداب حج‌گزاری == |
| | سفرنامه ناصرخسرو آگاهی‌های تاریخی ارزشمند و منحصر به فردی درباره تاریخ حج‌گزاری و موسم حج در سده پنجم هجری به دست می‌دهد؛ از جمله این آگاهی‌ها، اشاره به سنت [[جعرانه|عمره جِعرانه]] است که همه‌ساله در روز شانزده ذی‌قعده ـ بر مبنای این باور که پیامبر در همین تاریخ از این منطقه احرام بسته و عمره ادا کرده ـ انجام می‌شده است.<ref>سفرنامه، ص۱۳۷.</ref> و چنان‌که سفرنامه‌نویسان متأخر گزارش کرده‌اند، این سنت بعدها فراموش شده است.<ref>الرحلة العیّاشیة، ج۲، ص۱۶۶.</ref> |
|
| |
|
| === حضور امام علی در حجة الوداع ===
| | از دیگر ارزش‌های سفرنامه ناصرخسرو در مطالعه تاریخ حج‌گزاری، توصیف مفصل وی از مراسم گشودن درِ کعبه است. به گفته ناصرخسرو، کلیدداران و خادمان خانه کعبه، اعراب [[بنی شیبه|بنی‌شیبه]] بودند که از زمان رسول خدا، منصب کلیدداری کعبه به آنان واگذار شده بود.<ref>سفرنامه، ص۱۳۵.</ref> همچنین درِ کعبه در ماه رجب هر روز هنگام طلوع آفتاب، و در ماه‌های شعبان و رمضان و شوال، روزهای دوشنبه و پنج‌شنبه و جمعه گشوده می‌شده است و با فرارسیدن ماه ذی‌القعده، دیگر در کعبه را باز نمی‌کردند.<ref>سفرنامه، ص۱۳۵ و ۱۳۷.</ref> |
| داستان حجة الوداع و آخرين سفرى كه رسول خدا 6 براى انجام فريضه حج بخانه خدا رفت.ج۱، ص۱۷۰.<ref>مفید، محمد بن محمد، الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد، قم، کنگره جها‌نی هزاره شیخ مفید، ۱۳۷۲ش، ج۱،</ref>
| |
|
| |
|
| رسول خدا 6 او را بيمن فرستاد تا خمس گنجينه‌ها و معادن را از آنها بگيرد، و آنچه نصاراى نجران از حله‌ها و پول گردن نهاده بودند كه بدهند آنها را نيز از ايشان بگيرد.ج۱، ص۱۷۱.<ref>مفید، محمد بن محمد، الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد، قم، کنگره جها‌نی هزاره شیخ مفید، ۱۳۷۲ش، ج۱،</ref>
| | == مشکلات و سختی‌های سفرهای حج == |
| | ناصرخسرو همچنین آگاهی‌های ارزشمندی را درباره مشکلات حج‌گزاری ارائه داده و نمونه‌هایی از بلایای طبیعی و انسانی که حاجیان در مسیر حج خود یا در موسم حج در مکه با آن روبه‌رو می‌شدند را گزارش داده است. او در توصیف خود درباره میقات [[جحفه|جُحفه]]<nowiki/>اشاره کرده است که سیلی حاجیان زیادی را کشت.<ref>سفرنامه، ص۱۰۴.</ref> و نیز اشاره کرده است که در سال سفر حج نخست وی (۴۳۸ق)، به علت کمبود طعام، از هیچ طرف کاروان‌هایی به حج نیامدند.<ref>سفرنامه، ص۶۱.</ref> همچنین در سال سفر حج دوم وی (۴۳۹ق) نیز در مکه قحطی بود و در آن سال از هیچ جا حاجیان به حج نیامدند؛ و بسیاری از مردم از گرسنگی و تشنگی از حجاز به هر سمت رو به بیرون نهاده بودند. در نتیجه این قحطی، در این سال ۳۵ هزار نفر از حجاز به مصر آمدند.<ref>سفرنامه، ص۱۰۴.</ref> ناصرخسرو سپس افزوده است که سال بعد نیز (۴۴۰ق) سلطان مصر اعلام کرد در حجاز قحطی است و رفتن حُجاج مصلحت نیست. ازاین‌رو در این سال نیز حاجیان به حج نرفتند.<ref>سفرنامه، ص۱۰۵.</ref> |
|
| |
|
| سپس رسول خدا 6 اراده بجاى آوردن حج و انجام آنچه خداى تعالى بر او فرض كرده بود فرمود، و براى حج در ميان مردم اعلام فرمود، و همگى را بحج دعوت كرد، و اين دعوت بدور دست ترين بلاد رسيد، پس مردم آماده رفتن بحج شدند و از اطراف و حوالى و نزديكيهاى مدينه مردم زيادى بمدينه آمدند و خود را آماده و مهياى رفتن بحج در ركاب آن بزرگوار كردند، و آن حضرت 6 در بيست و پنجم ذى قعده از مدينه بسوى مكه بيرون آمد، و نامه بأمير المؤمنين 7 نوشت كه از يمن براى انجام حج بمكه آيد.ص۱۷۱.<ref>مفید، محمد بن محمد، الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد، قم، کنگره جها‌نی هزاره شیخ مفید، ۱۳۷۲ش، ج۱،</ref>
| | == تاریخ سیاسی حجاز == |
| | از دیگر ارزش‌های سفرنامه ناصرخسرو، آگاهی‌هایی است که درباره تاریخ سیاسی حرمین شریفین در زمان خود داده است؛ از جمله آنکه او از امیر دو شهر جده و مدینه در زمان حج‌گزاری خود، به نام «تاج‌المعالی بن ابی‌الفتوح»، یاد کرده و وی را تابع و بنده امیر مکه دانسته است.<ref>سفرنامه، ص۱۱۸.</ref> همچنین به گزارش ناصرخسرو، از سوی خلیفه فاطمی مصر «وظیفه‌ای» برای امرای مکه و مدینه و متولیان مسجدالحرام تعیین شده بود که همه‌ساله، در دو نوبت، به حجاز ارسال می‌شد. این وظیفه شامل جامه کعبه، جامه خُدّام و حاشیه و امرای مکه و مدینه و صِلَت امیر مکه و مشاهره او به مبلغ ماهانه سه هزار دینار و اسب و خلعت بود.<ref>سفرنامه، ص۱۰۵.</ref> |
|
| |
|
| چون رسول خدا 6 مناسك حج را بجا آورد على 7 را در قربانى خود شريك ساخت و با مسلمانانى كه همراهش آمده بودند بسوى مدينه بازگشت تا رسيد بجائى كه معروف بغدير خم است، و آنجا جاى منزل كردن نيست زيرا آب و چراگاه ندارد (و مسلمانان از نظر بى‌آبى و چهار پايانشان از جهت نبودن چراگاه و علوفه در مضيقه قرار ميگرفتند) پس آن حضرت در آنجا فرود آمد و مسلمانان نيز با او در همان جا فرود شدند، و سبب فرود آمدنش در آنجا اين بود كه دستورى از خداى تعالى در باره نصب خلافت أمير المؤمنين و جانشينان او در ميان امت پس از او نازل گشت، و پيش از اين نيز در اين باره وحى بر آن حضرت شده بود .ص۱۷۵.<ref>مفید، محمد بن محمد، الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد، قم، کنگره جها‌نی هزاره شیخ مفید، ۱۳۷۲ش، ج۱،</ref>
| | ناصرخسرو آگاهی‌هایی نیز درباره تاریخ سیاسی سایر مناطق [[جزیرةالعرب|شبه جزیره عربستان]] ارائه کرده است. او در توصیف شهر «یمامه» در وسط بادیه عربستان، امیران آن را علویانی دارای شوکت و زیدی‌مذهب معرفی کرده که در اقامه نماز خود، دو عبارت «محمد و علی خیر البشر» و «حی علی خیر العمل» را می‌گفتند.<ref>سفرنامه، ص۱۴۶ و ص۱۴۷.</ref> گفته شده این امیران علوی خاندان «بنی‌اُخَیضَر» هستند که برای مدت بیش از دو سده، از نیمه دوم سده سوم تا نیمه دوم سده پنجم، حاکمان سرزمین «نجد» در وسط شبه جزیره عربستان بودند.<ref>«اهمیت سفرنامه ناصرخسرو قبادیانی بلخی در مطالعه تاریخ حج و حرمین در سده پنجم»، ص۷۸.</ref> |
|
| |
|
| خطبه غدیر.ص۱۷۶.<ref>مفید، محمد بن محمد، الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد، قم، کنگره جها‌نی هزاره شیخ مفید، ۱۳۷۲ش، ج۱،</ref>
| | او همچنین شرح نسبتاً مفصلی درباره «ابوسعید» حاکم شهر لَحسا (احسای امروزی در شرق عربستان) کرده و گفته است که مردم این شهر، خود را در مذهب به ابوسعید منسوب کرده بودند و یکی از جانشینان وی، به مکه لشکرکشی کرده و حجرالاسود را با خود به لحسا برده بود.<ref>سفرنامه، ص۱۴۷ تا ص۱۵۱.</ref> این شخص ابوسعید جنابی قرمطی (مقتول در ۳۰۱ یا ۳۰۲ق) و نیز فرزندش، [[ابوطاهر قرمطی]] بوده است.<ref>«اهمیت سفرنامه ناصرخسرو قبادیانی بلخی در مطالعه تاریخ حج و حرمین در سده پنجم»، ص۷۸.</ref> |
|
| |
|
| == تیتر == | | == پانویس == |
| تعداد حج های امام علی به طور دقیق مشخص نیست. او در دوران خلافت حج به جا نیاورد. دیاربکری می‌نوسید: لم یحج فی سنی خلافته لاشتغاله بالحروب(دیار البکری، تاریخ الخمیس فی الاحوال انفس النفیس، ج۲، ص۲۷۷.) به علت مشغول بودنش به جنگ های سه گانه.ص۶۹.<ref>حیدری چمگردانی، روح الله، «تدابیر ائمه(ع) در حج»، فرهنگ پژوهش، شماره ۵۲، ۱۴۰۱ش، </ref>
| | {{پانویس}} |
| | |
| از مهمترین اقدامات امام در حج،ابلاغ آیات برائت از مشرکین بود. ابلاغ آیات برائت به خواندن ایات برائت توسط امام در سال نهم قمری در اجتماع مشرکان اشاره دارد. این واقعه از فضايل امام به شمار می رود.ص۷۰. (مفید، ۱۴۱۳ق، الارشاد، ج۱، ص۶۵.)<ref>حیدری چمگردانی، روح الله، «تدابیر ائمه(ع) در حج»، فرهنگ پژوهش، شماره ۵۲، ۱۴۰۱ش،</ref>
| |
| | |
| امام علی وقتی به خلافت رسید افراد جدیدی را به امارت حج نصب کرد.ص۷۱.<ref>حیدری چمگردانی، روح الله، «تدابیر ائمه(ع) در حج»، فرهنگ پژوهش، شماره ۵۲، ۱۴۰۱ش،</ref>
| |
|
| |
|
| یکی از مسائل پر بحث میان مورخان فرستاده شدن جامه کعبه یا عدم آن در زمان خلافت امام است.ص۷۲. گفته شده مورخان مطلبی را نقل نکرده اند که امام جامه ای بر کعبه قرار داده باشد. اما در روایات آمده علی پرده کعبه را همه ساله از عراق می فرستاد.ص۷۳.(قرب الاسناد،حمیری، ص۶۵.)<ref>حیدری چمگردانی، روح الله، «تدابیر ائمه(ع) در حج»، فرهنگ پژوهش، شماره ۵۲، ۱۴۰۱ش،</ref>
| | == منابع == |
| | |
| | |
| | |
| == حج از نگاه امام علی ==
| |
| نوشتار اصلی: حج در سخنان امام علی(علیه‌السلام)
| |
| | |
| خطبه‌ها و نامه‌ها و حکمت‌های نهج‌البلاغه، اشارات بلیغی به آثار معنوی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی حج دارند.
| |
| | |
| سخن از مسأله وجوب حج مى‌گويد و با تعبيرات بسيار لطيف و زيبا، مسلمين جهان را به انجام اين فريضه بزرگ الهى تشويق مى‌نمايد، مى‌فرمايد: «خداوند حجّ بيت اللّه الحرام (خانه گرامى و محترمش) را بر شما واجب كرده است» (و فرض عليكم حجّ بيته الحرام).<ref>مكارم شيرازى، ناصر، پيام امام امير المومنين(ع)، تهران، دار الكتب الاسلاميه، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۲۵۴.</ref>
| |
| | |
| مى‌فرمايد: «آنها همچون تشنه‌كامانى كه به آبگاه مى‌روند به سوى آن مى‌آيند و همچون كبوتران به آن پناه مى‌جويند».ص۲۵۵.<ref>مكارم شيرازى، ناصر، پيام امام امير المومنين(ع)، تهران، دار الكتب الاسلاميه، ۱۳۸۶ش، ج۱،</ref>
| |
| | |
| سپس به يكى از فلسفه‌هاى حج پرداخته، مى‌فرمايد: «خداوند سبحان حج را علامت فروتنى در برابر عظمتش قرار داده و نشانه‌اى از اعتراف به عزّتش»ص۲۵۶.<ref>مكارم شيرازى، ناصر، پيام امام امير المومنين(ع)، تهران، دار الكتب الاسلاميه، ۱۳۸۶ش، ج۱،</ref>
| |
| | |
| سپس به اين حقيقت اشاره مى‌كند كه قرار گرفتن در صفوف حاجيان و زائران بيت اللّه، افتخار بزرگى است كه خداوند به گروهى از بندگانش بخشده،ص۲۵۶.مى‌فرمايد: «و از ميان خلق خدا شنوندگانى را برگزيده كه دعوت او را به سويش اجابت كرده و سخنش را تصديق نموده‌اند» .ص۲۵۷.<ref>مكارم شيرازى، ناصر، پيام امام امير المومنين(ع)، تهران، دار الكتب الاسلاميه، ۱۳۸۶ش، ج۱،</ref>
| |
| | |
| سپس مى‌افزايد: «خداوند متعال اين خانه را پرچمى (يا علامتى) براى اسلام قرار داده و حرم امنى براى پناه‌جويان» ص۲۵۸.<ref>مكارم شيرازى، ناصر، پيام امام امير المومنين(ع)، تهران، دار الكتب الاسلاميه، ۱۳۸۶ش، ج۱،</ref>
| |
| | |
| مسئله واجب بودن زيارت خانه خدا اشاره كرده، مى‌فرمايد: «خداوند اداى حقّ آن را واجب شمرده و حجّ آن را لازم كرده و بر همه شما زيارت آن را به طور دسته‌جمعى مقرّر داشته.ص۲۵۹.<ref>مكارم شيرازى، ناصر، پيام امام امير المومنين(ع)، تهران، دار الكتب الاسلاميه، ۱۳۸۶ش، ج۱،</ref>
| |
| | |
| == تیتر ==
| |
| (خطبه 1): «خداوند سبحان، کعبه را خانه امن و امان برای پناهندگان قرار داد.»ص۶.<ref>کریمی واقف، رضا، «حج در نهج البلاغه»، سال دهم، شماره۳۷، سال دهم، ۱۳۸۰ش،</ref>
| |
| | |
| (خطبه 1): «خانه محترم خدا که ... مردم همانند کبوتران به آن پناه می‌برند.».ص۷.<ref>کریمی واقف، رضا، «حج در نهج البلاغه»، سال دهم، شماره۳۷، سال دهم، ۱۳۸۰ش،</ref>
| |
| | |
| (خطبه 192): «خداوند حج را سبب و وسیله‌ای برای رحمت خویش قرار داد.».ص۸.<ref>کریمی واقف، رضا، «حج در نهج البلاغه»، سال دهم، شماره۳۷، سال دهم، ۱۳۸۰ش،</ref>
| |
| | |
| (نامه 67): «و به مردم مکه فرمان ده تا از هیچ زائری در ایام حج اجرت مسکن نگیرند.» در این نامه حضرت به فرماندار مکه دستور رسیدگی به امور حج و رفع نیاز فرهنگی و رفاهی حجاج، از جمله رفع نیاز مسکن آنان را صادر می‌کنند که در آن صریحاً اهل مکه را موظف می‌نمایند که با تأمین رایگان مسکن حجاج، آنان‌را با رویی گشاده بپذیرند که درنتیجه، این فریضه الهی، با تقویت بیشتر و شکوهی فراتر برگزار گردد.ص۸.
| |
| | |
| (خطبه 110): «حج و عمره بیت‌اللَّه الحرام ... شست وشو دهنده گناهان هستند.».ص: 12.<ref>کریمی واقف، رضا، «حج در نهج البلاغه»، سال دهم، شماره۳۷، سال دهم، ۱۳۸۰ش،</ref>
| |
| | |
| خطبه 110): «بهترین وسیله تقرّب به خداوند سبحان (ده چیز، از جمله) ... حج و عمره بیت‌اللَّه الحرام است.» در این خطبه که به خطبه دیباج نیز مشهور است، حضرت در کنار حج، عمره را نیز بهترین وسیله توسل به خداوند متعال برمی‌شمارند..ص۱۵.<ref>کریمی واقف، رضا، «حج در نهج البلاغه»، سال دهم، شماره۳۷، سال دهم، ۱۳۸۰ش، </ref>
| |
| | |
| == تیتر ==
| |
| خطبه ۱۱۰: و حج و عمره خانه خدا كه نابود كننده فقر و شستشو دهنده گناه است.<ref>مکارم شیرازی، پيام امام امير المومنين(ع)، ج۴، ص۶۱۹، </ref> از اركان اسلام مى‌فرمايد: «و حج و عمره خانه خدا كه نابود كننده فقر و شستشو دهنده گناه است».<ref>مکارم شیرازی، پيام امام امير المومنين(ع)، ج۴، ص۶۲۴.</ref>
| |
| | |
| خطبه ۱۹۲: امام عليه السّلام بعد از ذكر سادگى خانه كعبه به ذكر ويژگيهاى سرزمين مكّه كه اين خانه در آن قرار گرفته است، پرداخته، چنين مى‌فرمايد: «سپس خداوند آن را در سنگلاخ‌ترين مكانها و بى‌گياه‌ترين ريگزارهاى زمين و تنگ‌ترين درّه‌ها در ميان كوههاى خشن و شنهاى نرم و روان و چشمه‌هاى كم‌آب و آباديهاى پراكنده قرار داد كه نه شتر به آسانى در آن پرورش مى‌يابد و نه اسب و گاو و گوسفند.<ref>ج۷، ص۴۲۱.</ref>
| |
| | |
| امام عليه السّلام در اين بخش از خطبه در تكميل آنچه در بخش پيشين گذشت به اين نكته اشاره مى‌فرمايد كه خداوند مى‌توانست خانه كعبه را در خوش آب و هواترين مناطق زمين قرار دهد و بنايش را با سنگهاى گرانبهاى زينتى بسازد؛ ولى چنين نكرد مبادا مردم متوجه جهات مادى شوند و اجر و پاداششان كم گردد و در بيان اين معنا چنان داد سخن داده كه از آن زيباتر و گوياتر تصور نمى‌شود، مى‌فرمايد: «اگر خداوند سبحان مى‌خواست خانه محترم خود و اماكن پرعظمتش را در ميان باغها و نهرها و سرزمينهاى هموار و آرام و پردرخت كه ميوه‌هايش در دسترس باشد داراى بناهاى فراوان و آباديهاى به هم پيوسته در ميان گندم‌زارها و باغهاى خرم و پرگل و گياه و روستاهاى سرسبز و زمين‌هاى پرآب و گلزارهاى پرطراوت و جاده‌هاى آباد قرار دهد، مى‌توانست امّا در اين صورت به همان نسبت كه آزمون، ساده‌تر بود پاداش و جزا نيز كوچك‌تر مى‌شد»<ref>ج۷، ص۴۲۸.</ref> به يقين اگر خانه خدا در سرزمين بسيار خوش آب و هوايى كه امام اوصاف آن را بيان فرموده قرار مى‌داد، به گردشگاه مهمى تبديل مى‌شود كه گروهى براى خوشگذرانى به آنجا مى‌آمدند و درس‌هاى تربيتى و اخلاقى حج به فراموشى سپرده مى‌شد.<ref>ج۷، ص۴۲۹.</ref>
| |
| | |
| آن‌گاه امام عليه السلام در پنجمين توصيه در نامه ۴۷ به امام حسن و حسین خود درباره زيارت خانه خدا مى‌فرمايد: «خدا را خدا را، كه خانه پروردگارتان را به فراموشى نسپاريد و تا زنده هستيد آن را خالى نگذاريد، كه اگر زيارت خانه خدا ترك شود به شما مهلت داده نخواهد شد (و بلاى الهى نازل مى‌گردد)».<ref>پيام امام امير المومنين(ع)، ج۱۰، ص۲۷۸.</ref>
| |
| | |
| ==پانویس==
| |
| {{پانویس}}
| |
|
| |
| ==منابع== | |
| {{منابع}} | | {{منابع}} |
| | {{برگرفتگی |
| | | پیش از لینک = |
| | | منبع = مقاله «اهمیت سفرنامه ناصرخسرو قبادیانی بلخی در مطالعه تاریخ حج و حرمین در سده پنجم» در میقات حج است. |
| | | لینک = https://miqat.hajj.ir/article_114774.html| توضیحات منبع = |
| | }} |
| | * '''«اهمیت سفرنامه ناصرخسرو قبادیانی بلخی در مطالعه تاریخ حج و حرمین در سده پنجم»'''، خامه‌یار، احمد، میقات حج، شماره۱۲، ۱۳۹۹ش. |
| | * '''دیوان اشعار ناصرخسرو'''، تصحیح سیدنصرالله تقوی، مقدمه مصحح، تهران، گلشن، ۱۳۴۸ش. |
| | * '''الرحلة العیّاشیة'''، عیاشی، عبدالله بن محمد، تحقیق: سعید الفاضلی و سلیمان القرشی، ابوظبی، دار السویدی، ۲۰۰۶م. |
| | * '''سفرنامه ناصرخسرو'''، تصحیح محمد دبیرسیاقی، مقدمه مصحح، تهران، زوّار، ۱۳۸۹ش. |
| | * '''الکافی'''، کلینی، محمد بن یعقوب، تحقیق علی‌اکبر غفاری، تهران، دارالکتب اسلامیه، ۱۳۶۳ش. |
| {{پایان}} | | {{پایان}} |
