|
|
| (۴۱۴ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| '''الإشارات إلی معرفة الزیارات''' اثری درباره مزارنگاری جهان اسلام است.
| | جامی |
| | | ==معرفی== |
| == نویسنده ==
| | ... |
| علی بن ابی‌بکر هروی (درگذشت: ۶۱۱ق) جهانگرد صوفیِ مسلک نیمه دوم سده ششم هجری است. ابوالحسن علی بن ابی‌بکر بن علی هروی، اصالتاً زاده موصل و ساکن شهر حلب بوده و در همین شهر نیز از دنیا رفته است. او بخش قابل توجهی از عمر خود را در سفر سپری کرده و از این‌رو در منابع تاریخی از و ی با لقب «سائح» (جهانگرد) یاد شده است.<ref>منذری، ۱۹۸۸م، ج۲، ص۳۱۵.؛ ابن صابونی، ۱۹۵۷م، ص۲۰۵.</ref>
| |
| | |
| هروی علاوه بر کتاب اشارات آثار دیگری نیز داشته است که امروزه به دست ما نرسیده است. ابن خلکان برای وی کتاب الخطب الهرویة را یاد کرده است که با توجه به عنوان کتاب، قاعدتاً باید خطبه‌ها و مواعظ ادبی و ی باشد.<ref>ابن خلکان، بیتا، ج۳، ص۳۴۷.</ref> خود وی نیز در پایان کتاب اشارات از تألیف دیگرش با عنوان منازل الارض ذات الطول و العرض یاد می‌کند که باید اثری جغرافیایی باشد.<ref>هروی، ۱۹۵۳م، ص۱۰۰.</ref>
| |
| | |
| == معرفی و جایگاه ==
| |
| کتاب الاشارات الی معرفة الزیارات تألیف علی بن ابی‌بکر هروی کهن‌ترین اثری به شمار می‌آید که موضوع آن اختصاصاً مزارنگاری جهان اسلام است. هروی در این کتاب ضمن معرفی شمار قابل توجهی از اماکن مقدس و زیارتگاه‌های جهان اسلام، تصویر تا حدودی فراگیر از گونه‌های این زیارتگاه‌ها در زمان تألیف کتاب، نیمه دوم سده ششم هجری، به دست داده است.
| |
| | |
| کتاب الاشارات الی معرفة الزیارات نخستین منبع تاریخی موجود و در دسترس است که به‌طور اختصاصی به معرفی زیارتگاه‌ها و اماکن مقدس اسامی پرداخته است. ازاینرو باید آن را نخستین مزارنگاری مستقل و شناخته شده در میراث مکتوب اسلامی به شمار آورد.
| |
| | |
| هــرو ی در مقدمــه کتــاب، انگیزه خــود از نگارش آن را چنین گفته اســت که این اثر را به درخواســت شــخصی به پایان برد که از او درخواست کرده بود مزارهایی را که هروی در سفرهایش زیارت کرده بود و بناها و ساختمانها و عجایب و بتها و طلسمها و آثاری را که در ربع مسکون زمین بازدید کرده بود، برایش بازگو کند.<ref>هروی، ۱۹۵۳م، ص۲.</ref>
| |
| | |
| باید توجه داشت که آنچه هرو ی در کتاب اشارات ثبت کرده، مبتنی بر مشاهده‌ها و خاطره‌هایی است که مدتها پس از سفرهایش به رشته تحریر درآورده. ازاینرو ممکن است این آ گاهیها خالی از لغزشها و بیدقتیهای ناشی از فراموشی وی در گذر زمان نباشد.
| |
| | |
| کتاب الاشارات الی معرفة الزیارات تصویری کلی از زیارتگاه‌های موجود در بسیاری از سرزمینهای جهان اسالم، به ویژه مناطق مرکزی آن - شامل شام، جزیره، عراق، مصر و شبهجزیره عرب - به دست می‌دهد. بسیاری از آ گاهیهای وی در این زمینه در سایر منابع تاریخی به چشم نمی‌خورد. ازاینرو این اثر در پژوهشهای مرتبط با مزارپژوهی و مزارشناسی از ارزش ویژه و منحصربه‌فردی برخوردار است.
| |
| | |
| این کتاب نشان می‌دهد که در سده‌های میانی اسالمی) با محوریت سده ششم (افزون بر مساجد مقدس، قبور و آرامگاه‌های منسوب به شخصیتهای مقدس، گونه‌های دیگری از زیارتگاه‌ها همچون زیارتگاه‌های مبتنی بر خواب و رؤیا، قدمگاه‌ها و پنجهگاه‌ها، آثار و اشیای منسوب به شخصیتهای مقدس، چاه‌ها، چشمه‌ها و پدیده‌های طبیعی مقدس نیز میان مسلمانان رواج داشته است.
| |
| | |
| با بررسی و مطالعه دقیق کتاب االشارات الی معرفة الزیارات هروی میتوان دریافت که بی‌تردید شکل غالب مزارات جهان اسالم، قبور منسوب به شخصیتهای مقدس و رجال دینی محل احترام بوده است. این شخصیتها خود به گروه‌های مختلفی شامل پیامبران الهی و شخصیتهای قرآنی و خویشان و نزدیکان آنها، امامان و پیشوایان دینی - شامل امامان معصوم شیعه: و ائمه مذاهب اهل سنت - فرزندان و نوادگان ائمه و سادات علوی:، صحابه و تابعان رسول خدا۹، اولیا و مشایخ صوفیه و حتی خلفا و پادشاهان تقسیمبندی می‌شود.
| |
| | |
| == محتوا ==
| |
| === مساجد مقدس و متبرک ===
| |
| هروی در کتاب االشارات الی معرفة الزیارات مساجدی را در برخی از شهرها در شمار مکانهای زیارتی نام برده است. البته او برای چند مسجد مقدس مهم مسلمانان، شرح مفصلتری ارائه کرده و به تفصیل بیشتری مقامها و جایگاه‌های مقدس و ز یارتی درون آنها را برشمرده است. این مساجد عبارتاند از: مسجدالحرام، مسجدالنبی، مسجداألقصی، جامع دمشق و مسجد کوفه.<ref>ص۲۴ و ص۸۶ و ص۹۰ و ص۷۷ و ص۸۷ و </ref>
| |
| | |
| === قبور و مزارات شخصیتهای مقدس و رجال دینی ===
| |
| هروی در کتاب خود به‌طور گسترده به قبور و آرامگاه‌های منسوب به رجال دینی و شخصیتهای مقدس اشاره کرده است. البته بخش قابل توجهی از آنها قبور رجال و شخصیتهایی بوده که در قبرستانهای بزرگ و مشهور شهرهای مهم جهان اسلام به خاک سپرده شدهاند و هروی شرح مفصلی از مدفونان در آنها به دست داده است؛ نظیر قبرستان بابالصغیر دمشق،<ref>ص۱۳–۱۴</ref> قبرستان» قرافه «قاهره) همان،<ref>ص۳۵–۳۷ ،)</ref>قبرستانهای مهم بغداد - نظیر شونیزیه و خیزران) همان، <ref>ص۷۳–۷۵</ref>-) و قبرستان بقیع در مدینه منوره.<ref>ص۹۲–۹۴)</ref>
| |
| | |
| بههر حال میتوان پیشوایان دینی و شخصیتهای مقدس و علمایی را که مورد احترام بودهاند و هروی در کتاب خود از قبور و مزارات آنان یاد کرده، در گروه‌های زیر دستهبندی کرد: پیامبران الهی<ref>ص۱۰ و ص۹۷ و ص۱۵ و ص۱۶ و ص۲۰ و ص۲۹ و ص۳۰ و ۶۹. ص۲۳.</ref>، وابستگان و نزدیکان پیامبران<ref>ص۱۱ و ۱۰ و ۶ و ص۲۰ و ص۲۱ و ص۲۳ و ۳۷ و </ref>، دیگر شخصیتهای یادشده در قرآن<ref>ص۳۵ و ص۵ و ص۶ و ص۱۹ و ص۹۷.</ref> و قصص انبیا حکما و شخصیتهای پیش از اسلام<ref>ص۵۹ و ص۳۴ و ص۷ و ص۴۸.</ref>، اجداد و آبای پیامبر<ref>ص۳۳ و ص۸۸ و ص۸۹.</ref>، امامان معصوم شیعه<ref>ص۷۷ و ص۷۲ و ص۷۳. ص۹۳.</ref>، امامزادگان و سادات علوی<ref>ص۱۲ و ص۱۴ و ص۶۳ و ص۵۶ و ص۷۶ و ص۶۳ و ص۵۶ .</ref>، صحابه و تابعین<ref>ص۸ و ۹ و ۱۲ و ۱۹ ۵۳ و ۶۳ و ۷۰.</ref>، خلفا<ref>ص۷ و ص۷۳ و ص۸۴ و ص۹۸ و </ref>، ائمه مذاهب و علمای دین<ref>ص۲۳ و ص۳۵ و ص۹۳ و ص۹۸ و ص۹۹.</ref>، اولیا و مشایخ صوفیه<ref>ص۱۳ و ۳۷ و ۳۸ و ص۷۰ و ص۷۴ و ص۷۵. </ref>، شخصیتهای نیمه‌افسانهای یا مجهول و ناشناخته.<ref>ص۳۸ و ص۶۷ و ص۹۸.</ref>
| |
| | |
| === مقامها و مزارهای مرتبط با وقایع تاریخی و حضور شخصیتهای مقدس ===
| |
| گونه دیگری از مزارات، مقام‌های منسوب به شخصیتهای مقدس و در واقع جاهایی بوده که در محل حضور این شخصیتها ساخته شده یا با وقایع تاریخی زمان حیات آنها ارتباط داشته است. شــمار قابل توجهی از این دســت مــزارات، مقامهــای منســوب بــه پیامبــران الهــی بوده اســت.<ref>ص۱۰ و ص۲۸، ص۲۳ و ص۴۱. ص۳۷ و ص۴۳. ص۹۷ و ۷۸.</ref> ایــن مقامها گاه مســتند به ً یهودی به منابع اسرائیلیات و اقوالی بوده است که از طریق راویان و قصه ِ پردازان اصالتا تاریخی اســامی راه یافته و گاه تنها مبتنی بر باورهای رایج میان مردم بوده اســت. شــمار دیگری از این مقامها نیز منسوب به امامان شیعه:، به ویژه امام علی7 ،بوده است.<ref>ص۶۱ و ص۶۲. ص۶۷.</ref>
| |
| | |
| === زیارتگاه‌های مبتنی بر اساس خواب و رؤیا ===
| |
| گونهای از ز یارتگاههای رایج در سده‌های میانی ز یارتگاه‌هایی بوده که بر مبنای رؤیت شخصیتهای مقدس دینی در خواب و رؤیا به وجود می‌آمده است. در پژوهشی در این زمینه با استناد به منابع و مدارک تار یخی بیش از چهل زیارتگاه مبتنی بر خوابً در فاصله سده‌های چهارم تا ششم و رؤیا در مصر و شام شمارش شده است که عمدتاً به وجود آمدهاند. بیشتر این دست زیارتگاه‌ها در درجه اول به امام علی۷ و در درجه بعدی به رسول خدا۹، حضرت زهرا۳ و سایر شخصیتهای مقدس منسوب بودهاند.<ref>ص۴۴ و ۴۶ و ۴۷.</ref>
| |
| | |
| === قدمگاه‌ها و پنجهگاه‌ها ===
| |
| گونه دیگری از زیارتگاه‌های نسبتاً رایج مکانهای حاو ی جای پا یا جای دست منسوب به شخصیتهای مقدس بوده که اصطلاحاً قدمگاه و پنجهگاه نامیده می‌شود.<ref>۱۳ و ۳۸. ۴۱ و ۱۷.</ref>
| |
| | |
| === آثار و اشیای منسوب به شخصیتهای مقدس ===
| |
| گونه دیگری از ز یارتگاههای رایج در جهان اسام مکانهای حاو ی آثار و اشیای منسوب به شخصیتهای مقدس بوده است. شایعترین نوع این اشیا سنگهایی بوده که با شخصیتهای دینی همچون رسول خدا۹، امام علی۷و پیامبران الهی: ارتباط داشته است. نمونه مشهوری از چنین دست زیارتگاه‌ها که در شماری از منابع قرون میانی بازتاب داشته،» مشهد النارنج «در دمشق است که با استناد به توصیف ابن جبیر، از مزارات مهم شیعیان بوده و در باور آنان امام علی۷این سنگ را با ضربه شمشیر دو نیم کرده بود.<ref>)ابن جبیر، بى تا، ص216،217)</ref>.<ref>ص۷۱. ۳۵ و۱۵.</ref>
| |
| | |
| === چاه‌ها و چشمه‌های مقدس ===
| |
| گونه دیگری از مزارات رایج در سرزمینهای اسامی، چاه‌ها و چشمه‌های مقدس بوده است.<ref>۹۷ و ۲۷. ۸۹ و ۲۴.</ref>
| |
| | |
| === مکانها و زیارتگاه‌هایی با خواص ویژه ===
| |
| در کتاب اشارات هرو ی گاه از مکانها و ز یارتگاه‌هایی یاد شده است که گویا به دلیل دارا بودن خاصیت شفای بیماران یا برخورداری از پدیده‌های خارقالعاده محلَ جد «َ رن فَ توجه و زیارت مردم بودهاند. نمونهای از این دست اما کن چاه آبی در روستای» ک از توابع حلب بوده است که هر کس مبتا به زالو در گلوی خود میشده، از آب آن می‌نوشیده و هفت بار به دور آن طواف می‌کرده و با این کار زالو از گلویش خارج میشده است.<ref>ص۶ و ۱۴.</ref>
| |
| | |
| == چاپ ==
| |
| کتاب الاشارات الی معرفة الزیارات هرو ی در یکصد سال اخیر تا کنون چند بار منتشر شده است. نخستین و بهترین تصحیح انتقادی این اثر به دست ژانین سوردل تومین، بانوی مصحح و شرقشناس فرانسوی انجام شده و پژوهشکده فرانسوی مطالعات عربی در دمشق آن را در سال ۱۹۵۳ میالدی منتشر کرده است. متأسفانه چاپهای بعدی این اثر به دست پژوهشگران مسلمان با این تصحیح برابری نمی‌کند.
| |
| | |
| == پانویس == | | == پانویس == |
| {{پانویس}} | | {{پانویس}} |
|
| |
|
| == منابع == | | == منابع == |
|
| |
| * ابــن جبیر، محمد بن احمــد ، رحلة ابن جبير، بیروت، دار المشرق العربی، بیتا.
| |
| * ابن خلکان، وفیات الاعيــان و انبــاء ابنــاء الزمــان، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بیتا.
| |
| * ابــن صابونی، محمد بن علــی، تكملة إكمال اإل كمال فى األنســاب واألسماء واأللقــاب، تحقیق مصطفی جواد، بغداد، المجمع العلمی العراقی، 1957م.
| |
| * منــذری، عبدالعظیــم بــن عبدالقــوی، التكملــة لوفيات النقلة، بیــروت، مؤسســة الرسالة، 1988م.
| |
| * هــروی، علــی بــن ابیبکــر، االشــارات الــی معرفــة الزیــارات، تحقیــق جانین سوردیل طومین، دمشق، المعهد الفرنسی للدراسات العربیة، 1953م.
| |
| {{منابع}} | | {{منابع}} |
| {{پایان}} | | {{پایان}} |
