چاه سقیا: تفاوت میان نسخه‌ها

 

 

بئر الشقیا، که در زبان عربی با بستن حرف «س» و ساکن بودن قاف تلفظ می‌شود، یکی از چاه‌های معروف در تاریخ اسلام است. نام آن در حدیثی از ابن زباله ذکر شده است که در آن آمده: پیامبر اسلام (صلى الله عليه وسلم) در مسیر جنگ بدر، لشکر را در کنار این چاه مستقر کرد و در مسجد آن نماز خواند و دعا کرد.

 

 

در فصل چهارم از باب دوم، حدیثی از علی بن ابی‌طالب (رضی‌الله‌عنه) نقل شده که در آن آمده است: «با رسول‌الله (صلى الله عليه وسلم) همراه شدیم تا اینکه به حَرَّة السقیا رسیدیم، که متعلق به سعد بن ابی وقاص بود. رسول‌الله (صلى الله عليه وسلم) فرمود: وضو بیاورید، سپس وضو گرفت و بعد رو به قبله ایستاد و نماز خواند.» این حدیث را ترمذی روایت کرده و آن را صحیح و حسن دانسته است.

به نظر می‌رسد که این بنا حوض یا برکه‌ای برای استفاده حجاج بوده است که در دوران ساخت‌وساز مدینه، به عنوان محل استراحت و آب‌رسانی به مسافران استفاده می‌شد. به همین دلیل مطری این محل را «منزله النقا» نامیده و در ادامه اشاره کرده که برخی از فقرای عجم این چاه را در سال ۷۸ هجری بازسازی کرده و آن را به نام "بئر الأعجام" شناخته می‌شد.

 

 

 

این نظر درست است، زیرا با توجه به اینکه مسجد السقیا در کنار آن قرار دارد، این تردید رفع شده است. همچنین، این چاه همان‌طور که در کتاب «آداب الزائر» اثر امام غزالی آمده، همان چاهی است که برای غسل توصیه شده است. این چاه در مسیر اصلی جاده قرار داشته و در نزدیکی اولین خانه‌های مدینه در زمان ساخت‌وساز آن بود.

این نقل صحیح است، اما چاه مذکور در این حدیث همان چاه السقیا در مدینه نیست. به نظر می‌رسد که مجد از این مطلب اشتباه برداشت کرده است، زیرا در کتاب «النهاية» نوشته شده که چاه السقیا مکانی است در بین مکه و مدینه، که گفته می‌شود دو روز با مدینه فاصله دارد.

در این روایت، به وقایعی مرتبط با بئر السقیا و خرید آن توسط سعد بن ابی وقاص (رضی الله عنه) اشاره شده است. این بئر در نزدیکی مدینه قرار داشت و پیامبر اسلام (صلى الله عليه وسلم) از آب آن برای لشکریان خود استفاده می‌کرد.

در یکی از روایات آمده است که سعد بن ابی وقاص (رضی الله عنه) از پدرش نقل کرده که پیش از غزوه بدر، در مسیر حرکت به سوی بدر، آن‌ها با یهودیان روبرو شدند و در این حین به خرید بئر السقیا پرداختند. پدر سعد به او گفته بود: "اگر زنده بمانی، این بئر را خریداری کن، و اگر کشته شوی، این امر از دستت خارج خواهد بود." در این زمان، بئر السقیا متعلق به شخصی به نام ذكوان بن عبد قيس الزرقي بود که سعد آن را با دو شتر خریداری کرد.

 

این متن به طور خلاصه به توضیح وقایع تاریخی مهم و جغرافیای بئر السقیا و نقش آن در تاریخ اسلام پرداخته است.

بئر السقیا، که به‌طور صحیح با ضم سین و سكون قاف خوانده می‌شود، از چاه‌های مشهور دوران پیامبر اسلام است. ابن شَبه در روایت از جابر بن عبدالله نقل کرده است که او گفت: "پدرم به من گفت: ای پسر، ما در مسیر یهودیان در منطقه‌ی حسیکه به آنها برخورد کردیم و بر آنها پیروز شدیم، سپس پیامبر خدا را برای رفتن به سمت بدر فراخواندیم. او به من گفت: اگر زنده بازگشتی، این چاه را بخر، و اگر کشته شدی، نگذار این فرصت از دست برود." جابر سپس برای خرید چاه به راه افتاد و آن را از "ذكوان بن عبد قیس" یافت، ولی سعد بن ابی وقاص پیش از او آن را خریداری کرده بود. نام زمین "الفلحان" و نام چاه "السقیا" بود.

عائشه، همسر پیامبر، روایت کرده است که پیامبر اسلام برای خود از بئر السقیا آب شیرین می‌گرفت. در روایت دیگری آمده است که این آب از "بیوت السقیا" تأمین می‌شد. این حدیث توسط ابوداود نقل شده و سند آن معتبر است، همچنین حاکم این روایت را صحیح دانسته است. سلمی، همسر ابو رافع، می‌گوید: "وقتی پیامبر اسلام در خانه ابو ایوب انصاری اقامت کرد، ابو ایوب آب را از بئر السقیا برای ایشان تأمین می‌کرد."

تاريخ المدينة المنورة (تاريخ مدينه منوره) (فارسى)، ابن شبة النميري (مترجم: صابرى)، ص ١٦٦

الطبقات الكبرى ( فارسي )، ج ١، ابن سعد ( مترجم : محمود مهدوى دامغانى )، ص ٥٠١

از عايشه نقل مىكند * براى پيامبر ( ص ) آب شيرين از چاه سقيا مىآوردند .  

از جابر بن عبداللَّه انصارى نقل كرده است كه گفت : پدرم مىگفت : فرزندم ! در اينجا در سقيا مانع دسترسى ما به آب شدند و ناگزيز شديم در حسَيْكَه با يهوديان رويا روى شويم . ما كه از پيش اميد پيروزى داشتيم بر آنان پيروز شديم . سپس پيامبر صلى الله عليه و آله اردوى ما را سان ديد و ما را روانه بدر ساخت . اينك اگر من سالم ماندم و ازين پيكار بازگشتم آن چاه را مىخرم و اگر هم كشته شدم مباد از دست تو بيرون رود . جابر گويد : بعدها من براى خريدن آن روانه شدم و ديدم مالك آن ، ذكوان بن عبد قيس بوده و پيش از من سعد بن ابىوقّاص آن را خريده است . نام آن سرزمين « فلجان » و نام آن چاه « سُقْيا » بود . « 1 » راوى گويد : از عبدالعزيز ( بن عمران ) « 2 » پرسيدم : حُسَيْكَه كجاست ؟ گفت : منطقه‌اى است در مجاورت مزرعه ابن ماقيه تا قصر ابن ابى عمرو رامض ، و تا قصر ابن مشمعل « 3 » و تا كناره‌هاى جرف ، همه اين محدوده را در برمىگيرد . راوى گويد : دربارهء همين پيكار ، شاعر چنين گفته است : صبحناهم بالسَّفْع يَوْم حُسَيْكَةٍ * صفائع بُصْرى و الرُّدَيْنيّة السَّمْراً فماقامَ مِنْهُم قائمٌ لِقراعِناً * و لا ناهِبُونا يَوْمُ نَزْجُرُهُمْ زَجْراً « 4 » 464 - ابوغسان گويد : عبدالعزيز بن عمران ، از راشد بن حفص ، از پدرش نقل كرد كه

( 1 ) . بنگريد به : وفاء الوفا ، ج 3 ، ص 974 . ( 2 ) . محققان متن عربى اين نام را به استناد روايت وفاء الوفا ( ج 4 ، ص 1190 ) آورده‌اند . گفتنى است : حُسَيْكه تصغير حسكه است و آن خود ، واژه مفرد حَسَك السّعدان ( خار سعدان يا درخت سعدان ) . حُسَيكه نام جايى است در مدينه ، در كنار كوه ذباب . در اين آبادى يهوديان سكونت داشتند . بنگريد به : عمدة الاخبار ، ص 267 [ ؛ و وفاء الوفا ، ج 4 ، ص 1190 . م . ] ( 3 ) . در وفاء الوفا ( ج 4 ، ص 1191 ) اين نام « ابن شمعل » ضبط شده است - م . ( 4 ) . صبحگاهان نبرد حُسَيكه در سفع ، نواحى بُصْرى به نيزه‌هاى گداخته بر آنان يورش برديم . و هيچ كس از آنان به هماورديمان بر نخاست و آنگاه كه بر ايشان هجوم برديم هيچ كس بر ما نتاخت .

مدينه شناسى، ج ١، ص ٣٩٠

چاه سقيا در نزديكى مكانى كه بعدها مسجد سقيا ناميده شد و از اراضى سعد بن ابى وقّاص بود ، قرار داشته است . بيوت سقيا در حرّهء سقيا همان مكانى است كه در مسير بدر ، پيامبر توقّفى كرد و از آب آن وضو گرفت و براى اهل مدينه دعا نمود