مکه: تفاوت میان نسخه‌ها

| طول جغرافیایی    =21.4362767

|عرض جغرافیایی    =39.9866352

| وقایع مهم        =

| مکان‌های تاریخی    =

| قبرستان‌ها        = [[جنة المعلاة]]

'''مکه''' شهر مقدس [[اسلام|مسلمانان]]، که آیین [[حج]] و [[عمره]] در آن انجام شده و مسلمانان برای [[زیارت]] کعبه و دیگر مکان‌های زیارتی، به این شهر سفر می‌کنند. [[کعبه]]، [[قبله]] مسلمانان و [[مسجد الحرام]] در مکه واقع شده است. این شهر در منطقه [[حجاز]] و در کشور [[عربستان]]، قرار گرفته است.

مسجدهایی که در زمان [[پیامبر(ص)]] ساخته شده و محلی [[تبرک|متبرک]] شناخته می‌شوند مانند [[مسجد جن|مسجد الجن]]، [[مسجد الاجابه]] و [[مسجد مختفی|مسجد مُختفی]] از دیگر مکان‌های مذهبی مکه است. همچنین مشاعر مقدسه شامل [[عرفات]]، [[منا]] و [[مشعر]] که برخی از [[مناسک حج]] در آنها انجام می‌شود، در اطراف شهر مکه قرار دارد.

به اعتقاد برخی، تاریخچه شهر مکه و کعبه به [[حضرت آدم(ع)]] بازمی‌گردد. بر اساس روایات، کعبه به دست [[حضرت ابراهیم(ع)]] بازسازی شد و شهر مکه دوباره شکل گرفت. مسلمانان معتقدند، حضرت محمد(ص) در [[غار حرا]] در اطراف شهر مکه به پیامبری مبعوث شد. او سه سال مخفیانه، و پس از آن آشکارا مردم را به اسلام دعوت کرد. او و مسلمانان در سال یازدهم بعثت، به یَثْرِب ([[مدینه]]) هجرت کردند و در سال هشتم هجری، مکه را گرفتند.  

شهر مکه در کشور [[عربستان]]، در منطقه [[حجاز]] و در در فاصله هشتاد کیلومتری شرق دریای سرخ قرار دارد.

مکه مرکزی عبادی و تجاری شمرده می‌شد، به همین دلیل به آن [[ام القری|اُمُّ القُریٰ]] می‌گفتند. این شهر در قرآن [[بکه|بَکَّة]] نیز نامیده شده<ref>آل عمران: ۹۶.</ref> و [[بلد الامین]] و [[بلد الحرام]]، دیگر نام‌های این شهر است.

مکه را به دلیل وجود [[کعبه]] و [[مسجد الحرام|مسجدالحرام]] در این شهر، مرکز مهم عبادی شمرده‌اند. شهر مکه در قرآن در کنار [[کوه طور]] قرار گرفته<ref>التین:۱-۳.</ref> و بر اساس آیه ۱۲۶ [[سوره بقره]]، دعای [[حضرت ابراهیم(ع)|حضرت ابراهیم]] درباره این شهر مستجاب شد و [[حرم مکی|حرم امن خدا]] قرار گرفت.

 

در روایات منابع شیعه، مکه محبوب‌ترین زمین نزد خدا دانسته شده <ref>من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۲۴۳.</ref> و برای ماندن در این شهر، ثواب‌های پرشمار شمرده شده است.<ref>من لایحضره الفقیه، ج۲ ص۲۲۸.</ref> همه [[مناسک حج]] در این شهر انجام می‌شود.

برخی تاریخ پیدایش مکه و [[کعبه]] را با تاریخ قدمت انسان در زمین برابر دانسته‌اند؛ زیرا بر پایه برخی روایات، کعبه به دست [[حضرت آدم(ع)|حضرت آدم]] ساخته شد. کعبه پس از مدتی ویران شد؛‌ تا اینکه به دست [[حضرت ابراهیم(ع)|حضرت ابراهیم]] بازسازی شد.

این مناطق، محل زندگی [[جرهم|قبیله جُرْهُم]] بود. بعد از جرهم [[خزاعه|قبیله خزاعه]] بر مکه تسلط یافت و بعدها به تدریج [[قریش]] به رهبری [[قصی بن کلاب]] بر مکه تسط یافت. او اداره امور مکه را به چند عنوان تقسیم کرد و هر یک را به یکی از خانواده های قریش سپرد. پس از قصی، فرزندان وی، عبدمناف و عبدالدار و بعد از آن نیز هاشم فرزند عبد مناف در مکه نفوذ یافتند. در زمان هاشم مکه به مرکز تجاری مهمی تبدیل شد و قریش به تجارت در بلاد دور دست پرداختند. پس از هاشم، فرزند وی [[عبدالمطلب]] (پدربزرگ [[حضرت محمد(ص)]]) در مکه نفوذ پیدا کرد.  

[[قرآن]] و [[اسلام|شریعت اسلام]] در مکه بر [[حضرت محمد(ص)|محمد]]، پسر [[عبدالله بن عبدالمطلب|عبدالله]] و نوه [[عبدالمطلب]]، نازل شد. محمد(ص) تا سه سال به صورت غیر علنی به اسلام دعوت کرد. پس از دعوت آشکار او به اسلام، مردم مکه به مبارزه با پیامبر(ص) و اسلام پرداختند.  

یکی از راه‌های مبارزه آنها، آزار دادن مسلمانان بود. گروهی از مسلمانان در سال پنجم بعثت، برای رهایی از آزار آنها به [[حبشه]] سفر کردند. از سال یازدهم بعثت، مردم [[مدینه|یثرب]]، یکی دیگر از شهرهای [[حجاز]] در فاصله بیش از ۴۰۰ کیلومتری مکه، به اسلام گرایش یافتند و در سال سیزدهم بعثت، پیامبر(ص) و دیگر مسلمانان مکه به این شهر مهاجرت کردند.  

پیامبر(ص) با وجود اهمیت مکه، این شهر را پایتخت حکومت خود قرار نداد؛ بلکه مدینه را به دلیل قولی که به انصار (مردم مدینه) داده بود به عنوان پایتخت تعیین کرد.

در سال دوم هجرت، قبله مسلمانان از بیت‌المقدس به کعبه تغییر یافت و اینگونه، شهر مکه اهمیتی بیشتر پیدا کرد. در دوره پیامبر مدتی [[معاذ بن جبل]] و زمانی حارث بن نَوْفَل بن حارث بن عبدالمطلب و زمانی عَتّاب بن اُسید بر مکه حکومت کردند.

در دوره [[بنی‌امیه|امویان]] امرای تعیین شده برای مکه بیشتر از خاندان بنی امیه بودند.  

در زمان [[یزید بن ابی‌سفیان]]، [[عبدالله بن زبیر]] در سال ۶۲ق بر مکه حکومت یافت و تا سال ۷۳ق بر این شهر غلبه داشت. او این شهر را مرکز خلافت خود قرار داد که بر سراسر [[حجاز]] و [[عراق]] گسترش یافت.<br />در زمان [[عبدالملک بن مروان]]، او سپاهیانی برای شکست عبدالله بن زبیر به مکه فرستاد. فرماندهی این سپاه را [[حجاج بن یوسف|حجاج بن یوسف ثقفی]] بر عهده داشت که در سال ۷۳ بر مکه چیره شد و تا سال ۷۵ از سوی خلیفه اموی والی مکه بود.

در عصر [[بنی‌عباس|عباسیان]]، امیر مکه که از نظر مذهبی اهمیت زیادی داشت، از خویشاوندان خلیفه انتخاب می‌شد. برخی از وقایع شهر مکه در عصر عباسی عبارتند از:

*قیام [[شهید فخ]]: در سال 169ق حسین بن علی معروف به شهید فخ در مکه علیه عباسیان قیام کرد. قیام او به سرعت سرکوب شد و در مکانی که امروزه به [[منطقه الشهداء (مکه)|منطقه الشهداء]] مشهور است مدفون شد.

*قیام [[افطس]]:حسین بن حسن افطس در سال 199ق از سوی سری بن منصور شیبانی که به نام [[علویان]] در عراق قیام کرده بود به مکه آمد و کوشید برای محمد بن جعفر الصادق معروف به [[دیباج]] از مردم بیعت بگیرد. [[مأمون]] در سال ۲۰۰ق سپاهی به مکه فرستاد و دیباج را به تسلیم واداشت.

*حمله [[ابوطاهر قرمطی|قرامطه]]: سال ۳۱۷ق قرامطه به رهبری ابوطاهر قرمطی به مکه یورش آوردند و مکه را اشغال کردند و [[حجر الاسود|حجرالاسود]] را به سرزمین خودشان «هجر» در سواحل جنوب شرق [[خلیج فارس]] بردند.

از سال ۳۵۸ تا تسلط [[آل سعود]] بر مکه (۱۳۴۳ق)، اشراف حسنی که از نسل [[امام حسن(ع)]] بودند، بر مکه حکومت کردند. اشراف حسنی، بیشتر به صورت نیمه‌مستقل و زیر نفوذ دیگر حکومت‌ها مانند [[فاطمیان]]، [[ایوبیان]]، [[بنی‌عباس|عباسیان]] و ممالیک به حکمرانی می‌پرداختند. حکومت‌ها به آبادانی مکه و خدمت به حاجیان پرداخته و گاه وجوه نقد برای شریف حاکم می‌فرستادند و در مقابل اشراف حسنی در [[ایام الحج|موسم حج]] به نام آنها خطبه می‌خواندند. اشراف حسنی گاه که قدرت می‌گرفتند، قلمرو خود را گسترش داده و [[مدینه]] را از [[اشراف حسینی]] می‌گرفتند و گاه بر [[حجاز]] تسلط می‌یافتند.

تا قبل از برآمدن دولت ایوبی در [[مصر]]، فاطمیان در مکه نفوذ داشتند و از نتایج آن نفوذ مذهب [[شیعه|تشیع]] (اسماعیلی، زیدی و امامی) در این شهر بود. برای نمونه اذان شیعی در این شهر اقامه می‌شد و «حی علی خیر العمل» در اذان مسجدالحرام گفته می‌شد. از سال ۵۶۹ق. خطبه به نام صلاح الدین ایوبی خوانده شد و مذهب اهل سنت در حرمین مورد حمایت بیشتری قرار گرفت.

حکومت اشراف حسنی با «جعفر بن محمد» از نوادگان حسن مثنی با حمایت فاطمیان آغاز شد و در دروه «شریف حسین»، به دست [[آل سعود]] فروپاشید. اشراف حسنی، خدماتی مانند برقراری امنیت مکه، آبادانی آن و خدمت به حاجیان داشته‌اند؛ گرچه برخی از آنها به خونریزی پرداخته‌ و گاه عرصه را بر حاجیان [[ايران|ایرانی]] تنگ می‌کردند.

{{اصلی|کعبه}}کعبه سازه‌ای مکعبی شکل، معروف به «[[بیت‌الله]]؛ خانه خدا»،‌ که مسلمانان آن را [[قبله]] خود دانسته و  [[طواف]]، یکی از اعمال حج و عمره را دور این سازه انجام می‌دهند. کعبه بر اساس برخی روایات، به دست [[حضرت آدم(ع)]] ساخته شد و بعدها که در گذر زمان از میان رفته بود، به وسیله [[حضرت ابراهیم(ع)]] بازسازی شد.

افزون بر مسجد‌هایی که در زمان پیامبر اسلام ساخته شد، هر جا از جمله خانه‌هایی که رسول خدا در آنها نماز گزارده بود محلی متبرک شناخته شد و بسیاری از آن‌ها تبدیل به مسجد شد. از جمله، مساجد مکه که به این ترتیب شکل گرفت، که برخی از آنها چنین‌اند:

* [[مسجد شجره]]: گفته شده رسول خدا(ص) در این مکان نماز خوانده است. بر اساس روایتی، یکی از معجزات پیامبر(ص) در این محل رخ داده است.

* [[مسجد ردم الاعلى|مسجد رَدمُ الاعلی]] یا [[مسجد الرایه]]:گفته شده پیامبر(ص) هنگام فتح مکه دستور داد پرچم اسلام در این مکان نصب شود.

* [[مسجد الغنم|مسجد الغَنَم]]: این مسجد نزدیک سوق الغنم واقع شده و محلی است که پس از فتح مکه مسلمانان‌شده‌های شهر مکه با پیامبر(ص) بیعت کردند.

*‌ [[شعب ابی‌طالب|شِعْب ابی‌طالب]]: دره‌ای در کنار مسجدالحرام، که در سال هفتم بعثت، پيامبر(ص)، [[بنى‌هاشم]] و بنى عبدالمطّلب، در آن از سوى کافران محاصره اقتصادى شدند.

* [[مولد النبی(ص)|مولدُ النَّبی(ص)]]: خانه عبدالله بن عبدالمطلب که در محله شعب ابی‌طالب قرار داشت و پیامبر(ص) در آن متولد شد.

* [[غار حرا]]: غاری در [[کوه نور]]، در شمال شرق مکه، که قرآن برای نخستین بار در آن، بر پیامبر(ص) نازل شد.

== جستارهای وابسته ==

* [[امرای مکه]]

  | منبع = آثار اسلامی مکه و مدینه،

* '''من لا يحضره الفقيه'''، ابن بابويه الصدوق، تحقيق السيد حسن خرسان، بيروت، دار الأضواء، ۱۴۰۵ق.