ممالیک: تفاوت میان نسخهها
| (۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۲۴: | خط ۲۴: | ||
== واژهشناسی == | == واژهشناسی == | ||
ممالیک جمعِ «مملوک» به معنای «غلام»، بیشتر در مورد غلامان سفیدپوست به کار میرود. ممالیک به سلاطینی گفته می شود که در طول سه قرن | ممالیک جمعِ «مملوک» به معنای «غلام»، بیشتر در مورد غلامان سفیدپوست به کار میرود. ممالیک به سلاطینی گفته می شود که در طول سه قرن بر [[مصر]] و [[شام]] حکومت می کردند.<ref>دولت ممالیک، ص17.</ref> ممالیک اصالتاً از غلامان اقوام ترک یا چـَرکَس بودند. ایشان در ابتدا بهعنوان سپاه مزدور [[ایوبیان|سلسله ایوبی]] (1174-1254م.) خدمت میکردند که بهتدریج به مراتب بالای نظامی و سیاسی رسیدند.<ref>تاریخ تطبیقی ایران با کشورهای جهان، ص201.</ref> | ||
== تاریخچه حکومت ممالیک == | == تاریخچه حکومت ممالیک == | ||
{{بیشتر|فهرست سلاطین مملوکی}} | |||
حکومت ممالیک در سال ۶۴۸قمری/۱۲۵۰میلادی با سقوط [[ایوبیان]] و قدرتگیری عزالدین ایبک بر [[مصر]] و [[شام]] آغاز شد پس از حدود 275 سال، سلطان سلیم اول عثمانی، در سال ۹۲۳قمری/۱۵۱۷میلادی مصر را فتح کرد و به حکومت ممالیک پایان داد.<ref>دولت ممالیک، ص17 و 18؛ شرق نزدیک در تاریخ، ص237.</ref> | حکومت ممالیک در سال ۶۴۸قمری/۱۲۵۰میلادی با سقوط [[ایوبیان]] و قدرتگیری عزالدین ایبک بر [[مصر]] و [[شام]] آغاز شد پس از حدود 275 سال، سلطان سلیم اول عثمانی، در سال ۹۲۳قمری/۱۵۱۷میلادی مصر را فتح کرد و به حکومت ممالیک پایان داد.<ref>دولت ممالیک، ص17 و 18؛ شرق نزدیک در تاریخ، ص237.</ref> | ||
[[پرونده: | [[پرونده:ممالیک1.jpg|بندانگشتی|نقشه سلطنت ممالیک (سبز)]] | ||
در دوران حکومت ممالیک، دو سلسله از ایشان فرمانروایی کردند: | در دوران حکومت ممالیک، دو سلسله از ایشان فرمانروایی کردند: | ||
* سلاطین مملوکی | * سلاطین مملوکی بَحری (دولة الأتراک / دولة الترک) از سال 648 تا 793 قمری / ۱۲۵۰ تا ۱۳۸۲ میلادی | ||
* سلاطین مملوکی بُرجی (دولت چَرکَسی) از سال 793 تا 923 قمری | * سلاطین مملوکی بُرجی (دولت چَرکَسی) از سال 793 تا 923 قمری | ||
ممالیک بحری اصالتاً از قبایل دشتهای جنوبی روسیه بودند، ولی ممالیک برجی از اقوام بومی و کهن ناحیه قفقاز (سرزمین قبچاق و اطراف رود ولگا) به شمار می رفتند.<ref>تاریخ تطبیقی ایران با کشورهای جهان، ص201.</ref> | ممالیک بحری اصالتاً از قبایل دشتهای جنوبی روسیه بودند، ولی ممالیک برجی از اقوام بومی و کهن ناحیه قفقاز (سرزمین قبچاق و اطراف رود ولگا) به شمار می رفتند.<ref>تاریخ تطبیقی ایران با کشورهای جهان، ص201.</ref> | ||
برخی از سلاطین این سلسله مانند [[بیبرس]]، [[قلاوون]]، ملک الناصر، از سایر حاکمان این سلسله از شهرت بیشتری برخوردارند. از مهمترین وقایع دوران این سلسله، پیروزی آنان بر مغولان بود که پیشروی آنان در غرب جهان اسلام را متوقف کرد.<ref>تاريخ فرهنگ و تمدن اسلام، ص202.</ref> | برخی از سلاطین این سلسله مانند [[بیبرس]]، [[قلاوون]]، [[قایتبای]]، ملک الناصر، از سایر حاکمان این سلسله از شهرت بیشتری برخوردارند. از مهمترین وقایع دوران این سلسله، پیروزی آنان بر مغولان بود که پیشروی آنان در غرب جهان اسلام را متوقف کرد.<ref>تاريخ فرهنگ و تمدن اسلام، ص202.</ref> | ||
== اقدامات عمرانی در مدینه == | == اقدامات عمرانی در مدینه == | ||
حکومت مملوکیان بر شرایط سیاسی و اجتماعی [[مکه]] و [[مدینه]] تاثیر گذار بود و بر حجاز سلطه سیاسی داشت.<ref>اوضاع فرهنگی و اجتماعی حرمین شریفین در دوره ممالیک، ص 38-67.</ref> این حکومت اقدامات عمرانی مهمی در مکه، مدینه و اماکن مذهبی این دو شهر انجام دادند. | حکومت مملوکیان بر شرایط سیاسی و اجتماعی [[مکه]] و [[مدینه]] تاثیر گذار بود و بر حجاز سلطه سیاسی داشت.<ref>اوضاع فرهنگی و اجتماعی حرمین شریفین در دوره ممالیک، ص 38-67.</ref> این حکومت اقدامات عمرانی مهمی در مکه، مدینه و اماکن مذهبی این دو شهر انجام دادند. | ||
| خط ۴۶: | خط ۴۸: | ||
==== دوره ممالیک برجی ==== | ==== دوره ممالیک برجی ==== | ||
{{اصلی|بازسازی مسجدالنبی (ممالیک برجی)}}در دوران ممالیک برجی (۷۹۲–۹۲۳ق.)، [[محراب حنفی]] در زمان اشرف اینال ساخته شد، و در دوره سلاطینی چون برقوق، مؤید و برسبای نیز تعمیر سقفها، مرمت رواقها، تزئین دیوارها و ارسال [[منبر پیامبر|منبرهای جدید]] انجام گرفت.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=126 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 126]؛ [https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=81 المدینه المنوره، ص 81]</ref> مهمترین [[بازسازی مسجدالنبی (قایتبای)|بازسازی این دوره در زمان | {{اصلی|بازسازی مسجدالنبی (ممالیک برجی)}}در دوران ممالیک برجی (۷۹۲–۹۲۳ق.)، [[محراب حنفی]] در زمان اشرف اینال ساخته شد، و در دوره سلاطینی چون برقوق، مؤید و برسبای نیز تعمیر سقفها، مرمت رواقها، تزئین دیوارها و ارسال [[منبر پیامبر|منبرهای جدید]] انجام گرفت.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=126 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 126]؛ [https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=81 المدینه المنوره، ص 81]</ref> مهمترین [[بازسازی مسجدالنبی (قایتبای)|بازسازی این دوره در زمان قایتُبای]] انجام گرفت، چراکه در این زمان [[آتشسوزی دوم در مسجدالنبی|آتشسوزی]] گستردهای در [[مسجد النبی|مسجدالنبی]] رخ داد و مسجد از نو بازسازی شد.<ref name=":0">[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=84 المدینه المنوره، ص 84]</ref> در زمان [[قایتبای]] گنبد بزرگ کنونی بر فراز [[روضةالنبی|روضه شریفه]] ساخته شد.<ref name=":1">[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B2.pdf&page=421 وفاءالوفا، ج2، ص 421]</ref> | ||
=== خدمات دیگر === | === خدمات دیگر === | ||
| خط ۶۴: | خط ۶۶: | ||
=== اقدامات عمرانی === | === اقدامات عمرانی === | ||
* نخستین [[پرده کعبه|جامه کعبه]]: ملک ظاهر بیبرس نخستین پادشاه مصری بود که بر کعبه جامه پوشاند و سنت ارسال جامه با محمل از مصر را پایهگذاری کرد.(سال ۶۶۱ق.)<ref>میقات حج، ج27 ص56؛ ج39 ص127.</ref> | * نخستین [[پرده کعبه|جامه کعبه]]: [[بیبرس بندقداری|ملک ظاهر بیبرس]] نخستین پادشاه مصری بود که بر کعبه [[پرده کعبه|جامه]] پوشاند و سنت ارسال جامه با [[محمل]] از [[مصر]] را پایهگذاری کرد.(سال ۶۶۱ق.)<ref>میقات حج، ج27 ص56؛ ج39 ص127.</ref> | ||
* تعمیر سنگهای [[حجر اسماعیل]] توسط ملک ناصر محمد بن قلاوون (سال ۷۲۰ق.) | * تعمیر سنگهای [[حجر اسماعیل]] توسط [[ملک ناصر محمد بن قلاوون]] (سال ۷۲۰ق.) | ||
* ساخت ستونهایی در اطراف مطاف و بنا شدن وضوخانهای در برابر [[باب علی در مسجدالحرام|باب علی]](سال ۷۳۶ق.) | * ساخت ستونهایی در اطراف [[مطاف]] و بنا شدن وضوخانهای در برابر [[باب علی در مسجدالحرام|باب علی]](سال ۷۳۶ق.) | ||
* وقف روستای بیسوس برای پرده کعبه توسط صالح اسماعیل ناصر(سال ۷۴۳ق.) | * وقف روستای بیسوس [[برای پرده کعبه]] توسط صالح اسماعیل ناصر(سال ۷۴۳ق.) | ||
* تعمیر [[مسجدالحرام]] توسط امیر فارسالدین (سال ۷۴۹ق.)<ref>تاریخ مکه (سباعی)، ص397 و 398.</ref> | * تعمیر [[مسجدالحرام]] توسط امیر فارسالدین (سال ۷۴۹ق.)<ref>تاریخ مکه (سباعی)، ص397 و 398.</ref> | ||
* اصلاح پلههای [[صفا و مروه]] توسط برقوق مملوک(سال ۸۰۱ق.) | * اصلاح پلههای [[صفا و مروه]] توسط برقوق مملوک(سال ۸۰۱ق.) | ||
* بازسازی مسجدالحرام پس از آتشسوزی در سال ۸۰۲قمری توسط امیرالحاج مصری<ref>تاریخ مکه (سباعی)، ص399.</ref> | * بازسازی مسجدالحرام پس از آتشسوزی در سال ۸۰۲قمری توسط امیرالحاج مصری<ref>تاریخ مکه (سباعی)، ص399.</ref> | ||
* ساخت بنایی در محل [[مولد النبی(ص)|مولدالنبی]] توسط ملک ناصر فرج بن برقوق(قرن نهم)<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص184.</ref> | * ساخت بنایی در محل [[مولد النبی(ص)|مولدالنبی]] توسط ملک ناصر فرج بن برقوق(قرن نهم)<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص184.</ref> | ||
* ساخت انبار غله و چندین آبانبار برای | * ساخت انبار غله و چندین آبانبار برای حاجیان در مسجدالحرام توسط الغوری(سال ۸۱۷ق.)<ref>تاریخ مکه، ص403.</ref> | ||
* تعویض پرده کعبه با نام سلطان چرکسی مصر(سال ۸۱۹ق.)<ref>تاریخ مکه (سباعی)، ص402.</ref> | * تعویض پرده کعبه با نام سلطان چرکسی مصر(سال ۸۱۹ق.)<ref>تاریخ مکه (سباعی)، ص402.</ref> | ||
* بازسازی گسترده اماکن حرم مکی به دست برسبای(سال ۸۲۵ق.)<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص96.</ref> | * بازسازی گسترده اماکن حرم مکی به دست [[برسبای]](سال ۸۲۵ق.)<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص96.</ref> | ||
* اقدامات عمرانی در [[عرفات]]، [[منا]] و [[مزدلفه]] و برداشتن موانع طبیعی مسیرها(سال ۸۴۲ق.)<ref>تاریخ مکه (سباعی)، ص398.</ref> | * اقدامات عمرانی در [[عرفات]]، [[منا]] و [[مزدلفه]] و برداشتن موانع طبیعی مسیرها(سال ۸۴۲ق.)<ref>تاریخ مکه (سباعی)، ص398.</ref> | ||
* ملک ناصر مملوکی پردهای برای کعبه فرستاد.(سال ۸۶۵ق.)<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص109.</ref> | * ملک ناصر مملوکی پردهای برای کعبه فرستاد.(سال ۸۶۵ق.)<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص109.</ref> | ||
* ارسال منبرهای چوبی از مصر به مسجدالحرام(سالهای ۸۶۶ و ۸۷۷ق.) | * ارسال منبرهای چوبی از مصر به مسجدالحرام(سالهای ۸۶۶ و ۸۷۷ق.) | ||
* بازسازی حجر اسماعیل با سنگ مرمر و ساخت و قبهای بر [[مقام ابراهیم(ع)|مقام ابراهیم]](سال ۸۸۱ق.)<ref>تاریخ مکه (سباعی)، ص402.</ref> | * بازسازی [[حجر اسماعیل]] با سنگ مرمر و ساخت و قبهای بر [[مقام ابراهیم(ع)|مقام ابراهیم]](سال ۸۸۱ق.)<ref>تاریخ مکه (سباعی)، ص402.</ref> | ||
=== تامین امنیت زائران === | === تامین امنیت زائران === | ||
| خط ۸۵: | خط ۸۷: | ||
=== کلیدهای طلایی کعبه === | === کلیدهای طلایی کعبه === | ||
در دوره ممالیک، ساخت کلیدهای طلاکاریشده برای درِ [[کعبه]] با آیات قرآن و اسماء الهی مرسوم بود. گاه نام سازنده و [[عباسیان|خلیفه عباسی]] دستوردهنده نیز بر آن ثبت میشد. این کلیدها با تشریفات خاص از [[قاهره]] به [[مکه]] ارسال میگردید.<ref>میقات حج، ج39 ص127؛ ج40 ص95؛ ج41 ص101.</ref> | در دوره ممالیک، ساخت [[کلیدهای کعبه|کلیدهای]] طلاکاریشده برای درِ [[کعبه]] با آیات قرآن و اسماء الهی مرسوم بود. گاه نام سازنده و [[عباسیان|خلیفه عباسی]] دستوردهنده نیز بر آن ثبت میشد. این کلیدها با تشریفات خاص از [[قاهره]] به [[مکه]] ارسال میگردید.<ref>میقات حج، ج39 ص127؛ ج40 ص95؛ ج41 ص101.</ref> | ||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||
| خط ۱۲۰: | خط ۱۲۲: | ||
[[رده:حکومتها]] | [[رده:حکومتها]] | ||
[[رده:حکومتهای اسلامی]] | [[رده:حکومتهای اسلامی]] | ||
[[رده:مقالههای آماده ترجمه]] | |||
[[رده:مقالههای تکمیلشده]] | |||