|
|
| (۵۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد) |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| {{در دست ویرایش|ماه=[[شهریور]]|روز=[[۲۱]]|سال=[[۱۳۹۶]]|کاربر=Jalalyaghmoori }} | | {{آیات حج و حرمین}} |
| | | '''آیه حج''' نود و هفتمین آیه سوره [[سوره آل‌عمران|آل‌عمران]] است که بر اساس آن، [[حج]] بر تمام کسانی که [[استطاعت|مستطیع]] هستند [[واجب]] است. برخی آیات دیگر (مانند [[آیه ۱۹۶ سوره بقره]] و [[آیه ۲۷ سوره حج]]) نیز [[فهرست آیات حج|آیات حج]] نامیده شده‌اند. مفسران و فقها از این آیه برداشت‌هایی کرده‌اند؛ برای نمونه: بر اساس این آیه حج بر همه (به نظر برخی فقها حتی بر کافران) واجب است. همچنین وقتی کسی استطاعت پیدا می‌کند باید در اولین فرصت حج بگذارد و اینکه حج از حقوق الهی است و تنها باید برای رضای خدا صورت گیرد. |
| '''آیه حج'''؛ نود و هفتمین [[آیه]] [[سوره]] [[سوره آل‌عمران|آل‌عمران]] و دربردارنده تشریع [[وجوب]] [[حج]] است. | | == آیه‌های حج == |
| | | آیات مربوط به حج و ارکان و [[احکام]] آن بسیارند و در سوره‌های قرآن پراکنده‌اند؛ اما آیه معروف به «آیه حجّ» که بسیاری از [[مفسر|مفسران]] و دانش‌پژوهان از آن با همین تعبیر یاد کرده‌اند<ref>احکام القرآن، ج۳، ص۱۷؛ تفسیر ابن کثیر، ج۲، ص۷۰؛ الدر المنثور، ج۲، ص۵۲.</ref> آیه ۹۷ سوره آل عمران است. برخی از مفسران و فقها از [[آیه ۱۹۶ سوره بقره]]<ref>التفسیر الکبیر، ج۵، ص۱۵۳.</ref> و [[آیه ۲۷ سوره حج|آیه ۲۷ سوره حجّ]]<ref>ریاض المسائل، ج۶، ص۳۱.</ref> به آیه حجّ تعبیر کرده‌اند. |
| == مضمون آیه == | |
| بر اساس این آیه، خداوند حج را بر کسانی واجب کرده که [[استطاعت]] آن را داشته باشند و هر کس از آن روی گرداند و ناسپاسی کند، خداوند از جهانیان بی‌نیاز است:
| |
|
| |
|
| | == متن آیه == |
| {{گفت و گو | | {{گفت و گو |
| |عرض=85 | | |عرض=85 |
| خط ۱۳: |
خط ۱۲: |
| |تورفتگی=0 | | |تورفتگی=0 |
| |تراز=وسط | | |تراز=وسط |
| |عنوان={{عربی|اندازه=92%| فِيهِ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ مَّقَامُ إِبْرَاهِيمَ ۖ وَمَن دَخَلَهُ كَانَ آمِنًا ۗ وَلِلَّـهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا ۚ وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ اللَّـهَ غَنِيٌّ عَنِ الْعَالَمِينَ. <ref>آل عمران/۳، ۹۷</ref>}} | | |عنوان={{عربی|اندازه=92%| فِيهِ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ مَّقَامُ إِبْرَاهِيمَ ۖ وَمَن دَخَلَهُ كَانَ آمِنًا ۗ وَلِلَّـهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا ۚ وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ اللَّـهَ غَنِيٌّ عَنِ الْعَالَمِينَ.<ref>سوره آل عمران، آیه ۹۷</ref> }} |
| | در آن، نشانه‌هايى روشن است [از جمله] مقام ابراهيم است؛ و هر كه در آن درآيد در امان است؛ و براى خدا، حج آن خانه، بر عهده مردم است؛ [البته بر] كسى كه بتواند به سوى آن راه يابد. و هر كه كفر ورزد، يقيناً خداوند از جهانيان بى‌نياز است.<ref>ترجمه فولادوند</ref> | | | در آن، نشانه‌هايى روشن است [از جمله] مقام ابراهيم است؛ و هر كه در آن درآيد در امان است؛ و براى خدا، حج آن خانه، بر عهده مردم است؛ [البته بر] كسى كه بتواند به سوى آن راه يابد. و هر كه كفر ورزد، يقيناً خداوند از جهانيان بى‌نياز است.<ref>ترجمه فولادوند</ref> |
| }} | | }} |
|
| |
|
| آیات مربوط به حج و ارکان و [[احکام]] آن بسیارند و در سوره‌های قرآن پراکنده‌اند؛ اما آیه معروف به «آیه حجّ» که بسیاری از [[مفسر|مفسران]] و دانش‌پژوهان از آن با همین تعبیر یاد کرده‌اند<ref>احکام القرآن، ج۳، ص۱۷؛ تفسیر ابن کثیر، ج۲، ص۷۰؛ الدر المنثور، ج۲، ص۵۲.</ref> آیه ۹۷ آل عمران/۳ است. افزون بر این، برخی از مفسران و [[فقیه|فقها]] از آیه ۱۹۶ [[سوره بقره|بقره]]/۲<ref>التفسیر الکبیر، ج۵، ص۱۵۳.</ref> و آیه ۲۷ حجّ/۲۲<ref>ریاض المسائل، ج۶، ص۳۱.</ref> به آیه حجّ تعبیر کرده‌اند.
| |
|
| |
| بر پایه برخی نقل‌ها، آخرین آیه‌ای که در [[مدینه النبی|مدینه]] پیش از حرکت [[پیامبر(ص)]] به سوی [[مکه]] برای انجام مناسک حج نازل شد، همین آیه حجّ بود.<ref>احکام القرآن، ج۳، ص۱۷-۱۸.</ref> بر اساس نقلی دیگر، این آیه همراه دیگر آیات سوره آل عمران در [[سال سوم هجرت]] در مدینه نازل شد و پیامبر(ص) تا [[سال دهم هجرت]] به گزاردن حج توفیق نیافت.<ref>تفسیر قرطبی، ج۴، ص۱۴۴.</ref>
| |
|
| |
| == معارف آیه ==
| |
| === تشریع وجوب حج===
| |
| مفسران درباره زمان تشریع وجوب حج بر یک نظر نیستند. برخی بر این باورند که [[وجوب]] حج در زمان [[ابراهیم(ع)]] تشریع شد؛ چنان‌که در [[آیه]] ۲۷ [[سوره حجّ|حجّ/۲۲]] آمده است. ابراهیم(ع) مردم را به حج فراخواند و این وجوب تا روزگار [[بعثت]] [[محمد بن عبدالله(ص)|پیامبر گرامی(ص)]] ادامه یافت<ref>احکام القرآن، ج۵، ص۶۴.</ref> و آیه {'''وَلِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ البَیتِ'''} همان وجوب را امضا کرد.<ref>المیزان، ج۴، ص۳۵۵.</ref> گروهی دیگر با این باور که سوره حج [[سوره‌های مکی قرآن|مکی]] است، دلالت آیه {'''وَأَذِّن فِی النَّاسِ بِالحَجِّ'''} (حجّ/۲۲، ۲۷) بر وجوب حج را مربوط به پیش از [[هجرت پیامبر(ص) از مکه به مدینه|هجرت]] دانسته‌اند.<ref>تفسیر قرطبی، ج۴، ص۱۴۴.</ref> برخی دیگر به دلیل نزول سوره آل عمران و آیه {'''وَلِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ البَیتِ'''} در [[سال سوم هجرت]]<ref>تفسیر قرطبی، ج۴، ص۱۴۴؛ المنیر، ج۴، ص۱۶.</ref>، تشریع وجوب حج را مربوط به همان سال دانسته‌اند. گروهی نیز نزول آیه ۱۹۶ [[سوره بقره|بقره/۲]] در [[سال ششم هجرت]]<ref>التفسیر الکبیر، ج۵، ص۱۵۳؛ کنز العرفان، ج۱، ص۲۶۶، ۲۷۴.</ref> یا نزول آیه ۹۶ [[سوره آل‌عمران|آل عمران/۳]] را سبب وجوب حج دانسته‌اند<ref>مسالک الافهام، ج۲، ص۱۱۹.</ref>؛ اما بسیاری از مفسران وجوب حج را مربوط به [[سال دهم هجری|سال دهم]]<ref>احکام القرآن، ج۵، ص۶۴؛ التبیان، ج۷، ص۳۰۹؛ کنز العرفان، ج۱، ص۲۶۸.</ref> با نزول آیه ۹۷ آل عمران یا آیه ۲۷ حج دانسته‌اند. روایت‌هایی از [[معصومان(ع)]]: نیز مؤید همین سخن است.<ref>الکافی، ج۴، ص۲۴۵.</ref> برخی وجود لام در (لِلَّهِ} و کلمه {عَلَی} در آیه {وَلِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ البَیتِ} و نیز جمله خبریه و اسمیه بودن آن را موجب دلالت بر وجوب حج و تأکید بر آن دانسته‌اند.<ref>کنز العرفان، ج۱، ص۲۶۷.</ref>
| |
|
| |
| ===عمومیت خطاب===
| |
| برخی بر عمومیت خطاب در آیه حج ادعای [[اجماع]] کرده‌اند؛ یعنی همگان اعم از مرد، زن، [[مومن]] و [[کافر]] را در برمی‌گیرد؛ اما به جهت عدم توجه [[تکلیف]] به صغیر، شامل وی نمی‌شود.<ref>روض الجنان، ج۴، ص۴۴۷؛ تفسیر قرطبی، ج۴، ص۱۴۴؛ المنیر، ج۴، ص۱۸.</ref> بر اساس [[روایت|روایتی]]، پیامبر گرامی(ص) پیروان سایر [[دین|ادیان]] را نیز مخاطب آیه دانست و آنان را به انجام حج فرمان داد؛ ولی ایشان از به جای آوردن آن سر باززدند و بدین جهت آیه۹۷ آل عمران/۳: {'''وَمَن کفَرَ فَإِنَّ اللهَ غَنِی عَنِ العَالَمِینَ'''} نازل شد.<ref>جامع البیان، ج۴، ص۲۹؛ روض الجنان، ج۴، ص۴۵۰.</ref> [[فقیه|فقیهان]] [[شیعه]] و برخی از فقیهان [[اهل سنت]] بر این باورند که بر پایه این آیه، حج بر کافران، همانند مؤمنان واجب است و [[اسلام]] فقط [[شرط صحت]] آن دانسته شده است نه [[شرط وجوب]].<ref>منتهی المطلب، ج۲، ص۶۵۹.</ref> برخی دیگر بر این باورند که حج [[عبادت]] است و کافران به عبادات اسلامی مکلف نیستند.<ref>المجموع، ج۷، ص۱۸؛ کشاف القناع، ج۲، ص۴۳۹.</ref>
| |
|
| |
|
| ===وجوب مقید به استطاعت=== | | == نزول آیه و واجب شدن حج == |
| در آیه {'''وَلِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ البَیتِ مَنِ استَطَاعَ إِلَیهِ سَبِیلا'''} وجوب حج به استطاعت مشروط شده است.<ref>تفسیر قرطبی، ج۴، ص۱۴۵.</ref> مفسران و فقیهان درباره [[استطاعت]] که شرط وجوب حج است، اختلاف‌نظر دارند.<ref>مسالک الافهام، ج۲، ص۱۲۲.</ref> برخی استطاعت را توان تأمین هزینه سفر و مَرکَب (<small>وسیله نقلیه</small>) معنا کرده‌اند؛ چنان‌که روایتی از [[محمد بن عبدالله(ص)|رسول خدا(ص)]] مؤید همین مطلب است.<ref>جامع البیان، ج۲، ص۲۲؛ الدر المنثور، ج۲، ص۵۵.</ref> برخی دیگر استطاعت را به صحت بدن و توان راه‌رفتن تفسیر کرده‌اند.<ref>مجمع البیان، ج۴، ص۷۹۹؛ روض الجنان، ج۴، ص۴۴۸.</ref> بسیاری از فقیهان شیعه و نیز برخی از اهل سنت<ref>جامع البیان، ج۴، ص۲۶؛ کنز العرفان، ج۱، ص۲۶۴.</ref> مقصود از استطاعت را در آیه عام دانسته‌اند که شامل [[استطاعت مالی]]، [[استطاعت جانی|جانی]]، [[استطاعت طریقی|طریقی]] و [[استطاعت زمانی|زمانی]] می‌شود<ref>کنز العرفان، ج۱، ص۲۶۴؛ الدر المنثور، ج۲، ص۵۵-۵۶.</ref>؛ چنان‌که [[حضرت علی(ع)]] مقصود از «سبیل» در آیه را صحت بدن و هزینه و مَرکَب سفر دانسته است.<ref>جامع البیان، ج۴، ص۲۶.</ref> [[روایت|روایت‌های]] دیگر [[معصومان(ع)|معصومان]]: نیز مؤید همین معنا هستند.<ref>کنز العرفان، ج۱، ص۲۶۴.</ref> | | برخی مفسران گفته‌اند که حج با نزول همین آیه در سال نهم یا دهم هجرت (یا به قولی دیگر با نزول [[آیه ۲۷ سوره حج|آیه 27 سوره حج]]) واجب شد و پیامبر پس از نزول این آیه بود که در سال دهم حج گزارد.<ref>احكام القرآن، ج۵، ص۶۴؛ التبيان، ج۷، ص۳۰۹؛ كنز العرفان، ج۱، ص۲۶۸</ref> برخی دیگر برآنند که این آیه (همراه دیگر آیات [[سوره آل عمران]]) در سال سوم هجرت در [[مدینه]] نازل شد و [[حضرت محمد (ص)|پیامبر(ص)]] تا سال دهم هجرت به گزاردن حج توفیق نیافت.<ref>تفسیر قرطبی، ج۴، ص۱۴۴.</ref>برخی زمان وجوب حج را مربوط به نزول آیات دیگر از جمله: [[آیه ۲۷ سوره حج|آیه 27 سوره حج]]،<ref>تفسير قرطبي، ج۴، ص۱۴۴.</ref> آیه 196 سوره بقره<ref>التفسير الكبير، ج۵، ص۱۵۳؛ كنز العرفان، ج۱، ص۲۶۶، ۲۷۴. </ref> یا آیه 96 سوره آل عمران<ref>مسالك الافهام، ج۲، ص۱۱۹</ref> می‌دانند. |
|
| |
|
| ===وجوب حج و فوریت آن=== | | == مضامین آیه == |
| برخی از [[مفسر|مفسران]] [[اهل سنت]] نزول آیه حج در سال سوم هجرت و حج نگزاردن [[پیامبر(ص)|پیامبر]] تا سال دهم هجرت را دلیل عدم فوریت [[وجوب]] [[حج]] دانسته‌اند.<ref>تفسیر قرطبی، ج۴، ص۱۴۴؛ المجموع، ج۷، ص۱۰۲.</ref> [[فقیه|فقیهان]] [[شیعه]] و بسیاری از [[اهل سنت]] بر اساس آیه حج و آیه ۱۹۶ بقره/۲ بر فوریت انجام [[حج]] پس از حصول [[استطاعت]] و بقیه شروط وجوب حج استدلال کرده‌اند.<ref>الخلاف، ج۲، ص۲۵۷؛ المجموع، ج۷، ص۱۰۳؛ المنیر، ج۴، ص۱۶؛ کشف الغطاء، ج۲، ص۴۲۹.</ref> در این زمینه ادعای اتفاق‌نظر نیز شده است.<ref>جواهر الکلام، ج۱۷، ص۲۲۳.</ref>
| |
|
| |
|
| ===تکرار حج=== | | ==== واجب بودن حج حتی بر کافران ==== |
| بر اساس آیه حج و دیگر آیات مربوط به آن، بر هر انسانی یک بار حج واجب می‌شود<ref>شرائع الاسلام، ج۱، ص۱۶۳؛ ارشاد الاذهان، ج۱، ص۳۰۷.</ref>؛ زیرا امر به حج در آیات، بر ایجاد ماهیت حج دلالت دارد و ایجاد ماهیت با انجام یک بار محقق می‌گردد.<ref>تذکرة الفقهاء، ج۷، ص۱۵؛ جواهر الکلام، ج۱۷، ص۲۲۰.</ref> افزون بر اجماع بر این مطلب که برخی ادعا کرده‌اند<ref>جواهر الکلام، ج۱۷، ص۲۲۰.</ref>، پاسخ رسول خدا به سؤال‌کنندگان در این زمینه، مؤید همین مطلب است.<ref>تفسیر قرطبی، ج۴، ص۱۴۴؛ الدر المنثور، ج۴، ص۵۵.</ref> | | بر اساس این آیه، خداوند حج را بر کسانی که [[استطاعت]] داشته باشند واجب کرده است. گفته شده که خطاب آیه همگان اعم از مرد، زن، [[مومن]] و [[کافر]] را در برمی‌گیرد. برخی [[فقیه|فقیهان]] [[شیعه]] و برخی از فقیهان [[اهل سنت]] بر این باورند که بر پایه این آیه، حج بر کافران، همانند مؤمنان واجب است و [[اسلام]] فقط [[شرط صحت]] آن دانسته شده است نه [[شرط وجوب]].<ref>منتهی المطلب، ج۲، ص۶۵۹.</ref> |
|
| |
|
| ===خروج از دایره اسلام=== | | ==== استطاعت (شرط واجب شدن حج) ==== |
| مفسران مقصود از {'''مَن کَفَر'''} را در آیه حج کسی دانسته‌اند که منکر وجوب حج گردد<ref>جامع البیان، ج۴، ص۲۷؛ التبیان، ج۲، ص۵۳۸.</ref>؛ اما کسی که به وجوب آن معتقد باشد ولی حج را ترک کند، کافر قلمداد نمی‌شود.<ref>الکافی، ج۴، ص۲۶۶؛ التبیان، ج۲، ص۵۳۸؛ وسائل الشیعه، ج۱۱، ص۱۶.</ref> بر پایه سخن برخی از مفسران، مقصود از {'''وَ مَن کفَرَ'''} [[کفر]] به معنای خروج از دایره [[اسلام]] نیست، بلکه [[کفران نعمت|کُفران نعمت]] است؛ زیرا امتثال امر الهی، شکر نعمت و عدم اطاعت آن کفران نعمت است.<ref>مجمع البیان، ج۲، ص۷۹۹؛ روح المعانی، ج۱، ص۱۱۵.</ref> این حدیث پیامبر گرامی(ص) حمل بر سخت گرفتن بر ترک‌کنندگان حج شده که ذیل آیه حجّ فرمود: هر کس هزینه سفر و مرکب آن را داشته باشد و حج نگزارد، به دین [[یهودی|یهود]] یا [[نصرانی|نصارا]] از دنیا می‌رود.<ref>جامع البیان، ج۷، ص۱۱۳؛ تفسیر قرطبی، ج۴، ص۱۵۳؛ الدر المنثور، ج۲، ص۵۶.</ref>
| | در این آیه وجوب حج به استطاعت مشروط شده است.<ref>تفسیر قرطبی، ج۴، ص۱۴۵.</ref>[[فقیه|فقیهان]] [[شیعه]] و بسیاری از [[اهل سنت]] بر اساس آیه حج و آیه ۱۹۶ بقره بر فوریت انجام [[حج]] پس از حصول [[استطاعت]] و بقیه شروط وجوب حج استدلال کرده‌اند.<ref>الخلاف، ج۲، ص۲۵۷؛ المجموع، ج۷، ص۱۰۳؛ المنیر، ج۴، ص۱۶؛ کشف الغطاء، ج۲، ص۴۲۹.</ref> |
|
| |
|
| ===اخلاص در حج=== | | ==== معنی «من کفر» در آیه ==== |
| بر اساس آیه ۹۷ آل عمران/۳ حج از [[حق الله|حقوق الهی]] بر بندگان است: {'''وَلِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ البَیتِ'''} و بندگان خدا باید از روی [[اخلاص]]، حج را برای خداوند انجام دهند.
| | مفسران مقصود از {'''مَن کَفَر'''} را در آیه حج کسی دانسته‌اند که منکر وجوب حج گردد؛<ref>جامع البیان، ج۴، ص۲۷؛ التبیان، ج۲، ص۵۳۸.</ref> اما کسی که به وجوب آن معتقد باشد ولی حج را ترک کند، کافر قلمداد نمی‌شود.<ref>الکافی، ج۴، ص۲۶۶؛ التبیان، ج۲، ص۵۳۸؛ وسائل الشیعه، ج۱۱، ص۱۶.</ref> بر پایه سخن برخی از مفسران، مقصود از {'''وَ مَن کفَرَ'''} [[کفر]] به معنای خروج از دایره [[اسلام]] نیست، بلکه [[کفران نعمت|کُفران نعمت]] است؛ زیرا عمل به امر الهی، شکر نعمت و عدم اطاعت آن کفران نعمت است.<ref>مجمع البیان، ج۲، ص۷۹۹؛ روح المعانی، ج۱، ص۱۱۵.</ref> |
|
| |
|
| ==پیوند به بیرون== | | ==== حج از حقوق الهی ==== |
| * [http://hajj.ir/99/2944 آيه حج؛ حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت]
| | بر اساس آیه ۹۷ سوره آل عمران حج از حقوق الهی بر بندگان است. بر این اساس گفته شده که حج تنها باید برای رضای خدا انجام شود.<ref>حج در اندیشه اسلامی، ص 20</ref> |
| * [http://rasekhoon.net/article/show/161324/%D8%A2%D9%8A%D8%A7%D8%AA-%D8%AD%D8%AC-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D9%83%D8%B1%D9%8A%D9%85/ آیات حج در قرآن کریم؛ راسخون]
| |
| * [http://hajj.iec-md.org/ahkam/1.html منتخب احکام حج؛ مرکز تعلیمات اسلامی واشنگتن]
| |
|
| |
|
| == پانویس == | | == پانویس == |
| خط ۵۳: |
خط ۳۹: |
| == منابع == | | == منابع == |
| {{منابع}} | | {{منابع}} |
| *'''احکام القرآن''': الجصاص (م.۳۷۰ق.)، به کوشش قمحاوی، بیروت،دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق؛ | | {{دانشنامه |
| *'''ارشاد الاذهان''': العلامة الحلی (م ۷۲۶ق.)، به کوشش فارس الحسون، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۰ق؛
| | | آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/9528/%d8%a2%d9%8a%d9%87-%d8%ad%d8%ac |
| *'''التبیان''': الطوسی (م.۴۶۰ق.)، به کوشش العاملی، بیروت،دار احیاء التراث العربی؛ | | | عنوان = آیه حج |
| *'''تذکرة الفقهاء''': العلامة الحلی (م.۷۲۶ق.)، قم، آل البیت:، ۱۴۱۴ق؛
| | | نویسنده = لطف‌الله خراسانی |
| *'''تفسیر ابن کثیر (تفسیر القرآن العظیم)''': ابن کثیر (م.۷۷۴ق.)، به کوشش شمس الدین، بیروت،دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۹ق؛ | | }} |
| | *'''احکام القرآن''': الجصاص (م.۳۷۰ق.)، به کوشش قمحاوی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق؛ |
| | *'''التبیان''': الطوسی (م.۴۶۰ق.)، به کوشش العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی؛ |
| | *'''تفسیر ابن کثیر (تفسیر القرآن العظیم)''': ابن کثیر (م.۷۷۴ق.)، به کوشش شمس الدین، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۹ق؛ |
| *'''التفسیر الکبیر''': الفخر الرازی (م.۶۰۶ق.)، قم، دفتر تبلیغات، ۱۴۱۳ق؛ | | *'''التفسیر الکبیر''': الفخر الرازی (م.۶۰۶ق.)، قم، دفتر تبلیغات، ۱۴۱۳ق؛ |
| *'''تفسیر قرطبی (الجامع لأحکام القرآن)''': القرطبی (م.۶۷۱ق.)، بیروت،دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق؛ | | *'''تفسیر قرطبی (الجامع لأحکام القرآن)''': القرطبی (م.۶۷۱ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق؛ |
| *'''جامع البیان''': الطبری (م.۳۱۰ق.)، به کوشش صدقی جمیل، بیروت،دار الفکر، ۱۴۱۵ق؛ | | *'''جامع البیان''': الطبری (م.۳۱۰ق.)، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق؛ |
| *'''جواهر الکلام''': النجفی (م.۱۲۶۶ق.)، به کوشش قوچانی و دیگران، بیروت،دار احیاء التراث العربی؛ | | *'''حج در اندیشه اسلامی'''، سید علی قاضی عسکر، تهران، مشعر، 1400 |
| *'''الخلاف''': الطوسی (م.۴۶۰ق.)، به کوشش سید علی خراسانی و دیگران، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۸ق؛ | | *'''الخلاف''': الطوسی (م.۴۶۰ق.)، به کوشش سید علی خراسانی و دیگران، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۸ق؛ |
| *'''الدر المنثور''': السیوطی (م.۹۱۱ق.)، بیروت،دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۱ق؛ | | *'''الدر المنثور''': السیوطی (م.۹۱۱ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۱ق؛ |
| *'''روح المعانی''': الآلوسی (م.۱۲۷۰ق.)، به کوشش علی عبدالباری، بیروت، ۱۴۱۵ق؛ | | *'''روح المعانی''': الآلوسی (م.۱۲۷۰ق.)، به کوشش علی عبدالباری، بیروت، ۱۴۱۵ق؛ |
| *'''روض الجنان''': ابوالفتوح رازی (م.۵۵۴ق.)، به کوشش یاحقی و ناصح، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۵ش؛
| |
| *'''ریاض المسائل''': سید علی الطباطبائی (م.۱۲۳۱ق.)، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۱۲ق؛ | | *'''ریاض المسائل''': سید علی الطباطبائی (م.۱۲۳۱ق.)، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۱۲ق؛ |
| *'''شرائع الاسلام''': المحقق الحلی (م.۶۷۶ق.)، به کوشش سید صادق شیرازی، تهران، استقلال، ۱۴۰۹ق؛
| | *'''الکافی''': الکلینی (م.۳۲۹ق.)، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش؛ |
| *'''الکافی''': الکلینی (م.۳۲۹ق.)، به کوشش غفاری، تهران،دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش؛ | | *'''کشاف القناع''': منصور البهوتی (م.۱۰۵۱ق.)، به کوشش محمد حسن، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق؛ |
| *'''کشاف القناع''': منصور البهوتی (م.۱۰۵۱ق.)، به کوشش محمد حسن، بیروت،دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق؛ | |
| *'''کشف الغطاء''': کاشف الغطاء (م.۱۲۲۷ق.)، مهدوی، اصفهان؛ | | *'''کشف الغطاء''': کاشف الغطاء (م.۱۲۲۷ق.)، مهدوی، اصفهان؛ |
| *'''کنز العرفان فی فقه القرآن''': الفاضل المقداد (م.۸۲۶ق.)، به کوشش بهبودی، تهران، مرتضوی، ۱۳۷۳ش؛
| | *'''مجمع البیان''': الطبرسی (م.۵۴۸ق.)، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق؛ |
| *'''مجمع البیان''': الطبرسی (م.۵۴۸ق.)، بیروت،دار المعرفه، ۱۴۰۶ق؛ | |
| *'''المجموع شرح المهذب''': النووی (م.۶۷۶ق.)،دار الفکر؛ | | *'''المجموع شرح المهذب''': النووی (م.۶۷۶ق.)،دار الفکر؛ |
| *'''مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام''': الشهید الثانی (م.۹۶۵ق.)، قم، معارف اسلامی، ۱۴۱۶ق؛
| |
| *'''منتهی المطلب''': العلامة الحلی (م.۷۲۶ق.)، چاپ سنگی؛ | | *'''منتهی المطلب''': العلامة الحلی (م.۷۲۶ق.)، چاپ سنگی؛ |
| *'''المنیر''': وهبة الزحیلی، بیروت،دار الفکر المعاصر، ۱۴۱۱ق؛ | | *'''المنیر''': وهبة الزحیلی، بیروت، دارالفکر المعاصر، ۱۴۱۱ق؛ |
| *'''المیزان''': الطباطبایی (م.۱۴۰۲ق.)، بیروت، اعلمی، ۱۳۹۳ق؛
| |
| *'''وسائل الشیعه''': الحر العاملی (م.۱۱۰۴ق.)، قم، آل البیت:، ۱۴۱۲ق. | | *'''وسائل الشیعه''': الحر العاملی (م.۱۱۰۴ق.)، قم، آل البیت:، ۱۴۱۲ق. |
| {{پایان}} | | {{پایان}} |
|
| |
|
| {{آیات قرآنی مرتبط با حج}} | | {{آیات قرآنی مرتبط با حج}} |
| | |
| | <onlyinclude>{{تکمیل مقاله |
| | | شناسه = شد |
| | | جعبه اطلاعات = <!--شد، - --> |
| | | عنوان‌بندی = شد |
| | | ویرایش = شد |
| | | لینک‌دهی = شد |
| | | عکس = شد<!--شد، - --> |
| | | جعبه نقل قول = <!--شد، - --> |
| | | پیوند به بیرون = <!--شد، - --> |
| | | مطالعه بیشتر = <!--شد، - --> |
| | | پانویس و منابع = شد |
| | | ناوبری = شد |
| | | رده = شد |
| | | تغییر مسیر = شد |
| | }}<onlyinclude> |
| | |
| | [[رده:آیه های مشهور قرآن]] |
| | [[رده:آیه های مربوط به حج]] |
| | [[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]] |
| | [[ar:آیة الحج]] |
| | [[en:The verse of Hajj]] |
