حج ناتمام: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| (۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''حج ناتمام'''، [[حج]] یا عمره پایان نیافته است که در فقه [[ | {{اقسام حج عمودی}} | ||
'''حج ناتمام'''، [[حج]] یا [[عمره|عمره‌ای]] است که به صورت کامل و بی‌نقص پایان نیافته است. گاه سبب پایان نیافتن حج کامل، سبب‌های ناتمامیِ فقهی مانند ترک برخی اعمال حج است که موجب [[فساد حج|فساد]] و بطلان حج شده و در بیشتر موارد نیازمند [[حج قضا|قضای حج]] است. گاه سبب کامل نبودن حج، سبب‌های ناتمامیِ معنوی مانند کلام ناپسند است، که موجب ثواب کمتر شده و نیازمند قضای حج نیست. | |||
همه فقیهان، به پایان رساندن حج را واجب دانسته‌اند؛ هر چند شروع آن مستحب بوده باشد. حج ممکن است از دیدگاه فقه با سبب‌هایی مانند بیماری، بی‌هوشی، مرگ، ارتداد، ترک برخی اعمال، ارتکاب برخی محرمات احرام و جلوگیری دشمن ناتمام بماند. فقیهان درباره چگونگی کامل کردن حج ناتمام یا ادای قضای آن بحث کرده‌اند. | |||
سبب‌های ناتمامی معنوی حج، به باور عالمان شیعه، ملاقات نکردن با [[امام(ع)]] در زمان حضور او، زیارت نکردن قبر حضرت محمد(ص) و امامان(ع) و کلام ناپسند است. به باور برخی از فقیهان اهل سنت، ننوشیدن از آب [[زمزم]] موجب ناتمام ماندن ثواب حج می‌شود. | |||
==چیستی== | ==چیستی== | ||
| خط ۶: | خط ۱۱: | ||
ناتمام ماندن حج، از دو زاویه فقهی و معنوی دیده شده است؛ از دیدگاه فقهی آن، به معنای فساد و بطلان حج بوده که در مواردی نیازمند قضای حج است و از دیدگاه معنوی آن، به معنای ثواب کمتر و عدم کمال حج است که نیازمند قضا نیست. | ناتمام ماندن حج، از دو زاویه فقهی و معنوی دیده شده است؛ از دیدگاه فقهی آن، به معنای فساد و بطلان حج بوده که در مواردی نیازمند قضای حج است و از دیدگاه معنوی آن، به معنای ثواب کمتر و عدم کمال حج است که نیازمند قضا نیست. | ||
در منابع فقهی باب جداگانه‌ای به حج ناتمام اختصاص داده نشده و احکام مربوط به آن در مبحث حج، از جمله در باب [[احصار و صد]] پراکنده است. | |||
==== مصادیق تاریخی ==== | |||
ناتمام ماندن حج و عمره مصادیق تاریخی مشهوری نیز دارد. از جمله عمره ناتمام حضرت محمد(ص) در سال ششم هجری در ماجرای صلح حدیبیه، یا ناتمام ماندن عمره [[امام حسین(ع)]] در زمان زندگی [[امام علی(ع)]] به سبب بیماری. | |||
در منابع تاریخی، موارد پرشماری از ناتمام ماندن حج گروهی از حج‌گزاران به دلایل مختلف از جمله درگیر‌های نظامی در مکه در سالهای ۷۲ق؛<ref>أنساب الأشراف، ج7، ص119؛ تاریخ الطبری، ج6، ص175؛ الکامل، ج4، ص350.</ref> ۵۵۷ و ۵۵۸ق<ref>المنتظم، ج18، ص152، 155؛ الکامل، ج11، ص287- 288؛ تاریخ الإسلام، ج38، ص35-36.</ref><ref>شفاء الغرام، ج2، ص290-292.</ref> و ۷۴۳<ref>شفاء الغرام، ج2، ص298.</ref> و ۷۹۷<ref>شفاء الغرام، ج2، ص303.</ref> و ۸۱۷ق.<ref>شفاء الغرام، ج2، ص309-310.</ref> و ۱۲۱۹ق.<ref>تاریخ حج گزاری ایرانیان، ص221-222.</ref> و ۱۴۰۰ق.<ref>المهدی المنتظر فی ضوء الأحادیث و الآثار الصحیحة، ص101.</ref>گزارش شده است. | |||
== | ==وجوب اتمام حج== | ||
در آیه {{آیه|وَأَتِمُّواْ الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلّهِ | در آیه {{آیه|وَأَتِمُّواْ الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلّهِ | ||
}}{{یادداشت|و برای خدا حجّ و عمره را به پایان رسانید.}}<ref name=":1">سوره بقره، آیه ۱۹۶.</ref> مسلمانان به اتمام [[حج]] و [[عمره]] امر شده‌اند. در احادیث اتمام حج در این آیه به«اقامه حج تا آخرین جزء»،<ref>فقه القرآن، ج1، ص264</ref> «ادای حج بدون ارتکاب محرّمات [[احرام]]»<ref>الکافی، ج4، ص265</ref> و «ترک [[آمیزش|جماع]]، فسوق و [[جدال]]»<ref>تفسیر العیاشی، ج1، ص88؛ الکافی، ج4، ص337</ref> تفسیر شده است. | }}{{یادداشت|و برای خدا حجّ و عمره را به پایان رسانید.}}<ref name=":1">سوره بقره، آیه ۱۹۶.</ref> مسلمانان به اتمام [[حج]] و [[عمره]] امر شده‌اند. در احادیث اتمام حج در این آیه به«اقامه حج تا آخرین جزء»،<ref>فقه القرآن، ج1، ص264</ref> «ادای حج بدون ارتکاب محرّمات [[احرام]]»<ref>الکافی، ج4، ص265</ref> و «ترک [[آمیزش|جماع]]، فسوق و [[جدال]]»<ref>تفسیر العیاشی، ج1، ص88؛ الکافی، ج4، ص337</ref> تفسیر شده است. | ||
به اجماع<ref>مدارک الأحکام، ج8، ص286.</ref> فقیهان [[شیعه]]<ref>مسالک الإفهام إلی آیات الأحکام، ج2، ص138؛ تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة (کتاب الحج)، ج5، ص444.</ref> و [[اهل سنت]]،<ref>المغنی، ج3، ص119؛ المجموع، ج7، ص388-389؛ مواهب الجلیل، ج3، ص415.</ref> ناتمام گذاشتن حج یا عمره به دلیل آیه {{آیه|وَأَتِمُّواْ الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلّهِ | به اجماع<ref>مدارک الأحکام، ج8، ص286.</ref> فقیهان [[شیعه]]<ref>مسالک الإفهام إلی آیات الأحکام، ج2، ص138؛ تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة (کتاب الحج)، ج5، ص444.</ref> و [[اهل سنت]]،<ref>المغنی، ج3، ص119؛ المجموع، ج7، ص388-389؛ مواهب الجلیل، ج3، ص415.</ref> ناتمام گذاشتن حج یا عمره به دلیل آیه {{آیه|وَأَتِمُّواْ الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلّهِ | ||
}}{{یادداشت|و برای خدا حجّ و عمره را به پایان رسانید.}}<ref name=":1" /> جایز نیست و پس از آغاز اعمال و [[احرام]] بستن، به پایان رساندن آن واجب است؛ هرچند شروع در آن مستحب بوده باشد.<ref>الجامع للشرائع، ص175؛ مدارک الأحکام، ج8، ص408.</ref> [[تحلل|تحلّل]] کامل | }}{{یادداشت|و برای خدا حجّ و عمره را به پایان رسانید.}}<ref name=":1" /> جایز نیست و پس از آغاز اعمال و [[احرام]] بستن، به پایان رساندن آن واجب است؛ هرچند شروع در آن مستحب بوده باشد.<ref>الجامع للشرائع، ص175؛ مدارک الأحکام، ج8، ص408.</ref> [[تحلل|تحلّل]] کامل (یعنی خارج شدن از احرام) نیز، وابسته به اتمام حج و عمره است؛ مگر این که عاملی ناخواسته موجب ناتمام ماندن حج شود که در آن صورت احرام‌گزار با شرایطی می‌تواند از احرام خارج شود. | ||
== | == سبب‌های ناتمامی حج و عمره == | ||
سبب‌های ناتمامی | سبب‌های فقهی ناتمامی حج یا عمره، باعث ناقص شدن [[حج]] می‌شود و در بیشتر موارد [[حج قضا|قضای حج]] را لازم می‌کنند. برخی از سبب‌های مهم آن چنین است: | ||
===بیماری=== | ===بیماری=== | ||
| خط ۷۲: | خط ۳۹: | ||
===مرگ=== | ===مرگ=== | ||
به اجماع فقیهان شیعه<ref>مسالک الإفهام، ج2، ص143؛ مجمع الفائدة و البرهان، ج6، ص93؛ جواهر الکلام، ج17، ص295.</ref> اگر حاجی پس از احرام و پس از ورود به محدوده حرم بمیرد، حج ناتمام او از [[حجة الاسلام]] کفایت می‌کند؛ ولی اگر پس از احرام و پیش از ورود به حرم بمیرد و حج بر عهده او [[استقرار حج|مستقر]] شده باشد، | به اجماع فقیهان شیعه<ref>مسالک الإفهام، ج2، ص143؛ مجمع الفائدة و البرهان، ج6، ص93؛ جواهر الکلام، ج17، ص295.</ref> اگر حاجی پس از احرام و پس از ورود به محدوده حرم بمیرد، حج ناتمام او از [[حجة الاسلام]] کفایت می‌کند؛ ولی اگر پس از احرام و پیش از ورود به حرم بمیرد و حج بر عهده او [[استقرار حج|مستقر]] شده باشد، حج ناتمام او از حجة الاسلام کفایت نکرده و باید برای او [[نیابت|نائب]] گرفته شود.<ref>الحدائق الناضرة، ج14، ص151؛ مستمسک العروة الوثقی، ج10، ص206؛ مهذب الأحکام، ج12، ص129.</ref> به باور برخی، حج او کافی بوده و [[حج قضا|قضا]] لازم ندارد.<ref>السرائر، ج1، ص650؛ نک: الحدائق الناضرة، ج14، ص151.</ref>{{یادداشت|بر همین اساس، برخی فقیهان شیعه برای کسی که می‌داند در زمان معینی می‌میرد و می‌داند در صورت حرکت به قصد حج پس از احرام و داخل شدن در حرم، خواهد مرد ولی با این حال حرکت نکند، حکم به استقرار حج کرده و تصریح کرده‌اند که تمامیت حج در حق او همان احرام و داخل شدن در حرم است.}}<ref>العروة الوثقی، محشی، ج4، ص454-455؛ مصباح الهدی، ج12، ص63-64؛ مدارک العروة، ج24، ص281-282.</ref> | ||
به نظر فقیهان اهل سنت، اگر حاجی پیش از اتمام [[ارکان حج]] بمیرد، حج او از حجة السلام کفایت نمی‌کند؛ ولی اعمال انجام شده مقبول بوده و باید برای ادای دیگر مناسک از مکان مرگ او، نائب گرفته شود. اگر مرگ حاجی پس از ادای همه ارکان باشد، حج او از حجة الاسلام کفایت کرده و تنها باید برای اعمال انجام نشده کفاره داده شود.<ref>فتح العزیز، ج7، ص70-73؛ المغنی، ج3، ص196-197؛ المجموع، ج7، ص135؛ ج15، ص83.</ref> | |||
به نظر فقیهان شیعه<ref>مسالک الإفهام، ج2، ص168؛ الحدائق الناضرة، ج14، ص254؛ جواهر الکلام، ج17، ص366.</ref> و اهل سنت،<ref>فتح العزیز، ج7، ص70-73؛ المغنی، ج3، ص196-197؛ المجموع، ج7، ص135-137؛ ج15، ص83.</ref> احکام پیش‌گفته در مورد حج [[نیابت|نیابی]] که نائب در آن بمیرد نیز صادق بوده و در مواردی که حج از حجة الاسلامِ میّت کفایت می‌کرد، در اینجا نیز از ذمه منوب‌عنه ساقط می‌شود. البته برخی فقیهان شیعه، حجی که مرگ نائب پس از احرام و پیش از دخول حرم باشد را کافی دانسته‌اند.<ref>المبسوط فی فقه الامامیه، ج1، ص323؛ السرائر، ج1، ص628؛ مناسک حج، محشی، ص70.</ref> مشهور فقیهان در این حکم، میان اقسام گوناگون حج نیابی{{یادداشت|حجة الاسلام یا غیر آن، حج با اجرت یا حج تبرعی و مانند آنها.}} تفاوتی نگذاشته‌اند؛ ولی برخی آن را در حج تبرعی و غیر حجة الاسلام{{یادداشت|مانند حج [[نذر|نذری]] و حج استحبابی.}} جاری ندانسته‌اند.<ref>مناسک حج، محشی، ص70.</ref> | به نظر فقیهان شیعه<ref>مسالک الإفهام، ج2، ص168؛ الحدائق الناضرة، ج14، ص254؛ جواهر الکلام، ج17، ص366.</ref> و اهل سنت،<ref>فتح العزیز، ج7، ص70-73؛ المغنی، ج3، ص196-197؛ المجموع، ج7، ص135-137؛ ج15، ص83.</ref> احکام پیش‌گفته در مورد حج [[نیابت|نیابی]] که نائب در آن بمیرد نیز صادق بوده و در مواردی که حج از حجة الاسلامِ میّت کفایت می‌کرد، در اینجا نیز از ذمه منوب‌عنه ساقط می‌شود. البته برخی فقیهان شیعه، حجی که مرگ نائب پس از احرام و پیش از دخول حرم باشد را کافی دانسته‌اند.<ref>المبسوط فی فقه الامامیه، ج1، ص323؛ السرائر، ج1، ص628؛ مناسک حج، محشی، ص70.</ref> مشهور فقیهان در این حکم، میان اقسام گوناگون حج نیابی{{یادداشت|حجة الاسلام یا غیر آن، حج با اجرت یا حج تبرعی و مانند آنها.}} تفاوتی نگذاشته‌اند؛ ولی برخی آن را در حج تبرعی و غیر حجة الاسلام{{یادداشت|مانند حج [[نذر|نذری]] و حج استحبابی.}} جاری ندانسته‌اند.<ref>مناسک حج، محشی، ص70.</ref> | ||
| خط ۷۸: | خط ۴۷: | ||
===ارتداد=== | ===ارتداد=== | ||
{{اصلی|ارتداد}} | {{اصلی|ارتداد}} | ||
یکی از اسباب ناتمام شدن حج و عمره، [[ارتداد]] احرام‌گزار است | یکی از اسباب ناتمام شدن حج و عمره، [[ارتداد]] احرام‌گزار است. به نظر فقیهان اهل سنت اگر حج‌گزار در حال [[احرام]] مرتد شود، احرام و حج او باطل می‌شود،<ref>مواهب الجلیل، ج4، ص65-68؛ حاشیة رد المحتار، ج2، ص514؛ کشاف القناع، ج2، ص439-440.</ref> ولی به نظر فقیهان شیعه ارتداد در میان حج، موجب بطلان احرام نشده و در صورت توبه، احرام‌گزار می‌تواند اعمالش را ادامه دهد.<ref>الدروس الشرعیه، ج1، ص314؛ جواهر الکلام، ج17، ص304؛ مستمسک العروة الوثقی، ج10، ص221-223.</ref> اما اگر ارتداد همزمان با برخی اعمال و [[مناسک]] رخ داده باشد، سبب بطلان آن عمل خاص می‌شود و در صورت توبه باید آن را دوباره انجام دهد.<ref>براهین الحج، ج1، ص236-237.</ref> | ||
ارتداد پس از اتمام حج، به نظر فقیهان [[حنفی]]<ref>المبسوط، سرخسی، ج2، ص96؛ بدائع الصنائع، ج1، ص95.</ref> و [[مالکی]]،<ref>المدونةالکبری، ج2، ص317؛ التاج و الإکلیل، ج6، ص284؛ مواهب الجلیل، ج4، ص65-68.</ref> موجب بطلان حج و وجوب تکرار آن پس از توبه | ارتداد پس از اتمام حج، به نظر فقیهان [[حنفی]]<ref>المبسوط، سرخسی، ج2، ص96؛ بدائع الصنائع، ج1، ص95.</ref> و [[مالکی]]،<ref>المدونةالکبری، ج2، ص317؛ التاج و الإکلیل، ج6، ص284؛ مواهب الجلیل، ج4، ص65-68.</ref> موجب بطلان حج و وجوب تکرار آن پس از توبه می‌شود؛ اما به باور فقیهان شیعه،<ref>مختلف الشیعه، ج4، ص18؛ مسالک الإفهام، ج2، ص146؛ جواهر الکلام، ج17، ص302.</ref> [[مذهب شافعی|شافعی]]<ref>المجموع، ج3، ص5؛ فتح العزیز، ج7، ص5.</ref> و [[حنبلی]]<ref>الإنصاف، ج3، ص388؛ کشاف القناع، ج2، ص439؛ مطالب أولی النهی، ج1، ص275.</ref> حج انجام شده پیش از ارتداد نیاز به تکرار ندارد. | ||
===ترک برخی اعمال=== | ===ترک برخی اعمال=== | ||
| خط ۹۳: | خط ۶۲: | ||
'''ترک طواف نساء''' | '''ترک طواف نساء''' | ||
به باور برخی فقیهان شیعه،تمامیت حج و عمره وابسته به انجام [[طواف نساء]] بوده و بدون آن، حج ناتمام است.<ref>کتاب الحج، محقق داماد، ج3، ص378؛ التهذیب فی مناسک العمرة و الحج، ج3، ص279؛ نک: براهین الحج، ج1، ص245.</ref> با این همه، ترک طواف نساء، هرچند عامدانه باشد به اجماع فقیهان<ref>مسالک الإفهام، ج2، ص348؛ مدارک الأحکام، ج8، ص172؛ الحدائق الناضرة، ج16، ص157.</ref> موجب بطلان حج یا عمره نمی‌شود؛ زیرا آنها طواف نساء را از [[ارکان حج]] یا [[ارکان عمره|عمره]] نشمرده‌اند، ولی آن را واجب و حلال بودن [[آمیزش]] را وابسته به آن دانسته‌اند؛ از این رو، اگر احرام‌گزار آن را ترک کند باید شخصاً یا به وسیله نائب جبران کند.<ref>المبسوط فی فقه الامامیه، ج1، ص383؛ الدروس الشرعیه، ج1، ص403-404؛ جواهر الکلام، ج19، ص405-407.</ref> | به باور برخی فقیهان شیعه،تمامیت حج و عمره وابسته به انجام [[طواف نساء]] بوده و بدون آن، حج ناتمام است.<ref>کتاب الحج، محقق داماد، ج3، ص378؛ التهذیب فی مناسک العمرة و الحج، ج3، ص279؛ نک: براهین الحج، ج1، ص245.</ref> با این همه، ترک طواف نساء، هرچند عامدانه باشد به اجماع فقیهان<ref>مسالک الإفهام، ج2، ص348؛ مدارک الأحکام، ج8، ص172؛ الحدائق الناضرة، ج16، ص157.</ref> موجب بطلان حج یا عمره نمی‌شود؛ زیرا آنها طواف نساء را از [[ارکان حج]] یا [[ارکان عمره|عمره]] نشمرده‌اند، ولی آن را واجب و حلال بودن [[آمیزش]] را وابسته به آن دانسته‌اند؛ از این رو، اگر احرام‌گزار آن را ترک کند باید شخصاً یا به وسیله نائب جبران کند.<ref>المبسوط فی فقه الامامیه، ج1، ص383؛ الدروس الشرعیه، ج1، ص403-404؛ جواهر الکلام، ج19، ص405-407.</ref> | ||
'''ترک برخی شروط یا اجزاء''' | |||
شرائطی مانند اسلام<ref>المبسوط فی فقه الامامیه، ج1، ص297؛ مسالک الإفهام، ج2، ص144-145؛ مستمسک العروةالوثقی، ج10، ص213.</ref><ref>المغنی، ج3، ص214؛ مواهب الجلیل، ج3، ص24؛ تحفة المحتاج، ج3، ص236.</ref> و نیت شرط صحت حج<ref>المبسوط فی فقه الامامیه، ج1، ص307؛ إیضاح الفوائد، ج1، ص261-262؛ مجمع الفائدة، ج6، ص157-158.</ref> معرفی شده و نبود آن دو موجب ناتمامی و بطلان حج دانسته شده است.<ref>جامع الشتات، ج1، ص343.</ref><ref>السرائر، ج1، ص621.</ref> برخی، در حج [[نیابت|نیابی]] نیز تغییر نیت را از سوی نائب موجب ناتمامی حج شمرده‌اند.<ref>إرشاد الأذهان، ج1، ص313؛ شرائع الإسلام، ج1، ص169-171؛ قواعد الأحکام، ج1، ص411.</ref> | شرائطی مانند اسلام<ref>المبسوط فی فقه الامامیه، ج1، ص297؛ مسالک الإفهام، ج2، ص144-145؛ مستمسک العروةالوثقی، ج10، ص213.</ref><ref>المغنی، ج3، ص214؛ مواهب الجلیل، ج3، ص24؛ تحفة المحتاج، ج3، ص236.</ref> و نیت شرط صحت حج<ref>المبسوط فی فقه الامامیه، ج1، ص307؛ إیضاح الفوائد، ج1، ص261-262؛ مجمع الفائدة، ج6، ص157-158.</ref> معرفی شده و نبود آن دو موجب ناتمامی و بطلان حج دانسته شده است.<ref>جامع الشتات، ج1، ص343.</ref><ref>السرائر، ج1، ص621.</ref> برخی، در حج [[نیابت|نیابی]] نیز تغییر نیت را از سوی نائب موجب ناتمامی حج شمرده‌اند.<ref>إرشاد الأذهان، ج1، ص313؛ شرائع الإسلام، ج1، ص169-171؛ قواعد الأحکام، ج1، ص411.</ref> | ||
| خط ۱۱۸: | خط ۸۸: | ||
===حوادث=== | ===حوادث=== | ||
حوادث طبیعی مانند سیل، طوفان و زلزله یا حوادث غیر مترقبه دیگر مانند تصادف، سقوط هواپیما، تمام شدن هزینه حج و ازدحام جمعیت گاه مانع از پایان یافتن حج یا عمره می‌شود. | حوادث طبیعی مانند سیل، طوفان و زلزله یا حوادث غیر مترقبه دیگر مانند تصادف، سقوط هواپیما، تمام شدن هزینه حج و ازدحام جمعیت گاه مانع از پایان یافتن حج یا عمره می‌شود. | ||
===چند سبب=== | ===چند سبب=== | ||
| خط ۱۵۳: | خط ۱۱۴: | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
{{منابع}} | |||
{{دانشنامه | {{دانشنامه | ||
| آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/22188 | | آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/22188 | ||
| خط ۱۵۸: | خط ۱۲۰: | ||
| نویسنده = سعید گلاب‌بخش | | نویسنده = سعید گلاب‌بخش | ||
}} | }} | ||
* الاحصار | *'''الاحصار والصد'''، سید محمد رضا موسوی گلپایگانی، قم، دارالقرآن الکریم، ۱۴۱۳ق. | ||
* اخبار مکه فی قدیم الدهر و | *'''اخبار مکه فی قدیم الدهر و حدیثه'''، محمد بن اسحق الفاکهی ( -۲۷۵ق.)، به کوشش عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، مکه، مکتبه الاسدی، ۱۴۲۴ق. | ||
* اخبار مکه و ما جاء فیها من | *'''اخبار مکه و ما جاء فیها من الآثار'''، محمد بن عبدالله الازرقی( -۲۴۸ق.)، به کوشش رشدی الصالح ملحس، بیروت، دارالاندلس، ۱۴۱۶ق. | ||
* ارشاد الاذهان الی احکام | *'''ارشاد الاذهان الی احکام الایمان'''، حسن بن یوسف حلی (۶۴۸ ـ ۷۲۶ق.)، تحقیق فارس الحسون، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۰ق. | ||
* الارشاد فی معرفه حجج الله علی | *'''الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد'''، شیخ مفید محمد بن محمد بن النعمان (۳۳۶-۴۱۳ق.)، تحقیق موسسه آل البیت لاحیاء التراث، بیروت، دارالمفید، ۱۴۱۴ق. | ||
* اعیان | *'''اعیان الشیعه'''، سید محسن الامین ( -۱۳۷۱ق.)، به کوشش سید حسن الامین، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۰۳ق. | ||
* | *'''الام'''، محمد بن ادریس الشافعی (م ۲۰۴ق.)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۳ق. | ||
* انساب | *'''انساب الاشراف'''، احمد بن یحیی البلاذری ( -۲۷۹ق.)، تحقیق سهیل صادق زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۷ق. | ||
* الانصاف فی معرفه الراجح من الخلاف علی مذهب الامام احمد بن | *'''الانصاف فی معرفه الراجح من الخلاف علی مذهب الامام احمد بن حنبل'''، علی بن سلیمان المرداوی ( -۸۸۵ق.)، به کوشش محمد حامد فیقی، بیروت، دار احیاءالتراث العربی، ۱۳۷۷ق. | ||
* ایضاح الفوائد فی شرح اشکالات | *'''ایضاح الفوائد فی شرح اشکالات القواعد'''، حسن بن یوسف حلی (۶۴۸-۷۷۱ق.)، به کوشش سید حسین موسوی کرمانی و عبدالرحیم بروجردی و علی پناه اشتهاردی، قم، چاپخانه علمیه، ۱۳۸۷ق. | ||
* | *'''الآثار'''، یعقوب بن إبراهیم الأنصاری( -۱۸۲ق.)، تحقیق أبو الوفا، بیروت، دارالکتب العلمیه،۱۳۵۵ق. | ||
* بدایة المجتهد و نهایه | *'''بدایة المجتهد و نهایه المقتصد'''، محمد بن احمد ابن رشد الاندلسی ( -۵۹۵ق.)، تحقیق و تصحیح العطار، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ق. | ||
* البدایه و النهایه فی | *'''البدایه و النهایه فی التاریخ'''، اسماعیل بن عمر بن کثیر (۷۰۰-۷۷۴ق.)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۷ق. | ||
* بدائع الصنائع فی ترتیب | *'''بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع'''، علاء الدین ابی بکر الکاشانی ( -۵۸۷ق.)، پاکستان، المکتبه الحبیبیه، ۱۴۰۹ق. | ||
* براهین الحج للفقهاء و | *'''براهین الحج للفقهاء و الحجج'''، رضا مدنی کاشانی ( -۱۴۱۳ق.)کاشان، مدرسه علمیه آیة الله مدنی کاشانی، ۱۴۱۱ق. | ||
* البیان فی مذهب الإمام | *'''البیان فی مذهب الإمام الشافعی'''، یحیی العمرانی الیمنی الشافعی ( -۵۵۸ق.)، تحقیق النوری، جدة، دارالمنهاج، ۱۴۲۱ق. | ||
* التاج و الاکلیل لمختصر | *'''التاج و الاکلیل لمختصر خلیل'''، محمد بن یوسف العبدری ( -۸۹۷ق.)، بیروت، دارالفکر، ۱۳۹۸ق. | ||
* تاریخ ابن خلدون (ال‍ع‍ب‍ر و دی‍وان ال‍م‍ب‍ت‍داء و ال‍خ‍ب‍ر فی ای‍ام ال‍ع‍رب و ال‍ع‍ج‍م و ال‍ب‍رب‍ر و من ع‍اص‍ره‍م من ذوی ال‍س‍ل‍طان الاک‍ب‍ر)، عبدالرحمن بن محمد ابن خلدون ( -۸۰۸ق.)، به کوشش خلیل شحاده و سهیل صادق زکار، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۸ق. | *'''تاریخ ابن خلدون (ال‍ع‍ب‍ر و دی‍وان ال‍م‍ب‍ت‍داء و ال‍خ‍ب‍ر فی ای‍ام ال‍ع‍رب و ال‍ع‍ج‍م و ال‍ب‍رب‍ر و من ع‍اص‍ره‍م من ذوی ال‍س‍ل‍طان الاک‍ب‍ر)'''، عبدالرحمن بن محمد ابن خلدون ( -۸۰۸ق.)، به کوشش خلیل شحاده و سهیل صادق زکار، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۸ق. | ||
* تاریخ الاسلام و وفیات | *'''تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر'''، شمس‌الدین محمد بن احمد الذهبی ( -۷۴۸ق.)، تحقیق عمر عبدالسلام، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۱۰ق. | ||
* تاریخ الطبری (تاریخ الامم و الملوک)، محمد بن جریر الطبری (۲۲۴-۳۱۰ق.)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار احیاء التراث العربی. | *'''تاریخ الطبری (تاریخ الامم و الملوک)'''، محمد بن جریر الطبری (۲۲۴-۳۱۰ق.)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار احیاء التراث العربی. | ||
* تاریخ | *'''تاریخ الیعقوبی'''، احمد بن ابی یعقوب الیعقوبی ( -۲۹۲ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۵ق. | ||
* تاریخ حج گزاری | *'''تاریخ حج گزاری ایرانیان'''، اسرا دوغان، تهران، انتشارات مشعر، ۱۳۸۹ش. | ||
* تجارب | *'''تجارب الامم'''، ابوعلی احمد بن محمد مسکویه ( -۴۲۱ق.)، تحقیق ابوالقاسم امامی، تهران، سروش، ۱۳۷۹ش. | ||
* تحفة | *'''تحفة الفقهاء'''، محمد بن احمد السمرقندی ( -۹-۵۳۵ق.)، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق. | ||
* تحفة المحتاج فی شرح | *'''تحفة المحتاج فی شرح المنهاج'''، احمد بن محمد بن حجر الهیتمی ( -۹۷۴ق.)، مصر مکتبه التجاریه الکبری، ۱۳۵۷ق. | ||
* تفسیر | *'''تفسیر العیاشی'''، محمد بن مسعود العیاشی ( -۳۲۰ق.)، تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی، تهران، مکتبه العلمیه الاسلامیه، ۱۳۸۰ق. | ||
* تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة (کتاب الحج)، فاضل لنکرانی، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۱۸ق. | *'''تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة (کتاب الحج)'''، فاضل لنکرانی، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۱۸ق. | ||
* تهذیب الاحکام فی شرح المقنعه للشیخ | *'''تهذیب الاحکام فی شرح المقنعه للشیخ المفید'''، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵-۴۶۰ق.)، به کوشش سید حسن موسوی خرسان و علی آخوندی، تهران، انتشارات دارالکتب اسلامیه، ۱۳۶۵ش. | ||
* التهذیب فی مناسک العمرة و | *'''التهذیب فی مناسک العمرة و الحج'''، جواد تبریزی (م ۱۴۲۷ق)، قم، دارالتفسیر، ۱۴۲۳ق. | ||
* جامع البیان عن تاویل ای القرآن (تفسیر الطبری)، محمد بن جریر الطبری (۲۲۴-۳۱۰ق.)، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۱۲ق. | *'''جامع البیان عن تاویل ای القرآن (تفسیر الطبری)'''، محمد بن جریر الطبری (۲۲۴-۳۱۰ق.)، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۱۲ق. | ||
* جامع | *'''جامع الشتات'''، میرزای قمی (م۱۲۳۱ق) تصحیح مرتضی رضوی، کیهان، ۱۳۷۱ش. | ||
* الجامع | *'''الجامع للشرائع'''، یحیی بن سعید حلی (۶۰۱-۶۹۰ق.)، قم، انتشارات موسسه سیدالشهداء، ۱۴۰۵ق. | ||
* جواهر الکلام فی شرح شرائع | *'''جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام'''، محمد حسین نجفی ( -۱۲۶۶ق.)، تهران، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۹۸ق. | ||
* حاشیة | *'''حاشیة الدسوقی'''، محمد بن احمد الدسوقی ( -۱۲۳۰ق.)، احیاء الکتب العربیه. | ||
* حاشیة رد المحتار علی الدر | *'''حاشیة رد المحتار علی الدر ال‍م‍خ‍ت‍ار'''، شرح ال‍ت‍ن‍وی‍ر الاب‍ص‍ار فی فقه مذهب الامام اب‍ی‌ح‍ن‍ی‍ف‍ه النعمان، محمد امین ابن عابدین ( -۱۲۵۲ق.)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ق. | ||
* الحاوی الکبیر فی فقه مذهب الامام | *'''الحاوی الکبیر فی فقه مذهب الامام الشافعی'''، علی بن محمد الماوردی ( -۴۵۰ق.)، به کوشش علی محمد معوض و عادل احمد عبدالموجود، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق. | ||
* الحدائق الناضره فی احکام العتره | *'''الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره'''، یوسف بن احمد البحرانی ( -۱۱۸۶ق.)، تحقیق محمد تقی ایروانی و علی آخوندی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۶۳ش. | ||
* الخصال المحموده و | *'''الخصال المحموده و المذمومه'''، شیخ صدوق محمد بن علی بن بابویه (۳۱۱-۳۸۱ق.)، به کوشش علی اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۰ق. | ||
* الخلاف فی | *'''الخلاف فی الاحکام'''، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵-۴۶۰ق.)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۷ق. | ||
* الدروس الشرعیه فی فقه | *'''الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه'''، محمد بن مکی ( -۷۸۶ق.)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۲ق. | ||
* دعائم الاسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و | *'''دعائم الاسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الاحکام'''، نعمان بن محمد المغربی ( -۳۶۳ق.)، تحقیق آصف بن علی اصغر فیضی، قاهره، دارالمعارف، ۱۳۸۳ق. | ||
* دلیل الناسک ، سید محسن حکیم ( -۱۳۹۰ق.)، تحقیق محمد قاضی طباطبائی، مدرسة دارالحکمة، ۱۴۱۶ق. | *'''دلیل الناسک'''، سید محسن حکیم ( -۱۳۹۰ق.)، تحقیق محمد قاضی طباطبائی، مدرسة دارالحکمة، ۱۴۱۶ق. | ||
* ذخیرة | *'''ذخیرة المعاد'''، محمد باقر السبزواری ( -۱۰۹۰ق.)، آل البیت. | ||
* رسائل و مسائل شامل هشتصد و پانزده سوال و جواب و دوازده رساله فقهی و | *'''رسائل و مسائل شامل هشتصد و پانزده سوال و جواب و دوازده رساله فقهی و غیره'''، احمد بن محمدمهدی النراقی (۱۱۸۵-۱۲۴۵ق.)، به کوشش رضا استادی، قم، انتشارات کنگره بزرگداشت فاضلین نراقیین، ۱۳۸۰ش. | ||
* روضه المتقین فی شرح من لایحضره | *'''روضه المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه'''، محمد تقی مجلسی (۱۰۰۳-۱۰۷۰ق.)، تحقیق سید حسین موسوی کرمانی، علی پناه اشتهاردی، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ اسلامی حاج محمد حسین کوشانپور، ۱۳۹۹ق. | ||
* ریاض المسائل فی بیان احکام الشرع | *'''ریاض المسائل فی بیان احکام الشرع بالدلائل'''، سید علی طباطبائی ( -۱۲۳۱ق.)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۲ق. | ||
* زبده البیان فی احکام | *'''زبده البیان فی احکام القرآن'''، مقدس اردبیلی احمد بن محمد ( -۹۹۳ق.)، به کوشش محمد باقر بهبودی، تهران، مکتبه المرتضویه لاحیاء الاثار الجعفریه، ۱۳۸۶ش. | ||
* سداد العباد و رشاد | *'''سداد العباد و رشاد العباد'''، حسین بحرانی آل عصفور ( -۱۲۱۶ق.)، تحقیق محسن آل عصفور، قم، محلاتی، ۱۴۲۱ق. | ||
* السرائر الحاوی لتحریر | *'''السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی'''، محمد بن احمد ابن ادریس ( -۵۹۸ق.)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۱ق. | ||
* سنن ابن | *'''سنن ابن ماجه'''، محمد بن زید الربعی ابن ماجه ( -۲۷۵ق.)، به کوشش محمدفؤاد عبدالباقی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۹۵ق. | ||
* سنن ابی | *'''سنن ابی داود'''، سلیمان بن الأشعث ( -۲۷۵ق.)، تحقیق و تعلیق سعید محمد اللحام، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۰ق. | ||
* سنن الترمذی (الجامع الصحیح)، محمد عیسی الترمذی ( -۲۷۹ق.)، به کوشش عبدالوهاب عبداللطیف، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۲ق. | *'''سنن الترمذی (الجامع الصحیح)'''، محمد عیسی الترمذی ( -۲۷۹ق.)، به کوشش عبدالوهاب عبداللطیف، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۲ق. | ||
* سنن الصغیر | *'''سنن الصغیر للبیهقی'''، ابوبکر بیهقی (م۴۵۸ق) تحقیق امین قلعجی، باکستان،جامع الدراسات الإسلامیة، ۱۴۱۰ق. | ||
* السنن | *'''السنن الکبری'''، احمد بن علی النسائی (۲۱۵-۳۰۳ق.)، تحقیق عبدالغفار سلیمان البنداری و سید کسروی حسن، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۱ق. | ||
* السنن | *'''السنن الکبری'''، احمد بن الحسین البیهقی (۳۸۴-۴۵۸ق.)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۶ق. | ||
* السیره | *'''السیره النبویه'''، عبدالملک بن هشام ( -۲۱۸ق.)، تحقیق مصطفی السقاء و عبدالحفیظ شبلی و ابراهیم الابیاری، بیروت، دارالمعرفه، بی تا. | ||
* شَذَراتُ الذَهَب فی اخبار من | *'''شَذَراتُ الذَهَب فی اخبار من ذَهَب'''، عبدالحی بن عماد ( -۱۰۸۹ق.)، به کوشش عبدالقادر الارنووط، بیروت، دار ابن کثیر، ۱۴۰۶ق. | ||
* شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و | *'''شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام'''، جعفر بن حسن محقق حلی (۶۰۲-۶۷۶ق.)، به کوشش سید صادق شیرازی، تهران، انتشارات استقلال، ۱۴۰۹ق. | ||
* الشرح | *'''الشرح الکبیر'''، عبدالرحمن بن قدامه ( -۶۸۲ق.)، بیروت، دارالکتب العربی. | ||
* شرح تبصره | *'''شرح تبصره المتعلمین'''، آقا ضیاء عراقی (۱۲۴۰-۱۳۲۱ق.)، تحقیق محمد الحسون، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۴ق. | ||
* شرح فروع | *'''شرح فروع الکافی'''، محمد هادی بن محمد صالح مازندرانی ( -۱۱۲۰ق.)، به کوشش محمد جواد محمودی و محمد حسین درایتی، قم، انتشارات دارالحدیث، ۱۴۲۹ق. | ||
* شرح مختصر | *'''شرح مختصر خلیل'''، محمد الخرشی ( -۱۱۰۱ق.)، بیروت، دارالفکر للطباعة. | ||
* شفاء الغرام باخبار البلد | *'''شفاء الغرام باخبار البلد الحرام'''، محمد بن احمد التقی الفاسی ( -۸۳۲ق.)، تحقیق گروهی از علما، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۲۱ق. | ||
* العدة فی شرح | *'''العدة فی شرح العمدة'''، بهاء الدین المقدسی ( -۶۲۴ق.)، صلاح بن محمد عویضه،بیروت،دارالکتب العلمیه،۱۴۲۶ق. | ||
* العروة | *'''العروة الوثقی'''، سید محمد کاظم طباطبایی یزدی (۱۲۴۷-۱۳۳۷ق.)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۲۰ق. | ||
* علل الشرائع و | *'''علل الشرائع و الاحکام'''، شیخ صدوق محمد بن علی بن بابویه (۳۱۱-۳۸۱ق.)، به کوشش سید محمد صادق بحرالعلوم، نجف، مکتبه الحیدریه، ۱۳۸۵ق. | ||
* عمدة السالک و عدة | *'''عمدة السالک و عدة الناسک'''، شهاب الدین ابن النقیب الشافعی ( -۷۶۹ق.)، تحقیق عبدالله الأنصاری، قطر، الشؤون الدینیة، ۱۹۸۲م. | ||
* عمدة | *'''عمدة القاری'''، العینی (م۸۵۵ق) بیروت، دارالإحیاء التراث العربی. | ||
* غایه المراد فی شرح نکت | *'''غایه المراد فی شرح نکت الارشاد'''، محمد بن مکی (۷۳۴-۷۸۶ق.)، تحقیق گروهی از محققان، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۴۱۴ – ۱۴۲۱ق. | ||
* غایة المرام فی شرح شرائع | *'''غایة المرام فی شرح شرائع الاسلام'''، مفلح بن الحسن الصیمری ( -۹۰۰)، تحقیق کوثرانی، بیروت، دارالهادی، ۱۴۲۰ق. | ||
* فتح | *'''فتح العزیز'''، عبدالکریم بن محمد الرافعی ( -۶۲۳ق.)، بیروت، دارالفکر. | ||
* فقه | *'''فقه القرآن'''، قطب الدین الراوندی ( -۵۷۳ق.)، به کوشش سید احمد حسینی اشکوری، قم، انتشارات کتابخانه بزرگ حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۰۵ق. | ||
* قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و | *'''قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام'''، حسن بن یوسف حلی (۶۴۸-۷۲۶ق.)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۳ق. | ||
* القواعد | *'''القواعد الفقهیه'''، سید محمد حسن بجنوردی، تحقیق مهریزی و درایتی، قم، الهادی، ۱۴۱۹ق. | ||
* الکافی فی فقه الإمام | *'''الکافی فی فقه الإمام احمد'''، عبدالله بن قدامة ( -۶۲۰ق.)، به کوشش علی اکبر غفاری، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق. | ||
* | *'''الکافی'''، محمد بن یعقوب کلینی ( -۳۲۹ق.)، به کوشش علی اکبر غفاری، تهران، انتشارات دارالکتب اسلامیه، ۱۳۷۵ش. | ||
* الکامل فی | *'''الکامل فی التاریخ'''، علی بن محمد ابن الاثیر (۵۵۵-۶۳۰ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق. | ||
* کتاب | *'''کتاب الحج'''، سید محمد رضا موسوی گلپایگانی ( -۱۴۱۴ق.)، به تقریر احمد صابری همدانی، قم، دارالقرآن الکریم ۱۴۱۴ق. | ||
* کتاب | *'''کتاب الحج'''، سید محمد محقق داماد یزدی ( -۱۳۸۸ق)، به تقریر عبدالله جوادی آملی، قم، چاپخانه مهر، ۱۴۰۱ق. | ||
* کتاب | *'''کتاب الحج'''، سید محمود شاهرودی ( -۱۳۹۴ق.)، مقرر ابراهیم جناتی، قم، انصاریان، ۱۴۰۲ق. | ||
* کشاف القناع عن متن | *'''کشاف القناع عن متن الاقناع'''، منصور بن یونس البهوتی ( -۱۰۵۲ق.)، به کوشش محمد حسن محمد اسماعیل شافعی، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق. | ||
* | *'''الکشاف'''، محمود بن عمر الزمخشری ( -۵۳۸ق.)، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۰۷ق. | ||
* کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة | *'''کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء'''، جعفر کاشف الغطاء ( -۱۲۲۸ق.)، تحقیق عباس تبریزیان و دیگران،قم، نشر الإسلامی، ۱۴۲۲ق. | ||
* کشف | *'''کشف اللثام'''، محمد بن الحسن الفاضل الهندی ( -۱۱۳۷ق.)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۶ق. | ||
* کنز العرفان فی فقه | *'''کنز العرفان فی فقه القرآن'''، محمد بن عبدالله المقداد ( -۸۲۶ق.)، تحقیق محمد قاضی، قم، مجمع تقریب مذاهب، ۱۴۱۹ق. | ||
* المبسوط فی فقه | *'''المبسوط فی فقه الامامیه'''، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵-۴۶۰ق.)، به کوشش محمد باقر بهبودی و سید محمد تقی کشفی، تهران، انتشارات مکتبه المرتضویه، ۱۳۵۱ش. | ||
* | *'''المبسوط'''، محمد بن احمد السرخسی ( -۴۸۳ق.)، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۰۶ق. | ||
* مجمع البیان فی تفسیر | *'''مجمع البیان فی تفسیر القرآن'''، الفضل بن الحسن الطبرسی (۴۶۸-۵۴۸ق.)، به کوشش محمد جواد بلاغی (۱۸۶۴-۱۹۳۳م.)، تهران، انتشارات ناصرخسرو، ۱۳۷۲ش. | ||
* مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد | *'''مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان'''، مقدس اردبیلی احمد بن محمد ( -۹۹۳ق.)، به کوشش مجتبی عراقی و حسین یزدی و علی پناه اشتهاردی (۱۲۹۶-۱۳۸۷ش.)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۳ق. | ||
* المجموع شرح | *'''المجموع شرح المهذب'''، یحیی بن شرف النووی (۶۳۱-۶۷۶ق.)، بیروت، دارالفکر. | ||
* مختلف الشیعه فی احکام | *'''مختلف الشیعه فی احکام الشریعه'''، حسن بن یوسف حلی (۶۴۸-۷۲۶ق.)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۲ق. | ||
* مدارک الاحکام فی شرح شرائع | *'''مدارک الاحکام فی شرح شرائع الاسلام'''، سید محمد بن علی موسوی عاملی (۹۵۶ – ۱۰۰۹ق.)، قم، انتشارات موسسه آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۰ق. | ||
* مدارک | *'''مدارک العروة'''، علی پناه اشتهاردی، تهران، دارالأسوه، ۱۴۱۷ق. | ||
* المدونة | *'''المدونة الکبری'''، مالک بن انس ( -۱۷۹ق.)، بیروت، دارالآحیاءالتراث العربی، ۱۳۲۳ق. | ||
* مروج الذهب و معادن | *'''مروج الذهب و معادن الجوهر'''، علی بن الحسین المسعودی ( -۳۴۶ق.)، به کوشش یوسف اسعد داغر، قم، انتشارات هجرت، ۱۴۰۹ق. | ||
* مسالک الافهام الی آیات | *'''مسالک الافهام الی آیات الاحکام'''، الجواد الکاظمی ( -۱۰۶۵ق.)، تعلیق شریف زاده، تهران، مرتضوی، ۱۳۶۵ش. | ||
* مسالک الافهام الی تنقیح شرائع | *'''مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام'''، زین الدین بن علی، شهید ثانی (۹۱۱-۹۶۶ق.)، قم، انتشارات معارف اسلامی، ۱۴۱۶ق. | ||
* مستمسک العروة | *'''مستمسک العروة الوثقی'''، سید محسن حکیم ( -۱۳۹۰ق.)، قم، انتشارات دارالتفسیر، ۱۴۱۶ق. | ||
* مستند الشیعه فی احکام | *'''مستند الشیعه فی احکام الشریعه'''، احمد بن محمدمهدی النراقی (۱۱۸۵-۱۲۴۵ق.)، قم، انتشارات موسسه آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۵ق. | ||
* مسند الامام احمد بن | *'''مسند الامام احمد بن حنبل'''، احمد بن حنبل ( -۲۴۱ق.)، بیروت، دارالصادر، بی تا. | ||
* مصباح الهدی فی شرح العروة | *'''مصباح الهدی فی شرح العروة الوثقی'''، محمد تقی آملی ( -۱۳۹۱ق.)، تهران، انتشارات فردوسی، ۱۳۸۰ق. | ||
* | *'''المصنّف'''، عبدالله بن محمد بن ابی شیبه (م۲۳۵ق) تحقیق و تعلیق سعید اللحام،بیروت، دارالفکر،۱۴۰۹ق. | ||
* مطالب أولی | *'''مطالب أولی النهی'''، مصطفی السیوطی الرحیبانی ( -۱۲۴۳ق.)، دمشق المکتب الإسلامی، ۱۴۱۵ق. | ||
* معجم | *'''معجم البلدان'''، یاقوت بن عبدالله الحموی ( -۶۲۶ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۳۹۹ق. | ||
* | *'''المغازی'''، محمد بن عمر الواقدی ( -۲۰۷ق.)، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، موسسه الاعلمی، ۱۴۰۹ق. | ||
* | *'''المغنی'''، عبدالله بن قدامه ( -۶۲۰ق.)، بیروت، دارالکتب العلمیه. | ||
* مفاتیح | *'''مفاتیح الشرائع'''، محمد بن شاه مرتضی فیض کاشانی (۱۰۰۶-۱۰۹۱ق.)، تحقیق سید مهدی رجایی، قم، انتشارات مجمع ذخائر اسلامی، ۱۴۰۱ق. | ||
* | *'''المقنعه'''، شیخ مفید محمد بن محمد بن النعمان (۳۳۶-۴۱۳ق.)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۰ق. | ||
* ملاذ الاخیار فی فهم تهذیب | *'''ملاذ الاخیار فی فهم تهذیب الاخبار'''، محمد باقر المجلسی (۱۰۳۷-۱۱۱۰ق.)، به کوشش سید مهدی رجایی، قم، انتشارات کتابخانه بزرگ حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۰۶ق. | ||
* من لایحضره | *'''من لایحضره الفقیه'''، شیخ صدوق محمد بن علی بن بابویه (۳۱۱-۳۸۱ق.)، تحقیق و تصحیح علی اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق. | ||
* مناسک حج (المحشی)، امام خمینی ( -۱۴۱۰ق.)، مشعر، ۱۳۸۱ش. | *'''مناسک حج (المحشی)'''، امام خمینی ( -۱۴۱۰ق.)، مشعر، ۱۳۸۱ش. | ||
* المنتظم فی تاریخ الملوک و | *'''المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم'''، عبدالرحمن بن علی ابن الجوزی ( -۵۹۷ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا و نعیم زرزور، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۲ق. | ||
* مواهب | *'''مواهب الجلیل'''، محمد بن محمد الحطاب الرعینی ( -۹۵۴ق.)، تحقیق زکریا عمیرات، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۶ق. | ||
* المهدی المنتظر فی ضوء الاحادیث و الاثار الصحیحه و اق‍وال ال‍ع‍ل‍م‍اء و اراء ال‍ف‍رق | *'''المهدی المنتظر فی ضوء الاحادیث و الاثار الصحیحه و اق‍وال ال‍ع‍ل‍م‍اء و اراء ال‍ف‍رق ال‍م‍خ‍ت‍ل‍ف‍ه'''، عبدالعظیم البستوی، مکه، مکتبه المکیه، ۱۴۲۰ق. | ||
* مهذّب الأحکام فی بیان الحلال و | *'''مهذّب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام'''، سید عبدالأعلی‌سبزواری ( -۱۴۱۴ق.)، قم، دفتر آیة الله سبزواری، ۱۴۱۳ق. | ||
* الموتلف من المختلف بین ائمه | *'''الموتلف من المختلف بین ائمه السلف'''، الفضل بن الحسن الطبرسی (۴۶۸-۵۴۸ق.)، به کوشش گروهی از استادان، مشهد، انتشارات بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۴۱۰ق. | ||
* | *'''الوافی'''، محمد بن شاه مرتضی فیض کاشانی (۱۰۰۶-۱۰۹۱ق.)، تحقیق ضیاء الدین حسینی و کمال الدین فقیه ایمانی، اصفهان، کتابخانه امیرالمومنین، ۱۴۰۶ق. | ||
* وسائل الشیعه (تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه)، محمد بن الحسن الحر العاملی (۱۰۳۳-۱۱۰۴ق.)، به کوشش عبدالرحیم ربانی شیرازی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق. | *'''وسائل الشیعه (تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه)'''، محمد بن الحسن الحر العاملی (۱۰۳۳-۱۱۰۴ق.)، به کوشش عبدالرحیم ربانی شیرازی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق. | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
{{حج و عمره}} | {{حج و عمره}} | ||
[[رده:احکام حج]] | [[رده:احکام حج]] | ||
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]] | |||