چاه اهاب: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
جز (جایگزینی متن - ' (ص)' به '(ص)') |
||
| (۱۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات پدیده‌های طبیعی | {{جعبه اطلاعات پدیده‌های طبیعی | ||
| عنوان = چاه اهاب | | عنوان = چاه اهاب | ||
| تصویر = | | تصویر = چاه اهاب.PNG | ||
| اندازه تصویر = | | اندازه تصویر = | ||
| پیوند تصویر = | | پیوند تصویر = | ||
| توضیح تصویر = | | توضیح تصویر = تصویر چاهی که به گمان، چاه اهاب است. | ||
| نوع = | | نوع = | ||
| نام‌های دیگر = | | نام‌های دیگر = چاه زمزم. | ||
| وبگاه = | | وبگاه = | ||
| مکان = | | مکان = نزدیک [[مدینه]] قدیم، واقع در [[حره وبره|حره غربی]] | ||
| طول = | | طول = | ||
| عرض = | | عرض = | ||
| مساحت = | | مساحت = | ||
| ارتفاع = | | ارتفاع = | ||
| ژرفا = | | ژرفا = | ||
| حجم = | | حجم = | ||
| کرانه = | | کرانه = | ||
| جزیره‌ها = | | جزیره‌ها = | ||
| سرچشمه = | | سرچشمه = | ||
| رشته کوه = | | رشته کوه = | ||
| ریزشگاه = | | ریزشگاه = | ||
| گونه = | | گونه = | ||
| ویژگی‌های جغرافیایی = | | ویژگی‌های جغرافیایی = | ||
| قدمت = | | قدمت = | ||
| بزرگ‌داشته شده نزد = | | بزرگ‌داشته شده نزد = | ||
| یاد شده در = | | یاد شده در = | ||
| ویژگی یاد شده در متون مذهبی = | | ویژگی یاد شده در متون مذهبی = [[حضرت محمد(ص)]] از آب آن نوشیده و آن را [[تبرک|متبرک]] دانسته است. | ||
| باورها = | | باورها = | ||
| اسطوره‌ها = | | اسطوره‌ها = | ||
| احکام = | | احکام = | ||
| آیین‌ها = | | آیین‌ها = | ||
| وقایع تاریخی = | | وقایع تاریخی = | ||
| توصیه‌های مذهبی = | | توصیه‌های مذهبی = | ||
| گفته‌های مشهور = | | گفته‌های مشهور = | ||
| بناها = | | بناها = | ||
| طول جغرافیایی = | | طول جغرافیایی = ۳۹٫۵۹۲۲۱۲ | ||
| عرض جغرافیایی = | | عرض جغرافیایی = ۲۴٫۴۵۵۳۱۹ | ||
}} | }} | ||
'''چاه اِهاب'''، در [[حره وبره|حره غربی]] شهر [[مدینه]] قرار داشته و به سبب [[تبرک|متبرک]] بودن آن، چاه [[زمزم]] نیز خوانده می‌شود. این چاه در حرم مدینه واقع شده، [[حضرت محمد(ص)]] از آب آن نوشیده و آن را متبرک دانسته است. | '''چاه اِهاب'''، در [[حره وبره|حره غربی]] شهر [[مدینه]] قرار داشته و به سبب [[تبرک|متبرک]] بودن آن، چاه [[زمزم]] نیز خوانده می‌شود. این چاه در حرم مدینه واقع شده، [[حضرت محمد(ص)]] از آب آن نوشیده و آن را متبرک دانسته است. | ||
تا سده یازدهم قمری، چاه و باغ پیرامونی آن وجود داشته و از وضعیت آن در دوره‌های بعدی آگاهی در دست نیست. | تا سده یازدهم قمری، چاه و باغ پیرامونی آن وجود داشته و از وضعیت آن در دوره‌های بعدی آگاهی در دست نیست. | ||
==مکان== | == مکان == | ||
چاه اهاب، در نزدیکی [[مدینه]]،<ref name=":0" /> در [[حره وبره|حره غربی]] قرار داشته و یکی از چاه‌های [[تبرک|متبرک]] مدینه بوده است.<ref>وفاء الوفا ج4، ص17.</ref> | چاه اهاب، در نزدیکی [[مدینه]]،<ref name=":0"/> در [[حره وبره|حره غربی]] قرار داشته و یکی از چاه‌های [[تبرک|متبرک]] مدینه بوده است.<ref>وفاء الوفا ج4، ص17.</ref> | ||
==نام== | == نام == | ||
نام این چاه بیشتر با عنوان اِهاب شناخته می‌شود؛ ولی صورت‌های مختلف وهاب،<ref>هدایة الحجاج ص213.</ref> یهاب، نهاب<ref>معالم الاثیره ص33.</ref> و الهاب<ref>سبل الهدی ج7، ص223؛ وفاء الوفا ج3، ص126.</ref> هم ضبط یا خوانده شده که به نظر می‌رسد ناشی از تصحیف باشد. آگاهی از وجه نامگذاری این چاه به اهاب و نیز تاریخ حفر و نام حفرکننده آن در دست نیست. | نام این چاه بیشتر با عنوان اِهاب شناخته می‌شود؛ ولی صورت‌های مختلف وهاب،<ref>هدایة الحجاج ص213.</ref> یهاب، نهاب<ref>معالم الاثیره ص33.</ref> و الهاب<ref>سبل الهدی ج7، ص223؛ وفاء الوفا ج3، ص126.</ref> هم ضبط یا خوانده شده که به نظر می‌رسد ناشی از تصحیف باشد. آگاهی از وجه نامگذاری این چاه به اهاب و نیز تاریخ حفر و نام حفرکننده آن در دست نیست. | ||
گاه ناحیه و زمین‌های پیرامون چاه، «اهاب» خوانده شده و از باب تسمیه جزء به کل، چاه را نیز اهاب نامگذاری کرده‌اند.<ref>بهجة النفوس ج1، ص246؛ موسوعه مرآة الحرمین ج4، ص850.</ref> چاه اهاب، با نام چاه [[زمزم]] نیز شناخته می‌شود.<ref>بهجة النفوس ج1، ص320-321؛ تاریخ معالم المدینه، ص268.</ref> سبب نامگذاری این چاه به زمزم به جهت [[تبرک]] جستن به آب آن،<ref>وفاء الوفاء، ج4، ص21.</ref> و نیز آب زیاد آن<ref>تاریخ المدینه، نهروالی، ص68.</ref> | گاه ناحیه و زمین‌های پیرامون چاه، «اهاب» خوانده شده و از باب تسمیه جزء به کل، چاه را نیز اهاب نامگذاری کرده‌اند.<ref>بهجة النفوس ج1، ص246؛ موسوعه مرآة الحرمین ج4، ص850.</ref> چاه اهاب، با نام چاه [[زمزم]] نیز شناخته می‌شود.<ref>بهجة النفوس ج1، ص320-321؛ تاریخ معالم المدینه، ص268.</ref> سبب نامگذاری این چاه به زمزم به جهت [[تبرک]] جستن به آب آن،<ref>وفاء الوفاء، ج4، ص21.</ref> و نیز آب زیاد آن<ref>تاریخ المدینه، نهروالی، ص68.</ref> یا بر اثر انتقال آب آن به شهرهای دور<ref>وفاء الوفا ج4ص21.</ref> بوده است. برخی، سبب نامگذاری آن به زمزم را گفته [[حضرت محمد(ص)]] درباره متبرک بودن این چاه دانسته‌اند.<ref>الجواهر الثمینه، ص122؛ موسوعه مرآة الحرمین، ج4، ص776</ref> | ||
==پیشینه== | == پیشینه == | ||
چاه اهاب در زمین متعلق به سعد بن عثمان، پدر عبادة بن سعد، از [[صحابه|اصحاب]] [[حضرت محمد(ص)]] واقع بوده است.<ref name=":0">بهجة النفوس ج1، ص246 «پاورقی»؛ تاریخ معالم المدینه، ص268.</ref> بر پایه گزارشی، عبدالله بن عباده، گنجشک پناه گرفته در دهانه چاه اهاب را شکار می‌کرد و وقتی شنید که حضرت محمد(ص) میانه دو حره مدینه را حرام اعلام کرده است،<ref group="یادداشت">میان دو حره [[حره وبره|وبره]] و [[حره واقم|واقم]].</ref> آن گنجشک‌ها را رها کرد.<ref>المعرفة و التاریخ، ج1، ص317، وفاءالوفا ج1، ص88.</ref> این گزارش، می‌رساند که چاه اهاب جزء حرم مدینه بوده است. | چاه اهاب در زمین متعلق به سعد بن عثمان، پدر عبادة بن سعد، از [[صحابه|اصحاب]] [[حضرت محمد(ص)]] واقع بوده است.<ref name=":0">بهجة النفوس ج1، ص246 «پاورقی»؛ تاریخ معالم المدینه، ص268.</ref> بر پایه گزارشی، عبدالله بن عباده، گنجشک پناه گرفته در دهانه چاه اهاب را شکار می‌کرد و وقتی شنید که حضرت محمد(ص) میانه دو حره مدینه را حرام اعلام کرده است،<ref group="یادداشت">میان دو حره [[حره وبره|وبره]] و [[حره واقم|واقم]].</ref> آن گنجشک‌ها را رها کرد.<ref>المعرفة و التاریخ، ج1، ص317، وفاءالوفا ج1، ص88.</ref> این گزارش، می‌رساند که چاه اهاب جزء حرم مدینه بوده است. | ||
در نقلی کمتر شناخته شده، از خریدن چاه اهاب توسط [[عثمان بن عفان]] سخن رفته است. در توضیح این گزارش آمده که زمانی که پیامبر(ص) از صاحب چشمه‌ای به نام رومه خواست تا در عوض چشمه‌ای در بهشت، آب چشمه خود را برای استفاده عموم مسلمانان وقف نماید، عثمان با خرید چشمه رومه در این کار پیشقدم شد.<ref>المعجم الکبیر، ج2، ص 41؛ تاریخ دمشق، ج39، ص71؛ نک: تاریخ المدینه، ابن شبه، ج1، ص152-155.</ref> بر این پایه، برخی احتمال داده‌اند که پس از آن، عثمان چاه اهاب را در کنار چشمه حفر کرده و آب چشمه را به این چاه رسانده است.<ref>سبل الهدی، ج7، ص231</ref> | در نقلی کمتر شناخته شده، از خریدن چاه اهاب توسط [[عثمان بن عفان]] سخن رفته است. در توضیح این گزارش آمده که زمانی که پیامبر(ص) از صاحب چشمه‌ای به نام رومه خواست تا در عوض چشمه‌ای در بهشت، آب چشمه خود را برای استفاده عموم مسلمانان وقف نماید، عثمان با خرید چشمه رومه در این کار پیشقدم شد.<ref>المعجم الکبیر، ج2، ص 41؛ تاریخ دمشق، ج39، ص71؛ نک: تاریخ المدینه، ابن شبه، ج1، ص152-155.</ref> بر این پایه، برخی احتمال داده‌اند که پس از آن، عثمان چاه اهاب را در کنار چشمه حفر کرده و آب چشمه را به این چاه رسانده است.<ref>سبل الهدی، ج7، ص231</ref> | ||
| خط ۵۶: | خط ۵۶: | ||
بعدها اسماعیل بن ولید محرومی در داخل بستان و باغستانی که چاه اهاب در آن بوده، برای خود قصری ساخت که آثار آن تا سده دهم قمری باقی بوده است.<ref>وفاء الوفاء، ج3، ص126-127.</ref> | بعدها اسماعیل بن ولید محرومی در داخل بستان و باغستانی که چاه اهاب در آن بوده، برای خود قصری ساخت که آثار آن تا سده دهم قمری باقی بوده است.<ref>وفاء الوفاء، ج3، ص126-127.</ref> | ||
==امروزه== | == نوشیدن پیامبر(ص) == | ||
عبادة بن سعد، روزی شاهد بوده که حضرت محمد(ص) از آب چاه ارهاب نوشیده<ref>سبل الهدی، ج7، ص224.</ref> و آن را [[تبرک|متبرک]] دانسته است؛ سپس از گسترش و عمران [[مدینه]] تا کناره چاه اهاب خبر داده است.<ref>وفاء الوفا، ج3، ص126، الجواهر الثمینه، ص122؛ تاریخ معالم المدینه، ص268-269.</ref> | |||
== امروزه == | |||
برخی منابع سده یازدهم قمری، در توصیف چاه و باغ پیرامونی آن، از کیفیت چاه و سرسبزی فراوان باغ آن یاد کرده‌اند.<ref>الجواهر الثمینه، ص122.</ref> از وضعیت چاه در دوره‌های بعدی آگاهی در دست نیست. | برخی منابع سده یازدهم قمری، در توصیف چاه و باغ پیرامونی آن، از کیفیت چاه و سرسبزی فراوان باغ آن یاد کرده‌اند.<ref>الجواهر الثمینه، ص122.</ref> از وضعیت چاه در دوره‌های بعدی آگاهی در دست نیست. | ||
==پانویس== | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | == منابع == | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
{{دانشنامه | {{دانشنامه | ||
| آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/22091/ | | آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/22091/چاه-ا-هاب | ||
| عنوان = چاه اهاب | | عنوان = چاه اهاب | ||
| نویسنده = علی احمدی میرآقا | | نویسنده = علی احمدی میرآقا | ||
}} | }} | ||
* بهجة النفوس و | * '''بهجة النفوس و الاسرار'''، عبدالله المرجانی (م. ۶۹۹ق)، به کوشش محمد عبدالوهاب، بیروت، دارالغرب الاسلامی، ۲۰۰۲م. | ||
* | * '''تاریخ المدینة المنوره (اخبار المدینه النبویه)'''، عمر بن شبّه النمیری (م. ۲۶۲ق)، به کوشش فهیم محمد شلتوت، قم، دارالفکر، ۱۳۶۸ش. | ||
* | * '''تاریخ مدینه دمشق'''، علی بن الحسن ابن عساکر (م. ۵۷۱ق)، به کوشش علی شیری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ق. | ||
* | * '''تاریخ معالم المدینه المنوره ق‍دی‍م‍ا و ح‍دی‍ث‍ا'''، احمد یاسین الخیاری (م. ۱۳۸۰ق)، ریاض، مکتبه الملک فهد، ۱۴۱۹ق. | ||
* الجواهر | * '''الجواهر الثمینه فی محاسن المدینه'''، محمد کبریت الحسینی (م ۱۰۷۰ق)، به کوشش محمد حسن اسماعیل، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۷ق. | ||
* سبل | * '''سبل الهدی و الرشاد فی سیره خیر العباد'''، محمد بن یوسف الشمس الشامی (م. ۹۴۲ق)، به کوشش عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق. | ||
* المعالم | * '''المعالم الاثیره'''، محمد محمد حسن شراب، بیروت، دارالقلم، ۱۴۱۱ق. | ||
* المعجم | * '''المعجم الکبیر'''، سلیمان بن احمد الطبرانی (۲۶۰–۳۶۰ق)، به کوشش حمدی عبدالمجید السلفی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق. | ||
* المعرفة | * '''المعرفة و التاریخ'''، یعقوب بن سفیان الفسوی (م. ۲۷۷ق)، به کوشش العمری، بیروت، الرساله، ۱۴۰۱ق. | ||
* موسوعه مرآة | * '''موسوعه مرآة الحرمین الشریفین'''، ایوب صبری باشا (م. ۱۲۹۰ق)، القاهره، دارالآفاق العربیه، ۱۴۲۴ق. | ||
* وفاء الوفاء باخبار | * '''وفاء الوفاء باخبار دارالمصطفی'''، علی بن عبدالله السمهودی (م. ۹۱۱ق)، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۲۰۰۶م. | ||
* | * '''هدایة الحجاج (سفرنامه مکه)'''، سید محمد رضا طباطبایی، به کوشش جعفریان، قم، مورخ، ۱۳۸۶ش. | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
{{چاه‌ها و برکه‌های حرمین}} | |||
[[رده:چاه‌های مدینه]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۸ اکتبر ۲۰۲۰، ساعت ۰۴:۰۴
 تصویر چاهی که به گمان، چاه اهاب است. | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| نام‌های دیگر | چاه زمزم. |
| اطلاعات جغرافیایی | |
| مکان | نزدیک مدینه قدیم، واقع در حره غربی |
| باورها و آیین‌ها | |
| ویژگی یاد شده در متون مذهبی | حضرت محمد(ص) از آب آن نوشیده و آن را متبرک دانسته است. |
|
| |
چاه اِهاب، در حره غربی شهر مدینه قرار داشته و به سبب متبرک بودن آن، چاه زمزم نیز خوانده می‌شود. این چاه در حرم مدینه واقع شده، حضرت محمد(ص) از آب آن نوشیده و آن را متبرک دانسته است.
تا سده یازدهم قمری، چاه و باغ پیرامونی آن وجود داشته و از وضعیت آن در دوره‌های بعدی آگاهی در دست نیست.
مکان[ویرایش | ویرایش مبدأ]
چاه اهاب، در نزدیکی مدینه،[۱] در حره غربی قرار داشته و یکی از چاه‌های متبرک مدینه بوده است.[۲]
نام[ویرایش | ویرایش مبدأ]
نام این چاه بیشتر با عنوان اِهاب شناخته می‌شود؛ ولی صورت‌های مختلف وهاب،[۳] یهاب، نهاب[۴] و الهاب[۵] هم ضبط یا خوانده شده که به نظر می‌رسد ناشی از تصحیف باشد. آگاهی از وجه نامگذاری این چاه به اهاب و نیز تاریخ حفر و نام حفرکننده آن در دست نیست.
گاه ناحیه و زمین‌های پیرامون چاه، «اهاب» خوانده شده و از باب تسمیه جزء به کل، چاه را نیز اهاب نامگذاری کرده‌اند.[۶] چاه اهاب، با نام چاه زمزم نیز شناخته می‌شود.[۷] سبب نامگذاری این چاه به زمزم به جهت تبرک جستن به آب آن،[۸] و نیز آب زیاد آن[۹] یا بر اثر انتقال آب آن به شهرهای دور[۱۰] بوده است. برخی، سبب نامگذاری آن به زمزم را گفته حضرت محمد(ص) درباره متبرک بودن این چاه دانسته‌اند.[۱۱]
پیشینه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
چاه اهاب در زمین متعلق به سعد بن عثمان، پدر عبادة بن سعد، از اصحاب حضرت محمد(ص) واقع بوده است.[۱] بر پایه گزارشی، عبدالله بن عباده، گنجشک پناه گرفته در دهانه چاه اهاب را شکار می‌کرد و وقتی شنید که حضرت محمد(ص) میانه دو حره مدینه را حرام اعلام کرده است،[یادداشت ۱] آن گنجشک‌ها را رها کرد.[۱۲] این گزارش، می‌رساند که چاه اهاب جزء حرم مدینه بوده است.
در نقلی کمتر شناخته شده، از خریدن چاه اهاب توسط عثمان بن عفان سخن رفته است. در توضیح این گزارش آمده که زمانی که پیامبر(ص) از صاحب چشمه‌ای به نام رومه خواست تا در عوض چشمه‌ای در بهشت، آب چشمه خود را برای استفاده عموم مسلمانان وقف نماید، عثمان با خرید چشمه رومه در این کار پیشقدم شد.[۱۳] بر این پایه، برخی احتمال داده‌اند که پس از آن، عثمان چاه اهاب را در کنار چشمه حفر کرده و آب چشمه را به این چاه رسانده است.[۱۴]
بعدها اسماعیل بن ولید محرومی در داخل بستان و باغستانی که چاه اهاب در آن بوده، برای خود قصری ساخت که آثار آن تا سده دهم قمری باقی بوده است.[۱۵]
نوشیدن پیامبر(ص)[ویرایش | ویرایش مبدأ]
عبادة بن سعد، روزی شاهد بوده که حضرت محمد(ص) از آب چاه ارهاب نوشیده[۱۶] و آن را متبرک دانسته است؛ سپس از گسترش و عمران مدینه تا کناره چاه اهاب خبر داده است.[۱۷]
امروزه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
برخی منابع سده یازدهم قمری، در توصیف چاه و باغ پیرامونی آن، از کیفیت چاه و سرسبزی فراوان باغ آن یاد کرده‌اند.[۱۸] از وضعیت چاه در دوره‌های بعدی آگاهی در دست نیست.
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ بهجة النفوس ج1، ص246 «پاورقی»؛ تاریخ معالم المدینه، ص268.
- ↑ وفاء الوفا ج4، ص17.
- ↑ هدایة الحجاج ص213.
- ↑ معالم الاثیره ص33.
- ↑ سبل الهدی ج7، ص223؛ وفاء الوفا ج3، ص126.
- ↑ بهجة النفوس ج1، ص246؛ موسوعه مرآة الحرمین ج4، ص850.
- ↑ بهجة النفوس ج1، ص320-321؛ تاریخ معالم المدینه، ص268.
- ↑ وفاء الوفاء، ج4، ص21.
- ↑ تاریخ المدینه، نهروالی، ص68.
- ↑ وفاء الوفا ج4ص21.
- ↑ الجواهر الثمینه، ص122؛ موسوعه مرآة الحرمین، ج4، ص776
- ↑ المعرفة و التاریخ، ج1، ص317، وفاءالوفا ج1، ص88.
- ↑ المعجم الکبیر، ج2، ص 41؛ تاریخ دمشق، ج39، ص71؛ نک: تاریخ المدینه، ابن شبه، ج1، ص152-155.
- ↑ سبل الهدی، ج7، ص231
- ↑ وفاء الوفاء، ج3، ص126-127.
- ↑ سبل الهدی، ج7، ص224.
- ↑ وفاء الوفا، ج3، ص126، الجواهر الثمینه، ص122؛ تاریخ معالم المدینه، ص268-269.
- ↑ الجواهر الثمینه، ص122.
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل چاه اهاب.
- بهجة النفوس و الاسرار، عبدالله المرجانی (م. ۶۹۹ق)، به کوشش محمد عبدالوهاب، بیروت، دارالغرب الاسلامی، ۲۰۰۲م.
- تاریخ المدینة المنوره (اخبار المدینه النبویه)، عمر بن شبّه النمیری (م. ۲۶۲ق)، به کوشش فهیم محمد شلتوت، قم، دارالفکر، ۱۳۶۸ش.
- تاریخ مدینه دمشق، علی بن الحسن ابن عساکر (م. ۵۷۱ق)، به کوشش علی شیری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ق.
- تاریخ معالم المدینه المنوره ق‍دی‍م‍ا و ح‍دی‍ث‍ا، احمد یاسین الخیاری (م. ۱۳۸۰ق)، ریاض، مکتبه الملک فهد، ۱۴۱۹ق.
- الجواهر الثمینه فی محاسن المدینه، محمد کبریت الحسینی (م ۱۰۷۰ق)، به کوشش محمد حسن اسماعیل، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۷ق.
- سبل الهدی و الرشاد فی سیره خیر العباد، محمد بن یوسف الشمس الشامی (م. ۹۴۲ق)، به کوشش عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق.
- المعالم الاثیره، محمد محمد حسن شراب، بیروت، دارالقلم، ۱۴۱۱ق.
- المعجم الکبیر، سلیمان بن احمد الطبرانی (۲۶۰–۳۶۰ق)، به کوشش حمدی عبدالمجید السلفی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق.
- المعرفة و التاریخ، یعقوب بن سفیان الفسوی (م. ۲۷۷ق)، به کوشش العمری، بیروت، الرساله، ۱۴۰۱ق.
- موسوعه مرآة الحرمین الشریفین، ایوب صبری باشا (م. ۱۲۹۰ق)، القاهره، دارالآفاق العربیه، ۱۴۲۴ق.
- وفاء الوفاء باخبار دارالمصطفی، علی بن عبدالله السمهودی (م. ۹۱۱ق)، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.
- هدایة الحجاج (سفرنامه مکه)، سید محمد رضا طباطبایی، به کوشش جعفریان، قم، مورخ، ۱۳۸۶ش.