طواف: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۷۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[ | {{مقاله فقهی | ||
'''طواف''' | | صفحه = | ||
| لینک = https://wikihaj.com/view/%D8%B7%D9%88%D8%A7%D9%81_(%D9%81%D8%AA%D8%A7%D9%88%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AC%D8%B9) | |||
| متن = طواف (فتاوای مراجع)}} | |||
{{سخ}} | |||
{{جعبه اطلاعات اعمال | |||
| عنوان = طواف | |||
| تصویر = حج1400.png | |||
| توضیح تصویر = | |||
| فیلم = فیلم احکام طواف (عمره تمتع).mp4 | |||
| توضیح فیلم = ببینید: آموزش طواف و احکام آن | |||
| دسته = اعمال [[عمره]] و [[حج]] | |||
| مربوط به آیین = | |||
| مکان = [[مسجدالحرام]] | |||
| زمان = | |||
در عمره: اولین عمل بعد از ورود به [[مکه]]؛ در حج: روز دوازدهم ذی الحجه | |||
| عمل قبلی = در عمره: احرام در میقات | |||
[[حج تمتع]]:[[رمی جمرات]] | |||
| عمل بعدی = در [[عمره]] و حج تمتع:[[نماز طواف]] ← [[سعی]] | |||
| حکم = | |||
| کفاره = | |||
| پیامد فقهی = | |||
| ثواب = | |||
| آداب وابسته = | |||
| فلسفه و اسرار = | |||
| منشاء و تاریخچه = | |||
| مکان‌های وابسته = [[مطاف]] | |||
| اشیای وابسته = | |||
| ذکرهای وابسته = | |||
| دعاهای وابسته = | |||
| مفاهیم فقهی وابسته = | |||
| احکام فقهی وابسته = | |||
| صفحه فتواهای مراجع = [[طواف (فتاوای مراجع)]] | |||
| جستارهای وابسته = [[اعمال عمره تمتع]]؛ [[اعمال حج تمتع]] | |||
}} | |||
{{حج و عمره عمودی}} | |||
'''طواف''' هفت دور چرخیدن دور [[کعبه]] در [[مسجدالحرام]] و یکی از اعمال [[حج]] و [[عمره]] است. هفت دور طواف، از روبه‌روی [[حجرالاسود]] آغاز شده و به همان‌جا پایان می‌‌گیرد. | |||
طواف دارای اقسامی است که برخی از آنها مانند [[طواف زیارت]] مورد پذیرش همه مذاهب اسلامی و برخی مانند [[طواف قدوم]] و [[طواف نساء]] میان مذاهب اسلامی مورد اختلاف است. | |||
طواف‌کننده باید دارای شرایطی مانند طهارت بدن و طهارت از حدث بوده و طواف را به قصد اطاعت از دستور خدا انجام دهد. | |||
محدوده طواف به فتوای بیشتر مراجع تقلید [[شیعه]]، تا جایی است که عرفاً بگویند دور کعبه می‌گردد. به نظر برخی دیگر از مراجع، طواف باید در محدوده میان کعبه و [[مقام ابراهیم(ع)|مقام ابراهیم(ع)]] باشد. در فقه مذاهب [[اهل سنت]]، محدوده خاصی برای طواف مشخص نشده است. | |||
طواف دارای مستحباتی مانند [[استلام|استلام حجرالاسود]] و مکروهاتی مانند سخن گفتن است. | |||
==مفهوم‌شناسی== | ==مفهوم‌شناسی== | ||
طواف، هفت دور چرخیدن دور [[کعبه]] در [[مسجدالحرام]] است، که یکی از اعمال [[حج]] و [[عمره]] دانسته شده است.<ref>درسنامه مناسک حج، ص۳۳.</ref> | طواف، هفت دور چرخیدن دور [[کعبه]] در [[مسجدالحرام]] است، که یکی از اعمال [[حج]] و [[عمره]] دانسته شده است.<ref>درسنامه مناسک حج، ص۳۳.</ref> به نظر فقیهان شیعه، کسی که طواف را از روی عمد ترک کند تا وقتی که زمان انجام آن تمام شود، عمره او _چه حکم را بداند و چه نداند_ باطل است.<ref>مناسک نوین، ص۱۳۰.</ref> | ||
==اقسام== | ==اقسام== | ||
طواف دارای اقسامی است که برخی از آنها مانند [[طواف زیارت]] مورد پذیرش همه مذاهب اسلامی و برخی مانند [[طواف قدوم]] و [[ | طواف دارای اقسامی است که برخی از آنها مانند [[طواف زیارت]] مورد پذیرش همه مذاهب اسلامی و برخی مانند [[طواف قدوم]] و [[طواف نساء]] میان مذاهب اسلامی مورد اختلاف است. اقسام طواف چنین است: | ||
===طواف قدوم=== | ===طواف قدوم=== | ||
{{اصلی|طواف قدوم}} | {{اصلی|طواف قدوم}} | ||
اهل سنت | [[اهل سنت]]، اولین طوافی را که شخص [[احرام|مُحرم]] پس از ورود به [[مکه]] و پیش از [[وقوف در عرفات]] انجام می‌دهد، «[[طواف قدوم]]» یا «طواف تحیت» نامیده‌اند. طبق نظر مذاهب چهارگانه اهل سنت، بر مُفرِد (گزارندهٔ [[حج افراد]]) که از خارج وارد مکه می‌شود و برای [[وقوف در عرفات]] به اندازه کافی وقت دارد، انجام طواف قدوم سُنّت است. | ||
به نظر فقیهان | به نظر فقیهان [[شیعه]]، برای مُفرِد و قارِن (کسی که [[حج افراد]] و [[حج قران|حج قِران]] انجام می‌دهد)، پیش از وقوف در عرفات، انجام طواف مستحب شمرده شده است. البته بیشتر فقیهان شیعه، اصطلاح طواف قدوم را به کار نبرده‌اند و تنها برخی از آنها؛ مانند [[شیخ طوسی]] در کتاب مبسوط از آن نام برده‌اند. | ||
میان فقیهان شیعه، درباره انجام طوافِ مستحب پیش از طواف واجب، در [[عمره تمتع|عمره تمتّع]] و [[عمره مفرده]] اختلاف فتوا است.<ref>الفقه علی المذاهب الأربعه، ج ١، ص ۵٨٩؛ بدایةالمجتهد، ج ١، صص ٣۴۶ و ٣۴۵؛ المبسوط، ج ١، ص٣۵١؛ الدروس الشرعیه، ج ١، صص ۴٠١ و ۴٠٠؛ جواهر الکلام، ج ١٩، صص ٣۵٣ و ٣۵٢؛ مناسک محشی، صص ٣١۶ و ٣١۵؛ الفقه علی المذاهب الخمسه، ج ١، ص٣۵۴؛ دروس فی الفقه المقارن، ج ١، ص ۵١٣.</ref> | |||
===طواف عمره تمتع=== | ===طواف عمره تمتع=== | ||
{{اصلی|اعمال عمره تمتع#طواف و نماز آن}}بر پایه مذاهب اسلامی، بر | {{اصلی|اعمال عمره تمتع#طواف و نماز آن}}بر پایه مذاهب اسلامی، بر کسی که برای [[عمره تمتع|عمره تمتّع]] احرام بسته، واجب است طواف عمره تمتّع انجام دهد.<ref name=":3">بدایةالمجتهد، ج ١، ص ٣۴۴؛ مناسک محشی، صص ٢٢۶ و ص ١٠٠</ref> | ||
به نظر فقیهان مذاهب چهارگانه اهل سنت، | به نظر فقیهان مذاهب چهارگانه اهل سنت، طوافی که برای عمره تمتّع به‌جا آورده می‌شود، [[طواف قدوم]] محسوب می‌شود.<ref name=":3" /> | ||
===طواف عمره مفرده=== | ===طواف عمره مفرده=== | ||
{{اصلی|اعمال عمره مفرده#طواف و نماز آن}} | {{اصلی|اعمال عمره مفرده#طواف و نماز آن}} | ||
طواف عمره مفرده، حکم طواف عمره تمتّع را دارد. بر پایه مذاهب اسلامی، بر کسی که برای [[عمره مفرده]] احرام بسته، واجب است طواف عمره مفره انجام دهد.<ref name=":3" /> | |||
به نظر فقیهان مذاهب چهارگانه اهل سنت، | به نظر فقیهان مذاهب چهارگانه اهل سنت، طوافی که برای عمره مفرده به‌جا آورده می‌شود، [[طواف قدوم]] محسوب می‌شود.<ref name=":3" /> | ||
===طواف زیارت=== | ===طواف زیارت=== | ||
{{اصلی|طواف زیارت}} | {{اصلی|طواف زیارت}} | ||
طواف | طواف زیارت یا طواف افاضه، بر تمام حاجیان ([[متمتع|مُتِمتّع]]، [[قارن|قارِن]] و [[مفرد|مُفْرِد]]) واجب است. حج‌گزاران باید پس از اعمال روز [[عید قربان]] این طواف را انجام دهند.<ref>الفقه علی المذاهب الأربعه، ج ١، صص ۵٩٠ و ۵٨٩؛ بدایةالمجتهد (فقه مالکی)، ج ١، صص٣۴۶و٣۴۵؛ الفقه علی المذاهب الخمسه، ج ١، ص٣۵٣.</ref> | ||
===طواف نساء=== | ===طواف نساء=== | ||
{{اصلی|طواف نساء}}به فتوای فقیهان شیعه، در عمره مفرده و اقسام سه‌گانه حج ([[حج تمتع|تمتع]]، [[حج قران|قران]] و [[حج افراد|افراد]]) واجب است طواف نساء انجام شود و با انجام آن، | {{اصلی|طواف نساء}}به فتوای فقیهان شیعه، در عمره مفرده و اقسام سه‌گانه حج ([[حج تمتع|تمتع]]، [[حج قران|قران]] و [[حج افراد|افراد]]) واجب است طواف نساء انجام شود و با انجام آن، [[آمیزش]] و [[التذاذ جنسی]] که بین زوجین در حال [[احرام]] حرام شده بود، حلال می‌شود.<ref>مناسک محشی، صص ۵٠٨ - ۵٠۶.</ref> | ||
مذاهب چهارگانه اهل سنت؛ | مذاهب چهارگانه اهل سنت؛ منکرِ طواف نساء هستند و از آن، نه به عنوان واجب و نه به عنوان مستحب نام نبرده‌اند و بهره جنسی را با [[طواف زیارت]] حلال می‌شمارند.<ref>الهدایة (فقه حنفی)، المصادر الفقهیه، ج ١٠، ص ٢٧٨؛ الکافی فی فقه اهل المدینه (فقه مالکی)، المصادرالفقهیه، ج ١٠، ص ۵٠۵؛ المهذب (فقه شافعی)، المصادر الفقهیه، ج ١١، ص ٩٠۴؛ بدایة الاجتهاد، ج ١، ص ٣۴۴؛ مناسک محشی، صص ۵٠٨ - ۵٠۶؛ الکافی لابن قدامه، المصادر الفقهیه، ج ١١، ص ١٠۴٠.</ref> | ||
===طواف وداع=== | ===طواف وداع=== | ||
{{اصلی|طواف وداع}}به فتوای فقیهان شیعه و | {{اصلی|طواف وداع}}به فتوای فقیهان شیعه و [[مذهب مالکی|مالکیه]]، طواف وداع مستحب و به فتوای فقیهان [[مذهب حنبلی|حنبلیه]] و [[مذهب حنفی|حنفیه]] واجب است. در مذهب [[مذهب شافعی|شافعیه]] دو قولِ واجب و مستحب وجود دارد.<ref name=":4">درآمدی بر فقه مقارن، ص۳۷۱.</ref> | ||
== | ===طواف مستحب=== | ||
{{اصلی|طواف مستحب}}بر پایه مذاهب اسلامی، افزون بر اقسام طواف که برخی از آنها واجب و برخی مستحب است، می‌توان در مدت اقامت در [[مکه]]، «[[طواف مستحب]]» انجام داد.<ref name=":4" /> | |||
طبق مذهب شیعه، در هر شبانه‌روز گزاردن ده طواف، مستحب است.<ref name=":4" /> | |||
==شرایط طواف‌کننده== | |||
طواف‌کننده باید شرایطی داشته باشد، که چنین است: | |||
===نیت=== | |||
{{اصلی|نیت}} | |||
به فتوای فقیهان شیعه و حنبلیه، طواف از عبادات است و باید با نیّت باشد؛ بنابراین گشتن به دور کعبه باید به قصد طواف و برای اطاعت دستور خدا باشد.<ref name=":0" /> اما حنفیه و مالکیه، نیت را در طواف شرط ندانسته‌اند و شافعیه نیز در غیرِ [[طواف زیارت]] و [[طواف قدوم]] شرط دانسته‌اند.<ref name=":5" /> | |||
===طهارت از حدث=== | ===طهارت از حدث=== | ||
طواف‌کننده باید با وضو باشد و غسلی برعهده او نباشد و چنانچه نتواند وضو بگیرد یا غسل کند باید تیمم کند.<ref name=":0">درسنامه مناسک حج، ص۳۴.</ref> | طواف‌کننده باید با وضو باشد و غسلی برعهده او نباشد و چنانچه نتواند وضو بگیرد یا غسل کند باید تیمم کند.<ref name=":0">درسنامه مناسک حج، ص۳۴.</ref> زنانی که در ایام عادت ماهیانه به‌سر می‌برند، باید صبر کنند و پس از پاک شدن، غسل به‌جای آورند و طواف کنند؛<ref name=":0" /> البته در مذهب حنفیه، طهارت از حدث شرط نیست.<ref name=":5" /> | ||
===طهارت بدن و لباس=== | |||
به فتوای فقیهان شیعه، طواف‌کننده باید بدن و لباسش طاهر باشد؛ افزون بر آن، لباس او باید شرایط لباس نمازگزار، مانند غصبی نبودن را هم داشته باشد.<ref>درسنامه مناسک حج، ص۳۳.</ref> اما طبق مذهب حنفیه، طواف بدون طهارت بدن و لباس جایز است.<ref name=":5">درآمدی بر فقه مقارن، ص۳۷۲.</ref> | |||
===پوشش بدن=== | ===پوشش بدن=== | ||
طواف‌کننده باید در حال طواف به مقداری که در نماز لازم است بدن خود را بپوشاند.<ref name=":0" /> | طواف‌کننده باید در حال طواف به مقداری که در نماز لازم است بدن خود را بپوشاند.<ref name=":0" /> طبق مذهب حنفیه، پوشش عورت واجب است؛ ولی اگر عریان طواف کرد، تا وقتی که در مکه است باید اعاده کند و اگر بازگشت باید [[قربانی]] کند.<ref name=":5" /> | ||
===ختنه=== | ===ختنه=== | ||
پسرها و مردها باید ختنه شده باشند و بدون آن طواف صحیح نیست.<ref name=":0" /> | {{اصلی|ختنه}} | ||
به گفته فقیهان شیعه، پسرها و مردها باید ختنه شده باشند و بدون آن طواف صحیح نیست.<ref name=":0" /> اما مذاهب چهارگانه اهل سنت، ختنه را برای طواف شرط ندانسته‌اند. (اگر چه ختنه را به عنوان یکی از سنت‌های اسلامی واجب می‌دانند.)<ref>مناسک محشی، صص ٢۶٢ - ٢۴١؛ الفقه علی المذاهب الأربعه، ج ١، صص ۵٩۴–۵٩٠؛ بدائع الصنائع (فقه حنفی)، المصادرالفقهیه، ج ١٠، صص ۴٨ - ۴٣؛ الفقه علی المذاهب‌الخمسه، ج ١، صص ٣۶٣ - ٣۵٨.</ref> | |||
طواف | |||
==واجبات== | ==واجبات== | ||
طواف دارای واجباتی است که | طواف دارای واجباتی است که عبارتند از: | ||
===شروع از حجرالاسود=== | ===شروع از حجرالاسود=== | ||
طواف باید از گوشه‌ای از [[کعبه]] که [[حجر الاسود|حجرالاسود]] در آن قرار دارد آغاز شود؛ همان گوشه‌ای که نزدیک [[باب الکعبه|درِ کعبه]] است.<ref name=":0" /> | طواف باید از گوشه‌ای از [[کعبه]] که [[حجر الاسود|حجرالاسود]] در آن قرار دارد آغاز شود؛ همان گوشه‌ای که نزدیک [[باب الکعبه|درِ کعبه]] است.<ref name=":0" /> | ||
===پایان دادن به حجرالاسود=== | ===پایان دادن به حجرالاسود=== | ||
هفت دورِ طواف از مقابل حجرالاسود آغاز شده و به همان‌جا پایان می‌پذیرد و طواف، کمتر یا بیشتر از این مقدار صحیح نیست؛ البته دقت در این امر لازم نیست و همین مقدار که عرفاً بگویند روبه‌روی حجرالاسود است کافی است.<ref name=":1">درسنامه مناسک حج، ص۳۵.</ref> | |||
ایستادن مقابل | ایستادن مقابل حجرالاسود در آغاز طواف و در پایان آن و در پایان هر شوط از طواف لازم نیست، ولی مستحب است با دست خود به سمت حجرالاسود اشاره کند و دست خود را ببوسد.<ref name=":1" /> | ||
===هفت دور | ===هفت شوط چرخیدن دور کعبه=== | ||
طواف کعبه هفت دور است | طواف کعبه هفت دور است و به هر دورِ آن [[شوط]] گفته می‌شود.<ref name=":1" /> | ||
===کعبه را در طرف چپ خود قرار دادن=== | ===کعبه را در طرف چپ خود قرار دادن=== | ||
واجب است طواف‌کننده، [[کعبه]] را در طرف چپ خود قرار دهد و در حال طواف رو به کعبه نباشد؛ البته نگاه به سمت راست یا چپ، حتی پشت سر، اگر بدن را نگرداند اشکال ندارد.<ref name=":1" /> | |||
[[پرونده:آموزش طواف۲.png|وسط|بی‌قاب|593x593px|جایگزین=]] | [[پرونده:آموزش طواف۲.png|وسط|بی‌قاب|593x593px|جایگزین=]] | ||
==محدوده== | ==محدوده== | ||
به فتوای بیشتر مراجع | {{اصلی|مطاف}} | ||
به فتوای بیشتر مراجع تقلید شیعه، طواف [[کعبه]] در [[مسجدالحرام]] تا جایی که مردم طواف می‌کنند و عرفاً بگویند دور کعبه می‌گردد صحیح است.<ref name=":2">درسنامه مناسک حج، ص۳۶.</ref> | |||
به‌نظر برخی دیگر از مراجع تقلید شیعه، طواف باید در محدوده فاصله میان کعبه و [[مقام ابراهیم(ع)|مقام ابراهیم(ع)]] که نزدیک به ۱۳ متر است باشد. با این همه، برای مقلدین این مراجع نیز، اگر طواف در آن محدوده مشکل باشد یا ممکن نباشد، و نتوانند صبر کنند تا در وقت خلوت طواف کنند، در فاصله دورتر نیز اشکال ندارد.<ref name=":2" /> | |||
به فتوای فقیهان مذاهب چهارگانه اهل سنت، طواف، محدوده خاصی ندارد؛ ولی باید داخل مسجدالحرام باشد و خارج از آن جایز نیست؛ اگرچه برخی از آنها مانند [[مذهب حنبلی|حنبلی‌ها]] طواف در نزدیکیِ کعبه را مستحب شمرده‌اند.<ref>الکافی فی الفقه ابن حنبل، المصادر الفقهیه، ج ١١، صص١٠٣٣ - ١٠٢۵؛ الفقه علی المذاهب الأربعه، ج ١، صص۵٩۴–۵٩٠؛ تذکرة الفقها، ج ٨، صص٩٣ و ٩٢.</ref> | |||
طواف‌کننده باید به‌دور [[حجر اسماعیل]] هم بگردد؛ یعنی در حال طواف، داخلِ حجر اسماعیل نرود.<ref name=":2" /> | طواف‌کننده باید به‌دور [[حجر اسماعیل]] هم بگردد؛ یعنی در حال طواف، داخلِ حجر اسماعیل نرود.<ref name=":2" /> | ||
==مستحبات== | ==مستحبات== | ||
برخی از مستحبات طواف | برخی از مستحبات طواف که مورد اتفاق همه مذاهب اسلامی است، عبارتند از: | ||
{{ستون-شروع|۲}} | {{ستون-شروع|۲}} | ||
* | * [[تقبیل|بوسیدن]] [[حجرالاسود]] | ||
* | * [[استلام]] حجرالاسود | ||
* | * استلام رکن یمانی | ||
* | * ذکر و دعا در حال طواف.<ref>مناسک محشی، صص ٣١٨ - ٣١۶؛ الروضة البهیه، ج ١، صص ۵٠۶ و ۵٠۵؛ بدایةالمجتهد، ج١، صص ۴٣٣ - ٣۴٣؛ الفقه علی المذاهب الأربعه، ج ١، صص ۵٩۴–۵٩٢؛ شرائع‌الاسلام، ج١، ص٢۶٩.</ref> | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
بر پایه فقه حنبلیه و حنفیه، [[اضطباع]] (گذراندنِ [[لباس احرام|ردای احرام]] از زیر کتفِ راست و انداختن دو سوی آن بر دوش چپ) در برخی از اقسام طواف سنت است. شافعیه نیز این عمل را برای مردان و پسران سنت دانسته است. اضطباع در فقه مالکیه مطرح نشده است.<ref>الفقه علی المذاهب الأربعه، ج١، صص ۵٩۴–۵٩٢؛ الأمّ للشافعی، المصادرالفقهیه، ج ١١، ص٧۵۶؛ الفقه علی المذاهب‌الخمسه، ج١، صص ۵٩۴–۵٩٢؛ الوسیله إلی نیل الفضیله، صص ١٧٣ و ١٧٢؛ تذکرةالفقها، ج٨، صص١٧٣و١٧٢؛ درآمدی بر فقه مقارن، ص۳۷۵، به نقل از الموسوعة الفقهیةالمیسره، ج٣، ص۴٣٠؛ درآمدی بر فقه مقارن، ص۳۷۵، به نقل از الجامع للشرایع، ص٢٠١.</ref> | |||
بر پایه فقه حنبلیه، رَمَل (عملی شبیه به [[هروله]]) در سه شوطِ اول [[طواف قدوم]]، برای غیر راکب و کسی که از مکه [[محرم (احرام‌گزار)|مُحرم]] نشده سنت است. بیشتر مذاهب اهل سنت، این عمل را فقط برای مردان سنت دانسته‌اند.<ref>الفقه على المذاهب الأربعه، ج ١، صص ۵٩۴ - ۵٩٢؛ جواهرالكلام، ج ١٩، صص ٣۵٣ - ٣۵٠؛ شرائع‌الاسلام، ج ١، ص ٢۶٩؛ بدايةالمجتهد، ج ١، صص ٣۴٣ و ٣۴٢؛ الدروس‌الشرعيه، ج ١، صص۴٠٠ و ٣٩٩؛ الوسيلة إلى نيل الفضيله، صص ١٧٣ و ١٧٢؛ الجامع للشرايع، ص ٢٠١؛ الموسوعة الفقهية الميسره، ج ٢، صص ۴٣٠.</ref> | |||
==مکروهات== | ==مکروهات== | ||
برخی از مکروهات طواف چنین است: | به باور فقیهان شیعه، برخی از مکروهات طواف چنین است: | ||
{{ستون-شروع|۲}} | {{ستون-شروع|۲}} | ||
* | * خندیدن | ||
* سخن | * سخن گفتن | ||
* شعر | * شعر خواندن | ||
* خوردن و | * خوردن و آشامیدن | ||
* دست کشیدن به دیوار [[حجر اسماعیل | * دست کشیدن به دیوار [[حجر اسماعیل]] (دست کشیدن به دیوار حجر اسماعیل(ع) به فتوای برخی از فقیهان جایز نیست؛ ولی بسیاری از آنها آن را مکروه می‌دانند).<ref>درسنامه مناسک حج، ص۳۷.</ref> | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
== | ==احکام== | ||
برخی احکام مرتبط با طواف عبارت است از: | |||
* | *'''طواف و سعی سواره''': اگر شخصی خودش وسیله را می‌برد، طواف و سعی او صحیح است<ref>مناسک نوین، ص۱۴۶.</ref> اما اگر حرکت دادن چرخ را به دیگری واگذار کند، دو دیدگاه در میان فقیهان شیعه مطرح است:<ref>مناسک نوین، ص۱۴۶.</ref> | ||
**مانعی ندارد و فرقی نمی‌کند. | |||
**بدون عذر شرعی صحیح نیست. | |||
*'''ختم طواف به رکن یمانی''': اگر طواف‌کننده طواف را از حجرالاسود شروع کند ولی در هر شوط، قبل از رسیدن به حجرالاسود _ مثلاً در رکن یمانی _ نیتِ ختم و پایان نماید، طواف او اشکال دارد و باید اعاده شود.<ref>مناسک نوین، ص۱۴۶.</ref> | |||
*'''قصد هشت دور از اول''': اگر طواف‌کننده از اول قصد هشت دور داشته باشد ولی در نظرش این باشد که هفت دورِ آن، واجب، و یک دور برای قدم زدن برای تبرک یا قصددیگر باشد، طواف او صحیح است.<ref>مناسک نوین، ص۱۵۳_۱۵۴.</ref> | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| خط ۱۱۶: | خط ۱۶۶: | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
{{برگرفتگی | {{منابع}}{{برگرفتگی | ||
|پیش از لینک = کتاب | |پیش از لینک = کتاب | ||
| خط ۱۲۲: | خط ۱۷۲: | ||
|منبع = درسنامه مناسک حج، | |منبع = درسنامه مناسک حج، | ||
|پس از لینک = محمدحسین فلاح‌زاده، تهران، مشعر، ۱۳۸۹ش، ص۳۳–۳۸ | |پس از لینک = محمدحسین فلاح‌زاده، تهران، مشعر، ۱۳۸۹ش، ص۳۳–۳۸ و کتاب [https://noorlib.ir/book/view/5622 درآمدی بر فقه مقارن]، مصطفی جعفر پیشه فرد، تهران، بعثه مقام معظم رهبری، معاونت امور روحانیون، ۱۳۸۸ش. ص۳۶۹-۳۷۷. | ||
| لینک = | | لینک = https://noorlib.ir/book/view/18388 | ||
}} | }} | ||
*'''الامّ''' (الفقه‌الشافعی)، الشافعی، محمد بن ادریس، بیروت، بی‌نا، چاپ اول، ۱۴۲۲ق. | |||
*'''بدایة المجتهد و نهایة المقتصد'''، محمد بن احمد بن رشد (الحفید)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۲۱ق. | |||
*'''بدائع الصنائع (الفقه‌الحنبلی)'''، علاءالدین بن مسعود الکاشانی، المصادر الفقهیه، بیروت، ۱۴۲۲ق. | |||
*'''تذکرة الفقهاء'''، (علامه حلی) حسن بن یوسف بن مطهر، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۲۲ق. | |||
*'''الجامع للشرایع'''، الحلّی، یحیی بن سعید، قم، مؤسسة سید الشهداء العلمیه، ۱۴۰۵ق. | |||
*'''جواهر الكلام فى شرح شرائع الاسلام'''، النجفى، الشيخ محمد حسن، تهران، دار الكتب الاسلاميه، چاپ دوم، ١٣۶۵ش. | |||
*'''الدروس الشرعيه في فقه الاماميه'''، شهيد اول، شيخ محمد بن مكى العاملى، قم، مؤسسة النشر الاسلامى، چاپ دوم، ١۴١٧ق. | |||
*'''الروضة البهیه فی شرح اللمعة الدمشقیه'''، زین‌الدین العاملی (الشهید الثانی)، قم، مجمع الفکر الاسلامی، ۱۴۲۴ق. | |||
*'''شرائع الاسلام فی مسائل الحلال والحرام'''، محقق حلّی، نجم الدین جعفر بن حسن، تهران، منشورات الأعلمی، ۱۳۸۹ق. | |||
*'''الفقه علی المذاهب الأربعه'''، عبدالرحمان الجزیری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۲۴ق. | |||
*'''الفقه علی المذاهب الخمسه'''، محمدجواد المغنیه، قم، مؤسسة دارالکتاب الاسلامی، ۱۴۲۲ق. | |||
*'''الکافی فی فقه ابن حنبل''' (الفقه الحنبلی)، المصادر الفقهیه، (ابن قدامه) عبداللّٰه بن احمد بن قدامه، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق. | |||
*'''المبسوط'''، محمد بن احمد بن سهل السرخسی (-۴۸۳ق)، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۰۶ق. | |||
*'''المصادر الفقهیه'''، علی‌اصغر مروارید، بیروت، دارالتراث، ۱۴۱۹ق. | |||
*'''مناسک حج با حواشی مراجع'''، سید روح‌الله خمینی، تهران، نشر مشعر، ۱۳۸۵ش. | |||
*'''مناسک نوین'''، آخوندی، مصطفی و انصاری، عبدالرحمان، تهران، محراب قلم، چاپ اول، ۱۳۹۰ش. | |||
{{پایان}} | |||
==مقاله‌های مرتبط== | |||
•[[طواف نساء]] | |||
•[[نماز طواف]] | |||
[[ | •[[طواف (فتاوای مراجع)]] | ||
{{حج و عمره}} | |||
[[ar:الطواف]] | |||
[[en:Tawaf]] | |||
[[رده:اعمال حج]] | [[رده:اعمال حج]] | ||
[[رده:اعمال عمره مفرده]] | [[رده:اعمال عمره مفرده]] | ||
[[رده:اعمال عمره تمتع]] | [[رده:اعمال عمره تمتع]] | ||
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]] | [[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۲ ژوئیهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۰۹:۰۶
|
این مقاله، راهنمای عملی احکام فقهی نیست. برای اطلاع از حکم و وظیفه شرعی به فتوای مرجع تقلید خود مراجعه کنید. از جمله نگاه کنید به: طواف (فتاوای مراجع). |
 | |
| دسته | اعمال عمره و حج |
|---|---|
| مکان | مسجدالحرام |
| زمان | در عمره: اولین عمل بعد از ورود به مکه؛ در حج: روز دوازدهم ذی الحجه |
| عمل قبلی |
در عمره: احرام در میقات حج تمتع:رمی جمرات |
| عمل بعدی | در عمره و حج تمتع:نماز طواف ← سعی |
| مکان‌های وابسته | مطاف |
| صفحه فتواهای مراجع | طواف (فتاوای مراجع) |
| جستارهای وابسته | اعمال عمره تمتع؛ اعمال حج تمتع |
|
ببینید: آموزش طواف و احکام آن | |
| عمره تمتع |
| ۱ شوال تا ۹ ذوالحجه |
| احرام در میقات • طواف • نماز طواف • سعی • تقصیر |
| حج |
| نهم ذوالحجه |
| احرام در مکه • وقوف در عرفات |
| شب دهم |
| وقوف در مشعر |
| روز دهم |
| رمی جمره عقبه • قربانی • حلق یا تقصیر |
| شب یازدهم |
| بیتوته در منا |
| روز یازدهم |
| رمی جمرات سه‌گانه |
| شب دوازدهم |
| بیتوته در منا |
| روز دوازدهم |
| رمی جمرات • طواف زیارت • نماز طواف • سعی • طواف نساء • نماز طواف نساء |
طواف هفت دور چرخیدن دور کعبه در مسجدالحرام و یکی از اعمال حج و عمره است. هفت دور طواف، از روبه‌روی حجرالاسود آغاز شده و به همان‌جا پایان می‌‌گیرد.
طواف دارای اقسامی است که برخی از آنها مانند طواف زیارت مورد پذیرش همه مذاهب اسلامی و برخی مانند طواف قدوم و طواف نساء میان مذاهب اسلامی مورد اختلاف است.
طواف‌کننده باید دارای شرایطی مانند طهارت بدن و طهارت از حدث بوده و طواف را به قصد اطاعت از دستور خدا انجام دهد.
محدوده طواف به فتوای بیشتر مراجع تقلید شیعه، تا جایی است که عرفاً بگویند دور کعبه می‌گردد. به نظر برخی دیگر از مراجع، طواف باید در محدوده میان کعبه و مقام ابراهیم(ع) باشد. در فقه مذاهب اهل سنت، محدوده خاصی برای طواف مشخص نشده است.
طواف دارای مستحباتی مانند استلام حجرالاسود و مکروهاتی مانند سخن گفتن است.
مفهوم‌شناسی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
طواف، هفت دور چرخیدن دور کعبه در مسجدالحرام است، که یکی از اعمال حج و عمره دانسته شده است.[۱] به نظر فقیهان شیعه، کسی که طواف را از روی عمد ترک کند تا وقتی که زمان انجام آن تمام شود، عمره او _چه حکم را بداند و چه نداند_ باطل است.[۲]
اقسام[ویرایش | ویرایش مبدأ]
طواف دارای اقسامی است که برخی از آنها مانند طواف زیارت مورد پذیرش همه مذاهب اسلامی و برخی مانند طواف قدوم و طواف نساء میان مذاهب اسلامی مورد اختلاف است. اقسام طواف چنین است:
طواف قدوم[ویرایش | ویرایش مبدأ]
اهل سنت، اولین طوافی را که شخص مُحرم پس از ورود به مکه و پیش از وقوف در عرفات انجام می‌دهد، «طواف قدوم» یا «طواف تحیت» نامیده‌اند. طبق نظر مذاهب چهارگانه اهل سنت، بر مُفرِد (گزارندهٔ حج افراد) که از خارج وارد مکه می‌شود و برای وقوف در عرفات به اندازه کافی وقت دارد، انجام طواف قدوم سُنّت است.
به نظر فقیهان شیعه، برای مُفرِد و قارِن (کسی که حج افراد و حج قِران انجام می‌دهد)، پیش از وقوف در عرفات، انجام طواف مستحب شمرده شده است. البته بیشتر فقیهان شیعه، اصطلاح طواف قدوم را به کار نبرده‌اند و تنها برخی از آنها؛ مانند شیخ طوسی در کتاب مبسوط از آن نام برده‌اند.
میان فقیهان شیعه، درباره انجام طوافِ مستحب پیش از طواف واجب، در عمره تمتّع و عمره مفرده اختلاف فتوا است.[۳]
طواف عمره تمتع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
بر پایه مذاهب اسلامی، بر کسی که برای عمره تمتّع احرام بسته، واجب است طواف عمره تمتّع انجام دهد.[۴]
به نظر فقیهان مذاهب چهارگانه اهل سنت، طوافی که برای عمره تمتّع به‌جا آورده می‌شود، طواف قدوم محسوب می‌شود.[۴]
طواف عمره مفرده[ویرایش | ویرایش مبدأ]
طواف عمره مفرده، حکم طواف عمره تمتّع را دارد. بر پایه مذاهب اسلامی، بر کسی که برای عمره مفرده احرام بسته، واجب است طواف عمره مفره انجام دهد.[۴]
به نظر فقیهان مذاهب چهارگانه اهل سنت، طوافی که برای عمره مفرده به‌جا آورده می‌شود، طواف قدوم محسوب می‌شود.[۴]
طواف زیارت[ویرایش | ویرایش مبدأ]
طواف زیارت یا طواف افاضه، بر تمام حاجیان (مُتِمتّع، قارِن و مُفْرِد) واجب است. حج‌گزاران باید پس از اعمال روز عید قربان این طواف را انجام دهند.[۵]
طواف نساء[ویرایش | ویرایش مبدأ]
به فتوای فقیهان شیعه، در عمره مفرده و اقسام سه‌گانه حج (تمتع، قران و افراد) واجب است طواف نساء انجام شود و با انجام آن، آمیزش و التذاذ جنسی که بین زوجین در حال احرام حرام شده بود، حلال می‌شود.[۶]
مذاهب چهارگانه اهل سنت؛ منکرِ طواف نساء هستند و از آن، نه به عنوان واجب و نه به عنوان مستحب نام نبرده‌اند و بهره جنسی را با طواف زیارت حلال می‌شمارند.[۷]
طواف وداع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
به فتوای فقیهان شیعه و مالکیه، طواف وداع مستحب و به فتوای فقیهان حنبلیه و حنفیه واجب است. در مذهب شافعیه دو قولِ واجب و مستحب وجود دارد.[۸]
طواف مستحب[ویرایش | ویرایش مبدأ]
بر پایه مذاهب اسلامی، افزون بر اقسام طواف که برخی از آنها واجب و برخی مستحب است، می‌توان در مدت اقامت در مکه، «طواف مستحب» انجام داد.[۸]
طبق مذهب شیعه، در هر شبانه‌روز گزاردن ده طواف، مستحب است.[۸]
شرایط طواف‌کننده[ویرایش | ویرایش مبدأ]
طواف‌کننده باید شرایطی داشته باشد، که چنین است:
نیت[ویرایش | ویرایش مبدأ]
به فتوای فقیهان شیعه و حنبلیه، طواف از عبادات است و باید با نیّت باشد؛ بنابراین گشتن به دور کعبه باید به قصد طواف و برای اطاعت دستور خدا باشد.[۹] اما حنفیه و مالکیه، نیت را در طواف شرط ندانسته‌اند و شافعیه نیز در غیرِ طواف زیارت و طواف قدوم شرط دانسته‌اند.[۱۰]
طهارت از حدث[ویرایش | ویرایش مبدأ]
طواف‌کننده باید با وضو باشد و غسلی برعهده او نباشد و چنانچه نتواند وضو بگیرد یا غسل کند باید تیمم کند.[۹] زنانی که در ایام عادت ماهیانه به‌سر می‌برند، باید صبر کنند و پس از پاک شدن، غسل به‌جای آورند و طواف کنند؛[۹] البته در مذهب حنفیه، طهارت از حدث شرط نیست.[۱۰]
طهارت بدن و لباس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
به فتوای فقیهان شیعه، طواف‌کننده باید بدن و لباسش طاهر باشد؛ افزون بر آن، لباس او باید شرایط لباس نمازگزار، مانند غصبی نبودن را هم داشته باشد.[۱۱] اما طبق مذهب حنفیه، طواف بدون طهارت بدن و لباس جایز است.[۱۰]
پوشش بدن[ویرایش | ویرایش مبدأ]
طواف‌کننده باید در حال طواف به مقداری که در نماز لازم است بدن خود را بپوشاند.[۹] طبق مذهب حنفیه، پوشش عورت واجب است؛ ولی اگر عریان طواف کرد، تا وقتی که در مکه است باید اعاده کند و اگر بازگشت باید قربانی کند.[۱۰]
ختنه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
به گفته فقیهان شیعه، پسرها و مردها باید ختنه شده باشند و بدون آن طواف صحیح نیست.[۹] اما مذاهب چهارگانه اهل سنت، ختنه را برای طواف شرط ندانسته‌اند. (اگر چه ختنه را به عنوان یکی از سنت‌های اسلامی واجب می‌دانند.)[۱۲]
واجبات[ویرایش | ویرایش مبدأ]
طواف دارای واجباتی است که عبارتند از:
شروع از حجرالاسود[ویرایش | ویرایش مبدأ]
طواف باید از گوشه‌ای از کعبه که حجرالاسود در آن قرار دارد آغاز شود؛ همان گوشه‌ای که نزدیک درِ کعبه است.[۹]
پایان دادن به حجرالاسود[ویرایش | ویرایش مبدأ]
هفت دورِ طواف از مقابل حجرالاسود آغاز شده و به همان‌جا پایان می‌پذیرد و طواف، کمتر یا بیشتر از این مقدار صحیح نیست؛ البته دقت در این امر لازم نیست و همین مقدار که عرفاً بگویند روبه‌روی حجرالاسود است کافی است.[۱۳]
ایستادن مقابل حجرالاسود در آغاز طواف و در پایان آن و در پایان هر شوط از طواف لازم نیست، ولی مستحب است با دست خود به سمت حجرالاسود اشاره کند و دست خود را ببوسد.[۱۳]
هفت شوط چرخیدن دور کعبه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
طواف کعبه هفت دور است و به هر دورِ آن شوط گفته می‌شود.[۱۳]
کعبه را در طرف چپ خود قرار دادن[ویرایش | ویرایش مبدأ]
واجب است طواف‌کننده، کعبه را در طرف چپ خود قرار دهد و در حال طواف رو به کعبه نباشد؛ البته نگاه به سمت راست یا چپ، حتی پشت سر، اگر بدن را نگرداند اشکال ندارد.[۱۳]
محدوده[ویرایش | ویرایش مبدأ]
به فتوای بیشتر مراجع تقلید شیعه، طواف کعبه در مسجدالحرام تا جایی که مردم طواف می‌کنند و عرفاً بگویند دور کعبه می‌گردد صحیح است.[۱۴]
به‌نظر برخی دیگر از مراجع تقلید شیعه، طواف باید در محدوده فاصله میان کعبه و مقام ابراهیم(ع) که نزدیک به ۱۳ متر است باشد. با این همه، برای مقلدین این مراجع نیز، اگر طواف در آن محدوده مشکل باشد یا ممکن نباشد، و نتوانند صبر کنند تا در وقت خلوت طواف کنند، در فاصله دورتر نیز اشکال ندارد.[۱۴]
به فتوای فقیهان مذاهب چهارگانه اهل سنت، طواف، محدوده خاصی ندارد؛ ولی باید داخل مسجدالحرام باشد و خارج از آن جایز نیست؛ اگرچه برخی از آنها مانند حنبلی‌ها طواف در نزدیکیِ کعبه را مستحب شمرده‌اند.[۱۵]
طواف‌کننده باید به‌دور حجر اسماعیل هم بگردد؛ یعنی در حال طواف، داخلِ حجر اسماعیل نرود.[۱۴]
مستحبات[ویرایش | ویرایش مبدأ]
برخی از مستحبات طواف که مورد اتفاق همه مذاهب اسلامی است، عبارتند از:
بر پایه فقه حنبلیه و حنفیه، اضطباع (گذراندنِ ردای احرام از زیر کتفِ راست و انداختن دو سوی آن بر دوش چپ) در برخی از اقسام طواف سنت است. شافعیه نیز این عمل را برای مردان و پسران سنت دانسته است. اضطباع در فقه مالکیه مطرح نشده است.[۱۷]
بر پایه فقه حنبلیه، رَمَل (عملی شبیه به هروله) در سه شوطِ اول طواف قدوم، برای غیر راکب و کسی که از مکه مُحرم نشده سنت است. بیشتر مذاهب اهل سنت، این عمل را فقط برای مردان سنت دانسته‌اند.[۱۸]
مکروهات[ویرایش | ویرایش مبدأ]
به باور فقیهان شیعه، برخی از مکروهات طواف چنین است:
- خندیدن
- سخن گفتن
- شعر خواندن
- خوردن و آشامیدن
- دست کشیدن به دیوار حجر اسماعیل (دست کشیدن به دیوار حجر اسماعیل(ع) به فتوای برخی از فقیهان جایز نیست؛ ولی بسیاری از آنها آن را مکروه می‌دانند).[۱۹]
احکام[ویرایش | ویرایش مبدأ]
برخی احکام مرتبط با طواف عبارت است از:
- طواف و سعی سواره: اگر شخصی خودش وسیله را می‌برد، طواف و سعی او صحیح است[۲۰] اما اگر حرکت دادن چرخ را به دیگری واگذار کند، دو دیدگاه در میان فقیهان شیعه مطرح است:[۲۱]
- مانعی ندارد و فرقی نمی‌کند.
- بدون عذر شرعی صحیح نیست.
- ختم طواف به رکن یمانی: اگر طواف‌کننده طواف را از حجرالاسود شروع کند ولی در هر شوط، قبل از رسیدن به حجرالاسود _ مثلاً در رکن یمانی _ نیتِ ختم و پایان نماید، طواف او اشکال دارد و باید اعاده شود.[۲۲]
- قصد هشت دور از اول: اگر طواف‌کننده از اول قصد هشت دور داشته باشد ولی در نظرش این باشد که هفت دورِ آن، واجب، و یک دور برای قدم زدن برای تبرک یا قصددیگر باشد، طواف او صحیح است.[۲۳]
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ درسنامه مناسک حج، ص۳۳.
- ↑ مناسک نوین، ص۱۳۰.
- ↑ الفقه علی المذاهب الأربعه، ج ١، ص ۵٨٩؛ بدایةالمجتهد، ج ١، صص ٣۴۶ و ٣۴۵؛ المبسوط، ج ١، ص٣۵١؛ الدروس الشرعیه، ج ١، صص ۴٠١ و ۴٠٠؛ جواهر الکلام، ج ١٩، صص ٣۵٣ و ٣۵٢؛ مناسک محشی، صص ٣١۶ و ٣١۵؛ الفقه علی المذاهب الخمسه، ج ١، ص٣۵۴؛ دروس فی الفقه المقارن، ج ١، ص ۵١٣.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ ۴٫۳ بدایةالمجتهد، ج ١، ص ٣۴۴؛ مناسک محشی، صص ٢٢۶ و ص ١٠٠
- ↑ الفقه علی المذاهب الأربعه، ج ١، صص ۵٩٠ و ۵٨٩؛ بدایةالمجتهد (فقه مالکی)، ج ١، صص٣۴۶و٣۴۵؛ الفقه علی المذاهب الخمسه، ج ١، ص٣۵٣.
- ↑ مناسک محشی، صص ۵٠٨ - ۵٠۶.
- ↑ الهدایة (فقه حنفی)، المصادر الفقهیه، ج ١٠، ص ٢٧٨؛ الکافی فی فقه اهل المدینه (فقه مالکی)، المصادرالفقهیه، ج ١٠، ص ۵٠۵؛ المهذب (فقه شافعی)، المصادر الفقهیه، ج ١١، ص ٩٠۴؛ بدایة الاجتهاد، ج ١، ص ٣۴۴؛ مناسک محشی، صص ۵٠٨ - ۵٠۶؛ الکافی لابن قدامه، المصادر الفقهیه، ج ١١، ص ١٠۴٠.
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ درآمدی بر فقه مقارن، ص۳۷۱.
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ ۹٫۲ ۹٫۳ ۹٫۴ ۹٫۵ درسنامه مناسک حج، ص۳۴.
- ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ ۱۰٫۲ ۱۰٫۳ درآمدی بر فقه مقارن، ص۳۷۲.
- ↑ درسنامه مناسک حج، ص۳۳.
- ↑ مناسک محشی، صص ٢۶٢ - ٢۴١؛ الفقه علی المذاهب الأربعه، ج ١، صص ۵٩۴–۵٩٠؛ بدائع الصنائع (فقه حنفی)، المصادرالفقهیه، ج ١٠، صص ۴٨ - ۴٣؛ الفقه علی المذاهب‌الخمسه، ج ١، صص ٣۶٣ - ٣۵٨.
- ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ ۱۳٫۲ ۱۳٫۳ درسنامه مناسک حج، ص۳۵.
- ↑ ۱۴٫۰ ۱۴٫۱ ۱۴٫۲ درسنامه مناسک حج، ص۳۶.
- ↑ الکافی فی الفقه ابن حنبل، المصادر الفقهیه، ج ١١، صص١٠٣٣ - ١٠٢۵؛ الفقه علی المذاهب الأربعه، ج ١، صص۵٩۴–۵٩٠؛ تذکرة الفقها، ج ٨، صص٩٣ و ٩٢.
- ↑ مناسک محشی، صص ٣١٨ - ٣١۶؛ الروضة البهیه، ج ١، صص ۵٠۶ و ۵٠۵؛ بدایةالمجتهد، ج١، صص ۴٣٣ - ٣۴٣؛ الفقه علی المذاهب الأربعه، ج ١، صص ۵٩۴–۵٩٢؛ شرائع‌الاسلام، ج١، ص٢۶٩.
- ↑ الفقه علی المذاهب الأربعه، ج١، صص ۵٩۴–۵٩٢؛ الأمّ للشافعی، المصادرالفقهیه، ج ١١، ص٧۵۶؛ الفقه علی المذاهب‌الخمسه، ج١، صص ۵٩۴–۵٩٢؛ الوسیله إلی نیل الفضیله، صص ١٧٣ و ١٧٢؛ تذکرةالفقها، ج٨، صص١٧٣و١٧٢؛ درآمدی بر فقه مقارن، ص۳۷۵، به نقل از الموسوعة الفقهیةالمیسره، ج٣، ص۴٣٠؛ درآمدی بر فقه مقارن، ص۳۷۵، به نقل از الجامع للشرایع، ص٢٠١.
- ↑ الفقه على المذاهب الأربعه، ج ١، صص ۵٩۴ - ۵٩٢؛ جواهرالكلام، ج ١٩، صص ٣۵٣ - ٣۵٠؛ شرائع‌الاسلام، ج ١، ص ٢۶٩؛ بدايةالمجتهد، ج ١، صص ٣۴٣ و ٣۴٢؛ الدروس‌الشرعيه، ج ١، صص۴٠٠ و ٣٩٩؛ الوسيلة إلى نيل الفضيله، صص ١٧٣ و ١٧٢؛ الجامع للشرايع، ص ٢٠١؛ الموسوعة الفقهية الميسره، ج ٢، صص ۴٣٠.
- ↑ درسنامه مناسک حج، ص۳۷.
- ↑ مناسک نوین، ص۱۴۶.
- ↑ مناسک نوین، ص۱۴۶.
- ↑ مناسک نوین، ص۱۴۶.
- ↑ مناسک نوین، ص۱۵۳_۱۵۴.
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
این مقاله برگرفته از کتاب درسنامه مناسک حج، محمدحسین فلاح‌زاده، تهران، مشعر، ۱۳۸۹ش، ص۳۳–۳۸ و کتاب درآمدی بر فقه مقارن، مصطفی جعفر پیشه فرد، تهران، بعثه مقام معظم رهبری، معاونت امور روحانیون، ۱۳۸۸ش. ص۳۶۹-۳۷۷. است.
- الامّ (الفقه‌الشافعی)، الشافعی، محمد بن ادریس، بیروت، بی‌نا، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
- بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، محمد بن احمد بن رشد (الحفید)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۲۱ق.
- بدائع الصنائع (الفقه‌الحنبلی)، علاءالدین بن مسعود الکاشانی، المصادر الفقهیه، بیروت، ۱۴۲۲ق.
- تذکرة الفقهاء، (علامه حلی) حسن بن یوسف بن مطهر، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۲۲ق.
- الجامع للشرایع، الحلّی، یحیی بن سعید، قم، مؤسسة سید الشهداء العلمیه، ۱۴۰۵ق.
- جواهر الكلام فى شرح شرائع الاسلام، النجفى، الشيخ محمد حسن، تهران، دار الكتب الاسلاميه، چاپ دوم، ١٣۶۵ش.
- الدروس الشرعيه في فقه الاماميه، شهيد اول، شيخ محمد بن مكى العاملى، قم، مؤسسة النشر الاسلامى، چاپ دوم، ١۴١٧ق.
- الروضة البهیه فی شرح اللمعة الدمشقیه، زین‌الدین العاملی (الشهید الثانی)، قم، مجمع الفکر الاسلامی، ۱۴۲۴ق.
- شرائع الاسلام فی مسائل الحلال والحرام، محقق حلّی، نجم الدین جعفر بن حسن، تهران، منشورات الأعلمی، ۱۳۸۹ق.
- الفقه علی المذاهب الأربعه، عبدالرحمان الجزیری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۲۴ق.
- الفقه علی المذاهب الخمسه، محمدجواد المغنیه، قم، مؤسسة دارالکتاب الاسلامی، ۱۴۲۲ق.
- الکافی فی فقه ابن حنبل (الفقه الحنبلی)، المصادر الفقهیه، (ابن قدامه) عبداللّٰه بن احمد بن قدامه، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
- المبسوط، محمد بن احمد بن سهل السرخسی (-۴۸۳ق)، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۰۶ق.
- المصادر الفقهیه، علی‌اصغر مروارید، بیروت، دارالتراث، ۱۴۱۹ق.
- مناسک حج با حواشی مراجع، سید روح‌الله خمینی، تهران، نشر مشعر، ۱۳۸۵ش.
- مناسک نوین، آخوندی، مصطفی و انصاری، عبدالرحمان، تهران، محراب قلم، چاپ اول، ۱۳۹۰ش.