مکه: تفاوت میان نسخه‌ها
Gholampour (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| (۸۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات شهر | {{جعبه اطلاعات شهر | ||
| عنوان = مکه | | عنوان = مکه | ||
| تصویر = | | تصویر =شهر مکه جدید.jpg | ||
| توضیح تصویر = | | توضیح تصویر =نمایی از شهر مکه و [[مسجد الحرام]] | ||
| اندازه تصویر = | | اندازه تصویر = | ||
| طول جغرافیایی = | | طول جغرافیایی =21.42506862048872 | ||
|عرض جغرافیایی = | |عرض جغرافیایی =39.82493262701568 | ||
| ویژگی = | | ویژگی = | ||
| کشور = <!-- فقط نام کشور را بنویسید و آن را لینک نکنید --> [[عربستان]] | | کشور = <!-- فقط نام کشور را بنویسید و آن را لینک نکنید --> [[عربستان]] | ||
| استان = | | استان = استان مکه | ||
| مساحت = | | مساحت = | ||
| جمعیت کل = | | جمعیت کل = | ||
| خط ۱۴: | خط ۱۴: | ||
| زبان = عربی | | زبان = عربی | ||
| نژاد = | | نژاد = | ||
| ادیان = اسلام | | ادیان = [[اسلام]] | ||
| مذهب = | | مذهب = [[اهل سنت]] | ||
| جمعیت مسلمان = | | جمعیت مسلمان = | ||
| جمعیت شیعه = | | جمعیت شیعه = | ||
| نام قدیم = | | نام قدیم = | ||
| سال تأسیس = | | سال تأسیس = | ||
| قدمت = | | قدمت = | ||
| پیشینه اسلام = | | پیشینه اسلام = صدر اسلام | ||
| پیشینه تشیع = | | پیشینه تشیع = | ||
| وقایع مهم = | | وقایع مهم = فتح مکه به‌دست مسلمانان، تخریب کعبه به‌دست سپاه [[یزید به معاویه|یزید]]، تخریب کعبه به‌دست [[حجاج بن یوسف|حجاج]] | ||
| مکان‌های تاریخی = | | مکان‌های تاریخی =[[شعب ابی‌طالب]]، [[مولد النبی]] | ||
| زیارتگاه = | | زیارتگاه = | ||
| قبرستان‌ها = | | قبرستان‌ها = [[جنة المعلاة|قبرستان ابوطالب]] | ||
| حوزه علمیه = | | حوزه علمیه = | ||
| مساجد = [[مسجدالحرام]] | | مساجد = [[مسجدالحرام]]، [[مسجد الجن]]، [[مسجد الاجابه]] | ||
|حسینیه‌ها = | |حسینیه‌ها = | ||
| مؤسسات = | | مؤسسات = | ||
| خط ۳۵: | خط ۳۵: | ||
| سیاسی = | | سیاسی = | ||
}} | }} | ||
'''مکه''' شهر مقدس [[اسلام|مسلمانان]]، | '''مکه''' شهر مقدس [[اسلام|مسلمانان]]، که آیین [[حج]] و [[عمره]] در آن انجام شده و مسلمانان برای [[زیارت]] کعبه و دیگر مکان‌های زیارتی، به این شهر سفر می‌کنند. مکه در منطقه [[حجاز]]، در کشور [[عربستان]] قرار گرفته و [[کعبه]]، [[قبله]] مسلمانان و نیز [[مسجد الحرام]] در این شهر واقع شده است. | ||
==موقعیت | |||
شهر مکه در فاصله هشتاد کیلومتری شرق دریای سرخ در | مشاعر مقدسه شامل [[عرفات]]، [[منا]] و [[مشعر]] که برخی از [[مناسک حج]] در آنها انجام می‌شود، در اطراف شهر مکه قرار دارد. مسجدهایی که در زمان [[پیامبر(ص)]] ساخته شده و محلی [[تبرک|متبرک]] شناخته می‌شوند مانند [[مسجد جن|مسجد الجن]]، [[مسجد الاجابه]] و [[مسجد مختفی|مسجد مُختفی]] از دیگر مکان‌های مذهبی مکه است. | ||
[[جنة المعلاة|قبرستان ابوطالب]] (محل دفن [[عبدالمطب]]، [[ابوطالب]] و [[حضرت خدیجه (س)|حضرت خدیجه]]) و [[مقبره شهدای فخ]]، برخی از مکان‌های زیارتی این شهر است. | |||
به اعتقاد برخی، تاریخچه شهر مکه و کعبه به [[حضرت آدم(ع)]] بازمی‌گردد. بر اساس روایات، کعبه به دست [[حضرت ابراهیم(ع)]] بازسازی شد و شهر مکه دوباره شکل گرفت. مسلمانان معتقدند، حضرت محمد(ص) در [[غار حرا]] در اطراف شهر مکه به پیامبری مبعوث شد. او سه سال مخفیانه، و پس از آن آشکارا مردم را به اسلام دعوت و در سال یازدهم بعثت، به دلیل آزار مشرکان مکه، به یَثْرِب ([[مدینه]]) هجرت کرد. او و مسلمانان در سال هشتم هجری، مکه را فتح کردند. | |||
==موقعیت و جایگاه== | |||
شهر مکه در غرب [[عربستان|کشور عربستان]] واقع است.<ref>«تاریخ اماکن متبرکه و عتبات عالیات و مشاهد مشرفه (مکه معظمه)»، ص۲۵۷.</ref> این شهر در [[حجاز|منطقه حجاز]]، در فاصله هشتاد کیلومتری شرق دریای سرخ قرار دارد.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۳۲-۳۳.</ref> | |||
مکه مرکزی تجاری محسوب می‌شد و به دلیل وجود [[کعبه]] و [[مسجد الحرام|مسجدالحرام]] در این شهر، مرکز مهم عبادی نیز شمرده می‌شد، به همین دلیل به آن [[ام القری|اُمُّ القُریٰ]] می‌گفتند. این شهر در قرآن [[بکه|بَکَّة]] نیز نامیده شده<ref>آل عمران: ۹۶.</ref> و [[بلد الامین]] و [[بلد الحرام]]، دیگر نام‌های این شهر است. | |||
شهر مکه در قرآن در کنار [[کوه طور]] قرار گرفته<ref>التین:۱-۳.</ref> و بر اساس آیه ۱۲۶ [[سوره بقره]]، دعای [[حضرت ابراهیم(ع)|حضرت ابراهیم]] درباره این شهر مستجاب شد و [[حرم مکی|حرم امن خدا]] قرار گرفت. | |||
در منابع روایی شیعه، مکه محبوب‌ترین زمین نزد خدا دانسته شده<ref>من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۲۴۳.</ref> و برای ماندن در این شهر، ثواب‌های پرشمار شمرده شده است.<ref>من لایحضره الفقیه، ج۲ ص۲۲۸.</ref> [[مناسک حج]] در این شهر و اطراف آن انجام می‌شود. | |||
==پیدایش مکه== | ==پیدایش مکه== | ||
برخی تاریخ پیدایش مکه و [[کعبه]] را با تاریخ قدمت انسان در زمین برابر دانسته‌اند؛ زیرا بر پایه برخی روایات، کعبه به دست [[حضرت آدم(ع)]] ساخته شد. کعبه پس از مدتی ویران شد؛ تا اینکه به دست [[حضرت ابراهیم(ع)]] بازسازی شد. | |||
ابراهیم همسرش [[هاجر]] و فرزندش [[حضرت اسماعیل(ع)|اسماعیل]] را به مکه آورد. مکه سرزمینی بدون آب بود، که با پیدا شدن چشمه [[زمزم]]، افرادی که اطراف مکه بودند، به سوی آن آمدند. | |||
این مناطق، محل زندگی [[جرهم|قبیله جُرْهُم]] بود. بعد از جرهم [[خزاعه|قبیله خُزاعه]] بر مکه تسلط یافت و بعدها به تدریج، [[قریش]] به رهبری [[قصی بن کلاب|قُصَیّ بن کِلاب]]، جدر چهارم [[پیامبر(ص)]]، بر مکه تسط یافت. او اداره امور مکه را به چند عنوان تقسیم کرد و هر یک را به یکی از خانواده های قریش سپرد. پس از قصی، فرزندان وی، عبدمناف و عبدالدار و بعد از آن نیز هاشم فرزند عبد مناف در مکه نفوذ یافتند. در زمان هاشم، مکه به مرکز تجاری مهمی تبدیل شد و قریش به تجارت در بلاد دور دست پرداختند. پس از هاشم، فرزند وی [[عبدالمطلب]]، پدربزرگ پیامبر(ص)، در مکه نفوذ پیدا کرد. | |||
==مکه در دوره اسلامی== | ==مکه در دوره اسلامی== | ||
اسلام در مکه بر محمد پسر عبدالله نازل شد. محمد(ص) | [[قرآن]] و [[اسلام|شریعت اسلام]] در مکه بر [[حضرت محمد(ص)|محمد(ص)]]، پسر [[عبدالله بن عبدالمطلب|عبدالله]] و نوه [[عبدالمطلب]]، نازل شد. محمد(ص) تا سه سال به صورت غیر علنی و پس از آن، به صورت آشکار به اسلام دعوت کرد. پس از دعوت آشکار، مردم مکه به مبارزه با پیامبر(ص) و اسلام پرداختند. | ||
یکی از راه‌های مبارزه آنها، آزار دادن مسلمانان بود. گروهی از مسلمانان در سال پنجم بعثت، برای رهایی از آزار آنها به [[حبشه]] سفر کردند. از سال یازدهم [[بعثت]]، مردم [[مدینه|یثرب]]، شهری در [[حجاز]] در فاصله حدود ۴۰۰ کیلومتری مکه، به اسلام گرایش یافتند و در سال سیزدهم بعثت، پیامبر(ص) و دیگر مسلمانان مکه به این شهر مهاجرت کردند. | |||
از این پس، درگیری‌هایی بین مسلمانان مدینه و مشرکان مکه در قالب جنگ‌هایی مانند [[غزوه بدر|جنگ بدر]]، [[غزوه احد|احد]] و [[غزوه احزاب|خندق]] روی داد. در نهایت مکه به دست مسلمانان فتح شد. | |||
===عصر پیامبر و خلفا=== | ===عصر پیامبر و خلفا=== | ||
پیامبر(ص) با وجود اهمیت مکه، این شهر را پایتخت حکومت خود قرار نداد؛ بلکه مدینه را به دلیل قولی که به [[انصار]] (مردم مدینه) داده بود به عنوان پایتخت تعیین کرد. | |||
در | در سال دوم هجرت، قبله مسلمانان از [[بیت المقدس|بیت‌المقدس]] به کعبه تغییر یافت و اینگونه، شهر مکه اهمیتی بیشتر پیدا کرد. در دوره پیامبر، مدتی [[معاذ بن جبل|مُعاذ بن جَبَل]] و زمانی حارث بن نَوْفَل بن حارث بن عبدالمطلب و زمانی عَتّاب بن اُسید بر مکه حکومت کردند. | ||
در زمان خلفا برخی از مهم‌ترین والیان مکه عبارت بودند از: نافع بن عبدالحارث؛ عبدالله بن ابزی؛ خالد بن عاص مخزومی؛ عبدالله بن خالد بن اسید اموی. | |||
در زمان امام علی نخستین حاکم مکه ابوقتاده انصاری و دومین آنها قُثم بن عباس و سپس معبد بن عباس بود. آخرین حاکم این شهر از سوی امام علی و امام حسن جارة بن قدامه بود. | در زمان [[امام علی(ع)]] نخستین حاکم مکه ابوقتاده انصاری و دومین آنها قُثم بن عباس و سپس معبد بن عباس بود. آخرین حاکم این شهر از سوی امام علی و [[امام حسن(ع)]]، جارة بن قدامه بود. | ||
===در دوره امویان=== | ===در دوره امویان=== | ||
{{همچنین ببینید|امرای مکه#امارت مکه در دوره امویان}} | {{همچنین ببینید|امرای مکه#امارت مکه در دوره امویان}} | ||
در دوره امویان امرای تعیین شده برای مکه | در دوره [[بنی‌امیه|امویان]]، بیشتر امرای تعیین شده برای مکه از خاندان بنی امیه بودند. | ||
====عبدالله بن زبیر==== | ====عبدالله بن زبیر==== | ||
[[عبدالله بن زبیر]] در سال ۶۲ق. در زمان [[یزید بن ابی‌سفیان]]، بر مکه حکومت یافت و تا سال ۷۳ق بر این شهر تسلط داشت. او این شهر را مرکز خلافت خود قرار داد که بر سراسر [[حجاز]] و [[عراق]] گسترش یافت.<br />[[عبدالملک بن مروان]] (حکومت ۶۵-۸۶)، پنجمین خلیفه اموی، سپاهیانی برای شکست عبدالله بن زبیر به مکه فرستاد. فرماندهی این سپاه را [[حجاج بن یوسف|حجاج بن یوسف ثقفی]] بر عهده داشت و در سال ۷۳ق. بر مکه چیره شد و تا سال ۷۵ق. از سوی خلیفه اموی والی مکه بود. | |||
===در عصر عباسی=== | ===در عصر عباسی=== | ||
امیر مکه که از نظر مذهبی اهمیت زیادی داشت، در عصر [[بنی‌عباس|عباسیان]] از خویشاوندان خلیفه انتخاب می‌شد. برخی از وقایع شهر مکه در عصر عباسی عبارتند از: | |||
*قیام | *قیام شهید فخ: در سال 169ق. حسین بن علی معروف به [[شهید فخ]] در مکه علیه عباسیان قیام کرد. قیام او به سرعت سرکوب شد و در مکانی که امروزه به [[منطقة الشهداء (مکه)|منطقة الشهداء]] مشهور است مدفون شد. | ||
*قیام | *قیام افطس: حسین بن حسن افطس در سال 199ق. از سوی سری بن منصور شیبانی که به نام [[علویان]] در عراق قیام کرده بود به مکه آمد و کوشید برای محمد بن جعفر الصادق معروف به [[محمد دیباج]] از مردم بیعت بگیرد. [[مأمون]] در سال ۲۰۰ق. سپاهی به مکه فرستاد و دیباج را به تسلیم واداشت. | ||
*حمله [[ | *حمله قرامطه: سال ۳۱۷ق. [[قرامطه]] به رهبری [[ابوطاهر قرمطی]] به مکه یورش آوردند و مکه را اشغال کردند و [[حجر الاسود|حجرالاسود]] را به سرزمین خودشان «هجر» در سواحل جنوب شرق [[خلیج فارس]]، بردند. | ||
===حکومت اشراف در مکه=== | ===حکومت اشراف در مکه=== | ||
{{اصلی|اشراف حسنی}} | |||
[[پرونده:مکه قدیم.jpg|بندانگشتی|تصویری از [[مسجد الحرام]] و شهر مکه، در سال ۱۸۸۹م.]] | |||
اشراف حسنی که از نسل [[امام حسن(ع)]] بودند، از سال ۳۵۸ق. تا تسلط [[آل سعود]] بر مکه (۱۳۴۳ق)، بر این شهر حکومت کردند. اشراف حسنی، بیشتر به صورت نیمه‌مستقل و زیر نفوذ دیگر حکومت‌ها مانند [[فاطمیان]]، [[ایوبیان]]، [[بنی‌عباس|عباسیان]] و ممالیک به حکمرانی می‌پرداختند. حکومت‌ها به آبادانی مکه و خدمت به حاجیان می‌پرداختند و گاه وجوه نقد برای شریف حاکم می‌فرستادند و در مقابل اشراف حسنی در [[ایام الحج|موسم حج]] به نام آنها خطبه می‌خواندند. اشراف حسنی گاه که قدرت می‌گرفتند، قلمرو خود را گسترش داده و [[مدینه]] را از [[اشراف حسینی]] می‌گرفتند و گاه بر [[حجاز]] تسلط می‌یافتند. | |||
فاطمیان تا قبل از برآمدن دولت ایوبی در [[مصر]]، در مکه نفوذ داشتند و از نتایج آن، نفوذ مذهب [[شیعه|تشیع]] (اسماعیلی، زیدی و اثنی عشری) در این شهر بود. برای نمونه [[اذان و اقامه|اذان شیعی]] در این شهر اقامه می‌شد و «حی علی خیر العمل» در اذان مسجدالحرام گفته می‌شد. از سال ۵۶۹ق. خطبه به نام صلاح الدین ایوبی خوانده شد و مذهب اهل سنت در [[حرمین]] مورد حمایت بیشتری قرار گرفت. | |||
حکومت اشراف حسنی با «جعفر بن محمد» از نوادگان حسن مثنی با حمایت فاطمیان آغاز شد و در دروه «شریف حسین»، به دست [[آل سعود]] فروپاشید. اشراف حسنی، خدماتی مانند برقراری امنیت مکه، آبادانی آن و خدمت به حاجیان داشته‌اند؛ البته برخی از آنها به خونریزی پرداخته و گاه عرصه را بر حاجیان [[ايران|ایرانی]] تنگ کردند. | |||
==جایگاه‌ها و بناهای مذهبی مکه== | ==جایگاه‌ها و بناهای مذهبی مکه== | ||
{{همچنین ببینید|فهرست مکان‌های مکه}} | |||
شهر مکه دارای مکان‌ها و بناهای مذهبی گوناگونی است که برخی از آنها چنین‌اند: | شهر مکه دارای مکان‌ها و بناهای مذهبی گوناگونی است که برخی از آنها چنین‌اند: | ||
===کعبه=== | ===کعبه=== | ||
{{اصلی|کعبه}} | {{اصلی|کعبه}}کعبه سازه‌ای مکعبی شکل، معروف به «[[بیت‌الله]]؛ خانه خدا»، که مسلمانان آن را [[قبله]] خود دانسته و [[طواف]]، یکی از اعمال حج و [[عمره]] را دور این سازه انجام می‌دهند. کعبه بر اساس برخی روایات، به دست [[حضرت آدم(ع)]] ساخته شد و بعدها که در گذر زمان از میان رفته بود، به وسیله [[حضرت ابراهیم(ع)]] بازسازی شد. | ||
حمله [[ابرهه]] برای ویران کردن کعبه، تولد [[امام علی(ع)]] در کعبه، تخریب آن توسط سپاه [[یزید بن معاویه|یزید]]، تجدید بنا توسط [[عبدالله بن زبیر]] و تخریب آن توسط [[حجاج بن یوسف]]، برخی از وقایع تاریخی مربوط به کعبه است. | |||
===مسجدالحرام=== | ===مسجدالحرام=== | ||
{{اصلی|مسجدالحرام}} | {{اصلی|مسجدالحرام}}مسجدالحرام شریف‌ترین مسجد میان مسلمانان است که کعبه در آن قرار دارد و عمل طواف در این مسجد و دور کعبه انجام می‌شود. این مسجد شامل [[حجر الاسود]]، [[حجر اسماعیل]]، [[مقام ابراهیم(ع)]]، [[مسعی]] و [[زمزم]] است. در حدیثی از پیامبر(ص)، مسجدالحرام قدیمی‌ترین مسجد زمین معرفی شده و در روایات، ثواب عبادت در این مسجد، بیشتر از مکان‌های دیگر شمرده شده است. | ||
مسجد الحرام در طول تاریخ تغییرات زیادی کرده که بیشترین آن در دوره [[بنی‌عباس|عباسیان]] و [[آل سعود]] بوده است. | |||
===دیگر مسجدهای مکه=== | ===دیگر مسجدهای مکه=== | ||
افزون بر مسجدهایی که در زمان پیامبر اسلام ساخته شد، | |||
افزون بر مسجدهایی که در زمان پیامبر اسلام ساخته شد، مکان‌هایی که رسول خدا در آنها نماز گزارده بود محلی [[تبرک|متبرک]] شناخته شد و بسیاری از آنها تبدیل به مسجد شد. برخی مساجد مکه که به این ترتیب شکل گرفت، چنین‌اند: | |||
* [[مسجد الجن]]: این مسجد در کنار [[جنة المعلاة|قبرستان ابوطالب]] قرار دارد و بنابر نقلی، جنیان در این مکان به پیامبر(ص) ایمان آوردند. | |||
* [[مسجد الاجابه]]: به گفته تاریخ‌نگاران، پیامبر(ص) پس از برگشت از [[عمره]]، در این مکان استراحت کرد. | |||
* [[مسجد شجره|مسجد شَجَره]]: گفته شده رسول خدا(ص) در این مکان نماز خوانده و بر اساس روایتی، یکی از معجزات پیامبر(ص) در این محل رخ داده است. | |||
*[[مسجد الرایه]]:گفته شده پیامبر(ص) هنگام فتح مکه دستور داد پرچم اسلام در این مکان نصب شود. | |||
* [[مسجد الغنم|مسجد الغَنَم]]: این مسجد نزدیک سوق الغنم واقع شده و محلی است که پس از فتح مکه، مسلمانان‌شده‌هایِ مکه با پیامبر(ص) بیعت کردند. | |||
* [[مسجد مختفی|مسجد مُختفی]]: مسجدی که از میان رفته و گفته شده محل مخفی شدن پیامبر(ص) هنگام پرتاب سنگ توسط مخالفان، از خانه ابولهب بوده است. | |||
*[[مسجد بلال]]: مسجدی که از میان رفته و گفته شده که [[بلال بن رباح|بلال بن رَباح]] در آن مکان اذان گفته است. | |||
* [[مسجد ابوبکر]]: این مسجد از مکان‌هایی دانسته شده که پیامبر(ص) در آن نماز خوانده است. همچنین گفته شده [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]]، خلیفه اول، هنگام خلافتش نماز عید را در این مکان برگزار می‌کرد. | |||
از | === مشاعر مقدسه === | ||
{{سخ}} | |||
{| class="wikitable" style="text-align: center; background-color:#ffffff ; width:900px; border-radius:1px; align:center !important; margin:auto " | |||
|- | |||
| style="background-color:#F5F7FA;" |'''عرفات'''||[[عرفات]] یا صحرای عرفه، دشتی در نزدیکی مکه، که بخشی از [[مناسک حج]]، مانند [[وقوف در عرفات]]، در این مکان انجام می‌شود. در این مکان، مساجدی مانند [[مسجد عرفه]] و [[مسجد صخرات]] وجود دارد. [[جبل الرحمه|جبل‌الرحمه]] نیز در این دشت قرار گرفته است.||[[پرونده:عرفات.jpg|بی‌قاب|700x700پیکسل|]] | |||
|- | |||
| style="background-color:#F5F7FA;" |'''منا'''||[[منا]] سرزمینی است در نزدیکی مکه، که [[مناسک منا]] در آن انجام می‌شود. در این سرزمین، مساجد مهمی مانند [[مسجد خیف|خیف]]، [[مسجد البیعه (مکه)|البیعه]]، [[مسجد نحر|نحر]] و [[مسجد تنعیم|تنعیم]] قرار دارد.||[[پرونده:منا.jpg|بی‌قاب|700x700پیکسل|]] | |||
|- | |||
| style="background-color:#F5F7FA;" |'''مشعر'''|| [[مشعر]] مکانی میان منا و عرفات، که بخشی از مناسک حج، مانند [[وقوف در مشعر]] در آن انجام می‌شود.||[[پرونده:مزدلفه.jpg|بی‌قاب|700x700پیکسل|]] | |||
|} | |||
== دیگر مکان‌های مذهبی و تاریخی == | |||
برخی از مکان‌های مذهبی و تاریخی مکه چنین‌اند: | |||
* [[شعب ابی‌طالب|شِعْب ابی‌طالب]]: دره‌ای در کنار مسجدالحرام، که در سال هفتم بعثت، پيامبر(ص)، [[بنى‌هاشم]] و بنى عبدالمطّلب در آن از سوى کافران محاصره اقتصادى شدند. | |||
* [[مولد النبی(ص)|مولدُ النَّبی(ص)]]: خانه [[عبدالله بن عبدالمطلب]] پدر پیامبر(ص)، که در محله شعب ابی‌طالب قرار داشت و پیامبر(ص) در آن متولد شد. | |||
* [[غار حرا]]: غاری در [[کوه نور]]، در شمال شرق مکه، که به اعتقاد مسلمانان قرآن برای نخستین بار در آن، بر پیامبر(ص) نازل شد. | |||
* [[غار ثور]]: غاری در [[کوه ثور (مکه)|کوه ثور]]، در جنوب شرقی مسجدالحرام در راه [[طائف]]، که پیامبر(ص) هنگام هجرت از مکه به مدینه، در آن پناه گرفت و از دید مشرکان مخفی شد. | |||
* [[جنة المعلاة|قبرستان ابوطالب]]: قبرستانی قدیمی نزدیک [[مسجد جن]]، که در آن افرادی مانند [[عبدالمطلب]]، [[ابوطالب]] و [[حضرت خدیجه (س)|حضرت خدیجه]] دفن شده‌اند. | |||
* [[مقبره شهدای فخ]]: مقبره‌ای که در آن شهیدان [[واقعه فخ]] دفن شده‌اند. قیام فخ از قیام‌های [[علویان]] علیه [[بنی‌عباس|عباسیان]] بود که در سال ۱۶۹ هجری به رهبری یکی از نوادگان [[امام حسن(ع)]] صورت گرفت. | |||
[[خانه حضرت خدیجه(س)|خانه حضرت خدیجه]]، [[خانه ارقم بن ابی‌ارقم]] و [[محصب|محصَّب]] از دیگر مکان‌های مذهبی و تاریخی مکه‌اند. | |||
==مقاله‌های مرتبط== | |||
{{ستون-شروع|۲}} | {{ستون-شروع|۲}} | ||
* [[ | * [[حرم مکی]] | ||
* [[ | * [[آداب الحرمین]] | ||
* [[ | * [[زیارت‌نامه‌های مکه]] | ||
* [[ | * [[دعاهای مکه]] | ||
* [[ | * [[اقامت در مکه]] | ||
* [[جارالله]] | |||
* [[ | |||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
== پانویس == | |||
{{پانویس}} | |||
==منابع== | ==منابع== | ||
| خط ۱۱۲: | خط ۱۶۳: | ||
{{برگرفتگی | {{برگرفتگی | ||
| پیش از لینک = کتاب | | پیش از لینک = کتاب | ||
| منبع = آثار اسلامی مکه و | | منبع = آثار اسلامی مکه و مدینه | ||
| توضیحات منبع = | | توضیحات منبع = | ||
| لینک = | | لینک = https://noorlib.ir/book/view/11914 | ||
}} | }} | ||
* '''آثار اسلامی مکه و مدینه'''، رسول جعفریان، تهران، نشر مشعر، ۱۳۸۲ش. | |||
* '''«تاریخ اماکن متبرکه و عتبات عالیات و مشاهد مشرفه (مکه معظمه)»'''، حسین عمادزاده، در مجله جلوه، شماره ۱۷، دی ۱۳۲۵ش. | |||
* '''من لا يحضره الفقيه'''، ابن بابويه الصدوق، تحقيق السيد حسن خرسان، بيروت، دار الاضواء، ۱۴۰۵ق. | |||
[[رده: | {{پایان}} | ||
[[رده:مکه]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۳ دسامبر ۲۰۲۳، ساعت ۲۳:۳۵
 نمایی از شهر مکه و مسجد الحرام | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| کشور | عربستان |
| استان | استان مکه |
| زبان | عربی |
| ادیان | اسلام |
| مذهب | اهل سنت |
| اطلاعات تاریخی | |
| پیشینه اسلام | صدر اسلام |
| وقایع مهم | فتح مکه به‌دست مسلمانان، تخریب کعبه به‌دست سپاه یزید، تخریب کعبه به‌دست حجاج |
| مکان‌های تاریخی | شعب ابی‌طالب، مولد النبی |
| اماکن | |
| قبرستان‌ها | قبرستان ابوطالب |
| مساجد | مسجدالحرام، مسجد الجن، مسجد الاجابه |
|
| |
مکه شهر مقدس مسلمانان، که آیین حج و عمره در آن انجام شده و مسلمانان برای زیارت کعبه و دیگر مکان‌های زیارتی، به این شهر سفر می‌کنند. مکه در منطقه حجاز، در کشور عربستان قرار گرفته و کعبه، قبله مسلمانان و نیز مسجد الحرام در این شهر واقع شده است.
مشاعر مقدسه شامل عرفات، منا و مشعر که برخی از مناسک حج در آنها انجام می‌شود، در اطراف شهر مکه قرار دارد. مسجدهایی که در زمان پیامبر(ص) ساخته شده و محلی متبرک شناخته می‌شوند مانند مسجد الجن، مسجد الاجابه و مسجد مُختفی از دیگر مکان‌های مذهبی مکه است.
قبرستان ابوطالب (محل دفن عبدالمطب، ابوطالب و حضرت خدیجه) و مقبره شهدای فخ، برخی از مکان‌های زیارتی این شهر است.
به اعتقاد برخی، تاریخچه شهر مکه و کعبه به حضرت آدم(ع) بازمی‌گردد. بر اساس روایات، کعبه به دست حضرت ابراهیم(ع) بازسازی شد و شهر مکه دوباره شکل گرفت. مسلمانان معتقدند، حضرت محمد(ص) در غار حرا در اطراف شهر مکه به پیامبری مبعوث شد. او سه سال مخفیانه، و پس از آن آشکارا مردم را به اسلام دعوت و در سال یازدهم بعثت، به دلیل آزار مشرکان مکه، به یَثْرِب (مدینه) هجرت کرد. او و مسلمانان در سال هشتم هجری، مکه را فتح کردند.
موقعیت و جایگاه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
شهر مکه در غرب کشور عربستان واقع است.[۱] این شهر در منطقه حجاز، در فاصله هشتاد کیلومتری شرق دریای سرخ قرار دارد.[۲] مکه مرکزی تجاری محسوب می‌شد و به دلیل وجود کعبه و مسجدالحرام در این شهر، مرکز مهم عبادی نیز شمرده می‌شد، به همین دلیل به آن اُمُّ القُریٰ می‌گفتند. این شهر در قرآن بَکَّة نیز نامیده شده[۳] و بلد الامین و بلد الحرام، دیگر نام‌های این شهر است.
شهر مکه در قرآن در کنار کوه طور قرار گرفته[۴] و بر اساس آیه ۱۲۶ سوره بقره، دعای حضرت ابراهیم درباره این شهر مستجاب شد و حرم امن خدا قرار گرفت.
در منابع روایی شیعه، مکه محبوب‌ترین زمین نزد خدا دانسته شده[۵] و برای ماندن در این شهر، ثواب‌های پرشمار شمرده شده است.[۶] مناسک حج در این شهر و اطراف آن انجام می‌شود.
پیدایش مکه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
برخی تاریخ پیدایش مکه و کعبه را با تاریخ قدمت انسان در زمین برابر دانسته‌اند؛ زیرا بر پایه برخی روایات، کعبه به دست حضرت آدم(ع) ساخته شد. کعبه پس از مدتی ویران شد؛ تا اینکه به دست حضرت ابراهیم(ع) بازسازی شد.
ابراهیم همسرش هاجر و فرزندش اسماعیل را به مکه آورد. مکه سرزمینی بدون آب بود، که با پیدا شدن چشمه زمزم، افرادی که اطراف مکه بودند، به سوی آن آمدند.
این مناطق، محل زندگی قبیله جُرْهُم بود. بعد از جرهم قبیله خُزاعه بر مکه تسلط یافت و بعدها به تدریج، قریش به رهبری قُصَیّ بن کِلاب، جدر چهارم پیامبر(ص)، بر مکه تسط یافت. او اداره امور مکه را به چند عنوان تقسیم کرد و هر یک را به یکی از خانواده های قریش سپرد. پس از قصی، فرزندان وی، عبدمناف و عبدالدار و بعد از آن نیز هاشم فرزند عبد مناف در مکه نفوذ یافتند. در زمان هاشم، مکه به مرکز تجاری مهمی تبدیل شد و قریش به تجارت در بلاد دور دست پرداختند. پس از هاشم، فرزند وی عبدالمطلب، پدربزرگ پیامبر(ص)، در مکه نفوذ پیدا کرد.
مکه در دوره اسلامی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
قرآن و شریعت اسلام در مکه بر محمد(ص)، پسر عبدالله و نوه عبدالمطلب، نازل شد. محمد(ص) تا سه سال به صورت غیر علنی و پس از آن، به صورت آشکار به اسلام دعوت کرد. پس از دعوت آشکار، مردم مکه به مبارزه با پیامبر(ص) و اسلام پرداختند.
یکی از راه‌های مبارزه آنها، آزار دادن مسلمانان بود. گروهی از مسلمانان در سال پنجم بعثت، برای رهایی از آزار آنها به حبشه سفر کردند. از سال یازدهم بعثت، مردم یثرب، شهری در حجاز در فاصله حدود ۴۰۰ کیلومتری مکه، به اسلام گرایش یافتند و در سال سیزدهم بعثت، پیامبر(ص) و دیگر مسلمانان مکه به این شهر مهاجرت کردند.
از این پس، درگیری‌هایی بین مسلمانان مدینه و مشرکان مکه در قالب جنگ‌هایی مانند جنگ بدر، احد و خندق روی داد. در نهایت مکه به دست مسلمانان فتح شد.
عصر پیامبر و خلفا[ویرایش | ویرایش مبدأ]
پیامبر(ص) با وجود اهمیت مکه، این شهر را پایتخت حکومت خود قرار نداد؛ بلکه مدینه را به دلیل قولی که به انصار (مردم مدینه) داده بود به عنوان پایتخت تعیین کرد.
در سال دوم هجرت، قبله مسلمانان از بیت‌المقدس به کعبه تغییر یافت و اینگونه، شهر مکه اهمیتی بیشتر پیدا کرد. در دوره پیامبر، مدتی مُعاذ بن جَبَل و زمانی حارث بن نَوْفَل بن حارث بن عبدالمطلب و زمانی عَتّاب بن اُسید بر مکه حکومت کردند.
در زمان خلفا برخی از مهم‌ترین والیان مکه عبارت بودند از: نافع بن عبدالحارث؛ عبدالله بن ابزی؛ خالد بن عاص مخزومی؛ عبدالله بن خالد بن اسید اموی.
در زمان امام علی(ع) نخستین حاکم مکه ابوقتاده انصاری و دومین آنها قُثم بن عباس و سپس معبد بن عباس بود. آخرین حاکم این شهر از سوی امام علی و امام حسن(ع)، جارة بن قدامه بود.
در دوره امویان[ویرایش | ویرایش مبدأ]
در دوره امویان، بیشتر امرای تعیین شده برای مکه از خاندان بنی امیه بودند.
عبدالله بن زبیر[ویرایش | ویرایش مبدأ]
عبدالله بن زبیر در سال ۶۲ق. در زمان یزید بن ابی‌سفیان، بر مکه حکومت یافت و تا سال ۷۳ق بر این شهر تسلط داشت. او این شهر را مرکز خلافت خود قرار داد که بر سراسر حجاز و عراق گسترش یافت.
عبدالملک بن مروان (حکومت ۶۵-۸۶)، پنجمین خلیفه اموی، سپاهیانی برای شکست عبدالله بن زبیر به مکه فرستاد. فرماندهی این سپاه را حجاج بن یوسف ثقفی بر عهده داشت و در سال ۷۳ق. بر مکه چیره شد و تا سال ۷۵ق. از سوی خلیفه اموی والی مکه بود.
در عصر عباسی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
امیر مکه که از نظر مذهبی اهمیت زیادی داشت، در عصر عباسیان از خویشاوندان خلیفه انتخاب می‌شد. برخی از وقایع شهر مکه در عصر عباسی عبارتند از:
- قیام شهید فخ: در سال 169ق. حسین بن علی معروف به شهید فخ در مکه علیه عباسیان قیام کرد. قیام او به سرعت سرکوب شد و در مکانی که امروزه به منطقة الشهداء مشهور است مدفون شد.
- قیام افطس: حسین بن حسن افطس در سال 199ق. از سوی سری بن منصور شیبانی که به نام علویان در عراق قیام کرده بود به مکه آمد و کوشید برای محمد بن جعفر الصادق معروف به محمد دیباج از مردم بیعت بگیرد. مأمون در سال ۲۰۰ق. سپاهی به مکه فرستاد و دیباج را به تسلیم واداشت.
- حمله قرامطه: سال ۳۱۷ق. قرامطه به رهبری ابوطاهر قرمطی به مکه یورش آوردند و مکه را اشغال کردند و حجرالاسود را به سرزمین خودشان «هجر» در سواحل جنوب شرق خلیج فارس، بردند.
حکومت اشراف در مکه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
اشراف حسنی که از نسل امام حسن(ع) بودند، از سال ۳۵۸ق. تا تسلط آل سعود بر مکه (۱۳۴۳ق)، بر این شهر حکومت کردند. اشراف حسنی، بیشتر به صورت نیمه‌مستقل و زیر نفوذ دیگر حکومت‌ها مانند فاطمیان، ایوبیان، عباسیان و ممالیک به حکمرانی می‌پرداختند. حکومت‌ها به آبادانی مکه و خدمت به حاجیان می‌پرداختند و گاه وجوه نقد برای شریف حاکم می‌فرستادند و در مقابل اشراف حسنی در موسم حج به نام آنها خطبه می‌خواندند. اشراف حسنی گاه که قدرت می‌گرفتند، قلمرو خود را گسترش داده و مدینه را از اشراف حسینی می‌گرفتند و گاه بر حجاز تسلط می‌یافتند.
فاطمیان تا قبل از برآمدن دولت ایوبی در مصر، در مکه نفوذ داشتند و از نتایج آن، نفوذ مذهب تشیع (اسماعیلی، زیدی و اثنی عشری) در این شهر بود. برای نمونه اذان شیعی در این شهر اقامه می‌شد و «حی علی خیر العمل» در اذان مسجدالحرام گفته می‌شد. از سال ۵۶۹ق. خطبه به نام صلاح الدین ایوبی خوانده شد و مذهب اهل سنت در حرمین مورد حمایت بیشتری قرار گرفت.
حکومت اشراف حسنی با «جعفر بن محمد» از نوادگان حسن مثنی با حمایت فاطمیان آغاز شد و در دروه «شریف حسین»، به دست آل سعود فروپاشید. اشراف حسنی، خدماتی مانند برقراری امنیت مکه، آبادانی آن و خدمت به حاجیان داشته‌اند؛ البته برخی از آنها به خونریزی پرداخته و گاه عرصه را بر حاجیان ایرانی تنگ کردند.
جایگاه‌ها و بناهای مذهبی مکه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
شهر مکه دارای مکان‌ها و بناهای مذهبی گوناگونی است که برخی از آنها چنین‌اند:
کعبه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
کعبه سازه‌ای مکعبی شکل، معروف به «بیت‌الله؛ خانه خدا»، که مسلمانان آن را قبله خود دانسته و طواف، یکی از اعمال حج و عمره را دور این سازه انجام می‌دهند. کعبه بر اساس برخی روایات، به دست حضرت آدم(ع) ساخته شد و بعدها که در گذر زمان از میان رفته بود، به وسیله حضرت ابراهیم(ع) بازسازی شد.
حمله ابرهه برای ویران کردن کعبه، تولد امام علی(ع) در کعبه، تخریب آن توسط سپاه یزید، تجدید بنا توسط عبدالله بن زبیر و تخریب آن توسط حجاج بن یوسف، برخی از وقایع تاریخی مربوط به کعبه است.
مسجدالحرام[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مسجدالحرام شریف‌ترین مسجد میان مسلمانان است که کعبه در آن قرار دارد و عمل طواف در این مسجد و دور کعبه انجام می‌شود. این مسجد شامل حجر الاسود، حجر اسماعیل، مقام ابراهیم(ع)، مسعی و زمزم است. در حدیثی از پیامبر(ص)، مسجدالحرام قدیمی‌ترین مسجد زمین معرفی شده و در روایات، ثواب عبادت در این مسجد، بیشتر از مکان‌های دیگر شمرده شده است.
مسجد الحرام در طول تاریخ تغییرات زیادی کرده که بیشترین آن در دوره عباسیان و آل سعود بوده است.
دیگر مسجدهای مکه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
افزون بر مسجدهایی که در زمان پیامبر اسلام ساخته شد، مکان‌هایی که رسول خدا در آنها نماز گزارده بود محلی متبرک شناخته شد و بسیاری از آنها تبدیل به مسجد شد. برخی مساجد مکه که به این ترتیب شکل گرفت، چنین‌اند:
- مسجد الجن: این مسجد در کنار قبرستان ابوطالب قرار دارد و بنابر نقلی، جنیان در این مکان به پیامبر(ص) ایمان آوردند.
- مسجد الاجابه: به گفته تاریخ‌نگاران، پیامبر(ص) پس از برگشت از عمره، در این مکان استراحت کرد.
- مسجد شَجَره: گفته شده رسول خدا(ص) در این مکان نماز خوانده و بر اساس روایتی، یکی از معجزات پیامبر(ص) در این محل رخ داده است.
- مسجد الرایه:گفته شده پیامبر(ص) هنگام فتح مکه دستور داد پرچم اسلام در این مکان نصب شود.
- مسجد الغَنَم: این مسجد نزدیک سوق الغنم واقع شده و محلی است که پس از فتح مکه، مسلمانان‌شده‌هایِ مکه با پیامبر(ص) بیعت کردند.
- مسجد مُختفی: مسجدی که از میان رفته و گفته شده محل مخفی شدن پیامبر(ص) هنگام پرتاب سنگ توسط مخالفان، از خانه ابولهب بوده است.
- مسجد بلال: مسجدی که از میان رفته و گفته شده که بلال بن رَباح در آن مکان اذان گفته است.
- مسجد ابوبکر: این مسجد از مکان‌هایی دانسته شده که پیامبر(ص) در آن نماز خوانده است. همچنین گفته شده ابوبکر، خلیفه اول، هنگام خلافتش نماز عید را در این مکان برگزار می‌کرد.
مشاعر مقدسه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
| عرفات | عرفات یا صحرای عرفه، دشتی در نزدیکی مکه، که بخشی از مناسک حج، مانند وقوف در عرفات، در این مکان انجام می‌شود. در این مکان، مساجدی مانند مسجد عرفه و مسجد صخرات وجود دارد. جبل‌الرحمه نیز در این دشت قرار گرفته است. | 
|
| منا | منا سرزمینی است در نزدیکی مکه، که مناسک منا در آن انجام می‌شود. در این سرزمین، مساجد مهمی مانند خیف، البیعه، نحر و تنعیم قرار دارد. | 
|
| مشعر | مشعر مکانی میان منا و عرفات، که بخشی از مناسک حج، مانند وقوف در مشعر در آن انجام می‌شود. | 
|
دیگر مکان‌های مذهبی و تاریخی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
برخی از مکان‌های مذهبی و تاریخی مکه چنین‌اند:
- شِعْب ابی‌طالب: دره‌ای در کنار مسجدالحرام، که در سال هفتم بعثت، پيامبر(ص)، بنى‌هاشم و بنى عبدالمطّلب در آن از سوى کافران محاصره اقتصادى شدند.
- مولدُ النَّبی(ص): خانه عبدالله بن عبدالمطلب پدر پیامبر(ص)، که در محله شعب ابی‌طالب قرار داشت و پیامبر(ص) در آن متولد شد.
- غار حرا: غاری در کوه نور، در شمال شرق مکه، که به اعتقاد مسلمانان قرآن برای نخستین بار در آن، بر پیامبر(ص) نازل شد.
- غار ثور: غاری در کوه ثور، در جنوب شرقی مسجدالحرام در راه طائف، که پیامبر(ص) هنگام هجرت از مکه به مدینه، در آن پناه گرفت و از دید مشرکان مخفی شد.
- قبرستان ابوطالب: قبرستانی قدیمی نزدیک مسجد جن، که در آن افرادی مانند عبدالمطلب، ابوطالب و حضرت خدیجه دفن شده‌اند.
- مقبره شهدای فخ: مقبره‌ای که در آن شهیدان واقعه فخ دفن شده‌اند. قیام فخ از قیام‌های علویان علیه عباسیان بود که در سال ۱۶۹ هجری به رهبری یکی از نوادگان امام حسن(ع) صورت گرفت.
خانه حضرت خدیجه، خانه ارقم بن ابی‌ارقم و محصَّب از دیگر مکان‌های مذهبی و تاریخی مکه‌اند.
مقاله‌های مرتبط[ویرایش | ویرایش مبدأ]
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- آثار اسلامی مکه و مدینه، رسول جعفریان، تهران، نشر مشعر، ۱۳۸۲ش.
- «تاریخ اماکن متبرکه و عتبات عالیات و مشاهد مشرفه (مکه معظمه)»، حسین عمادزاده، در مجله جلوه، شماره ۱۷، دی ۱۳۲۵ش.
- من لا يحضره الفقيه، ابن بابويه الصدوق، تحقيق السيد حسن خرسان، بيروت، دار الاضواء، ۱۴۰۵ق.