سرمه کشیدن: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۵۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{در دست ویرایش|ماه=[[اردیبهشت]]|روز=[[۱۶]]|سال=[[۱۴۰۰]]|کاربر=Abbasahmadi1363  }}


{{مقاله فقهی
| صفحه =
| لینک =https://wikihaj.com/view/%D8%B3%D8%B1%D9%85%D9%87_%DA%A9%D8%B4%DB%8C%D8%AF%D9%86_(%D9%81%D8%AA%D8%A7%D9%88%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AC%D8%B9)
| متن = سرمه کشیدن (فتاوای مراجع) }}
{{جعبه اطلاعات اعمال
| عنوان = سرمه کشیدن
| تصویر = سرمه کشیدن.jpg
| توضیح تصویر =
| فیلم =
| توضیح فیلم =
| دسته = [[محرمات احرام]]
| مربوط به آیین = [[احرام]] در [[عمره]] و [[حج]]
| مکان = [[حرم مکی]]
| زمان = هنگام [[احرام]]
| عمل قبلی =
| عمل بعدی =
| حکم = حرام است
| کفاره = ندارد
| پیامد فقهی =
| ثواب =
| آداب وابسته =
| فلسفه و اسرار =
| منشاء و تاریخچه =
| مکان‌های وابسته =
| اشیای وابسته =
| ذکرهای وابسته =
| دعاهای وابسته =
| مفاهیم فقهی وابسته = [[محرمات احرام]]،[[زینت]]
| احکام فقهی وابسته =
| صفحه فتواهای مراجع = [[سرمه کشیدن (فتاوای مراجع)]]
| جستارهای وابسته =
}}
'''سُرمه کشیدن''' کشیدن ماده‌ای خاص بر چشم برای [[زینت]] و درمان است و یکی از [[محرمات احرام]] شمرده شده است. استفاده از سرمه معطر در حال [[احرام]] حرام دانسته شده است؛ البته برخی از فقیهان [[شیعه]] این عمل را مکروه شمرده‌اند. سرمه غیر معطر نیز، اگر برای [[زینت]] استفاده شود از محرمات احرام است؛ البته فقیهان [[شافعیه|شافعی]] این عمل را مکروه دانسته‌اند. همچنین به فتوای بیشتر فقیهان شیعه و اهل سنت، استفاده از سرمه سیاه حتی اگر غیر معطر باشد حرام است. 


بر اساس روایات، سرمه کشیدن در غیر احرام مستحب و دارای فوایدی است و برای آن، آدابی مانند خواندن [[دعا|دعایی]] خاص گفته شده است. 


== سرمه چیست؟ ==
سرمه به سنگی خاص و براق که ساییده شده و به چشم کشیده می‌شود گفته می‌شود.<ref>لغت نامه، ج۸، ص۱۲۰۱۰؛ تاج العروس، ج۱۵، ص۶۴۹ «کحل».</ref> همچنین سرمه به هر ماده‌ای که برای درمان بر چشم کشیده می‌شود نیز اطلاق شده است.<ref>لغت نامه، ج۱۱، ص۱۶۰۴۷؛ فرهنگ معین، ص۵۵۴ «سرمه».</ref> در عربی به سرمه «کُحل»<ref>العین، ج۳، ص۶۲؛ النهایه فی غریب الحدیث، ج۴، ص۱۵۴؛ لسان العرب، ج۱۱، ص۵۸۴ «کحل».</ref> و به سنگ سرمه «اِثمد»<ref>العین، ج۸، ص۲۰؛ معجم الفاظ الفقه الجعفری، ص۲۸ «اثمد».</ref> می‌گویند. برخی سرمه را به دو نوع تقسیم کرده‌اند: «اِثمِد» یعنی سرمه سیاه و «توتیا»، سرمه سفید.<ref>المبسوط، طوسی، ج۵، ص۲۶۳؛ المهذب، ج۲، ص۳۳۰.</ref>


سرمه کشیدن: کشیدن ماده‌ای خاص بر چشم برای زینت و درمان و از محرمات احرام
== فایده‌ها و آداب  ==
در روایات [[اسلام|اسلامی]] به سرمه کشیدن توصیه شده و برای آن فواید مادی و معنوی ذکر شده است. بنابر روایات، [[پیامبر(ص)]] سرمه را برای درمان آب آوردن چشم، نورانی شدن چشم<ref>طب الائمه، ص۸۳؛ بحار الانوار، ج۷۳، ص۹۵ و ۹۷؛</ref> و از میان رفتن آلودگی‌های آن<ref>مجمع الزوائد، ج۵، ص۹۶؛ بحار الانوار، ج۹۵، ص۱۵۱؛ مستدرک الوسائل، ج۱، ص۳۹۷.</ref> مؤثر دانسته است. از [[امامان(ع)]] نیز روایاتی در سفارش به سرمه کشیدن در دست است. در این روایات، برای سرمه کشیدن فوایدی مانند جلوگیری از آبریزش چشم، رویش مو<ref>الکافی، ج۶، ص۴۹۴.</ref> و قوت گرفتن انسان برای سجده‌های طولانی<ref>الکافی، ج۶، ص۴۹۴؛ وسائل الشیعه، ج۲، ص۹۸؛ بحار الانوار، ج۷۳، ص۹۶.</ref> ذکر شده است.


== مفهوم‌شناسی ==
=== آداب سرمه کشیدن ===
سرمه به سنگی خاص و براق که ساییده شده و به چشم کشیده می‌شود گفته می‌شود.<ref>لغت نامه، ج۸، ص۱۲۰۱۰؛ تاج العروس، ج۱۵، ص۶۴۹«کحل».</ref>همچنین سرمه به هر ماده‌ای که برای درمان بر چشم کشیده می‌شود و نیز به نرم شده سولفور آهن یا نقره و بر مخلوطی از آهن و سرب و برخی مواد دیگر اطلاق شده است.<ref>لغت نامه، ج۱۱، ص۱۶۰۴۷؛ فرهنگ معین، ص۵۵۴«سرمه».</ref>در عربی به آن «کُحل»<ref>العین، ج۳، ص۶۲؛ النهايه فی غریب الحدیث، ج‌۴، ص۱۵۴؛‌ لسان العرب، ج‌۱۱، ص۵۸۴‌«کحل».</ref> و به سنگ سرمه «إثمد»<ref>العین، ج۸، ص۲۰؛ معجم الفاظ الفقه الجعفری، ص۲۸«اثمد».</ref> می‌گویند. به ظرف سرمه «مُکحله» و به میل و ابزاری که با آن سرمه را بر چشم می کشند «مِکحل» و «مِکحال»<ref>العین، ج۳، ص۶۲؛ لسان العرب، ج۱۱، ص۵۸۴؛ تاج العروس، ج۱۵، ص۶۵۱ و ۶۵۲.</ref>و به عمل سرمه کشیدن «إکتحال» و «تکحُّل» گفته می‌شود.<ref>لسان العرب، ج۱۱، ص۵۸۴؛ مجمع البحرین، ج۵، ص۴۶۰.</ref> برخی سرمه را به دو نوع تقسیم کرده‌اند: «اثمد» یعنی سرمه سیاه و «توتیا»، سرمه سفید.<ref>المبسوط، طوسی، ج۵، ص۲۶۳؛ المهذب، ج۲، ص۳۳۰.</ref> برخی نیز اقسام مختلف و متعددی را برای سرمه از جمله سرمه اسود، سرمه اصفر، سرمه اغبر، سرمه رمادی، سرمه اصبهانی، سرمه جواهر، سرمه زعفران، سرمه سودان و سرمه فارسی بیان کرده اند.<ref>لغت نامه، ج۱۱، ص۱۶۰۴۷- ۱۶۰۴۸.</ref>
بنابر روایات، کشیدن سرمه بر چشم آداب خاصی دارد. یکی از آنها آغاز کردن کشیدن سرمه با نام [[خدا]] و خواندن [[دعا|دعایی]] خاص است.<ref>مستدرک الوسائل، ج۱، ص۴۴۱؛ بحار الانوار، ج۷۳ف ص۹۵–۹۶؛ جامع احادیث الشیعه، ج۱۶ف ص۵۹۷.</ref> همچنین سفارش شده سرمه در شب و هنگام خواب استفاده شود.<ref>الکافی، ج۶، ص۴۹۴؛ وسائل الشیعه، ج۲، ص۱۰۰ و ۱۰۱؛ مکارم الاخلاق، ص۴۶؛ بحار الانوار، ج۷۳، ص۹۵؛ جامع احادیث الشیعه، ج۱۶، ص۵۹۷.</ref>  


در روایات اسلامی به سرمه کشیدن توصیه شده و برای آن فوائد مادی و معنوی ذکر شده است. بنابر روایات پیامبر(ص) به شخصی که چشمانش آب آورده بود سفارش کرد که از سرمه استفاده کند، سپس سرمه را سبب نورانی شدن چشم دانست.<ref>طب الائمه، ص۸۳؛ بحار الانوار، ج۷۳، ص۹۵ و ۹۷؛</ref>در روایتی دیگر از آن حضرت سرمه کشیدن سبب از میان رفتن آلودگی های چشم و تصفیه آن دانسته شده است.<ref>مجمع الزوائد، ج۵، ص۹۶؛ بحار الانوار، ج۹۵، ص۱۵۱؛ مستدرک الوسائل، ج۱، ص۳۹۷.</ref> از امامان نیز روایاتی در سفارش به سرمه کشیدن در دست است. در روایتی از امام باقر سرمه کشیدن با سنگ سرمه «اثمد» خوشبویی بوی دهان و محکم شدن کناره های چشم می‌شود.<ref>الکافی، ج۶، ص۴۹۴؛ وسائل الشیعه، ج۲، ص۱۰۰.</ref>در احادیثی دیگر، امام صادق(ع) نیز این عمل را سبب گوارا شدن دهان،<ref>الکافی، ج۶، ص۴۹۴؛ وسائل الشیعه، ج۲، ص۹۹؛ مکارم الاخلاق، ص۴۶.</ref>رویش مو، تیز شدن نور چشم، قوت گرفتن انسان برای سجده های طولانی<ref>الکافی، ج۶، ص۴۹۴؛ وسائل الشیعه، ج۲، ص۹۸؛ بحار الانوار، ج۷۳، ص۹۶.</ref>و افزایش نیروی جنسی،<ref>الکافی، ج۶، ص۴۹۴؛ وسائل الشیعه، ج۲، ص۹۹.</ref> خشک شدن آب چشم و جلا یافتن نور آن<ref>الکافی، ج۶، ص۴۹۴؛ ثواب الاعمال، ص۲۲؛ وسائل الشیعه، ج۲، ص۹۹.</ref>شمرد. در حدیثی امام رضا(ع) فرمود: کسی که به خدا و روز جزا ایمان دارد بر چشمان خود سرمه بکشد.<ref>ثواب الاعمال، ص۲۲؛ وسائل الشیعه، ج۲، ص۹۹؛ بحار الانوار، ج۷۳، ص۹۴.</ref>در روایتی دیگر سرمه کشیدن سبب درامان ماندن چشم از آب آوردن دانسته شده است،<ref>ثواب الاعمال، ص۲۲؛ وسائل الشیعه، ج۲، ص۱۰۲؛ مکارم الاخلاق، ص۴۶.</ref>
از دیگر آداب این عمل در روایات فرد بودن دفعات سرمه کشیدن به چشمان است؛<ref>الکافی، ج۶، ص۴۹۳؛ وسائل الشیعه، ج۲، ص۹۹.</ref> به این صورت که چهار بار بر چشم راست و سه بار بر چشم چپ (هفت بار) از سرمه استفاده شود.<ref>الکافی، ج۶، ص۴۹۵؛ وسائل الشیعه، ج۲، ص۱۰۱.</ref> در حدیثی دیگر از، سه بار سرمه کشیدن بر هر چشم یاد شده است.<ref>وسائل الشیعه، ج۲، ص۱۰۲؛ طب الائمه، ص۸۳؛ بحار الانوار، ج۷۳، ص۹۵.</ref>  


آداب سرمه کشیدن: بنابر روایات، کشیدن سرمه بر چشم آداب خاصی دارد. از آن جمله استفاده از سرمه در شب و هنگام خواب است که در احادیث رسیده از امامان شیعه، سود رسان به چشم<ref>الکافی، ج۶، ص۴۹۴؛ وسائل الشیعه، ج۲، ص۱۰۲؛ جامع احادیث الشیعه، ج۱۶، ص۵۹۴.</ref> و تقویت کننده بینایی<ref>وسائل الشیعه، ج۲، ص۱۰۱؛ مکارم الاخلاق، ص۴۶؛ بحار الانوار، ج۷۳، ص۹۵.</ref> و جلوگیری کننده از مبتلا شدن به بیماری آب سیاه در چشمان<ref>الکافی، ج۶، ص۴۹۴؛ وسائل الشیعه، ج۲، ص۱۰۰؛ جامع احادیث الشیعه، ج۱۶، ص۵۹۷.</ref> دانسته شده است.
از دیگر مستحبات سرمه کشیدن، آن است که میِل سرمه از آهن و سرمه‌دان از استخوان باشد.<ref>وسائل الشیعه، ج۲، ص۱۰۳.</ref>


از دیگر آداب این عمل فرد بودن دفعات سرمه کشیدن به چشمان است. در روایتی آمده است که رسول خدا هنگام رفتن به خواب به صورت فرد فرد بر چشمان سرمه می کشید<ref>الکافی، ج۶، ص۴۹۳؛ وسائل الشیعه، ج۲، ص۹۹.</ref>به این صورت که چهار بار بر چشم راست و سه بار بر چشم چپ (هفت بار) از سرمه استفاده می کرد.<ref>الکافی، ج۶، ص۴۹۵؛ وسائل الشیعه، ج۲، ص۱۰۱.</ref>در حدیثی دیگر از سه بار سرمه کشیدن بر هر چشم از سوی آن حضرت یاد شده است.<ref>وسائل الشیعه، ج۲، ص۱۰۲؛ طب الائمه، ص۸۳؛ بحار الانوار، ج۷۳، ص۹۵.</ref>از دیگر مستحبات این عمل آن است که میِل سرمه از آهن و سرمه دان از استخوان باشد،<ref>وسائل الشیعه، ج۲، ص۱۰۳.</ref>زیرا در روایتی نقل شده است که میل و سرمه دان امام رضا(ع) اینگونه بود.<ref>الکافی، ج۶، ص۴۹۴؛ وسائل الشیعه، ج۲، ص۱۰۳؛ جامع احادیث الشیعه، ج۱۶، ص۵۹۸.</ref>عمل مستحب دیگر آغاز کردن این عمل با نام خدا و قرائت دعایی خاص است.<ref>مستدرک الوسائل، ج۱، ص۴۴۱؛ بحار الانوار، ج۷۳ف ص۹۵-۹۶؛ جامع احادیث الشیعه، ج۱۶ف ص۵۹۷.</ref>
== در حال احرام ==
{{همچنین ببینید|محرمات احرام}}


سرمه کشیدن در حال احرام: حکم سرمه کشیدن در حال احرام با توجه به معطر بودن یا نبودن آن متفاوت است:
حکم سرمه کشیدن در حال [[احرام]] با توجه به معطر بودن یا نبودن آن متفاوت است:


سرمه معطر: به نظر مشهور فقیهان امامیه استفاده از سرمه معطر در حال احرام بر مرد و زن محرم حرام است.<ref>مختلف الشیعه، ج۴، ص۷۵؛ الحدائق الناضره، ج۱۵، ص۴۵۰.</ref>برخی بر این امر ادعای اجماع کرده اند.<ref>تذکره الفقهاء، ج۷، ص۳۲۴؛ کشف اللثام، ج۵، ص۳۵۵.</ref>دلیل حرمت روایات منقول از پیامبر است که در آن استعمال بوی خوش در حال احرام حرام شمرده شده و نیز روایتی از امام صادق(ع) است که در آن از استعمال سرمه مخلوط با زعفران نهی شده است.<ref>تذکره الفقهاء، ج۷، ص۳۲۴؛ کشف اللثام، ج۵، ص۳۵۵؛ الحدائق الناضره، ج۱۵، ص۴۵۰.</ref>فقیهان مذاهب اهل سنت نیز استفاده از سرمه معطر را بر محرم حرام شمرده-اند.<ref>المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۱۲۴؛ المغنی، ج۳، ص۳۰۶؛ المجموع، ج۷، ص۳۵۵.</ref>در مقابل برخی از فقیهان امامیه این عمل را بر محرم مکروه دانسته‌اند. دلیل آنان افزون بر اصل اباحه آن است که: بر استفاده از سرمه در عرف، استعمال طیب اطلاق نمی‌گردد..<ref>مختلف الشیعه، ج۴، ص۷۵؛ کشف اللثام، ج۵، ص۳۵۵.</ref>
=== سرمه معطر ===
به نظر بیشتر فقیهان [[شیعه]] استفاده از سرمه معطر در حال احرام بر مرد و زن حرام است.<ref>مختلف الشیعه، ج۴، ص۷۵؛ الحدائق الناضره، ج۱۵، ص۴۵۰.</ref> دلیل حرمت، روایاتی از پیامبر(ص) است که در آن [[بوی خوش|استعمال بوی خوش]] در حال احرام حرام شمرده شده و نیز روایتی از [[امام صادق(ع)]] که در آن از استعمال سرمه مخلوط با زعفران نهی شده است.<ref>تذکره الفقهاء، ج۷، ص۳۲۴؛ کشف اللثام، ج۵، ص۳۵۵؛ الحدائق الناضره، ج۱۵، ص۴۵۰.</ref> فقیهان مذاهب [[اهل سنت]] نیز استفاده از سرمه معطر را بر مُحرم حرام شمرده‌اند.<ref>المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۱۲۴؛ المغنی، ج۳، ص۳۰۶؛ المجموع، ج۷، ص۳۵۵.</ref> در مقابل برخی از فقیهان شیعه این عمل را در حال احرام مکروه دانسته‌اند.<ref>مختلف الشیعه، ج۴، ص۷۵؛ کشف اللثام، ج۵، ص۳۵۵.</ref>


سرمه غیر معطر: سرمه غیر معطر نیز دارای انواع مختلف بوده و با مقاصد متفاوتی استفاده می‌شود. اگر سرمه غیر معطر –از هر نوع که باشد- به قصد زینت استفاده شود به نظر همه فقیهان امامیه، بر محرم حرام است.<ref>تذکره الفقهاء، ج۷، ص۳۲۴؛ کتاب الحج، خوئی، ج۴، ص۱۴۶؛ مناسک الحج، سیستانی، ص۱۲۱.</ref>دلیل این امر روایات اهل بیت(ع) است که در آنها از سرمه کشیدن به قصد زینت منع شده است.<ref>تذکره الفقهاء، ج۷، ص۳۲۴؛ وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۴۶۸.</ref>بسیاری از فقیهان اهل سنت نیز سرمه کشیدن به قصد زینت را حرام دانسته-اند<ref>مواهب الجلیل، ج۴، ص۲۲۹؛ المغنی، ج۳، ص۳۰۶.</ref>جز شافعیه که آن را مکروه می-دانند.<ref>المجموع، ج۷، ص۳۵۳ و ۳۵۴.</ref>
=== سرمه غیر معطر ===
به نظر همه فقیهان شیعه و به استناد روایات<ref>تذکره الفقهاء، ج۷، ص۳۲۴؛ وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۴۶۸.</ref> استفاده از سرمه غیر معطر در حال احرام، اگر به قصد [[زینت]] باشد، حرام است.<ref>تذکره الفقهاء، ج۷، ص۳۲۴؛ کتاب الحج، خوئی، ج۴، ص۱۴۶؛ مناسک الحج، سیستانی، ص۱۲۱.</ref> بسیاری از فقیهان اهل سنت نیز سرمه کشیدن به قصد زینت را حرام دانسته‌اند<ref>مواهب الجلیل، ج۴، ص۲۲۹؛ المغنی، ج۳، ص۳۰۶.</ref> جز فقیهان [[شافعیه]] که آن را مکروه می‌دانند.<ref>المجموع، ج۷، ص۳۵۳ و ۳۵۴.</ref>


مشهور فقهای امامیه استفاده از سرمه سیاه را هر چند معطر نباشد بر محرم حرام شمرده‌اند. دلیل آنان روایتی از امام صادق است که در آن مردان و زنان احرام گزار از استعمال سرمه سیاه به جز در موارد ضرورت منع شده‌اند و نیز روایتی دیگر از آن حضرت که سرمه سیاه زینت به شمار رفته است و حدیثی از پیامبر(ص) که در آن حج گزاران به ژولیده و قبار آلود بودن توصیف شده‌اند با این استدلال که سرمه کشیدن با توصیف یاد شده در تضاد است.<ref>تذکره الفقهاء، ج۷، ص۳۲۵؛ الحدائق الناضره، ج۱۵، ص۴۵۲-۴۵۰؛ مختلف الشیعه، ج۴، ص۷۵.</ref>شافعیه<ref>کتاب الام، ج۲، ص۱۶۴؛ المجموع، ج۷، ص۳۵۳.</ref>و مالکیه<ref>المدونه الکبری، ج۱، ص۴۵۸؛ مواهب الجلیل، ج۴، ص۲۲۹.</ref>نیز استفاده از «اثمد» و سرمه سیاه را بر محرم بدان جهت که زینت به شمار می‌رود حرام شمرده-اند. در مقابل برخی فقیهان امامیه این عمل را بر محرم مکروه دانسته‌اند. دلیل آنان افزون بر اصل اباحه، روایاتی است که در آنها کحل «فارسی» بر محرم جایز شمرده شده است و کحل فارسی ظاهرا همان «اثمد» است. همچنین این گروه به روایاتی استناد می‌کنند که در آنها سرمه کشیدن بر محرم در صورتی که معطر یا برای زینت باشد حرام دانسته شده است و مفهوم این روایات آن است که اگر سرمه‌ای این دو خصوصیت را نداشته باشد جایز است، هر چند سیاه باشد.<ref>مختلف الشیعه، ج۴، ص۷۵؛ کشف اللثام، ج۵، ص۳۵۴.</ref> حنبلیه نیز با استناد به برخی روایات از جمله روایتی که در آن عایشه زنی را از کشیدن سرمه سیاه بر چشم در حال احرام منع کرد این عمل را مکروه شمرده اند.<ref>المغنی، ج۳، ص۳۰۶.</ref>ولی پیروان دیدگاه مشهور این قول را پاسخ داده و آن را اجتهاد در مقابل نص دانسته اند.<ref>مختلف الشیعه، ج۴، ص۷۵.</ref>
بیشتر فقیهان شیعه استفاده از سرمه سیاه را هر چند معطر نباشد بر مُحرم حرام شمرده‌اند.<ref>تذکره الفقهاء، ج۷، ص۳۲۵؛ الحدائق الناضره، ج۱۵، ص۴۵۲–۴۵۰؛ مختلف الشیعه، ج۴، ص۷۵.</ref> شافعیه<ref>کتاب الام، ج۲، ص۱۶۴؛ المجموع، ج۷، ص۳۵۳.</ref> و [[مالکیه]]<ref>المدونة الکبری، ج۱، ص۴۵۸؛ مواهب الجلیل، ج۴، ص۲۲۹.</ref> نیز استفاده از «اثمد» و سرمه سیاه را بر محرم بدان جهت که زینت به شمار می‌رود حرام شمرده‌اند. در مقابل به فتوای برخی از فقیهان شیعه<ref>مختلف الشیعه، ج۴، ص۷۵؛ کشف اللثام، ج۵، ص۳۵۴.</ref> و برخی از فقیهان [[حنبلیه]]<ref>المغنی، ج۳، ص۳۰۶.</ref> این عمل برای محرم مکروه است.


بدین ترتیب در صورتی که سرمه سیاه نباشد و محرم قصد زینت نداشته باشد استعمال آن به نظر فقیهان امامیه جایز است. دلیل آنان علاوه بر اصل اباحه روایاتی است که در آنها استفاده از سرمه غیر معطر و سیاه مباح شمرده شده است.<ref>تذکره الفقهاء، ج۷، ص۳۲۴؛ مستند الشیعه، ج۱۲، ص۴۲ -۴۳؛ کتاب الحج، خوئی، ج۴، ص۱۴۸.</ref>قول به جواز از فقیهان اهل سنت نیز نقل شده است.<ref>المجموع، ج۷، ص۲۸۱؛ المغنی، ج۳، ص۳۰۶ و ۳۰۷.</ref>
== کفاره  ==
به فتوای فقیهان شیعه، احرام‌گزار در صورت استفاده از سرمه سیاه و زینتی مرتکب حرام شده، ولی [[کفاره]] بر او واجب نیست.<ref>تذکره الفقهاء، ج۷، ص۳۲۶؛ مهذب الاحکام، ج۱۳، ص۲۲۱؛ کتاب الحج، خوئی، ج۴، ص۱۴۸.</ref> برخی از فقیهان شیعه مانند [[امام خمینی]] برآنند که در صورت استفاده مُحرم از سرمه معطر، احتیاط در آن است که کفاره [[بوی خوش|استعمال بوی خوش]] را پرداخت کند.<ref>تحریر الوسیله، ج۱، ص۴۲۲.</ref> بسیاری نیز پرداخت کفاره را مستحب شمرده‌اند.<ref>کتاب الحج، خوئی، ج۴، ص۱۴۸؛ مناسک الحج، سیستانی، ص۱۲۱؛ مناسک الحج، تبریزی، ص۱۲۰.</ref>


کفاره سرمه کشیدن: فقیهان امامیه برآنند که در صورت استفاده محرم از سرمه سیاه و زینتی وی مرتکب کار حرامی شده است، ولی کفاره بر وی واجب نیست. دلیل آن عدم وجوب اصل برائت و عدم وجود دلیلی بر وجوب کفاره است.<ref>تذکره الفقهاء، ج۷، ص۳۲۶؛ مهذب الاحکام، ج۱۳، ص۲۲۱؛ کتاب الحج، خوئی، ج۴، ص۱۴۸.</ref>اما در روایتی از علی بن جعفر از لزوم کفاره برای ارتکاب عمل حرام در حال احرام سخن به میان آمده است،<ref>قرب الاسناد، ص۲۳۷؛ وسائل الشیعه، ج۱۳، ص۱۵۸؛ جامع احادیث الشیعه، ج۱۱، ص۲۶۲.</ref>ولی روایت یاد شده از نظر سند و دلالت ضعیف است و نمی‌تواند حکم یاد شده را اثبات کند.<ref>کتاب الحج، خوئی، ج۴، ص۱۴۸ و ۱۹۴؛ فقه الحج بحوث استدلالیه فی الحج، ج۳، ص۲۷۹- ۲۸۰.</ref>از این رو برخی از فقیهان معاصر برآنند که احرام گزار بنا بر احتیاط گوسفندی را قربانی کند.<ref>کلمه التقوی، ج۳، ص۳۲۵.</ref>برخی نیز برآنند که در صورت استفاده محرم از سرمه معطر احتیاط در آن است که محرم کفاره طیب را پرداخت کند.<ref>تحریر الوسیله، ج۱، ص۴۲۲.</ref> بسیاری نیز پرداخت کفاره را مستحب شمرده اند.<ref>کتاب الحج، خوئی، ج۴، ص۱۴۸؛ مناسک الحج، سیستانی، ص۱۲۱؛ مناسک الحج، تبریزی، ص۱۲۰.</ref>رای فقیهان اهل سنت نیز در این باره مختلف است. حنبلیه کفاره را برای سرمه کشیدن واجب نمی-دانند.<ref>المغنی، ج۳، ص۳۰۷ و ۳۱۰.</ref>شافعیه برآنند که سرمه سیاه کفاره ندارد، ولی بر محرم در صورت استفاده از سرمه معطر فدیه واجب است.<ref>المجموع، ج۷، ص۳۵۳ و ۳۵۴.</ref>حنفیه کفاره را در استفاده از سرمه معطر واجب، و اگر بوی خوش سرمه اندک باشد تنها دادن صدقه‌ای را کافی می‌¬دانند، اما معتقداند اگر بوی خوش آن زیاد باشد محرم باید حیوانی را قربانی کند.<ref>المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۱۲۴؛ بدائع الصنایع، ج۲، ص۱۹۱.</ref> و در میان فقهای مالکیه در این باره سه دیدگاه وجود دارد. بر پایه دیدگاه مشهور، کفاره بر مرد و زن در صورت استفاده از سرمه واجب است. برخی از آنان کفاره را واجب ندانسته‌اند و برخی نیز گفته اند که کفاره بر زنان واجب است، ولی بر مردان واجب نیست.<ref>مواهب الجلیل، ج۴، ص۲۲۹.</ref>
نظر فقیهان اهل سنت در این باره مختلف است. حنبلیه کفاره را برای سرمه کشیدن واجب نمی‌دانند.<ref>المغنی، ج۳، ص۳۰۷ و ۳۱۰.</ref> شافعیه برآنند که سرمه سیاه کفاره ندارد، ولی بر محرم در صورت استفاده از سرمه معطر [[فدیه]] واجب است.<ref>المجموع، ج۷، ص۳۵۳ و ۳۵۴.</ref> حنفیه کفاره را در استفاده از سرمه معطر واجب دانسته‌اند. به اعتقاد آنها اگر بوی خوشِ سرمه اندک باشد دادن صدقه‌ای کافی است، ولی اگر بوی خوش آن زیاد باشد محرم باید حیوانی را [[قربانی]] کند.<ref>المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۱۲۴؛ بدائع الصنایع، ج۲، ص۱۹۱.</ref> در میان فقهای مالکیه در این باره سه دیدگاه وجود دارد. بر پایه دیدگاه مشهور، کفاره واجب است. برخی از آنان کفاره را واجب ندانسته و برخی کفاره را فقط بر زنان واجب دانسته‌اند.<ref>مواهب الجلیل، ج۴، ص۲۲۹.</ref>


استفاده از سرمه در حال ضرورت: به نظر فقیهان امامیه سرمه کشیدن در حال ضرورت همچون مداوای چشم مباح است و کفاره ندارد به این دلیل که علاوه بر اصل اباحه، روایاتی از اهل بیت(ع) در دست است که در آنها استفاده از سرمه در صورت ضرورت و درمان جایز شمرده شده است.<ref>مستند الشیعه، ج۱۲، ص۴۱؛ الحدائق الناضره، ج۱۵، ص۴۵۳ - ۴۵۴.</ref>برخی حدیث رفع و قاعده نفی حرج و دیگر قواعد کلی وارد در این باره را نیز دلیل بر جواز این عمل در حال ضرورت دانسته اند.<ref>براهین الحج للفقهاء والحجج، ج۳، ص۱۱۷.</ref> در مقابل برخی از فقیهان کفاره را در سرمه معطر و زینتی در حال ضرورت ثابت دانسته اند.<ref>کلمه التقوی، ج۳، ص۳۲۶.</ref>از میان فقیهان اهل سنت، شافعیه برآنند که در استفاده از سرمه معطر در صورت نیاز فدیه واجب است، ولی سرمه غیر معطر در صورت نیاز فدیه ندارد.<ref>المجموع، ج۷، ص۳۵۴.</ref>از فقهای مالکیه، هم قول به وجوب و هم قول به عدم وجوب فدیه در صورت نیاز به سرمه نقل شده است.<ref>مواهب الجلیل، ج۴، ص۲۲۹.</ref>
== پانویس ==
 
{{پانویس}}
 


== منابع ==
== منابع ==
* بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار: محمد باقر المجلسي (م.۱۱۱۱ق.)، تصحيح محمد باقر بهبودي و سيد ابراهيم ميانجي و سيد محمد مهدي موسوي خرسان، بيروت، دار احياء التراث العربي و مؤسسه الوفاء، ۱۴۰۳ق.  
{{منابع}}
* بدائع الصنائع: علاء الدين الكاساني (م.۵۸۷ق.)، پاكستان، المكتبه الحبيبيه، ۱۴۰۹ق.  
{{دانشنامه
* براهين الحج للفقهاء و الحجج: ‏رضا مدني کاشاني (م.۱۴۱۳ق.)، ‏ کاشان، مدرسه علميه آيه الله مدني کاشاني‏، ۱۴۱۱ق.
| آدرس = https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1725803/%d8%b3%d8%b1%d9%85%d9%87-%da%a9%d8%b4%db%8c%d8%af%d9%86?q=%D8%B3%D8%B1%D9%85%D9%87%20%DA%A9%D8%B4%DB%8C%D8%AF%D9%86&score=25.0&rownumber=1
* تاج العروس من جواهر القاموس: مرتضي الزبيدي (م.۱۲۰۵ق.)، تحقيق علي شيري، بيروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق.
| عنوان = سرمه کشیدن
* تحرير الوسيله: سيد روح الله موسوي الخميني (م.۱۳۶۸ش.)، نجف، دار الكتب العلميه، ۱۳۹۰ق.  
| نویسنده =
* تذکره الفقهاء: : حسن بن يوسف الحلي (علامه حلي) (م.۷۲۶ق.)، قم، مؤسسه آل البيت لاحياء التراث، ۱۴۱۶ق.
}}
* ثواب الاعمال و عقاب الاعمال: محمد بن علي بن بابويه (شيخ صدوق ) (م.۳۸۱ق.)، قم، شريف الرضي، ۱۳۶۸ش. 
* '''بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار''': محمد باقر المجلسی (م. ۱۱۱۱ق)، تصحیح محمد باقر بهبودی و سید ابراهیم میانجی و سید محمد مهدی موسوی خرسان، بیروت، دار احیاء التراث العربی و مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
* جامع احادیث الشیعه: سید حسین البروجردی, تحقیق اسماعیل معزی بروجردی، قم، منشورات مدیمه العلم، ۱۴۱۰ق.  
* '''بدائع الصنائع''': علاء الدین الکاسانی (م. ۵۸۷ق)، پاکستان، المکتبه الحبیبیه، ۱۴۰۹ق.
* الحدائق الناضره في احکام العتره الطاهره: يوسف بن احمد البحراني (م. ۱۱۸۶ق.)، تحقيق محمد تقي ايرواني و علي آخوندي، قم، انتشارات الاسلامي، ۱۳۶۳ش.  
* '''تاج العروس من جواهر القاموس''': مرتضی الزبیدی (م. ۱۲۰۵ق)، تحقیق علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق.
* طب الائمه: عبدالله و حسين بن سابور الزيات(ابني بسطام النيسابوري) (م. ۴۰۱ق.)، قم، الشريف الرضي، ۱۴۱۱ق.
* '''تحریر الوسیله''': سید روح الله موسوی الخمینی (م. ۱۳۶۸ش)، نجف، دار الکتب العلمیه، ۱۳۹۰ق.
* العين (ترتيب العين): الخليل بن احمد الفراهيدي (م.۱۷۰ق.)، تحقيق مهدي المخزومي و ابراهيم السامرائي، قم، دار الهجره، ۱۴۰۹ق  
* '''تذکره الفقهاء''':: حسن بن یوسف الحلی (علامه حلی) (م. ۷۲۶ق)، قم، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۶ق.
* فرهنگ معین: محمد معین، اهتمام عزیزالله علیزاده،تهران، فردوس، ۱۳۸۶ش.
* '''جامع احادیث الشیعه''': سید حسین البروجردی، تحقیق اسماعیل معزی بروجردی، قم، منشورات مدیمه العلم، ۱۴۱۰ق.
* فقه الحج بحوث استدلاليه في الحج: لطف الله صافي گلپايگاني، قم، مؤسسه سيده المعصومه، ۱۴۲۳ق.
* '''الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره''': یوسف بن احمد البحرانی (م. ۱۱۸۶ق)، تحقیق محمد تقی ایروانی و علی آخوندی، قم، انتشارات الاسلامی، ۱۳۶۳ش.
* قرب الاسناد: عبدالله بن جعفر حميري (م.۳۰۰ق.) قم، آل البيت لاحياء التراث، ۱۴۱۳ق.
* '''طب الائمه''': عبدالله و حسین بن سابور الزیات (ابنی بسطام النیسابوری) (م. ۴۰۱ق)، قم، الشریف الرضی، ۱۴۱۱ق.
* الکافي: محمد بن يعقوب کليني (م.۳۲۹ق.)، تحقيق علي‌اکبر غفاري، تهران، دار الکتب اسلاميه، ۱۳۶۳ش.  
* '''العین (ترتیب العین)''': الخلیل بن احمد الفراهیدی (م. ۱۷۰ق)، تحقیق مهدی المخزومی و ابراهیم السامرائی، قم، دار الهجره، ۱۴۰۹ق
* کتاب الحج: سيد ابوالقاسم الموسوي الخويي (م.۱۴۱۳.ق.)، قم، لطفي، ۱۴۰۹ق.  
* '''فرهنگ معین''': محمد معین، اهتمام عزیزالله علیزاده، تهران، فردوس، ۱۳۸۶ش.
* کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام: محمد بن الحسن الفاضل الهندي (م.۱۱۳۷ق.)، قم، انتشارات الاسلامي، ۱۴۱۶ق.  
* '''الکافی''': محمد بن یعقوب کلینی (م. ۳۲۹ق)، تحقیق علی‌اکبر غفاری، تهران، دار الکتب اسلامیه، ۱۳۶۳ش.
* کلمه التقوي (فتاوي): محمد امين زين الدين، قم، اسماعيليان، ۱۴۱۳ق.
* '''کتاب الحج''': سید ابوالقاسم الموسوی الخویی (م. ۱۴۱۳. ق)، قم، لطفی، ۱۴۰۹ق.
* لسان العرب: محمد بن مکرم ابن منظور (م.۷۱۱ق.)، قم، ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق.
* '''کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام''': محمد بن الحسن الفاضل الهندی (م. ۱۱۳۷ق)، قم، انتشارات الاسلامی، ۱۴۱۶ق.
* لغت نامه: دهخدا (م.۱۳۳۴ش.) زير نظر محمد معين و سيد جعفر شهيدي، تهران، مؤسسه لغت نامه و دانشگاه تهران، ۱۳۷۳ش.  
* '''لسان العرب''': محمد بن مکرم ابن منظور (م. ۷۱۱ق)، قم، ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق.
* المبسوط في فقه الاماميه: محمد بن حسن الطوسي (شيخ طوسي) (م.۴۶۰ق.)، تحقيق محمد باقر البهبودي، تهران، المكتبه المرتضويه، ۱۳۸۷ق.  
* '''لغت نامه''': دهخدا (م. ۱۳۳۴ش) زیر نظر محمد معین و سید جعفر شهیدی، تهران، مؤسسه لغت نامه و دانشگاه تهران، ۱۳۷۳ش.
* المبسوط: محمد بن احمد بن سهل السرخسي (م.۴۸۳ق.)، بيروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق. 
* '''المبسوط فی فقه الامامیه''': محمد بن حسن الطوسی (شیخ طوسی) (م. ۴۶۰ق)، تحقیق محمد باقر البهبودی، تهران، المکتبه المرتضویه، ۱۳۸۷ق.
* مجمع البحرين: فخرالدين بن محمد الطريحي (م.۱۰۸۵ق.)، تحقيق الحسيني، تهران, المرتضويه، ۱۳۶۲ش.  
* '''المبسوط''': محمد بن احمد بن سهل السرخسی (م. ۴۸۳ق)، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق.
* مجمع الزوائد و منبع الفوائد: علي بن ابي‌بکر الهيثمي (م.۸۰۷ق.)، بيروت، دار الکتاب العربي، ۱۴۰۲ق.
* '''مجمع الزوائد و منبع الفوائد''': علی بن ابی‌بکر الهیثمی (م. ۸۰۷ق)، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۰۲ق.
* المجموع شرح المهذب: محيي بن شرف النووي (م.۶۷۶ق.)، بيروت، دار الفکر، ۱۴۳۲ق.  
* '''المجموع شرح المهذب''': محیی بن شرف النووی (م. ۶۷۶ق)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۳۲ق.
* مختلف الشيعه في احکام الشريعه: حسن بن يوسف حلي(علامه حلي) (م.۷۲۶ق.)، قم، انتشارات الاسلامي ، ۱۴۱۳ق.  
* '''مختلف الشیعه فی احکام الشریعه''': حسن بن یوسف حلی (علامه حلی) (م. ۷۲۶ق)، قم، انتشارات الاسلامی، ۱۴۱۳ق.
* المدونه الکبري: مالک بن انس (م.۱۷۹ق)، بيروت، دار الآحياءالتراث العربي، ۱۳۲۳ق.  
* '''المدونة الکبری''': مالک بن انس (م. ۱۷۹ق)، بیروت، دار الآحیاءالتراث العربی، ۱۳۲۳ق.
* مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل: حسين نوري الطبرسي (م.۱۳۲۰ق)، قم، مؤسسه آل البيت، ۱۴۰۸ق.
* '''مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل''': حسین نوری الطبرسی (م. ۱۳۲۰ق)، قم، مؤسسه آل البیت، ۱۴۰۸ق.
* مستند الشيعه في احکام الشريعه: احمد بن محمد مهدي النراقي (م. ۱۲۴۵ق.)، قم، مؤسسه آل البيت لاحياء التراث، ۱۴۱۵ق. 
* '''معجم الفاظ الفقه الجعفری''': احمد فتح الله، الدمام، مطابع المدخول، ۱۴۱۵ق.
* معجم الفاظ الفقه الجعفري: احمد فتح الله، الدمام، مطابع المدخول، ۱۴۱۵ق.  
* '''المغنی''': عبدالله بن قدامه (م. ۶۲۰ق)، بیروت، دار الکتب العلمیه.
* المغني: عبدالله بن قدامه (م.۶۲۰ق.)، بيروت، دار الكتب العلميه.
* '''مکارم الاخلاق''': الفضل بن الحسن الطبرسی (م. قرن۶ق)، قم، شریف الرضی، ۱۳۹۲ق.
* مکارم الاخلاق: الفضل بن الحسن الطبرسي (م.قرن۶ق.)، قم، شريف الرضي، ۱۳۹۲ق.  
* '''مناسک الحج''': المیرزا جواد التبریزی، قم، مهر، ۱۴۱۴ق.
* مناسک الحج: الميرزا جواد التبريزي، قم، ‌مهر، ۱۴۱۴ق.
* '''مناسک الحج''': سید علی سیستانی، قم، شهید، ۱۴۱۳ق.
* مناسک الحج: سيد علي سيستاني، قم، شهيد، ۱۴۱۳ق.  
* '''مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام''': ‏ سید عبدالأعلی‌سبزواری (م. ۱۴۱۴ق)، مکتبه آیه الله سبزواری، ‏۱۴۱۶ق.
* مهذب الاحکام في بيان الحلال و الحرام: ‏ سيد عبدالأعلي‏سبزواري (م.۱۴۱۴ق.)، مکتبه آيه الله سبزواري، ‏۱۴۱۶ق.  
* '''المهذب''': القاضی ابن البراج (م. ۴۸۱ق)، قم، انتشارات الاسلامی، ۱۴۰۶ق.
* المهذب: القاضي ابن البراج (م.۴۸۱ق.)، قم، انتشارات الاسلامي، ۱۴۰۶ق.
* '''مواهب الجلیل''': محمد بن محمد الحطاب الرعینی (م. ۹۵۴ق)، تحقیق زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۶ق.
* مواهب الجليل: محمد بن محمد الحطاب الرعيني (م.۹۵۴ق.)، تحقيق زکريا عميرات، بيروت، دار الکتب العلميه، ۱۴۱۶ق.
* '''النهایه فی غریب الحدیث و الاثر''': ابن اثیر (م. ۶۰۶ق)، تحقیق طاهر احمد الزاوی و محمود محمد الطناحی، قم، اسماعیلیان، ۱۳۶۴ش.
* النهايه في غريب الحديث و الاثر: ابن ‏اثير (م.۶۰۶ق.)، تحقيق طاهر احمد الزاوي و محمود محمد الطناحي، قم، اسماعيليان، ۱۳۶۴ش.
* '''وسائل الشیعه (تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه)''': محمد بن الحسن الحر العاملی (م. ۱۱۰۴ق)، الحر العاملی (م. ۱۱۰۴ق)، قم، آل البیت، ۱۴۱۴ق.
* وسائل الشيعه (تفصيل وسائل الشيعه الي تحصيل مسائل الشريعه): محمد بن الحسن الحر العاملي (م.۱۱۰۴ق.)، الحر العاملي (م.۱۱۰۴ق.)، قم، آل البيت، ۱۴۱۴ق.
{{پایان}}
{{پایان}}
 
==مقاله‌های مرتبط==
[[رده:مقاله‌های در حال ویرایش]]
* [[سرمه کشیدن (فتاوای مراجع)]]
* [[محرمات احرام]]
{{محرمات احرام}}
{{احکام احرام عمودی}}
[[رده:محرمات احرام]]
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱ دسامبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۰:۲۴

مقاله توصیفی فقهی این مقاله، راهنمای عملی احکام فقهی نیست. برای اطلاع از حکم و وظیفه شرعی به فتوای مرجع تقلید خود مراجعه کنید. از جمله نگاه کنید به: سرمه کشیدن (فتاوای مراجع).
سرمه کشیدن
دسته محرمات احرام
مربوط به آیین احرام در عمره و حج
مکان حرم مکی
زمان هنگام احرام
حکم حرام است
کفاره ندارد
مفاهیم فقهی وابسته محرمات احرام،زینت
صفحه فتواهای مراجع سرمه کشیدن (فتاوای مراجع)

سُرمه کشیدن کشیدن ماده‌ای خاص بر چشم برای زینت و درمان است و یکی از محرمات احرام شمرده شده است. استفاده از سرمه معطر در حال احرام حرام دانسته شده است؛ البته برخی از فقیهان شیعه این عمل را مکروه شمرده‌اند. سرمه غیر معطر نیز، اگر برای زینت استفاده شود از محرمات احرام است؛ البته فقیهان شافعی این عمل را مکروه دانسته‌اند. همچنین به فتوای بیشتر فقیهان شیعه و اهل سنت، استفاده از سرمه سیاه حتی اگر غیر معطر باشد حرام است.

بر اساس روایات، سرمه کشیدن در غیر احرام مستحب و دارای فوایدی است و برای آن، آدابی مانند خواندن دعایی خاص گفته شده است.

سرمه چیست؟[ویرایش | ویرایش مبدأ]

سرمه به سنگی خاص و براق که ساییده شده و به چشم کشیده می‌شود گفته می‌شود.[۱] همچنین سرمه به هر ماده‌ای که برای درمان بر چشم کشیده می‌شود نیز اطلاق شده است.[۲] در عربی به سرمه «کُحل»[۳] و به سنگ سرمه «اِثمد»[۴] می‌گویند. برخی سرمه را به دو نوع تقسیم کرده‌اند: «اِثمِد» یعنی سرمه سیاه و «توتیا»، سرمه سفید.[۵]

فایده‌ها و آداب[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در روایات اسلامی به سرمه کشیدن توصیه شده و برای آن فواید مادی و معنوی ذکر شده است. بنابر روایات، پیامبر(ص) سرمه را برای درمان آب آوردن چشم، نورانی شدن چشم[۶] و از میان رفتن آلودگی‌های آن[۷] مؤثر دانسته است. از امامان(ع) نیز روایاتی در سفارش به سرمه کشیدن در دست است. در این روایات، برای سرمه کشیدن فوایدی مانند جلوگیری از آبریزش چشم، رویش مو[۸] و قوت گرفتن انسان برای سجده‌های طولانی[۹] ذکر شده است.

آداب سرمه کشیدن[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بنابر روایات، کشیدن سرمه بر چشم آداب خاصی دارد. یکی از آنها آغاز کردن کشیدن سرمه با نام خدا و خواندن دعایی خاص است.[۱۰] همچنین سفارش شده سرمه در شب و هنگام خواب استفاده شود.[۱۱]

از دیگر آداب این عمل در روایات فرد بودن دفعات سرمه کشیدن به چشمان است؛[۱۲] به این صورت که چهار بار بر چشم راست و سه بار بر چشم چپ (هفت بار) از سرمه استفاده شود.[۱۳] در حدیثی دیگر از، سه بار سرمه کشیدن بر هر چشم یاد شده است.[۱۴]

از دیگر مستحبات سرمه کشیدن، آن است که میِل سرمه از آهن و سرمه‌دان از استخوان باشد.[۱۵]

در حال احرام[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نوشتار(های) وابسته: محرمات احرام

حکم سرمه کشیدن در حال احرام با توجه به معطر بودن یا نبودن آن متفاوت است:

سرمه معطر[ویرایش | ویرایش مبدأ]

به نظر بیشتر فقیهان شیعه استفاده از سرمه معطر در حال احرام بر مرد و زن حرام است.[۱۶] دلیل حرمت، روایاتی از پیامبر(ص) است که در آن استعمال بوی خوش در حال احرام حرام شمرده شده و نیز روایتی از امام صادق(ع) که در آن از استعمال سرمه مخلوط با زعفران نهی شده است.[۱۷] فقیهان مذاهب اهل سنت نیز استفاده از سرمه معطر را بر مُحرم حرام شمرده‌اند.[۱۸] در مقابل برخی از فقیهان شیعه این عمل را در حال احرام مکروه دانسته‌اند.[۱۹]

سرمه غیر معطر[ویرایش | ویرایش مبدأ]

به نظر همه فقیهان شیعه و به استناد روایات[۲۰] استفاده از سرمه غیر معطر در حال احرام، اگر به قصد زینت باشد، حرام است.[۲۱] بسیاری از فقیهان اهل سنت نیز سرمه کشیدن به قصد زینت را حرام دانسته‌اند[۲۲] جز فقیهان شافعیه که آن را مکروه می‌دانند.[۲۳]

بیشتر فقیهان شیعه استفاده از سرمه سیاه را هر چند معطر نباشد بر مُحرم حرام شمرده‌اند.[۲۴] شافعیه[۲۵] و مالکیه[۲۶] نیز استفاده از «اثمد» و سرمه سیاه را بر محرم بدان جهت که زینت به شمار می‌رود حرام شمرده‌اند. در مقابل به فتوای برخی از فقیهان شیعه[۲۷] و برخی از فقیهان حنبلیه[۲۸] این عمل برای محرم مکروه است.

کفاره[ویرایش | ویرایش مبدأ]

به فتوای فقیهان شیعه، احرام‌گزار در صورت استفاده از سرمه سیاه و زینتی مرتکب حرام شده، ولی کفاره بر او واجب نیست.[۲۹] برخی از فقیهان شیعه مانند امام خمینی برآنند که در صورت استفاده مُحرم از سرمه معطر، احتیاط در آن است که کفاره استعمال بوی خوش را پرداخت کند.[۳۰] بسیاری نیز پرداخت کفاره را مستحب شمرده‌اند.[۳۱]

نظر فقیهان اهل سنت در این باره مختلف است. حنبلیه کفاره را برای سرمه کشیدن واجب نمی‌دانند.[۳۲] شافعیه برآنند که سرمه سیاه کفاره ندارد، ولی بر محرم در صورت استفاده از سرمه معطر فدیه واجب است.[۳۳] حنفیه کفاره را در استفاده از سرمه معطر واجب دانسته‌اند. به اعتقاد آنها اگر بوی خوشِ سرمه اندک باشد دادن صدقه‌ای کافی است، ولی اگر بوی خوش آن زیاد باشد محرم باید حیوانی را قربانی کند.[۳۴] در میان فقهای مالکیه در این باره سه دیدگاه وجود دارد. بر پایه دیدگاه مشهور، کفاره واجب است. برخی از آنان کفاره را واجب ندانسته و برخی کفاره را فقط بر زنان واجب دانسته‌اند.[۳۵]

پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. ↑ لغت نامه، ج۸، ص۱۲۰۱۰؛ تاج العروس، ج۱۵، ص۶۴۹ «کحل».
  2. ↑ لغت نامه، ج۱۱، ص۱۶۰۴۷؛ فرهنگ معین، ص۵۵۴ «سرمه».
  3. ↑ العین، ج۳، ص۶۲؛ النهایه فی غریب الحدیث، ج۴، ص۱۵۴؛ لسان العرب، ج۱۱، ص۵۸۴ «کحل».
  4. ↑ العین، ج۸، ص۲۰؛ معجم الفاظ الفقه الجعفری، ص۲۸ «اثمد».
  5. ↑ المبسوط، طوسی، ج۵، ص۲۶۳؛ المهذب، ج۲، ص۳۳۰.
  6. ↑ طب الائمه، ص۸۳؛ بحار الانوار، ج۷۳، ص۹۵ و ۹۷؛
  7. ↑ مجمع الزوائد، ج۵، ص۹۶؛ بحار الانوار، ج۹۵، ص۱۵۱؛ مستدرک الوسائل، ج۱، ص۳۹۷.
  8. ↑ الکافی، ج۶، ص۴۹۴.
  9. ↑ الکافی، ج۶، ص۴۹۴؛ وسائل الشیعه، ج۲، ص۹۸؛ بحار الانوار، ج۷۳، ص۹۶.
  10. ↑ مستدرک الوسائل، ج۱، ص۴۴۱؛ بحار الانوار، ج۷۳ف ص۹۵–۹۶؛ جامع احادیث الشیعه، ج۱۶ف ص۵۹۷.
  11. ↑ الکافی، ج۶، ص۴۹۴؛ وسائل الشیعه، ج۲، ص۱۰۰ و ۱۰۱؛ مکارم الاخلاق، ص۴۶؛ بحار الانوار، ج۷۳، ص۹۵؛ جامع احادیث الشیعه، ج۱۶، ص۵۹۷.
  12. ↑ الکافی، ج۶، ص۴۹۳؛ وسائل الشیعه، ج۲، ص۹۹.
  13. ↑ الکافی، ج۶، ص۴۹۵؛ وسائل الشیعه، ج۲، ص۱۰۱.
  14. ↑ وسائل الشیعه، ج۲، ص۱۰۲؛ طب الائمه، ص۸۳؛ بحار الانوار، ج۷۳، ص۹۵.
  15. ↑ وسائل الشیعه، ج۲، ص۱۰۳.
  16. ↑ مختلف الشیعه، ج۴، ص۷۵؛ الحدائق الناضره، ج۱۵، ص۴۵۰.
  17. ↑ تذکره الفقهاء، ج۷، ص۳۲۴؛ کشف اللثام، ج۵، ص۳۵۵؛ الحدائق الناضره، ج۱۵، ص۴۵۰.
  18. ↑ المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۱۲۴؛ المغنی، ج۳، ص۳۰۶؛ المجموع، ج۷، ص۳۵۵.
  19. ↑ مختلف الشیعه، ج۴، ص۷۵؛ کشف اللثام، ج۵، ص۳۵۵.
  20. ↑ تذکره الفقهاء، ج۷، ص۳۲۴؛ وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۴۶۸.
  21. ↑ تذکره الفقهاء، ج۷، ص۳۲۴؛ کتاب الحج، خوئی، ج۴، ص۱۴۶؛ مناسک الحج، سیستانی، ص۱۲۱.
  22. ↑ مواهب الجلیل، ج۴، ص۲۲۹؛ المغنی، ج۳، ص۳۰۶.
  23. ↑ المجموع، ج۷، ص۳۵۳ و ۳۵۴.
  24. ↑ تذکره الفقهاء، ج۷، ص۳۲۵؛ الحدائق الناضره، ج۱۵، ص۴۵۲–۴۵۰؛ مختلف الشیعه، ج۴، ص۷۵.
  25. ↑ کتاب الام، ج۲، ص۱۶۴؛ المجموع، ج۷، ص۳۵۳.
  26. ↑ المدونة الکبری، ج۱، ص۴۵۸؛ مواهب الجلیل، ج۴، ص۲۲۹.
  27. ↑ مختلف الشیعه، ج۴، ص۷۵؛ کشف اللثام، ج۵، ص۳۵۴.
  28. ↑ المغنی، ج۳، ص۳۰۶.
  29. ↑ تذکره الفقهاء، ج۷، ص۳۲۶؛ مهذب الاحکام، ج۱۳، ص۲۲۱؛ کتاب الحج، خوئی، ج۴، ص۱۴۸.
  30. ↑ تحریر الوسیله، ج۱، ص۴۲۲.
  31. ↑ کتاب الحج، خوئی، ج۴، ص۱۴۸؛ مناسک الحج، سیستانی، ص۱۲۱؛ مناسک الحج، تبریزی، ص۱۲۰.
  32. ↑ المغنی، ج۳، ص۳۰۷ و ۳۱۰.
  33. ↑ المجموع، ج۷، ص۳۵۳ و ۳۵۴.
  34. ↑ المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۱۲۴؛ بدائع الصنایع، ج۲، ص۱۹۱.
  35. ↑ مواهب الجلیل، ج۴، ص۲۲۹.

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل سرمه کشیدن.
  • بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار: محمد باقر المجلسی (م. ۱۱۱۱ق)، تصحیح محمد باقر بهبودی و سید ابراهیم میانجی و سید محمد مهدی موسوی خرسان، بیروت، دار احیاء التراث العربی و مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
  • بدائع الصنائع: علاء الدین الکاسانی (م. ۵۸۷ق)، پاکستان، المکتبه الحبیبیه، ۱۴۰۹ق.
  • تاج العروس من جواهر القاموس: مرتضی الزبیدی (م. ۱۲۰۵ق)، تحقیق علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق.
  • تحریر الوسیله: سید روح الله موسوی الخمینی (م. ۱۳۶۸ش)، نجف، دار الکتب العلمیه، ۱۳۹۰ق.
  • تذکره الفقهاء:: حسن بن یوسف الحلی (علامه حلی) (م. ۷۲۶ق)، قم، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۶ق.
  • جامع احادیث الشیعه: سید حسین البروجردی، تحقیق اسماعیل معزی بروجردی، قم، منشورات مدیمه العلم، ۱۴۱۰ق.
  • الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره: یوسف بن احمد البحرانی (م. ۱۱۸۶ق)، تحقیق محمد تقی ایروانی و علی آخوندی، قم، انتشارات الاسلامی، ۱۳۶۳ش.
  • طب الائمه: عبدالله و حسین بن سابور الزیات (ابنی بسطام النیسابوری) (م. ۴۰۱ق)، قم، الشریف الرضی، ۱۴۱۱ق.
  • العین (ترتیب العین): الخلیل بن احمد الفراهیدی (م. ۱۷۰ق)، تحقیق مهدی المخزومی و ابراهیم السامرائی، قم، دار الهجره، ۱۴۰۹ق
  • فرهنگ معین: محمد معین، اهتمام عزیزالله علیزاده، تهران، فردوس، ۱۳۸۶ش.
  • الکافی: محمد بن یعقوب کلینی (م. ۳۲۹ق)، تحقیق علی‌اکبر غفاری، تهران، دار الکتب اسلامیه، ۱۳۶۳ش.
  • کتاب الحج: سید ابوالقاسم الموسوی الخویی (م. ۱۴۱۳. ق)، قم، لطفی، ۱۴۰۹ق.
  • کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام: محمد بن الحسن الفاضل الهندی (م. ۱۱۳۷ق)، قم، انتشارات الاسلامی، ۱۴۱۶ق.
  • لسان العرب: محمد بن مکرم ابن منظور (م. ۷۱۱ق)، قم، ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق.
  • لغت نامه: دهخدا (م. ۱۳۳۴ش) زیر نظر محمد معین و سید جعفر شهیدی، تهران، مؤسسه لغت نامه و دانشگاه تهران، ۱۳۷۳ش.
  • المبسوط فی فقه الامامیه: محمد بن حسن الطوسی (شیخ طوسی) (م. ۴۶۰ق)، تحقیق محمد باقر البهبودی، تهران، المکتبه المرتضویه، ۱۳۸۷ق.
  • المبسوط: محمد بن احمد بن سهل السرخسی (م. ۴۸۳ق)، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق.
  • مجمع الزوائد و منبع الفوائد: علی بن ابی‌بکر الهیثمی (م. ۸۰۷ق)، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۰۲ق.
  • المجموع شرح المهذب: محیی بن شرف النووی (م. ۶۷۶ق)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۳۲ق.
  • مختلف الشیعه فی احکام الشریعه: حسن بن یوسف حلی (علامه حلی) (م. ۷۲۶ق)، قم، انتشارات الاسلامی، ۱۴۱۳ق.
  • المدونة الکبری: مالک بن انس (م. ۱۷۹ق)، بیروت، دار الآحیاءالتراث العربی، ۱۳۲۳ق.
  • مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل: حسین نوری الطبرسی (م. ۱۳۲۰ق)، قم، مؤسسه آل البیت، ۱۴۰۸ق.
  • معجم الفاظ الفقه الجعفری: احمد فتح الله، الدمام، مطابع المدخول، ۱۴۱۵ق.
  • المغنی: عبدالله بن قدامه (م. ۶۲۰ق)، بیروت، دار الکتب العلمیه.
  • مکارم الاخلاق: الفضل بن الحسن الطبرسی (م. قرن۶ق)، قم، شریف الرضی، ۱۳۹۲ق.
  • مناسک الحج: المیرزا جواد التبریزی، قم، مهر، ۱۴۱۴ق.
  • مناسک الحج: سید علی سیستانی، قم، شهید، ۱۴۱۳ق.
  • مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام: ‏ سید عبدالأعلی‌سبزواری (م. ۱۴۱۴ق)، مکتبه آیه الله سبزواری، ‏۱۴۱۶ق.
  • المهذب: القاضی ابن البراج (م. ۴۸۱ق)، قم، انتشارات الاسلامی، ۱۴۰۶ق.
  • مواهب الجلیل: محمد بن محمد الحطاب الرعینی (م. ۹۵۴ق)، تحقیق زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۶ق.
  • النهایه فی غریب الحدیث و الاثر: ابن اثیر (م. ۶۰۶ق)، تحقیق طاهر احمد الزاوی و محمود محمد الطناحی، قم، اسماعیلیان، ۱۳۶۴ش.
  • وسائل الشیعه (تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه): محمد بن الحسن الحر العاملی (م. ۱۱۰۴ق)، الحر العاملی (م. ۱۱۰۴ق)، قم، آل البیت، ۱۴۱۴ق.

مقاله‌های مرتبط[ویرایش | ویرایش مبدأ]

احکام احرام
واجبات
شروع از میقات • نیت • لباس احرام • تلبیه
محرمات احرام
مشترک بین زن و مرد
شکار حیوانات خشکی • کشتن جانوران بدن • کندن درختان • التذاذ جنسی • آمیزش • استمناء • عقد ازدواج • فسوق • جدال • زینت • بوی خوش • روغن مالیدن به بدن • نگاه کردن در آینه • سرمه کشیدن • ازاله مو • ناخن گرفتن • خون برون آوردن • کشیدن دندان • حمل سلاح
ویژه مردان
پوشیدن لباس دوخته • پوشاندن سر • استظلال
ویژه زنان
پوشاندن صورت • پوشاندن دست
دیگر احکام
مستحبات احرام
مکروهات احرام
برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=سرمه_کشیدن&oldid=50946»