زیارتگاه رأس الحسین(حماة)

خطا در ایجاد بندانگشتی: پرونده وجود ندارد
اطلاعات اوليه
نام‌های دیگر	مسجد حسنین/ جامع الحسین
مکان	حماة
جنبه دینی
وابسته به دین/مذهب	تشیع
تاریخ بنا
بازسازی کنندگان	سلطان نورالدين محمود بن زنگي

زیارتگاه رأس الحسین(حماة)، محل قرارداشتن سر امام حسین در شهر حماة، به هنگام عبور کاروان اسرای کربلا به شام بوده است.

زیارتگاه در مسجدی موسوم به حسنین در حماة واقع شده است. به نقل از منابع نام پیشین این مسجد، مسجد حسین بوده است.

در این مسجد مزاری منتسب به یونس نبی نیز قراردارد.

موقعیت مکانی زیارتگاه

اين زيارتگاه در محله «مدينه» شهر حماه، در پاي قلعه اين شهر قرار دارد. ميان آن و قلعه، عرض خيابان فاصله انداخته است.

زیارتگاه رأس الحسین در حماة

اين زيارتگاه در واقع مسجدي است که نزد اهالي حماه به جامع (مسجد) حسنين شناخته مي‌شود و تحريف نام قبلي آن يعني «جامع الحسين» است که در اسناد دادگاه شرعي حماه، به اين نام ياد شده است.

در منابع آمده، اينجا محل قرار دادن سر امام حسين(ع) در مسير آن از کربلا تا دمشق بوده‌است. برخی از این منابع بدین قرارند:

• ابن‌شهرآشوب، در جايي‌که از مناقب امام حسين(ع) سخن مي‌گويد، از حماة در کنار سایر شهرهای معروف به مشهد رأس نام برده‌است.
• نوري پاشا کيلاني (متوفاي 1908م.)، در يکي از قصايد خود به نام قصيده قسطنطونيه، از زيارتگاه‌هاي شهر حماه و نیز زيارتگاه رأس‌الحسين ياد کرده است.

بنا و بازسازی زیارتگاه

درباره تاريخ نخستين بناي اين زيارتگاه، نمي‌توان به‌طور قطع اظهار نظر کرد. اما در سمت راست بالاي ورودي مسجد، کتيبه‌اي سنگي به خط ثلث وجود دارد که براساس آن، پس از اينکه بناي آن بر اثر زلزله ويران گرديد، در سال 552 ه‍ .ق به دستور سلطان نورالدين محمود بن زنگي بازسازي شده است. اين موضوع نشان‌دهنده آن است که قدمت آن به سال‌ها پيش از اين تاريخ برمي‌گردد.

مقابل اين کتيبه، در سمت چپ بالاي ورودي، کتيبه سنگي ديگري به خط نسخ وجود دارد که بيانگر بازسازي بناي زيارتگاه در سال 1023ه‍ .ق است.

درخور توجه است که در اين کتيبه، نام زيارتگاه «مشهد رأس‌الحسين» ذکر شده است. ورودي بنا، در زاويه جنوب شرقي آن قرار دارد. بالاي ورودي، کتيبه کوچکي وجود دارد که بيانگر بازسازي آن در سال 1349ه‍ .ق است.

صحن‌های زیارتگاه

نماي کلي مسجد شامل صحن مرکزي، رواق شمالي و شبستان جنوبي است. رواق شمالي صحن مسجد از چهار طاقگان تشکيل شده است. داخل صحن، متصل به ديوار شبستان نيز رواق جديدي ساخته شده است که سقف سيماني آن بر چهار ستون مربع کوچک استوار شده است.

شبستان مسجد داراي دو گنبد است که از نظر شکل معماري متفاوت از يکديگرند. گنبد شرقي بنا، تَرَک‌دار و داراي گردن دوازده ضلعي است. گنبد دوم ساده و کم‌خيز است و زير آن نيز محراب مسجد وجود دارد. پوشش سقف شبستان مسجد در سمت غربي آن، شامل دو طاق سنگي است. در اين بخش از شبستان، پنجره‌اي سنگي رو به صحن وجود دارد.

مدرسه فریجیه

در شرق صحن مسجد، بناي ديگري وجود دارد که شامل يک صحن و دو اتاق است. اين بنا باقيمانده يکي از مدارس ديني حماه، يعني مدرسه «فريجيه»، است که به «زين‌الدين فرج»، وزير دو حاکم ايوبي حماه: «ملک المنصور محمد» و پس از وي «ملک المظفّر محمود»، منتسب بوده است.

مزار یونس پیامبر

در جنوب مسجد و در سمت راست ورودي مدرسه از سمت داخل، اتاق مربع شکل کوچکي قرار دارد که داراي يک گنبد نيم‌کره‌اي است و در آن مزاري منسوب به حضرت يونس پيامبر(ع) وجود دارد. روي مزار، يک صندوقچه چوبي پوشيده شده با پارچه سبزرنگ، نصب شده است. نماي اين اتاق شامل قالب‌هاي سنگي است که ميان آن، يک ورودي و دو پنجره کوچک در دو طرف به چشم مي‌خورد.

بالاي ورودي، کتيبه‌اي سنگي در سه سطر حاوي سه بيت شعر وجود دارد که در آن تاريخ بناي اتاق، يعني 1140ه‍ .ق ثبت شده است.

زیارتگاه در عصر حاضر

امروزه مقام يا جايگاهي براي سر امام حسين(ع) در مسجد به چشم نمي‌خورد.

منابع

این مقاله برگرفته از کتاب آثار پیامبر و زیارتگاه های اهل بیت در سوریه نوشته احمد خامه یار،نشر مشعر، ص 157 تا 161 است.

• «الترب و مقامات الزیاره فی حماه»، کامل شحاده، الحلویات الاثریه العربیه السوریه، مجلد 25، 1975

• «مآثر نورالدین محمودزنکی العمرانیه فی حماه»، کامل شحاده، الحلویات الاثریه العربیه السوریه، مجلد 20، 1970

• آثار پیامبر و زیارتگاه های اهل بیت در سوریه، تهران، مشعر، 1393

• تاریخ حماه، احمدالصابونی، حماه، المطبعه الاهیه، (لا.ت)

• مناقب آل ابی طالب، محمد علی السروی المازندرانی(ابن شهرآشوب، تحقیق: یوسف البقاعی، بیروت، ذوی القربی، 1421ه.ق