بازسازی مسجدالنبی (عبدالمجید اول): تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۱۳ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
'''بازسازی مسجدالنبی (عبدالمجید اول)'''، بزرگترین معماری مسجدالنبی در دوره عثمانی است.
'''بازسازی مسجدالنبی (عبدالمجید اول)'''، بزرگترین معماری مسجدالنبی در دوره عثمانی است که 10 سال به‌طول انجامید.
 
در این دوره به سبب فرسودگی بنا، مسجد به تناوب تخریب و بازسازی شد تا مانع نمازگزاری مسلمانان نباشد.
 
در بازسازی این دوره، سنگ مورد نیاز از منطقه [[آبار علی|آبارعلی]] در [[وادی عقیق]] تأمین شد.
 
در قسمت شمالی، مسجد توسعه یافت و در این بخش توسعه یافته، باب مجیدی (باب توسل) ایجاد شد. همچنین دو ایوان نیز در این بخش ساخته شد.
 
از مواردی که در این دوره مشاهده‌می‌شود، ایجاد [[رواق|رواقی]] در جناح شرقی برای زنان بود که نرده‌ای در اطراف آن کشیده شده بود.
 
در این زمان، مناره شمال غربی تخریب و پس  از بازسازی مناره مجیدیه نام گرفت.
 
محراب‌های سه‌گانه([[محراب پیامبر]]، [[محراب سلیمانی]] و [[محراب عثمانی]]) طلاکاری شدند و آیات [[قرآن]] بر آن‌ها نگاشته شد.
 
در این دوره، از پرچینی نامبرده شده‌است که در [[صحن]] قرار داشت، تحت عنوان [[حدیقة الزهراء|حدیقه السیده فاطمه]]، که حاوی درختان نخل بود.


==تخریب و بازسازی==
==تخریب و بازسازی==
در این دوره، به‌سبب کهولت بنا و پیدایش ترک در گنبد و دیوارها، ضرورت بازسازی مسجد را ایجاد کرد.<ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص 159</ref>
در این دوره، به‌سبب کهولت بنا و پیدایش ترک در [[گنبد]] و دیوارها، ضرورت بازسازی مسجد را ایجاب کرد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=145 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 145]</ref>


در این تخریب، قبر نبوی، دیوارشمالی و غربی(بجز منطقه مأذنه)، مصون ماندند.<ref>مدینه منوره، ص 117</ref>
در این تخریب، [[قبر نبوی]]، دیوارشمالی و غربی (بجز منطقه مأذنه)، مصون ماندند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=95 المدینه المنوره، ص 95]</ref>


شیوه تخریب و بازسازی به‌گونه‌ای بود که مانع نمازگزاری نباشد،<ref>مدینه منوره، ص 117</ref> چراکه مدت زمان این معماری 10 سال زمان برد.<ref>مدینه منوره، ص 115</ref>
شیوه تخریب و بازسازی به‌گونه‌ای بود که مانع نمازگزاری نباشد<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=95 المدینه المنوره، ص 95]</ref>، چراکه مدت زمان این معماری 12 سال زمان برد. (از 1265تا 1277ه.ق).<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=92 المدینه المنوره، ص 92]</ref>


در این بازسازی ابتدا سایبان شمالی تخریب و نوسازی شد.<ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی، در طول تاریخ، ص 160-161</ref>
در این بازسازی ابتدا سایبان شمالی تخریب و نوسازی شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=147 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 147]</ref>


پس از پایان بنای سایبان شمالی، کار سایبان شرقی آغاز شد. دیواری که از مناره اصلی تا باب جبرئیل کشیده شده بود، خراب شد و به قصد توسعه آن را 3/25متر، عقب‌تر بردند.<ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص 161</ref>
پس از پایان بنای سایبان شمالی، کار سایبان شرقی آغاز شد. دیواری که از مناره اصلی تا [[باب جبرئیل]] کشیده شده بود، خراب شد و به قصد توسعه آن را 3/25متر، عقب‌تر بردند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=147 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 147]</ref>


==مصالح==
==مصالح==
سنگ‌های مورد نیاز از منطقه [[آبار علی]] در ذوالحلیفه در [[وادی عقیق]] تأمین شد.<ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص 160</ref>
سنگ‌های مورد نیاز از منطقه [[آبار علی]] در ذوالحلیفه در [[وادی عقیق]] تأمین شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=146 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 146]</ref>


سنگ‌های سرخ رنگ برای ستون‌ها و طاق‌ها و سنگ‌های سیاه و مقاومتر برای دیوارها استفاده شد.<ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص 160</ref>
سنگ‌های سرخ رنگ برای ستون‌ها و طاق‌ها و سنگ‌های سیاه و مقاومتر برای دیوارها استفاده شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=146 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 146]</ref>


همچنین به نقل از منابع، مصالح و کارگزاران و مخارج معماری مسجد، توسط حکومت مصر تحت سلطه عثمانی قرارداشت، تأمین می‌شد.<ref>مدینه منوره، ص 118</ref>
همچنین به نقل از منابع، مصالح و کارگزاران و مخارج معماری مسجد، توسط حکومت مصر تحت سلطه عثمانی قرارداشت، تأمین می‌شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=97 المدینه المنوره، ص 97]</ref>


==ستون‌ها==
==ستون‌ها==
ستون‌ها با سنگ سرخ ساخته شد. این ستون‌ها با طبقه‌ای از مرمرهای مزین به نقوش آب طلا، پوشیده شد.
ستون‌ها با سنگ سرخ ساخته شد. این ستون‌ها با طبقه‌ای از مرمرهای مزین به نقوش آب طلا، پوشیده شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=95 المدینه المنوره، ص 95]</ref>


در جناح شرقی سه ردیف ستون
در جناح شرقی سه ردیف ستون


در جناح غربی چهار ردیف ستون<ref>مدینه منوره، ص 115</ref>  
در جناح غربی چهار ردیف ستون<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=92 المدینه المنوره، ص 92]</ref>  


در جناح جنوبی 10 ردیف ستون
در جناح جنوبی 10 ردیف ستون<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=93 المدینه المنوره، ص 93]</ref>


قسمت پایین ستون‌های [[روضه شریفه]] نیز به ارتفاع 1/5 متر، با کاشی سبز رنگ با نقوش گیاهی پوشانده شد.<ref>مدینه منوره، ص 116</ref>
قسمت پایین ستون‌های [[روضه شریفه]] نیز به ارتفاع 1/5 متر، با کاشی سبز رنگ با نقوش گیاهی پوشانده شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=92 المدینه المنوره، ص 92]</ref>


==رواق==
==رواق==
[[صحن]] در وسط مسجد قرار داشت و تعداد رواق‌ها در صحن بدین ترتیب بود:
[[صحن]] در وسط مسجد قرار داشت و تعداد رواق‌ها در صحن بدین ترتیب بود:


در جهت جنوبی 12 رواق
در جهت جنوبی 12 [[رواق]]


در جهت غربی 3 رواق
در جهت غربی 3 رواق
خط ۳۹: خط ۵۳:
در جهت شرقی 2 رواق
در جهت شرقی 2 رواق


در جهت شمالی 2 رواق
در جهت شمالی 2 رواق<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=95 المدینه المنوره، ص 95]</ref>


رواق‌های شرق صحن مختص زنان بود. در اطراف این رواق‌ها نرده چوبی کشیده شده‌بود.<ref>مدینه منوره، ص 117</ref><ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص 167</ref>
رواق‌های شرق صحن مختص زنان بود. در اطراف این رواق‌ها نرده چوبی کشیده شده‌بود.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=95 المدینه المنوره، ص 95]</ref><ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=152 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 152]</ref>


==دیوار ==
==دیوار ==
دیوارهای قبله‌ای دارای پنجره‌هایی با شیشه‌های رنگی بود.<ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص 163</ref>
دیوارهای قبله‌ای دارای پنجره‌هایی با شیشه‌های رنگی بود.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=148 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 148]</ref>
 
همچنین نیمه پایین دیوار جنوبی(دیوار قبله) با مرمر پوشانده‌شده بود.<ref>مدینه منوره، ص 118</ref>
 
==مساحت==
برخی منابع با ذکر ابعاد 86/25 متر طول دیوار جنوبی و 66متر طول دیوار شمالی، مساحت مسجد را در حدود 132 متر عنوان کرده‌اند.
 
برخی منابع دیگر نیز 116/25 یا 126/25 گفته‌اند.<ref>مدینه منوره، ص 117</ref>


برخی مقطع مسجد را مستطیل<ref>مدینه منوره، ص 117</ref> و برخی متوازی الاضلاع عنوان کرده‌اند.<ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص 162</ref>
همچنین نیمه پایین دیوار جنوبی(دیوار قبله) با مرمر پوشانده‌شده بود.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=96 المدینه المنوره، ص 96]</ref>


==مأذنه‌ها==
==مناره‌ها==
مناره‌ها پس از بازسازی بدین ترتیب بود:
مناره‌ها پس از بازسازی بدین ترتیب بود:


مأذنه شمال غربی(خشبیه)، تخریب و [[گلدسته|مأذنه]] جدید با عنوان مأذنه مجیدیه جای آن ساخته شد.<ref>مدینه منوره، ص 117</ref>
مأذنه شمال غربی(خشبیه)، تخریب و [[گلدسته|مأذنه]] جدید با عنوان [[مناره مجیدیه|مأذنه مجیدیه]] جای آن ساخته شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=95 المدینه المنوره، ص 95]</ref>


مأذنه باب الرحمه، در این زمان از دو جزء تشکیل شده بود که به مخروط<ref>مدینه منوره، ص 115</ref>  طلایی<ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص 163</ref> منتهی می‌شد.
مأذنه باب الرحمه، در این زمان از دو جزء تشکیل شده بود که به مخروط<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=92 المدینه المنوره، ص 92]</ref>  طلایی<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=148 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 148]</ref> منتهی می‌شد.


مناره شمال شرقی، موسوم به سنجاریه و سلیمانیه<ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص 169</ref>
[[مناره سلیمانیه|مناره شمال شرقی]]، موسوم به سنجاریه و سلیمانیه<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=155 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 155]</ref>


مناره جنوب شرقی، موسوم به رئیسیه در جوار گنبد بالای قبر<ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص 170</ref>
[[مناره رئیسیه|مناره جنوب شرقی]]، موسوم به رئیسیه در جوار [[گنبد مسجدالنبی|گنبد]] بالای قبر<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=155 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 155]</ref>


مناره جنوب غربی مشهور به مناره باب السلام <ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص 170</ref>که مخروطی از طلا بر آن قرار دارد.<ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص 162</ref>
مناره جنوب غربی مشهور به مناره باب السلام <ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=155 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 155]</ref>که مخروطی از طلا بر آن قرار دارد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=148 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 148]</ref>


==محراب==
==محراب==
در این دوره [[محراب|محراب‌]]<nowiki/>ها ، و نیز منبر، طلاکاری شد.<ref>مدینه منوره، ص 118</ref>
در این دوره [[محراب|محراب‌]]<nowiki/>‌های سه‌گانه([[محراب پیامبر]]، [[محراب عثمانی]] و [[محراب سلیمانی]])، و نیز [[منبر پیامبر|منبر]]، طلاکاری شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=96 المدینه المنوره، ص 96]</ref>


عبدالله زهدی،خطاط ترک، ظرف مدت سه سال، آیات قرآن، نصوص و قصایدی را بر محراب‌ها و منبر نگاشت.<ref>مدینه منوره، ص 118</ref>  
عبدالله زهدی،خطاط ترک، ظرف مدت سه سال، آیات قرآن، نصوص و قصایدی را بر محراب‌ها و منبر نگاشت.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=96 المدینه المنوره، ص 96]</ref>  


==گنبد==
==گنبد==
خط ۸۰: خط ۸۷:
گنبدها دارای گوشواره‌های کروی و طوق‌ها نیز دارای گوشواره‌هایی در ارکان بودند.
گنبدها دارای گوشواره‌های کروی و طوق‌ها نیز دارای گوشواره‌هایی در ارکان بودند.


در این دوره، سطوح داخلی گنبدها با نقوش رنگارنگ تزیین شد.<ref>مدینه منوره، ص 118</ref>
در این دوره، سطوح داخلی گنبدها با نقوش رنگارنگ تزیین شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=96 المدینه المنوره، ص 96]</ref>


==درها==
==درها==
در این دوره علاوه بر درهای اصلی و چهارگانه(باب السلام، باب الرحمه، باب النسا و باب جبرئیل)، در جدیدی در بخش شمالی، که در این دوره، به مسجد اضافه شد، ایجادشد.  
در این دوره علاوه بر درهای اصلی و چهارگانه([[باب السلام (ابهام‌زدایی)|باب السلام]]، [[باب الرحمه]]، [[باب النسا]] و [[باب جبرئیل]])، در جدیدی در بخش شمالی، که در این دوره، به مسجد اضافه شد، ایجادشد.  


این در با نام باب مجیدی(باب التوسل) شناخته می‌شد.<ref>مدینه منوره، ص 117</ref>
این در با نام [[باب التوسل|باب مجیدی]]([[باب التوسل]]) شناخته می‌شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=95 المدینه المنوره، ص 95]</ref>


==ایوان‌ها==
==ایوان‌ها==
خط ۹۲: خط ۹۹:
ایوان غربی بدون سقف نداشت. این ایوان انبار مخازن روغن، فانوس‌ها و حصیرها بود.
ایوان غربی بدون سقف نداشت. این ایوان انبار مخازن روغن، فانوس‌ها و حصیرها بود.


ایوان دیگر، مدرسه‌ای برای تعلیم کودکان بود که از دو طبقه تشکیل شده‌بود.<ref>مدینه منوره، ص 117</ref>
ایوان دیگر، مدرسه‌ای برای تعلیم کودکان بود که از دو طبقه تشکیل شده‌بود.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=95 المدینه المنوره، ص 95]</ref>


==وضوخانه==
==وضوخانه==
در طبقه اول ایوان، وضوخانه‌ای قرار داشت.
در طبقه اول ایوان، وضوخانه‌ای قرار داشت.


در زیر مسجد نیز دو وضوخانه وجود داشت.<ref>مدینه منوره، ص 117</ref>  
در زیر مسجد نیز دو وضوخانه وجود داشت.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=95 المدینه المنوره، ص 95]</ref>  


==سطح زمین مسجد==
==سطح زمین مسجد==


سطح مسجد تماما یکسان شد بطوریکه تا قبل از آن سطح جناح جنوبی پایینتر از بقیه سطوح بود.
سطح مسجد تماما یکسان شد به‌طوری‌که تا قبل از آن سطح جناح جنوبی پایینتر از بقیه سطوح بود.


پس از بازسازی زمین مسجد با مرمر مفروش شد.<ref>مدینه منوره، ص 118</ref>
پس از بازسازی زمین مسجد با مرمر مفروش شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=96 المدینه المنوره، ص 96]</ref>


==صحن==  
==صحن==  


مخازن روغنی که در صحن قرار داشت، منهدم شد.<ref>مدینه منوره، ص 118</ref>
مخازن روغنی که در صحن قرار داشت، منهدم شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=96 المدینه المنوره، ص 96]</ref>


در صحن مسجد، پرچینی مربع شکل وجو داشت که به آن«حدیقه السیده فاطمه» گفته می‌شد.
در [[صحن]] مسجد، پرچینی مربع شکل وجو داشت که به آن«[[حدیقة الزهراء|حدیقه السیده فاطمه]]» گفته می‌شد.


در این پرچین درختان خرمای کهنسالی وجود داشت که خرمای آن به بهای بالایی به فروش می‌رسید.<ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص 163</ref>
در این پرچین درختان خرمای کهنسالی وجود داشت که خرمای آن به بهای بالایی به فروش می‌رسید.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=148 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 148]</ref>


==نرده جناح جنوبی==
==نرده جناح جنوبی==


در حد جنوبی مسجد، نرده‌ای از جنس مس قرارگرفت که در‌هایی در آن تعبیه شد.<ref>مدینه منوره، ص 118</ref>
در حد جنوبی مسجد، نرده‌ای از جنس مس قرارگرفت که در‌هایی در آن تعبیه شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=96 المدینه المنوره، ص 96]</ref>
 
==جستارهای وابسته==
[[مسجدالنبی]]، [[بازسازی مسجدالنبی (دوره عثمانی)]]، [[بازسازی مسجدالنبی]]


==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
==منابع==
{{منابع}}
* '''عمارة و توسعة المسجد النبوی الشریف عبر التاریخ'''، ناجی محمد حسن عبدالقادر الانصاری، نادی المدینه المنوره الادبی، ۱۹۹۶م.
* '''المدينه المنوره تطورها العمراني و تراثها فی المعماری'''،‌صالح لمعی مصطفی، دارالنهضه العربیه، بیروت، 1981م
[[رده:بازسازی مسجدالنبی]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۶ آوریل ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۳۵

بازسازی مسجدالنبی (عبدالمجید اول)، بزرگترین معماری مسجدالنبی در دوره عثمانی است که 10 سال به‌طول انجامید.

در این دوره به سبب فرسودگی بنا، مسجد به تناوب تخریب و بازسازی شد تا مانع نمازگزاری مسلمانان نباشد.

در بازسازی این دوره، سنگ مورد نیاز از منطقه آبارعلی در وادی عقیق تأمین شد.

در قسمت شمالی، مسجد توسعه یافت و در این بخش توسعه یافته، باب مجیدی (باب توسل) ایجاد شد. همچنین دو ایوان نیز در این بخش ساخته شد.

از مواردی که در این دوره مشاهده‌می‌شود، ایجاد رواقی در جناح شرقی برای زنان بود که نرده‌ای در اطراف آن کشیده شده بود.

در این زمان، مناره شمال غربی تخریب و پس از بازسازی مناره مجیدیه نام گرفت.

محراب‌های سه‌گانه(محراب پیامبر، محراب سلیمانی و محراب عثمانی) طلاکاری شدند و آیات قرآن بر آن‌ها نگاشته شد.

در این دوره، از پرچینی نامبرده شده‌است که در صحن قرار داشت، تحت عنوان حدیقه السیده فاطمه، که حاوی درختان نخل بود.

تخریب و بازسازی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در این دوره، به‌سبب کهولت بنا و پیدایش ترک در گنبد و دیوارها، ضرورت بازسازی مسجد را ایجاب کرد.[۱]

در این تخریب، قبر نبوی، دیوارشمالی و غربی (بجز منطقه مأذنه)، مصون ماندند.[۲]

شیوه تخریب و بازسازی به‌گونه‌ای بود که مانع نمازگزاری نباشد[۳]، چراکه مدت زمان این معماری 12 سال زمان برد. (از 1265تا 1277ه.ق).[۴]

در این بازسازی ابتدا سایبان شمالی تخریب و نوسازی شد.[۵]

پس از پایان بنای سایبان شمالی، کار سایبان شرقی آغاز شد. دیواری که از مناره اصلی تا باب جبرئیل کشیده شده بود، خراب شد و به قصد توسعه آن را 3/25متر، عقب‌تر بردند.[۶]

مصالح[ویرایش | ویرایش مبدأ]

سنگ‌های مورد نیاز از منطقه آبار علی در ذوالحلیفه در وادی عقیق تأمین شد.[۷]

سنگ‌های سرخ رنگ برای ستون‌ها و طاق‌ها و سنگ‌های سیاه و مقاومتر برای دیوارها استفاده شد.[۸]

همچنین به نقل از منابع، مصالح و کارگزاران و مخارج معماری مسجد، توسط حکومت مصر تحت سلطه عثمانی قرارداشت، تأمین می‌شد.[۹]

ستون‌ها[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ستون‌ها با سنگ سرخ ساخته شد. این ستون‌ها با طبقه‌ای از مرمرهای مزین به نقوش آب طلا، پوشیده شد.[۱۰]

در جناح شرقی سه ردیف ستون

در جناح غربی چهار ردیف ستون[۱۱]

در جناح جنوبی 10 ردیف ستون[۱۲]

قسمت پایین ستون‌های روضه شریفه نیز به ارتفاع 1/5 متر، با کاشی سبز رنگ با نقوش گیاهی پوشانده شد.[۱۳]

رواق[ویرایش | ویرایش مبدأ]

صحن در وسط مسجد قرار داشت و تعداد رواق‌ها در صحن بدین ترتیب بود:

در جهت جنوبی 12 رواق

در جهت غربی 3 رواق

در جهت شرقی 2 رواق

در جهت شمالی 2 رواق[۱۴]

رواق‌های شرق صحن مختص زنان بود. در اطراف این رواق‌ها نرده چوبی کشیده شده‌بود.[۱۵][۱۶]

دیوار[ویرایش | ویرایش مبدأ]

دیوارهای قبله‌ای دارای پنجره‌هایی با شیشه‌های رنگی بود.[۱۷]

همچنین نیمه پایین دیوار جنوبی(دیوار قبله) با مرمر پوشانده‌شده بود.[۱۸]

مناره‌ها[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مناره‌ها پس از بازسازی بدین ترتیب بود:

مأذنه شمال غربی(خشبیه)، تخریب و مأذنه جدید با عنوان مأذنه مجیدیه جای آن ساخته شد.[۱۹]

مأذنه باب الرحمه، در این زمان از دو جزء تشکیل شده بود که به مخروط[۲۰] طلایی[۲۱] منتهی می‌شد.

مناره شمال شرقی، موسوم به سنجاریه و سلیمانیه[۲۲]

مناره جنوب شرقی، موسوم به رئیسیه در جوار گنبد بالای قبر[۲۳]

مناره جنوب غربی مشهور به مناره باب السلام [۲۴]که مخروطی از طلا بر آن قرار دارد.[۲۵]

محراب[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در این دوره محراب‌‌های سه‌گانه(محراب پیامبر، محراب عثمانی و محراب سلیمانی)، و نیز منبر، طلاکاری شد.[۲۶]

عبدالله زهدی،خطاط ترک، ظرف مدت سه سال، آیات قرآن، نصوص و قصایدی را بر محراب‌ها و منبر نگاشت.[۲۷]

گنبد[ویرایش | ویرایش مبدأ]

گنبدهای این دوره بر طاق‌‌های متکی بر ستو‌‌ن‌ها ساخته می‌شد. بدین نحو ستون‌های جدید از یک قطعه تشکیل شده بود که طاق‌هایی بر آن‌ها متکی بود و بالای این طاق‌ها گنبد قرار می‌گرفت.

بعضی از گنبدها دارای طوق‌هایی بود که در آن منافذی وجود داشت.

گنبدها دارای گوشواره‌های کروی و طوق‌ها نیز دارای گوشواره‌هایی در ارکان بودند.

در این دوره، سطوح داخلی گنبدها با نقوش رنگارنگ تزیین شد.[۲۸]

درها[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در این دوره علاوه بر درهای اصلی و چهارگانه(باب السلام، باب الرحمه، باب النسا و باب جبرئیل)، در جدیدی در بخش شمالی، که در این دوره، به مسجد اضافه شد، ایجادشد.

این در با نام باب مجیدی(باب التوسل) شناخته می‌شد.[۲۹]

ایوان‌ها[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در بخش شمالی که در این دوره اضافه شد، دو ایوان قرار داشت که چهار حجره به هر کدام آن‌ها باز می‌شد. مابین این این ایوان‌ها پلکان قرار داشت.

ایوان غربی بدون سقف نداشت. این ایوان انبار مخازن روغن، فانوس‌ها و حصیرها بود.

ایوان دیگر، مدرسه‌ای برای تعلیم کودکان بود که از دو طبقه تشکیل شده‌بود.[۳۰]

وضوخانه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در طبقه اول ایوان، وضوخانه‌ای قرار داشت.

در زیر مسجد نیز دو وضوخانه وجود داشت.[۳۱]

سطح زمین مسجد[ویرایش | ویرایش مبدأ]

سطح مسجد تماما یکسان شد به‌طوری‌که تا قبل از آن سطح جناح جنوبی پایینتر از بقیه سطوح بود.

پس از بازسازی زمین مسجد با مرمر مفروش شد.[۳۲]

صحن[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مخازن روغنی که در صحن قرار داشت، منهدم شد.[۳۳]

در صحن مسجد، پرچینی مربع شکل وجو داشت که به آن«حدیقه السیده فاطمه» گفته می‌شد.

در این پرچین درختان خرمای کهنسالی وجود داشت که خرمای آن به بهای بالایی به فروش می‌رسید.[۳۴]

نرده جناح جنوبی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در حد جنوبی مسجد، نرده‌ای از جنس مس قرارگرفت که در‌هایی در آن تعبیه شد.[۳۵]

جستارهای وابسته[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مسجدالنبی، بازسازی مسجدالنبی (دوره عثمانی)، بازسازی مسجدالنبی

پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 145
  2. ↑ المدینه المنوره، ص 95
  3. ↑ المدینه المنوره، ص 95
  4. ↑ المدینه المنوره، ص 92
  5. ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 147
  6. ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 147
  7. ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 146
  8. ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 146
  9. ↑ المدینه المنوره، ص 97
  10. ↑ المدینه المنوره، ص 95
  11. ↑ المدینه المنوره، ص 92
  12. ↑ المدینه المنوره، ص 93
  13. ↑ المدینه المنوره، ص 92
  14. ↑ المدینه المنوره، ص 95
  15. ↑ المدینه المنوره، ص 95
  16. ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 152
  17. ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 148
  18. ↑ المدینه المنوره، ص 96
  19. ↑ المدینه المنوره، ص 95
  20. ↑ المدینه المنوره، ص 92
  21. ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 148
  22. ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 155
  23. ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 155
  24. ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 155
  25. ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 148
  26. ↑ المدینه المنوره، ص 96
  27. ↑ المدینه المنوره، ص 96
  28. ↑ المدینه المنوره، ص 96
  29. ↑ المدینه المنوره، ص 95
  30. ↑ المدینه المنوره، ص 95
  31. ↑ المدینه المنوره، ص 95
  32. ↑ المدینه المنوره، ص 96
  33. ↑ المدینه المنوره، ص 96
  34. ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 148
  35. ↑ المدینه المنوره، ص 96

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]


  • عمارة و توسعة المسجد النبوی الشریف عبر التاریخ، ناجی محمد حسن عبدالقادر الانصاری، نادی المدینه المنوره الادبی، ۱۹۹۶م.


  • المدينه المنوره تطورها العمراني و تراثها فی المعماری،‌صالح لمعی مصطفی، دارالنهضه العربیه، بیروت، 1981م
برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=بازسازی_مسجدالنبی_(عبدالمجید_اول)&oldid=52797»