مسجد سقیا: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
دیداریویکی‌متن
جز (جایگزینی متن - 'تاسیس' به 'تأسیس')
 
(۷۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
خط ۷: خط ۷:
| کاربری          =مسجد
| کاربری          =مسجد
| مکان            =[[عربستان]] * [[مدینه]] * در داخل محوطه ایستگاه قطار در عنبریه
| مکان            =[[عربستان]] * [[مدینه]] * در داخل محوطه ایستگاه قطار در عنبریه
| نام‌های دیگر      =مسجد عنبریه
| نام‌های دیگر      =مسجد الرئوس
| وقایع مرتبط      =وضو گرفتن [[رسول خدا(ص)]] هنگام رفتن به [[بدر]] از آب چاه سقیا و خواندن نماز در آنجا 
| وقایع مرتبط      = نمازخواندن [[رسول خدا(ص)]] هنگام رفتن به [[بدر]]  
| ظرفیت            =
| ظرفیت            =
| وضعیت            =فعال
| وضعیت            =فعال
خط ۱۶: خط ۱۶:
| معمار            =
| معمار            =
| سبک              =
| سبک              =
| بازسازی          =1380-1381 شمسی
| بازسازی          =۱۳۸۰-۱۳۸۱ شمسی
| وبگاه            =  
| وبگاه            =
| وبگاه =
| عرض جغرافیایی =24.460978804906006
| طول جغرافیایی =39.600122974068185
}}
}}
'''مسجد سُقْیا'''، شناخته شده به نام مسجد عنبریه، یکی از مساجد مهم [[شهر مدینه]] است و در در قسمت جنوب شرقی ایستگاه قطار در محله عنبریه، قرار دارد.
'''مسجد سُقْیا'''، یکی از مساجد شهر [[مدینه]] است که در قسمت جنوب شرقی ایستگاه قطار مدینه، در محله عنبریه، قرار دارد. به این مسجد سقیا گفته می‌شود؛ زیرا در منطقه سقیا و نزدیک [[چاه سقیا]] واقع شده است. [[پیامبر(ص)]] در مسیر [[غزوه بدر|بدر]]، در سقیا از سپاهش سان دید، نماز خواند، برای اهل مدینه دعا کرد و از چاه سقیا آب نوشید.
به این مسجد سقیا گفته می‌شود؛ زیرا در منطقه سقیا و نزدیک چاه سقیا واقع شده است. [[پیامبر(ص)]] در مسیر بدر، در سقیا از سپاهش سان دید، نماز خواند، برای اهل مدینه دعا کرد و از چاه سقیا آب نوشید.  


==موقعیت==
==موقعیت==
بنابر گزارش‌های قدیمی‌تر، این مسجد، نزدیک چاه سقیا به سمت مغرب، اندکی در جهت راه مایل به مدرج واقع بوده است. <ref>عمدة الاخبار، ص188-189.</ref> بنابر گزارش عیاشی در سال 1073ق. (1662م.)، این مسجد در سمت چپ راه منتهی به مدینه از مسیر عقیق، در حره غربی واقع شده است. <ref>المدینة المنورة فی رحلة العیاشی، ص121 و122.</ref>  
مسجد سقیا داخل حصار ساختمان ایستگاه راه‌آهن عنبریه و در جنوب شرقی آن قرار دارد. چاه سقیا در جنوب آن مسجد واقع است و خیابان طریق مکه، آن دو را از هم جدا می‌کند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1_%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87.pdf&page=136 آثار المدینة المنورة، ص136]</ref>
در حال حاضر، مسجد سقیا در سمت جنوب حصار ایستگاه راه آهن قرار گرفته که طرف راست آن، راه عنبریه از جاده قدیم منتهی به مکه واقع شده است.


==موجه نام‌گذاری به سقیا==
در حال حاضر، مسجد سقیا در داخل ایستگاه راه آهن قرار گرفته است. <ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص 367.</ref>
این منطقه، به دلیل چاه‌های فراوان و پربرکتی که دارد، به سقیا معروف شده است. گفته شده هنگامی‌که تبع بن حسان، یکی از پادشاهان حمیری یمن، از مدینه بازمی‌گشت، در این منطقه اقامت کرد. او تشنه بود و در اینجا بر وی باران بارید. پس این منطقه را سقیا نامید.<ref>وفاء الوفا، ج4، ص1234.</ref>


==داستان مسجد سقیا==
==دلیل نام‌گذاری==
بنابر حدیثی از امام علی(ع)، پیامبر(ص) با جمعی از یارانش به سمت حره سقیا که در مالکیت سعد بن ابی‌وقاص بود، خارج شد، وضو گرفت، نماز خواند و برای مردم مدینه از خدا برکت خواست تا همچنان‌که خداوند پس از دعای ابراهیم(ع) برای اهل مکه برکت قرار داد، برای اهل مدینه نیز برکت قرار دهد. <ref>جامع الترمذی، کتاب المناقب، باب فی فضل المدینة، حدیث شماره3914.</ref>
به این مسجد سقیا گفته می‌شود؛ زیرا در منطقه سقیا و نزدیک چاه سقیا واقع شده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D9%87.pdf&page=102 المساجد الاثریة فی المدینة المنورة]، ص102.</ref>
====سان دیدن پیامبر(ص) از سپاهش در سقیا ====
هنگامی‌که پیامبر(ص) در 17 رمضان سال اول هجری به سمت بدر رفت، از سپاهش در سقیا سان دید و آمادگی‌شان را بررسی کرد. سپس برایشان از خداوند طلب پیروزی کرد. بنابر روایت ابوهریره، پیامبر(ص) هنگامی‌که به سمت بدر می‌رفت، مسلمانان را از سقیا – واقع در حره - عبور داد.<ref>تاریخ المدینة المنورة، ج1، ص72.</ref>
====آب نوشیدن پیامبر(ص) از سقیا====
بنابر گزارش عاصم بن عبدالله حکمی، پیامبر(ص) در مسیر رفتن به بدر، از چاه سقیا آب نوشید. پس از آن نیز از آن آب می‌نوشید».<ref>الطبقات الکبری، ج1، ص504. </ref> نیز بنابر گزارش سلمی، انس بن مالک، هند و اسما، پسران حارثه، ظرف‌های آب را از چاه سقیا به خانه زنان پیامبر(ص) می‌بردند.<ref>همان.</ref>
====آب طلبیدن خلیفه دوم در سقیا====
بنابر گزارش عباسی، عمر بن خطاب در منطقه سقیا، به وسیله عباس بن عبدالمطلب آب می‌طلبید و سپس باران می‌بارید. <ref>عمدة الاخبار، ص189.</ref>


====قبة الرئوس====
از قرن یازدهم به بعد، این مسجد به قبة الرئوس (قبة الرؤوس) نیز معروف بوده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1_%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87.pdf&page=136 آثار المدینة المنورة، ص136] نیز ر. ک: [https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D8%B5%D9%81_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87.pdf&page=36 وصف المدینة المنورة، ص36]؛ مرآة الحرمین، ج1، ص418.</ref> بنابر گزارش علی حافظ، به این دلیل قبةالرئوس نامیده شده که ترکان عثمانی سرهای راهزن‌های صحرا را قطع می‌کردند و در آن می‌گذاشتند.<ref>ر.ک: آثار المدینة المنورة، ص136؛ فصول من تاریخ المدینة المنورة، ص146.</ref>به نظر عیاشی تاریخ‌نگار مدینه، معروف شدن این مسجد به قبةالرئوس، اثر بدی دارد و این نام شایسته مسجد نیست. <ref> [https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A8%DB%8C%D9%86_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%A7%D8%B6%DB%8C_%D9%88_%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%A7%D8%B6%D8%B1.pdf&page=196 المدینة بین الماضی و الحاضر، ص192.]</ref>


==پیشینه مسجد==
==پیامبر(ص) در سقیا==
حضرت محمد(ص) در مسیر مدینه به بدر (در [[غزوه بدر]]) در سقیا توقف کرد و نماز خواند و دعا کرد: همچنان‌که خداوند پس از دعای [[حضرت ابراهیم(ع)]]  برای اهل مکه برکت قرار داد، برای اهل مدینه نیز برکت قرار دهد.<ref>جامع الصحیح، ج5، ص528، ح3914؛ برای اطلاعات بیشتر نک: مدینه‌شناسی، ج1، ص 212</ref> گفته شده که پیامبر در این مکان از سپاهش سان دید.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%B4%D8%A8%D9%87.pdf&page=72 تاریخ المدینة المنورة، ج1، ص72.]</ref>


====وجه نام‌گذاري مسجد سقيا به قبة‌الرئوس====
گزارش شده که پیامبر(ص) در مسیر رفتن به بدر، از چاه سقیا آب نوشید.<ref>الطبقات الکبری، ج1، ص504. </ref>
برخي کشته‌شدگان عرب در زمان حکومت ترک‌ها در آن دفن شدند. يعني گنبدي که در آن سرهاي کشتگان عرب در اواخر دولت عثماني در آن دفن شده است. بنابر گزارش علي حافظ، به اين دليل قبة‌الرئوس ناميده شده که ترک‌ها سرهاي راهزن‌هاي صحرا را قطع مي‌کردند و در آن مي‌گذاشتند ر.ک: آثار المدينة المنورة، ص136؛ فصول من تاريخ المدينة المنورة، ص146.
==تاریخ مسجد سقیا==
[[ابن شبه]] این مسجد را از مساجدی می‌شمارد که پیامبر(ص) در آن نماز خوانده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%B4%D8%A8%D9%87.pdf&page=72 تاریخ المدینة المنورة، ج1، ص72.]</ref> بنابر گزارش [[سمهودی]]، [[عمر بن عبد العزیز|عمر بن عبدالعزیز]] این مسجد را در محل نماز پیامبر(ص) ساخته است. بنابر عبارت سمهودی به نقل از ابوعبدالله اسدی، از مورخان سده‌های نخست، این مسجد، به عنوان یکی از مساجد تاریخی مدینه، مشهور بوده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=198 وفاء الوفا، ج3، ص198.]</ref>
====گزارش سمهودی درباره مسجد سقیا====
در زمان سمهودی این مسجد از میان رفته بود. او به محل مسجد رفت و با دیدن یک سنگ بزرگ ساختمانی، دستور داد آنجا را حفاری کنند. پس از کاوش، محراب و چهار گوشه مسجد سقا ظاهر شد. سمهودی بر اساس تزیینات و کنده‌کاری سنگ‌هایی که کشف شد معتقد بود که این ساختمان در زمان عمر بن عبدالعزیز ساخته شده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=200 وفاء الوفا، ج3، ص200.]</ref> بنابر گزارش سمهودی، مسجد سقیا در زمان وی، روی همان پایه‌های اولیه‌اش که مربعی به مساحت حدود هفت ذراع در هفت ذراع بود، تجدید بنا شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=200 وفاء الوفا، ج3، ص200.]</ref> گزارش احمد عباسی در قرن یازدهم نیز مساحت این مسجد را تایید می‌کند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%B9%D9%85%D8%AF%D9%87_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%81%DB%8C_%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AE%D8%AA%D8%A7%D8%B1.pdf&page=194 عمدة الاخبار، ص189.]</ref>


==موقعیت جغرافیایی==  
بنابر گزارشی از سال ۱۰۷۳ق. (۱۶۶۲م.)، این مسجد در سمت چپ راه منتهی به [[مدینه]] از مسیر [[وادی عقیق|عقیق]]، در [[حره وبره|حره غربی]] واقع شده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D8%B1%D8%AD%D9%84%D9%87_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%8A%D8%A7%D8%B4%D9%8A%D9%87%D8%8C_%D8%AC_1.pdf&page=396 الرحلة العیاشیه، ج1، ص395.]</ref>
منطقه سقیا که در آن چاه‌های آب چندی بوده، اکنون در حوالی ایستگاه قطار قدیم مدینه در عنبریه است. در حال حاضر در داخل محوطه بزرگ ایستگاه عنبریه و در گوشه‌ای از آن، جنب خیابان، مسجدی بسیار کهنه و کثیف دیده می‌شود. این مسجد در آثار تاریخی، با نام «مسجد سُقْیا» شناخته شده است.
====نظریه یاسین خیاری====
دانشمندان سده‌های نخستین و سده‌های میانه، هم‌عقیده‌اند که مسجد سقیا، مسجدی تاریخی است که امروزه داخل ایستگاه راه‌آهن قرار دارد. یاسین الخیاری، تاریخ‌نگار معاصر مدینه، بر آن بود: بناى مخروبه‌اى که در زمان او در کنار چاه سقیا قرار داشت و برای توسعه راه تخریب شد، همان مسجد سقیاست. <ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%D8%A7_%D9%88_%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%AB%D8%A7.pdf&page=149 تاریخ معالم المدینة المنورة، ص149.]</ref> این بناى مخروبه، در تصویری که او در کتابش  آورده، به روشنی به چشم می‌خورد. محمد الیاس عبدالغنی، با دلایل متعدد، نظریه مشهور را اثبات و نظریه خیاری را رد کرده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D9%87.pdf&page=102 المساجد الاثریة فی المدینة المنورة]، صص 102 - 106.</ref>


در یکی از نوشته‌های تاریخی متاخر، درباره محل آن آمده است: مسجد سقیا در داخل محوطه ایستگاه قطار در عنبریه، در قسمت جنوب شرقی آن است.<ref>المعالم الاثیرة فی السنّة و السیره، ص٢54.</ref>
==توصیف مسجد==
==اختلاف در بقای مسجد==
شنقیطی مسجد سقیا را این‌گونه توصیف می‌کند: «داخل ساختمان‌های ایستگاه راه‌آهن از جهت جنوب، مسجد سقیا دیده می‌شود که دارای گنبدهای سه‌گانه است. گنبد میانی بزرگ‌تر است».<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AB%D9%85%DB%8C%D9%86_%D9%81%DB%8C_%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85_%D8%AF%D8%A7%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%B1%D8%B3%D9%88%D9%84_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%86.pdf&page=237 الدر الثمین، ص237.]</ref>
در این باره که آیا مسجد سقیا باقی مانده یا از میان رفته، دو نظریه مطرح است؛ برخی بر این باورند که امروزه اثری از مسجد سقیا باقی نیست و برخی دیگر آن را همین مسجدی می‌دانند که در حال حاضر در داخل محوطه ایستگاه باقی مانده است.


محمد الیاس عبدالغنی شواهد فراوانی آورده تا نشان دهد که مسجد موجود در محوطه ایستگاه، همان مسجد سقیای زمان رسول خدا(ص) است.<ref>المساجد الاثریة، ص١٠٣.</ref> آثار این مسجد، مدتها پیش از سمهودی (م٩١١) از میان رفته و با تلاش وی، آثار قدیمی آن پیدا شده وسپس بازسازی گردیده است.
ساختمان مسجد دارای برش‌های عمودی و افقی و از سه فضای خالی یا شکاف تشکیل شده که با سه گنبد پوشیده شده‌اند. گنبد میانی از همه گنبدها بزرگ‌تر است. محرابش در دیوار قبله است. در نیمه دیوار شمالی، شرقی و غربی ساختمان آن، دریچه قوسدار و هلالی‌شکلی با قوسی دایره‌ای‌شکل تعبیه شده است. دیوارها با گچ سفید گچکاری شده‌اند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=209 المدینة المنورة و تطورها العمرانی، ص209-210.]</ref>
==وضعیت فعلی==
مسجد سقیا در حال حاضر در ۴٠٠ متری غرب میدان عنبریه، مشرف به جاده مدینه - جده - مکه واقع شده است.  


تاریخ‌پژوه معاصر آقای رسول جعفریان در سال 1375 ش موفق به زیارت این مسجد شد. وی در توصیف وضعیت مسجد چنین می‌نویسد:
==گالری==
 
<gallery mode="packed" heights="150px">
 
پرونده:مسجد سقیا قرن18.jpg|تصویر قدیمی مسجد سقیا مربوط به دهه هشتاد میلادی.
"در آن زمان (1375 ش) مسجد عبارت از سه اتاق در عرض هم بود که محرابی در اتاق وسط به چشم می‌خورد. طول مسجد با دیوار ١٢ متر و عرض دیوار 4 متر. متاسفانه به دلیل بی‌توجهی، محیط آن بسیار کثیف و دور از شان یک مسجد بود.
پرونده:مسجد سقيا  قرن 18 (2.jpg|تصویر قدیمی مسجد سقیا مربوط به دهه هشتاد میلادی.
 
پرونده:مسجد سقيا 7.jpg|تصویر بنای تخریب شده، منسوب به مسجد سقیا در کتاب تاریخ معالم المدینه المنوره ، صفحه 149.
در سفری که در سال 1380 ش به آن سمت داشتم، دریافتم که اداره آثار باستانی، مصمم شده است تا ایستگاه راه آهن را تجدید کند. مسجد سقیا که در درون محوطه ایستگاه قرار داشته نیز بازسازی شده و در سال 81 به صورت یک مسجد زیبا درآمده بود".
پرونده:مسجد سقيا  3.jpg|تصویر مسجد سقیا پس از بازسازی
 
پرونده:مسجد سقيا 4.jpg
این مسجد که امروزه به شکل کاملا زیبا و به سبک مسجد ایا صوفیاست، توسط عثمانیها بنا شده و بنام مسجد «عنبریه» معروف است.
پرونده:مسجد سقيا 5.jpg|تصویر محراب مسجد سقیا
پرونده:مسجد سقيا 6.jpg
</gallery>


==پانویس==
==پانویس==
خط ۶۸: خط ۶۸:
==منابع ==
==منابع ==
{{منابع}}
{{منابع}}
 
*'''آثار اسلامی مکه و مدینه‏'''، رسول جعفریان، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش.
{{برگرفتگی
*'''آثار المدینه المنوره‏'‏'''، عبدالقدوس الانصاری، مدینه، المکتبه السلفیه، ۱۳۹۳ق.
|پیش از لینک = کتاب
*'''تاریخ المدینة المنورة (ابن شبه)'‏'''، ابن شبه نمیری (م.۲۶۲ق‏)، ترجمه حسین صابری‏، تهران، مشعر، ۱۳۸۰ش‏.
|منبع = آثار اسلامی مکه و مدینه، رسول جعفریان.
*'''تاریخ المعالم المدینه المنوره قدیما و حدیثا'‏'''، احمد یاسین الخیاری الحسینی،  ریاض، الامانة العامة للاحتفال بمرور مائة عام علی تأسیس المملکة، ۱۴۱۹ق. / ۱۹۹م
|پس از لینک = بخش «مسجد سقیا»، ج1، ص367،
*'''الجامع الصحیح و هو سنن الترمذی‏'''، محمد بن عیسی الترمذی، حققها احمد محمد شاکر، قاهره، دارالحدیث، ۱۴۱۹ق.
| لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1077
*'''الدر الثمین فی معالم دارالرسول(ص)'''،محمد الامین الشنقیطی، جده: دارالقبله للثقافه الاسلامیه؛ بیروت: موسسه علوم القرآن، ‮‭۱۴۱۱‬ق. / ‮‭۱۹۹۱‬م.
}}
*'''الرحلة العیاشیه‏'''، عبدالله بن محمد العیاشی، حققها و قدم لها: سعید الفاضلی، سلیمان القرشی، ابوظبی، دارالسویدی، ۲۰۰۶.
*'''معالم الاثیرة فی السنة و السیرة'''، محمد محمد حسن شراب، دمشق، دارالقلم، 1991.
*'''الطبقات الکبری‏'''، ابن سعد، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، چاپ اول، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۰ق. / ۱۹۹۰م.
*'''المساجد الاثریة فی المدینة المنورة'''، محمد الیاس عبدالغنی، مدینه، 1998.
*'''المدینة المنورة بین الماضی و الحاضر'''، ابراهیم عیاشی، مدینه، المکتبة العلمیه، ۱۹۷۲م.
*'''المدینه المنوره: تطورها العمرانی و تراثها المعماری'''، صالح لمعی مصطفی، بیروت، دار النهضه العربیه، ‮‭۱۹۸۱‬م.
*'''المساجد الاثریة فی المدینة المنورة'''، محمد الیاس عبدالغنی، مدینه، ۱۹۹۸.
*'''عمدة الاخبار'''، احمد بن عبدالحمید عباسی، مدینه، المکتبة العلمیه، بی‌تا.
*'''فصول من تاریخ المدینة المنوره'''، علی حافظ، جده، شرکة المدینة المنوره، ۱۴۱۷ق.
*'''وفاء الوفا باخبار دار المصطفی'''، نورالدین علی بن عبدالله السمهودی، تحقیق و تقدیم قاسم السامرائی، لندن، موسسه الفرقان للتراث الاسلامی، ۱۴۲۲ق. / ۲۰۰۱م.
{{پایان}}
{{پایان}}
{{مساجد}}
{{مساجد}}
خط ۸۹: خط ۹۴:
[[رده:مکان‌های مذهبی مدینه]]
[[رده:مکان‌های مذهبی مدینه]]
[[رده:مسجدهای مدینه]]
[[رده:مسجدهای مدینه]]
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]
[[en:Suqya Mosque]]
[[ar:مسجد السقيا]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۰ ژوئیهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۱:۱۰

مسجد سقیا
اطلاعات اوليه
کاربری مسجد
مکان عربستان * مدینه * در داخل محوطه ایستگاه قطار در عنبریه
نام‌های دیگر مسجد الرئوس
وقایع مرتبط نمازخواندن رسول خدا(ص) هنگام رفتن به بدر
مشخصات
وضعیت فعال
معماری
بازسازی ۱۳۸۰-۱۳۸۱ شمسی
در حال بارگیری نقشه...

مسجد سُقْیا، یکی از مساجد شهر مدینه است که در قسمت جنوب شرقی ایستگاه قطار مدینه، در محله عنبریه، قرار دارد. به این مسجد سقیا گفته می‌شود؛ زیرا در منطقه سقیا و نزدیک چاه سقیا واقع شده است. پیامبر(ص) در مسیر بدر، در سقیا از سپاهش سان دید، نماز خواند، برای اهل مدینه دعا کرد و از چاه سقیا آب نوشید.

موقعیت[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مسجد سقیا داخل حصار ساختمان ایستگاه راه‌آهن عنبریه و در جنوب شرقی آن قرار دارد. چاه سقیا در جنوب آن مسجد واقع است و خیابان طریق مکه، آن دو را از هم جدا می‌کند.[۱]

در حال حاضر، مسجد سقیا در داخل ایستگاه راه آهن قرار گرفته است. [۲]

دلیل نام‌گذاری[ویرایش | ویرایش مبدأ]

به این مسجد سقیا گفته می‌شود؛ زیرا در منطقه سقیا و نزدیک چاه سقیا واقع شده است.[۳]

قبة الرئوس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

از قرن یازدهم به بعد، این مسجد به قبة الرئوس (قبة الرؤوس) نیز معروف بوده است.[۴] بنابر گزارش علی حافظ، به این دلیل قبةالرئوس نامیده شده که ترکان عثمانی سرهای راهزن‌های صحرا را قطع می‌کردند و در آن می‌گذاشتند.[۵]به نظر عیاشی تاریخ‌نگار مدینه، معروف شدن این مسجد به قبةالرئوس، اثر بدی دارد و این نام شایسته مسجد نیست. [۶]

پیامبر(ص) در سقیا[ویرایش | ویرایش مبدأ]

حضرت محمد(ص) در مسیر مدینه به بدر (در غزوه بدر) در سقیا توقف کرد و نماز خواند و دعا کرد: همچنان‌که خداوند پس از دعای حضرت ابراهیم(ع) برای اهل مکه برکت قرار داد، برای اهل مدینه نیز برکت قرار دهد.[۷] گفته شده که پیامبر در این مکان از سپاهش سان دید.[۸]

گزارش شده که پیامبر(ص) در مسیر رفتن به بدر، از چاه سقیا آب نوشید.[۹]

تاریخ مسجد سقیا[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ابن شبه این مسجد را از مساجدی می‌شمارد که پیامبر(ص) در آن نماز خوانده است.[۱۰] بنابر گزارش سمهودی، عمر بن عبدالعزیز این مسجد را در محل نماز پیامبر(ص) ساخته است. بنابر عبارت سمهودی به نقل از ابوعبدالله اسدی، از مورخان سده‌های نخست، این مسجد، به عنوان یکی از مساجد تاریخی مدینه، مشهور بوده است.[۱۱]

گزارش سمهودی درباره مسجد سقیا[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در زمان سمهودی این مسجد از میان رفته بود. او به محل مسجد رفت و با دیدن یک سنگ بزرگ ساختمانی، دستور داد آنجا را حفاری کنند. پس از کاوش، محراب و چهار گوشه مسجد سقا ظاهر شد. سمهودی بر اساس تزیینات و کنده‌کاری سنگ‌هایی که کشف شد معتقد بود که این ساختمان در زمان عمر بن عبدالعزیز ساخته شده است.[۱۲] بنابر گزارش سمهودی، مسجد سقیا در زمان وی، روی همان پایه‌های اولیه‌اش که مربعی به مساحت حدود هفت ذراع در هفت ذراع بود، تجدید بنا شد.[۱۳] گزارش احمد عباسی در قرن یازدهم نیز مساحت این مسجد را تایید می‌کند.[۱۴]

بنابر گزارشی از سال ۱۰۷۳ق. (۱۶۶۲م.)، این مسجد در سمت چپ راه منتهی به مدینه از مسیر عقیق، در حره غربی واقع شده است.[۱۵]

نظریه یاسین خیاری[ویرایش | ویرایش مبدأ]

دانشمندان سده‌های نخستین و سده‌های میانه، هم‌عقیده‌اند که مسجد سقیا، مسجدی تاریخی است که امروزه داخل ایستگاه راه‌آهن قرار دارد. یاسین الخیاری، تاریخ‌نگار معاصر مدینه، بر آن بود: بناى مخروبه‌اى که در زمان او در کنار چاه سقیا قرار داشت و برای توسعه راه تخریب شد، همان مسجد سقیاست. [۱۶] این بناى مخروبه، در تصویری که او در کتابش آورده، به روشنی به چشم می‌خورد. محمد الیاس عبدالغنی، با دلایل متعدد، نظریه مشهور را اثبات و نظریه خیاری را رد کرده است.[۱۷]

توصیف مسجد[ویرایش | ویرایش مبدأ]

شنقیطی مسجد سقیا را این‌گونه توصیف می‌کند: «داخل ساختمان‌های ایستگاه راه‌آهن از جهت جنوب، مسجد سقیا دیده می‌شود که دارای گنبدهای سه‌گانه است. گنبد میانی بزرگ‌تر است».[۱۸]

ساختمان مسجد دارای برش‌های عمودی و افقی و از سه فضای خالی یا شکاف تشکیل شده که با سه گنبد پوشیده شده‌اند. گنبد میانی از همه گنبدها بزرگ‌تر است. محرابش در دیوار قبله است. در نیمه دیوار شمالی، شرقی و غربی ساختمان آن، دریچه قوسدار و هلالی‌شکلی با قوسی دایره‌ای‌شکل تعبیه شده است. دیوارها با گچ سفید گچکاری شده‌اند.[۱۹]

گالری[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  • تصویر قدیمی مسجد سقیا مربوط به دهه هشتاد میلادی.

    تصویر قدیمی مسجد سقیا مربوط به دهه هشتاد میلادی.

  • تصویر قدیمی مسجد سقیا مربوط به دهه هشتاد میلادی.

    تصویر قدیمی مسجد سقیا مربوط به دهه هشتاد میلادی.

  • تصویر بنای تخریب شده، منسوب به مسجد سقیا در کتاب تاریخ معالم المدینه المنوره ، صفحه 149.

    تصویر بنای تخریب شده، منسوب به مسجد سقیا در کتاب تاریخ معالم المدینه المنوره ، صفحه 149.

  • تصویر مسجد سقیا پس از بازسازی

    تصویر مسجد سقیا پس از بازسازی

  • تصویر محراب مسجد سقیا

    تصویر محراب مسجد سقیا

پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. ↑ آثار المدینة المنورة، ص136
  2. ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص 367.
  3. ↑ المساجد الاثریة فی المدینة المنورة، ص102.
  4. ↑ آثار المدینة المنورة، ص136 نیز ر. ک: وصف المدینة المنورة، ص36؛ مرآة الحرمین، ج1، ص418.
  5. ↑ ر.ک: آثار المدینة المنورة، ص136؛ فصول من تاریخ المدینة المنورة، ص146.
  6. ↑ المدینة بین الماضی و الحاضر، ص192.
  7. ↑ جامع الصحیح، ج5، ص528، ح3914؛ برای اطلاعات بیشتر نک: مدینه‌شناسی، ج1، ص 212
  8. ↑ تاریخ المدینة المنورة، ج1، ص72.
  9. ↑ الطبقات الکبری، ج1، ص504.
  10. ↑ تاریخ المدینة المنورة، ج1، ص72.
  11. ↑ وفاء الوفا، ج3، ص198.
  12. ↑ وفاء الوفا، ج3، ص200.
  13. ↑ وفاء الوفا، ج3، ص200.
  14. ↑ عمدة الاخبار، ص189.
  15. ↑ الرحلة العیاشیه، ج1، ص395.
  16. ↑ تاریخ معالم المدینة المنورة، ص149.
  17. ↑ المساجد الاثریة فی المدینة المنورة، صص 102 - 106.
  18. ↑ الدر الثمین، ص237.
  19. ↑ المدینة المنورة و تطورها العمرانی، ص209-210.

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  • آثار اسلامی مکه و مدینه‏، رسول جعفریان، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش.
  • آثار المدینه المنوره‏'‏، عبدالقدوس الانصاری، مدینه، المکتبه السلفیه، ۱۳۹۳ق.
  • تاریخ المدینة المنورة (ابن شبه)'‏، ابن شبه نمیری (م.۲۶۲ق‏)، ترجمه حسین صابری‏، تهران، مشعر، ۱۳۸۰ش‏.
  • تاریخ المعالم المدینه المنوره قدیما و حدیثا'‏، احمد یاسین الخیاری الحسینی، ریاض، الامانة العامة للاحتفال بمرور مائة عام علی تأسیس المملکة، ۱۴۱۹ق. / ۱۹۹م
  • الجامع الصحیح و هو سنن الترمذی‏، محمد بن عیسی الترمذی، حققها احمد محمد شاکر، قاهره، دارالحدیث، ۱۴۱۹ق.
  • الدر الثمین فی معالم دارالرسول(ص)،محمد الامین الشنقیطی، جده: دارالقبله للثقافه الاسلامیه؛ بیروت: موسسه علوم القرآن، ‮‭۱۴۱۱‬ق. / ‮‭۱۹۹۱‬م.
  • الرحلة العیاشیه‏، عبدالله بن محمد العیاشی، حققها و قدم لها: سعید الفاضلی، سلیمان القرشی، ابوظبی، دارالسویدی، ۲۰۰۶.
  • الطبقات الکبری‏، ابن سعد، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، چاپ اول، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۰ق. / ۱۹۹۰م.
  • المدینة المنورة بین الماضی و الحاضر، ابراهیم عیاشی، مدینه، المکتبة العلمیه، ۱۹۷۲م.
  • المدینه المنوره: تطورها العمرانی و تراثها المعماری، صالح لمعی مصطفی، بیروت، دار النهضه العربیه، ‮‭۱۹۸۱‬م.
  • المساجد الاثریة فی المدینة المنورة، محمد الیاس عبدالغنی، مدینه، ۱۹۹۸.
  • عمدة الاخبار، احمد بن عبدالحمید عباسی، مدینه، المکتبة العلمیه، بی‌تا.
  • فصول من تاریخ المدینة المنوره، علی حافظ، جده، شرکة المدینة المنوره، ۱۴۱۷ق.
  • وفاء الوفا باخبار دار المصطفی، نورالدین علی بن عبدالله السمهودی، تحقیق و تقدیم قاسم السامرائی، لندن، موسسه الفرقان للتراث الاسلامی، ۱۴۲۲ق. / ۲۰۰۱م.
برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=مسجد_سقیا&oldid=58038»