|
|
| (۵۵۴ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| '''امام علی(ع)''' امام اول شیعیان و همسر [[حضرت زهرا(س)]] و [[امام حسین (ع)|امام حسین(ع)]] و [[امام حسن مجتبی(ع)|امام حسن(ع)]] است.
| |
|
| |
|
| == زندگی و جایگاه ==
| |
| علی بن ابی‌طالب در سال ۳۰ عام‌الفیل<ref>الکافی، ج۱، ص۴۵۲.</ref> (۲۳ سال قبل از هجرت) در مکه و داخل کعبه متولد شد.<ref>الإرشاد، ج۱، ص۵.</ref><ref>سیره معصومان، ج۳، ص۴.</ref> امام علی(ع) از کودکی در خانه [[حضرت محمد (ص)|پیامبر(ص)]] رشد یافت.<ref>دانشنامه امام امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب، ج۱، ص۸۸.</ref><ref>حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ص۴۸.</ref> وی به عنوان نخستین مسلمان مرد شناخته میشود.<ref>الإرشاد، ج۱، ص۶.</ref> امام علی همسر حضرت زهرا(س)<ref>الطبقات الکبری، ج۸، ص۱۶.</ref>.<ref>حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ص۴۹.</ref>.<ref>سیره معصومان، ج۳، ص۱۵.</ref> و پدر امام حسین(ع) و امام حسن(ع) و حضرت زینب.<ref>دانشنامه امیرالمؤمنین بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ج۱، ص۱۲۶.</ref> و حضرت عباس.<ref>دانشنامه امیرالمؤمنین بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ج۱، ص۱۸۵.</ref> است. امام در سال چهلم هجرت به شهادت رسید.<ref>الکافی، ج۱، ص۴۵۲.</ref><ref>الإرشاد، ج۱، ص۹.</ref> و در شهر نجف دفن گردید.<ref>پيشوايى، مهدى، سيره پيشوايان، قم: مؤسسه امام صادق(عليه السلام)، 1390، ص۳۵.</ref>
| |
|
| |
| شیعیان معتقد هستند حضرت علی(ع) از سوی خداوند به مقام امامت رسیده است<ref>دانشنامه امیرالمؤمنین بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ج۱، ص۴۹۲ تا ص۵۳۶.</ref>.<ref>فرق الشیعة، ص۱۷.</ref> همچنین شیعیان معتقد هستند جانشین پیامبر باید از طریق وحی الهی به پیامبر تعیین گردد؛ و پیامبر از سوی خداوند علی را خلیفه پس از خود و رهبر جامعه اسلامی معین کرده است.<ref>منشور عقاید امامیّه، ص۱۵۱.</ref>.<ref>فرق الشیعة، ص۱۷.</ref>.<ref>منشور عقاید امامیّه، ص۱۴۹.</ref> حضرت علی پس از پیامبر به مدت بیست و پنج سال در زمان سه خلیفه اول خانه‌نشین بود و پس از کشته شدن خلیفه سوم به دعوت مردم<ref>دانشنامه امیرالمؤمنین بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ج۳، ص۴۴۹.</ref> در سال ۳۵ هجری<ref>سیاست‌نامه امام علی، ص۲۳.</ref><ref>سیره معصومان، ج۳،</ref> به خلافت به خلافت رسید.<ref>سيری کوتاه در زندگانی ائمه، ص۵.</ref> وی در زمان خلافت خود که نزدیک پنج سال طول کشید حکمرانی پیامبر را الگوی خود قرار داد و دست به اصلاحاتی زد.<ref>سيری کوتاه در زندگانی ائمه (ع)، ص۵.</ref>
| |
|
| |
| پیامبر درباره امام علی فضیلت‌های زیادی را برشمرده است.<ref>دانشنامه امیرالمؤمنین بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ج۱، ص۴۳۵ تا ص۴۵۷.</ref>.<ref>حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ص۴۸ تا ۵۰.</ref>.<ref>دانشنامه امام امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب، ج۱، ص۶۱ وص ۶۹. و ص۷۲.</ref> از پیامبر نقل است که «هرگز علی از حق و حق از علی جدا نمی‌شود.»<ref>سيری کوتاه در زندگانی ائمه(ع)، ص۵.</ref> علی از صحابه و یاران نزدیک پیامبر به شمار می‌رفت.<ref>سيری کوتاه در زندگانی ائمه(ع)، ص۴ و۵.</ref> گفته شده حضرت علی در کمالات انسانی و فضائل انسانی نمونه کاملی از تربیت پیامبر است.<ref>سيری کوتاه در زندگانی ائمه(ع)، ص۶.</ref> علی در همه جنگ‌های پیامبر شرکت کرد به جز جنگ تبوک که آن حضرت امام علی را در مدینه به جای خود نشانید.<ref>سيری کوتاه در زندگانی ائمه(ع)، ص۵.</ref> او را در تقوا و عبادت یگانه شمرده اند.<ref>سيری کوتاه در زندگانی ائمه(ع)، ص۸. </ref>
| |
|
| |
| == حج‌گزاری امام علی(ع) ==
| |
| تعداد حج‌های امام علی(ع) به‌طور دقیق مشخص نیست.<ref>«تدابیر ائمه (ع) در حج»، ص۶۹.</ref> در روایتی از [[امام صادق(ع)]] آمده است که امام علی همراه پیامبر حج انجام داده است.<ref>مناقب آل أبی طالب، ج۲، ص۱۲۳.</ref> گفته شده امام به دلیل مشغول بودن به جنگ‌های سه‌گانه (جمل، صفین، نهروان) نتوانست در دوران خلافت حج به جا بیاورد.<ref>تاريخ الخميس في أحوال أنفس نفيس، ج۲، ص۲۷۸.</ref> .<ref>«تدابیر ائمه (ع) در حج»، ص۶۹.</ref>
| |
|
| |
| از مهمترین اقدامات امام در حج، ابلاغ آیات برائت از مشرکین بود. ابلاغ آیات برائت به خواندن آیات برائت توسط امام در سال نهم قمری در اجتماع مشرکان اشاره دارد. این واقعه از فضایل امام به شمار می‌رود. <ref>«تدابیر ائمه (ع) در حج»، ص۷۰.</ref> اجتناب امام علی از خوردن صید و بهره‌مندی او از قربانی، غسل حضرت هنگام ورود به حرم و جمع بین نماز مغرب و عشاء توسط حضرت در مزدلفه، از دیگر نکات مورد توجه در حج حضرت می‌باشد.<ref>حج الأنبیاء و الائمة علیهم السلام، ص۲۳۳ تا ص۲۳۶.</ref>
| |
|
| |
| امام علی وقتی به خلافت رسید افراد جدیدی را به امارت حج نصب کرد.<ref>«تدابیر ائمه (ع) در حج»، ص۷۱.</ref> یکی از مسائل پر بحث میان مورخان فرستاده شدن جامه کعبه یا عدم آن در زمان خلافت امام است.<ref>«تدابیر ائمه (ع) در حج»، ص۷۲.</ref> گفته شده مورخان مطلبی را نقل نکرده‌اند که امام جامه ای بر کعبه قرار داده باشد. اما در روایات آمده علی پرده کعبه را همه ساله از عراق می‌فرستاد.(قرب الاسناد، حمیری، ص۶۵.)<ref>«تدابیر ائمه (ع) در حج»، ص۷۳.</ref>
| |
|
| |
| === حضور امام علی در حجة الوداع ===
| |
| حجة الوداع که آخرین سفر پیامبر برای انجام فریضه حج به مکه شمرده میشود، از حج هایی است که حضرت علی در آن حضور داشته است و پس از اتمام آن، در راه برگشت به مدینه، در جایی به نام غدیر خم، پیامبر صحبت هایی در بزرگداشت حضرت علی ایراد کرد که به نام خطبه غدیر مشهور است.<ref>مفید، محمد بن محمد، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۱۷۰ تا ۱۷۶.</ref><ref>مدرسى، سيد محمد تقى، زندگانى امير مؤمنان امام على بن أبي طالب(ع)، تهران، انتشارات محبان الحسين( ع)، ۱۳۹۰ش، ص۴۳.</ref>
| |
|
| |
| == حج از نگاه امام علی ==
| |
| {{اصلی|حج در سخنان امام علی(علیه‌السلام)}}
| |
|
| |
| حضرت علی در خطبه ها و نامه های خود به آثار معنوی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی حج اشاره کرده است. امام علی(ع) در روایتی حج گزار و عمره گزار، را مهمان خدا معرفی کرده که خداوند با آمرزش خویش به مهمان خود پاداش می دهد.<ref>محمدی ری‌شهری، محمد، حج و عمره در قرآن و حدیث، ص۲۳۷.</ref> حضرت علی در خطبه ۱۱۰ نهج البلاغه حج و عمره را یکی از ده وسیله تقرب به خداوند برشمرده<ref>کریمی واقف، رضا، «حج در نهج البلاغه»، سال دهم، شماره۳۷، سال دهم، ۱۳۸۰ش، ص۱۵.</ref> در خطبه ۱۹۲ گفته است خداوند حج را سبب و وسیله‌ای برای رحمت خویش قرار داد.».<ref>کریمی واقف، رضا، «حج در نهج البلاغه»، سال دهم، شماره۳۷، سال دهم، ۱۳۸۰ش، ص۸.</ref> و حج و عمره را نابود کننده فقر و شستشو دهنده گناه توصیف کرده است.<ref>مکارم شیرازی، پیام امام امیر المومنین (ع)، ج۴، ص۶۲۴.</ref><ref>مکارم شیرازی، پیام امام امیر المومنین (ع)، ج۴، ص۶۱۹،</ref><ref>کریمی واقف، رضا، «حج در نهج البلاغه»، سال دهم، شماره۳۷، سال دهم، ۱۳۸۰ش، ص۱۲.</ref>
| |
|
| |
| در خطبه اول نهج البلاغه حضرت علی از وجوب حج سخن گفته <ref>مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیر المومنین (ع)، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۲۵۹.</ref> و مسلمانان را به انجام این فریضه تشویق کرده است.<ref>مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیر المومنین (ع)، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۲۵۴.</ref> در نظر حضرت علی خداوند این خانه را نشانه اسلام<ref>مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیر المومنین (ع)، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۲۵۸.</ref> و حرم امنی برای پناه جویان قرار داده است.<ref>کریمی واقف، رضا، «حج در نهج البلاغه»، سال دهم، شماره۳۷، سال دهم، ۱۳۸۰ش، ص۶.</ref> امام علی در این خطبه به یکی از فلسفه‌های حج پرداخته و حج را نشانه فروتنی بندگان در مقابل عظمت پروردگار بیان کرده است.<ref>مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیر المومنین (ع)، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۲۵۶.</ref> امام علی زائران خانه خدا را به مانند تشنگانی که به آب می رسند<ref>مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیر المومنین (ع)، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۲۵۵.</ref> و همچون کبوترانی که به آن پناه می برند توصیف کرده<ref>کریمی واقف، رضا، «حج در نهج البلاغه»، سال دهم، شماره۳۷، سال دهم، ۱۳۸۰ش، ص۷.</ref> و حج گزاردن را افتخار بزرگی دانسته که خداوند به گروهی از بندگانش بخشیده است.<ref>مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیر المومنین (ع)، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۲۵۷.</ref>
| |
|
| |
| امام علی در یکی از خطبه‌های خود، بعد از ذکر سادگی خانه کعبه به ذکر ویژگیهای سرزمین مکّه می پردازد و معتقد است اینکه خداوند کعبه را در یکی از سنگلاخ‌ترین مکانها و بی‌گیاه‌ترین ریگزارهای زمین قرار داده و آن را در جایی از مناطق خوش آب و هوا و سرسبز قرار نداده، برای این است که آزمون حج ساده و پاداش آن کوچکتر نباشد<ref>ج۷، ص۴۲۱.</ref><ref>ج۷، ص۴۲۸.</ref> گفته شده اگر خانه خدا در سرزمین بسیار خوش آب و هوایی که امام اوصاف آن را بیان فرموده قرار می‌داد، به گردشگاه مهمی تبدیل میشود که گروهی برای خوشگذرانی به آنجا می‌آمدند و درس‌های تربیتی و اخلاقی حج به فراموشی سپرده می‌شد.<ref>ج۷، ص۴۲۹.</ref>
| |
|
| |
| امام علی در وصیتنامه خود به به امام حسن(ع) و امام حسین(ع) توصیه می‌کند که حتما به زیارت خانه خدا بروند و آنجا را خالی نگذارند که اگر آنجا خالی شود بلای الهی نازل می‌گردد.<ref>پیام امام امیر المومنین (ع)، ج۱۰، ص۲۷۸.</ref> همچنین در نامه ای به فرماندار مکه دستور رسیدگی به امور حج و رفع نیاز فرهنگی و رفاهی حجاج، از جمله رفع نیاز مسکن آنان را صادر می‌کنند که در آن صریحاً اهل مکه را موظف می‌نمایند که با تأمین رایگان مسکن حجاج، آنان‌را با رویی گشاده بپذیرند که درنتیجه، این فریضه الهی، با تقویت بیشتر و شکوهی فراتر برگزار گردد.<ref>کریمی واقف، رضا، «حج در نهج البلاغه»، سال دهم، شماره۳۷، سال دهم، ۱۳۸۰ش، ص۸.</ref>
| |
|
| |
| == موقوفات ==
| |
| {{اصلی|موقوفات امام علی(ع)}}
| |
| امام علی در طول عمر خود، بخصوص در مدت ۲۵ سال حکومت سه خلیفه اول، به حفر چاه، احداث نخلستان و ایجاد مزارع و کشتزارهای متعدد مشغول بود و سپس تمامی این اموال و دارایی‌ها را وقف نیازمندان نمود. موقوفات امام شامل وقف بیش از ۱۰۰ (یا ۱۷۰) حلقه چاه در منطقه ینبع و چاه‌ها و چشمه‌های بی‌شمار دیگر در مناطق گوناگون، به ویژه در شهر مدینه و نواحی اطراف آن، وقف نخلستان‌ها و کشتزارهای متعدد، وقف خانه، وقف مسجد و مانند آن است.<ref>خوشنودی، عفت ؛ منتظر القائم، اصغر، «بررسی و توضیح جایگاه موقوفات امام علی علیه السلام»، شیعه‌شناسی زمستان 1393 - شماره 48، ص۲۲۷.</ref>
| |
|
| |
| == اماکن منسوب به امام علی(ع) ==
| |
| مکان هایی در جاهای مختلف وجود دارد که منسوب به حضرت علی(ع) شناخته میشود. برخی از آن عبارتند از:
| |
|
| |
| * [[چشمه امام علی (کربلا)]] زیارتگاهی نزدیک به کربلا.<ref>فقیه بحرالعلوم، محمدمهدی، و احمد خامه‌یار، زيارتگاه‌هاى عراق (معرفى زيارتگاه‌هاى مشهور در كشور عراق)، تهران، سازمان حج و زیارت، بی‌تا، ج۱، ص۲۵۸.</ref>
| |
| * [[خانه امام علی (کوفه)]].<ref>فقیه بحرالعلوم، محمدمهدی، و احمد خامه‌یار، زيارتگاه‌هاى عراق (معرفى زيارتگاه‌هاى مشهور در كشور عراق)، تهران، سازمان حج و زیارت، بی‌تا، ج۱، ص۱۲۸.</ref>
| |
| * [[حوض امام علی (کربلا)]].<ref>فقیه بحرالعلوم، محمدمهدی، و احمد خامه‌یار، زيارتگاه‌هاى عراق (معرفى زيارتگاه‌هاى مشهور در كشور عراق)، تهران، سازمان حج و زیارت، بی‌تا، ج۱، ص۲۶۰.</ref>
| |
| * [[مقام امام علی (کربلا)]].<ref>فقیه بحرالعلوم، محمدمهدی، و احمد خامه‌یار، زيارتگاه‌هاى عراق (معرفى زيارتگاه‌هاى مشهور در كشور عراق)، تهران، سازمان حج و زیارت، بی‌تا، ج۱، ص۲۴۴.</ref>
| |
| * [[مسجد پنجه امام علی (اربیل)]].<ref>فقیه بحرالعلوم، محمدمهدی، و احمد خامه‌یار، زيارتگاه‌هاى عراق (معرفى زيارتگاه‌هاى مشهور در كشور عراق)، تهران، سازمان حج و زیارت، بی‌تا، ج۲، ص۲۴.</ref>
| |
| * [[مسجد کبود (مزار شریف)]]، در شهر مزار شریف در افغانستان، مرقدی منسوب به امام علی(ع)
| |
|
| |
| === اماکن منسوب به امام علی(ع) در حجاز ===
| |
| {{اصلی|اماکن منسوب به امام علی در حجاز}}
| |
|
| |
| مکان ها و بناهایی در سرزمین حجاز وجود دارد که منسوب به امام علی(ع) شناخته میشود. این مکانها یا ارتباطی با زندگی وی داشته یا در آنجا زندگی و اقامت داشته است. از جمله این بناها عبارتند از:
| |
|
| |
| * [[آبار علی]]، نخلستانی در جنوب شهر [[مدینه]]، دارای چاه‌هایی منسوب به امام علی(ع).<ref>الله اکبری، محمد، دانشنامه حج و حرمین شریفین، تهران، مشعر، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۳.</ref>
| |
|
| |
| * [[مسجد امام علی (تنعیم)|مسجد امام علی]] در تنعیم که در ورودی شهر مکه قرار دارد.<ref>جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکه و مدینه، تهران، مشعر، ۱۳۹۰ش، ص۱۷۳.</ref>
| |
| * [[مسجد امام علی (مناخه)]] یکی از مساجد تاریخی [[مدینه]] است که در محل [[مصلای پیامبر(ص)]]، ساخته شده است.<ref>جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکه و مدینه، تهران، مشعر، ۱۳۹۰ش، ص۳۱۹.</ref>
| |
|
| |
| * [[مسجد غدیر خم]].<ref>جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکه و مدینه، تهران، مشعر، ۱۳۹۰ش، ص۱۷۶.</ref> در منطقه غدیر خم در نزدیکی شهر تاریخی جُحفه.<ref>خامه‌یار، احمد، «اماکن منسوب به امام علی(ع) در حجاز»، میقات حج، شماره ۱۰۰، ۱۳۹۶ش، ص۹۲.</ref>
| |
|
| |
| * [[عین علی (ینبع)]] چشمه‌ای منسوب به امام علی(ع) که در نزدیکی [[مدینه]] قرار دارد.<ref>خامه‌یار، احمد، «اماکن منسوب به امام علی(ع) در حجاز»، میقات حج، شماره ۱۰۰، ۱۳۹۶ش، ص۹۱.</ref>
| |
|
| |
| * [[خانه امام علی (مدینه)]].<ref>خامه‌یار، احمد، «اماکن منسوب به امام علی(ع) در حجاز»، میقات حج، شماره ۱۰۰، ۱۳۹۶ش، ص۸۶.</ref>
| |
| * [[قلعه خیبر]].<ref>خامه‌یار، احمد، «اماکن منسوب به امام علی(ع) در حجاز»، میقات حج، شماره ۱۰۰، ۱۳۹۶ش، ص۹۵.</ref>
| |
|
| |
| == حرم امام علی(ع) ==
| |
| {{اصلی|آستان مقدس امام علی(ع)}}
| |
| محل دفن حضرت علی(ع) در شهر [[نجف]] در کشور [[عراق]] قرار دارد. بنابر وصیت امام علی، فرزندانش [[امام حسن(ع)]] و [[امام حسین(ع)]]، پیکر وی را شبانه و به‌طور مخفیانه، در زمین مرتفعی در پشت [[کوفه]] مدفون ساختند که به نام‌هایی مانند [[نجف]]، [[ظهر الکوفه]] و [[غری]] خوانده شده است.<ref>فقیه بحرالعلوم، محمدمهدی، و احمد خامه‌یار، زيارتگاه‌هاى عراق (معرفى زيارتگاه‌هاى مشهور در كشور عراق)، تهران، سازمان حج و زیارت، بی‌تا، ج۱، ص۲۹.</ref> قبر امام علی(ع) سال‌ها مخفی بود و تنها اهل‌بیت(ع) از آن باخبر بودند.<ref>فرطوسی، صلاح مهدی، تاریخچه آستان مطهر امام علی علیه السلام، ترجمه
| |
|
| |
| طه نیا، حسین، تهران، مشعر، ۱۳۹۳ش، ص۱۴۸.</ref> روايات متعددى از ائمه معصوم (ع) ذكر شده است كه وجود قبر امام علی(ع) را در نجف تأييد مى‌كند.<ref>فقیه بحرالعلوم، محمدمهدی، و احمد خامه‌یار، زيارتگاه‌هاى عراق (معرفى زيارتگاه‌هاى مشهور در كشور عراق)، تهران، سازمان حج و زیارت، بی‌تا، ج۱، ص۳۰.</ref> با سقوط بنى‌اميه و رفع خطر خوارج، امام صادق(ع) برخى از شيعيان را از محل قبر امام علی(ع) آگاه ساخت و حتى به همراه برخى از ياران خود به زيارت قبر امام مى‌رفتند. گفته شده هارون‌الرشيد نخستین گنبد را بر روى قبر بنا كرد.<ref>فقیه بحرالعلوم، محمدمهدی، و احمد خامه‌یار، زيارتگاه‌هاى عراق (معرفى زيارتگاه‌هاى مشهور در كشور عراق)، تهران، سازمان حج و زیارت، بی‌تا، ج۱، ص۳۲.</ref> پس از آن بناهای مختلفی بر روی این قبر در زمان‌های مختلف ساخته شد.<ref>فقیه بحرالعلوم، محمدمهدی، و احمد خامه‌یار، زيارتگاه‌هاى عراق (معرفى زيارتگاه‌هاى مشهور در كشور عراق)، تهران، سازمان حج و زیارت، بی‌تا، ج۱، ص۳۴ تا ۳۷.</ref>
| |
| == پانویس ==
| |
| {{پانویس}}
| |
|
| |
| == منابع ==
| |
|
| |
| * '''الکافی'''، کلینی، محمد بن یعقوب، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۶۳ش.
| |
| * '''الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد'''، مفید، محمد بن محمد، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، ۱۳۷۲ش.
| |
| * '''سیره معصومان'''، امین، محسن، ترجمه علی حجتی کرمانی، تهران، سروش، ۱۳۷۶ش.
| |
| * '''دانشنامه امام امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب'''، قرشی، باقر شریف، ترجمه محمد صالحی، دار التهذیب، قم، ۱۳۹۴ش.
| |
| * '''حیات فکری و سیاسی امامان شیعه'''، جعفریان، رسول، قم، انصاریان، ۱۳۸۱ش.
| |
| * '''الطبقات الکبری'''، ابن سعد، محمد بن سعد، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۰ق.
| |
| * '''دانشنامه امیرالمؤمنین بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ'''، محمدی ری‌شهری، محمد، قم، دار الحدیث، ۱۳۸۹ش.
| |
| * '''سيره پيشوايان'''، پيشوايى، مهدى، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، 1390ش.
| |
| * '''فرق الشیعة'''، نوبختی، حسن بن موسی، بیروت، دار الأضواء، بی‌تا.
| |
| * '''منشور عقاید امامیه'''، سبحانی، جعفر، قم، مؤسسة الإمام الصادق، بی‌تا.
| |
| * '''سیاست‌نامه امام علی(ع)'''، محمدی ری‌شهری، محمد، ترجمه مهریزی، مهدی، قم، دار الحدیث، ۱۳۹۰ش.
| |
| * '''سيری کوتاه در زندگانی ائمه(ع)'''، طباطبایی، محمد حسین، قم، کانون انتشارات ناصر، ۱۳۷۲ش.
| |
| * '''«تدابیر ائمه (ع) در حج»'''، حیدری چمگردانی، روح‌الله، فرهنگ پژوهش، شماره ۵۲، ۱۴۰۱ش.
| |
| * '''مناقب آل أبی طالب'''، ابن شهرآشوب، قم، علامه، ۱۳۷۹ق.
| |
| * '''تاريخ الخميس في أحوال أنفس نفيس'''، دیاربکری، حسین بن محمد، بیروت، دارصادر، بی‌تا.
| |
| * '''حج الأنبیاء و الائمة علیهم السلام،''' بعثه مقام معظم رهبری در امور حج و زیارت، قم، مشعر، ۱۴۱۶ق.
| |
| {{منابع}}
| |
| {{پایان}}
| |
