ممالیک: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| (۸ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
ممالیک | '''ممالیک (مملوکیان)''' سلسله حکمرانی بودند که حدود سه قرن از 648 قمری تا 923 در [[مصر]] حکومت داشتند. این سلسله نقش برجسته‌ای در تاریخ سیاسی و مذهبی سرزمین‌های اسلامی، به‌ویژه [[حرمین|حرمین شریفین]] ([[مکه]] و مدینه) ایفا کردند. ممالیک در اصل غلامان ترک و چرکسی بودند که در حکومت [[ایوبیان]] به عنوان نیروی نظامی به کار گرفته شدند و بعدها به مقام‌های بلند نظامی رسیدند و جانشین ایوبیان شدند. | ||
== | == واژه‌شناسی == | ||
ممالیک جمعِ «مملوک» به معنای «غلام» است و بیشتر در مورد غلامان سفیدپوست به کار می‌رود. سلاطین سلسله ممالیک مصر که همزمان بر مصر و شام حکومت داشتند<ref>دولت ممالیک، ص17.</ref>، اصالتاً از غلامان ترک یا چرکسی بودند و ابتدا به‌عنوان قراولان مزدور ملک صالح ایوبی خدمت می‌کردند. آنان به‌تدریج به مراتب بالای نظامی و سیاسی رسیدند. | ممالیک جمعِ «مملوک» به معنای «غلام» است و بیشتر در مورد غلامان سفیدپوست به کار می‌رود. سلاطین سلسله ممالیک مصر که همزمان بر مصر و شام حکومت داشتند<ref>دولت ممالیک، ص17.</ref>، اصالتاً از غلامان ترک یا چرکسی بودند و ابتدا به‌عنوان قراولان مزدور ملک صالح ایوبی خدمت می‌کردند. آنان به‌تدریج به مراتب بالای نظامی و سیاسی رسیدند. | ||
== تاریخچه حکومت ممالیک == | |||
حکومت ممالیک در سال ۶۴۸ق / ۱۲۵۰م با سقوط [[ایوبیان]] و قدرت‌گیری عزالدین ایبک بر [[مصر]] و [[شام]] آغاز شد و در سال ۹۲۳ق / ۱۵۱۷م با فتح مصر توسط سلطان سلیم اول [[عثمانی]]، پس از حدود ۲۷۵ سال، پایان یافت.<ref>دولت ممالیک، ص17 و 18؛ شرق نزدیک در تاریخ، ص237.</ref> | |||
در طول بیش از دو قرن و نیم، دو سلسله از ممالیک به فرمانروایی رسیدند: | در طول بیش از دو قرن و نیم، دو سلسله از ممالیک به فرمانروایی رسیدند: | ||
سلاطین مملوکی بحری (دولة الأتراک / دولة الترک) | * سلاطین مملوکی بحری (دولة الأتراک / دولة الترک) که از سال 648 تا 793 قمری قدرت داشتند. | ||
* سلاطین مملوکی بُرجی (دولت چرکسی) که از سال 793 تا 923 حاکم شدند. | |||
ممالیک بحری اصالتاً از قبایل دشت‌های جنوبی روسیه بودند، ولی ممالیک برجی از اقوام بومی و کهن ناحیه قفقاز (سرزمین قبچاق و اطراف رود ولگا) برخاسته بودند.<ref>تاریخ تطبیقی ایران با کشورهای جهان، ص201.</ref> | |||
برخی از سلاطین این سلسله مانند بیربرس، قلاوون، ملک الناصر، از شهرت زیادی در تاریخ برخوردار بوده‌اند. از وقایع مهم در دوران این سلسله، پیروزی آنان بر مغولان بود که پیشروی آنان در غرب جهان اسلام را متوقف کرد. | |||
== | == فهرست سلاطین مملوکی == | ||
== | === ممالیک بحری === | ||
{{ستون-شروع|3||فاصله=۲}} | |||
# المنصور نورالدین، معز‌الدین آیبک (648-655) | |||
# المنصور نورالدین علی (655-657) | |||
# المظفر سیف‌الدین قطز (657-658) | |||
# [[بیبرس بندقداری|بیبرس البندقداری]] (658-676) | |||
# ناصر الدین محمد برکه (676-678) | |||
# بدرالدین سلامش (678) | |||
# سیف الدین قلاوون (678-689) | |||
# صلاح الدین خلیل (689-693) | |||
# ناصر الدین محمد بن قلاوون (693-694) | |||
# زین الدین کتبغا (694-696) | |||
# حسام الدین لاجین (696-698) | |||
# ناصر الدین محمد بن قلاوون (698-708) | |||
# رکن‌الدین بیبرس الجاشنگیر (708-709) | |||
# ناصر الدین محمد بن قلاوون (نوبت سوم) (709-741) | |||
# سیف‌الدین ابوبکر (74-742) | |||
# علاء الدین کجک (742) | |||
# امیر احمد علی (742-743) | |||
# ملک الصالح اسماعیل (743-746) | |||
# ملک الکامل شعبان (746-747) | |||
# زین‌الدین حاکی بن ناصر محمد (747-748) | |||
# ابوالمحاسن حسن (748-752) | |||
# صلاح ایدن محمد بن قلاوون (752-755) | |||
# ابوالمحاسن حسن (بار دوم) (755-762) | |||
# صلاح‌آدلین محمد بن سلطان حاجی (762-764) | |||
# زین الدین شعبان بن حسین (764-778) | |||
# علی بن شعبان (778-783) | |||
# الامیر حاج (783-784) | |||
{{پایان}} | |||
=== | === ممالیک برجی === | ||
{{ستون-شروع|3||فاصله=۲}} | |||
# الظاهر سیف الدین برقوق (784-790) | |||
# الظاهر سیف‌الدین برقوق (792-801) | |||
# فرج بن برقوق (801-815) | |||
# خلیفه مستعین بالله (815) | |||
# المؤيد ابوالنصر شيخ المحمودي | |||
# الملك‌المظفّر احمد بن مؤيد 824 | |||
# الملك‌الظاهر السلطان ططر (سه ماه) 824 | |||
# الملك‌الصالح السلطان محمد بن ططر 824-825 | |||
# الملك‌الأشرف برسباي 825-841 | |||
# الملك‌العزيز ابوالمحاسن يوسف 841-842 | |||
# الملك‌الظاهر السلطان جقمق 842-857 | |||
در | # الملك‌المنصور عثمان بن جقمق 857 | ||
# الملك‌الاشرف امير اينال‌العلايي 857-865 | |||
# الملك‌المؤيد احمد بن اينال 865 | |||
# الملك‌الظاهر خشقدم 865-872 | |||
# الملك‌الظاهر امير يلباي 872 | |||
# الملك‌الظاهر تمربغا 872 | |||
در | # الملك‌الأشرف سلطان قايتباي 872-901 | ||
# الملك‌الأشرف (الملك‌الناصر) محمد بن قايتباي (صاحب اللقبين) 901-904 | |||
# الملك‌الظاهر قانصوه الأشرفي 904-905 | |||
# الملك‌العادل طومان باي اول 906 | |||
# القانصوه الغوري 906-922 | |||
# الملك‌الأشرف طومان باي ثاني 923 | |||
{{پایان}} | |||
== اقدامات مذهبی و عمرانی ممالیک در حرمین == | |||
حکومت مملوکیان بر شرایط سیاسی و اجتماعی مکه و مدینه تاثیر گذار بود و بر حجاز سلطه سیاسی داشت.<ref>اوضاع فرهنگی و اجتماعی حرمین شریفین در دوره ممالیک، ص 67-38</ref> در دوران این حکومت برخی اقدامات عمرانی مهم در حرمین انجام گرفت. | |||
=== خدمات ممالیک در مدینه و مسجدالنبی(ص) === | |||
فهرستی از اقدمات سلاطین مملوکی در مسجدالنبی و اماکن دیگر مدینه منوره به شرح زیر است: | |||
==== الف) دوره ملک ظاهر بیبرس (حک: ۶۷۶–۶۵۸ق)==== | |||
* در سال ۶۶۴ق، منبر جدیدی برای مسجد نبوی فرستاد.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص259.</ref> | |||
* | |||
* در سال ۶۶۸ق، دستور داد نرده‌هایی گرد خانه پیامبر(ص) و حضرت زهرا(س) نصب کنند تا از فضای مسجد جدا شود.<ref>میقات حج، ج26 ص103.</ref> | |||
* | |||
* در همین سال و سال ۶۹۴ق، مقصوره‌های چوبی بر حجره شریف نبوی ساخته شد.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص255.</ref> | |||
* | |||
* مقصوره مزبور، که اتاقکی پیرامون حجره مطهر بود، از اقدامات شاخص بیبرس به‌شمار می‌آید.<ref>ساختمان حرم شریف نبوی، ص25.</ref> | |||
==== ب) دوره منصور قلاوون (حک: ۶۷۸–۶۸۹ق) ==== | |||
* در سال ۶۷۸ق، گنبدی بر قبر مطهر پیامبر(ص) بنا شد که بخش زیرین آن بر ستون‌های مربعی و بخش فوقانی آن به شکل هشت‌ضلعی بود.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص273.</ref> | |||
* | |||
* این گنبد با ورق‌های سربی پوشیده و دارای پنجره‌ای به سقف زیرین مسجد بود.<ref>ساختمان حرم شریف نبوی، ص25.</ref> | |||
در سال ۷۰۶ق، ساخت مناره باب‌السلام به دستور ملک ناصر محمد بن قلاوون که تاکنون باقی مانده است.<ref>اخبار مدینه، ص435؛ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص276.</ref> | ==== ج) مرمت‌های پسین در گنبد نبوی==== | ||
* در دوره ناصر حسن بن محمد بن قلاوون (حک: ۷۴۸–۷۶۲ق) و ملک اشرف شعبان (۷۶۵ق)، گنبد مذکور ترمیم و استحکام یافت.<ref>میقات حج، ج26 ص144.</ref> | |||
در سال ۷۳۳ق، بازسازی مسجد قبا.<ref>اخبار مدینه، ص265.</ref> | * | ||
==== د) دیگر اقدامات عمرانی در مدینه==== | |||
در سال ۷۵۵ق، تجدید بنای سور مدینه.<ref>اخبار مدینه، ص253.</ref> | * ساخت وضوخانه‌ای در کنار باب‌السلام در سال ۶۷۸ق.<ref>ساختمان حرم شریف نبوی، ص25.</ref> | ||
* | |||
در سال ۷۶۰ق، وقف قریه‌ای در مصر برای هزینه‌های پوشش کعبه و حجره مقدسه.<ref>میقات حج، ج26 ص144.</ref> | * بازسازی چهارمین مناره که در زمان سلیمان بن عبدالملک (حک: ۹۶–۹۹ق) ویران شده بود.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص247؛ اخبار مدینه، ص230.</ref> | ||
* | |||
در قرن هشتم، سلطان حسن قلاوونی مسجد غمامه را بازسازی کرد.<ref>اخبار مدینه، ص439.</ref> | * در سال ۷۰۶ق، ساخت مناره باب‌السلام به دستور ملک ناصر محمد بن قلاوون که تاکنون باقی مانده است.<ref>اخبار مدینه، ص435؛ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص276.</ref> | ||
* | |||
در سال ۸۴۰ق، ملک اشرف برسبای سقف مسجد قبا و دو رواق مسجدالنبی را تجدید بنا نمود.<ref>اخبار مدینه، ص266 و 424.</ref> | * در سال ۷۳۳ق، بازسازی مسجد قبا.<ref>اخبار مدینه، ص265.</ref> | ||
* | |||
* در سال ۷۵۵ق، تجدید بنای سور مدینه.<ref>اخبار مدینه، ص253.</ref> | |||
* | |||
* در سال ۷۶۰ق، وقف قریه‌ای در مصر برای هزینه‌های پوشش کعبه و حجره مقدسه.<ref>میقات حج، ج26 ص144.</ref> | |||
* | |||
* در قرن هشتم، سلطان حسن قلاوونی مسجد غمامه را بازسازی کرد.<ref>اخبار مدینه، ص439.</ref> | |||
* | |||
* در سال ۸۴۰ق، ملک اشرف برسبای سقف مسجد قبا و دو رواق مسجدالنبی را تجدید بنا نمود.<ref>اخبار مدینه، ص266 و 424.</ref> | |||
=== اقدامات ممالیک در مکه و مسجدالحرام === | === اقدامات ممالیک در مکه و مسجدالحرام === | ||
الف) نخستین جامه کعبه | ==== الف) نخستین جامه کعبه ==== | ||
* ملک ظاهر بیبرس در سال ۶۶۱ق، نخستین پادشاه مصری بود که بر کعبه جامه پوشاند و سنت ارسال جامه با محمل از مصر را پایه‌گذاری کرد.<ref>میقات حج، ج27 ص56؛ ج39 ص127.</ref> | |||
ملک ظاهر بیبرس در سال ۶۶۱ق، نخستین پادشاه مصری بود که بر کعبه جامه پوشاند و سنت ارسال جامه با محمل از مصر را پایه‌گذاری کرد.<ref>میقات حج، ج27 ص56؛ ج39 ص127.</ref> | * | ||
==== ب) تعمیرات مسجدالحرام و اماکن مقدس ==== | |||
ب) تعمیرات مسجدالحرام و اماکن مقدس | {{ستون-شروع|۲}} | ||
* در سال ۷۲۰ق، ملک ناصر محمد بن قلاوون سنگ‌های حجر اسماعیل را تعمیر کرد. | |||
در سال ۷۲۰ق، ملک ناصر محمد بن قلاوون سنگ‌های حجر اسماعیل را تعمیر کرد. | * | ||
* در سال ۷۳۶ق، ستون‌های اطراف مطاف و وضوخانه‌ای در برابر باب علی ساخته شد. | |||
در سال ۷۳۶ق، ستون‌های اطراف مطاف و وضوخانه‌ای در برابر باب علی ساخته شد. | * | ||
* در سال ۷۴۳ق، صالح اسماعیل ناصر روستای بیسوس را وقف پرده کعبه نمود. | |||
در سال ۷۴۳ق، صالح اسماعیل ناصر روستای بیسوس را وقف پرده کعبه نمود. | * | ||
* در سال ۷۴۹ق، امیر فارس‌الدین از ممالیک ترک اقدام به تعمیر مسجدالحرام کرد.<ref>تاریخ مکه (سباعی)، ص397 و 398.</ref> | |||
در سال ۷۴۹ق، امیر فارس‌الدین از ممالیک ترک اقدام به تعمیر مسجدالحرام کرد.<ref>تاریخ مکه (سباعی)، ص397 و 398.</ref> | * | ||
* در سال ۸۰۱ق، برقوق مملوکی پله‌های صفا و مروه را اصلاح کرد. | |||
در سال ۸۰۱ق، برقوق مملوکی پله‌های صفا و مروه را اصلاح کرد. | * | ||
* پس از آتش‌سوزی سال ۸۰۲ق، امیرالحاج مصری در سال ۸۰۳ مأمور بازسازی مسجدالحرام شد.<ref>تاریخ مکه (سباعی)، ص399.</ref> | |||
پس از آتش‌سوزی سال ۸۰۲ق، امیرالحاج مصری در سال ۸۰۳ مأمور بازسازی مسجدالحرام شد.<ref>تاریخ مکه (سباعی)، ص399.</ref> | * | ||
* در قرن نهم، ملک ناصر فرج بن برقوق بنایی در محل مولدالنبی ساخت.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص184.</ref> | |||
در قرن نهم، ملک ناصر فرج بن برقوق بنایی در محل مولدالنبی ساخت.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص184.</ref> | * | ||
* الغوری در سال ۸۱۷ق انباری از غله و آب‌انبارهایی برای حجاج در مسجدالحرام بنا کرد.<ref>تاریخ مکه، ص403.</ref> | |||
الغوری در سال ۸۱۷ق انباری از غله و آب‌انبارهایی برای حجاج در مسجدالحرام بنا کرد.<ref>تاریخ مکه، ص403.</ref> | * | ||
* در سال ۸۱۹ق، زیباترین پرده کعبه با نام سلطان چرکسی مصر تهیه شد.<ref>تاریخ مکه (سباعی)، ص402.</ref> | |||
در سال ۸۱۹ق، زیباترین پرده کعبه با نام سلطان چرکسی مصر تهیه شد.<ref>تاریخ مکه (سباعی)، ص402.</ref> | * | ||
* در سال ۸۲۵ق، برسبای بازسازی گسترده اماکن حرم مکی را انجام داد.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص96.</ref> | |||
در سال ۸۲۵ق، برسبای بازسازی گسترده اماکن حرم مکی را انجام داد.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص96.</ref> | * | ||
* در سال ۸۴۲ق، اقدامات عمرانی در عرفات، منا و مزدلفه صورت گرفت و موانع طبیعی مسیرها برداشته شد.<ref>تاریخ مکه (سباعی)، ص398.</ref> | |||
در سال ۸۴۲ق، اقدامات عمرانی در عرفات، منا و مزدلفه صورت گرفت و موانع طبیعی مسیرها برداشته شد.<ref>تاریخ مکه (سباعی)، ص398.</ref> | * | ||
* در سال ۸۶۵ق، ملک ناصر مملوکی پرده‌ای برای کعبه فرستاد.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص109.</ref> | |||
در سال ۸۶۵ق، ملک ناصر مملوکی پرده‌ای برای کعبه فرستاد.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص109.</ref> | * | ||
* در سال‌های ۸۶۶ و ۸۷۷ق، منبرهای چوبی از مصر به مسجدالحرام فرستاده شد. | |||
در سال‌های ۸۶۶ و ۸۷۷ق، منبرهای چوبی از مصر به مسجدالحرام فرستاده شد. | * | ||
* چرکسی‌ها حجر اسماعیل را با سنگ مرمر بازسازی کرده و قبه‌ای بر مقام ابراهیم در سال ۸۸۱ق ساختند.<ref>تاریخ مکه (سباعی)، ص402.</ref> | |||
چرکسی‌ها حجر اسماعیل را با سنگ مرمر بازسازی کرده و قبه‌ای بر مقام ابراهیم در سال ۸۸۱ق ساختند.<ref>تاریخ مکه (سباعی)، ص402.</ref> | {{پایان}} | ||
==== ج) امنیت زائران ==== | |||
* ممالیک مصر راه‌های حجاج مصر و شام به مکه را از راهزنان و ناامنی‌ها پاکسازی کردند.<ref>تاریخ مکه (سباعی)، ص405.</ref> | |||
* | |||
=== ۳. کلیدهای طلایی کعبه === | === ۳. کلیدهای طلایی کعبه === | ||
در دوره ممالیک، ساخت کلیدهای طلاکاری‌شده برای درِ کعبه با آیات قرآن و اسماء الهی مرسوم بود. گاه نام سازنده و خلیفه عباسی دستوردهنده نیز بر آن ثبت می‌شد. این کلیدها با تشریفات خاص از قاهره به مکه ارسال می‌گردید.<ref>میقات حج، ج39 ص127؛ ج40 ص95؛ ج41 ص101.</ref> | در دوره ممالیک، ساخت کلیدهای طلاکاری‌شده برای درِ کعبه با آیات قرآن و اسماء الهی مرسوم بود. گاه نام سازنده و خلیفه عباسی دستوردهنده نیز بر آن ثبت می‌شد. این کلیدها با تشریفات خاص از قاهره به مکه ارسال می‌گردید.<ref>میقات حج، ج39 ص127؛ ج40 ص95؛ ج41 ص101.</ref> | ||
| خط ۱۰۱: | خط ۱۵۹: | ||
سلطان قایتبای (سلطان مملوکی مصر، قرن نهم هجری) از جمله فرمانروایانی بود که توجه ویژه‌ای به عمران و آبادانی حرمین شریفین ـ مکه و مدینه ـ داشت. وی در دوران حکومت خود، طرح‌های متعددی در بازسازی، مرمت، و توسعه اماکن مقدس، به‌ویژه مسجدالحرام و مسجدالنبی، اجرا کرد. این اقدامات، شامل ساخت بناهای آموزشی، رفاهی و مذهبی و نیز احیای تأسیسات آبی و خدماتی در مسیرهای زیارتی بود. | سلطان قایتبای (سلطان مملوکی مصر، قرن نهم هجری) از جمله فرمانروایانی بود که توجه ویژه‌ای به عمران و آبادانی حرمین شریفین ـ مکه و مدینه ـ داشت. وی در دوران حکومت خود، طرح‌های متعددی در بازسازی، مرمت، و توسعه اماکن مقدس، به‌ویژه مسجدالحرام و مسجدالنبی، اجرا کرد. این اقدامات، شامل ساخت بناهای آموزشی، رفاهی و مذهبی و نیز احیای تأسیسات آبی و خدماتی در مسیرهای زیارتی بود. | ||
=== | === اقدامات عمرانی قایتبای در مکه، بازسازی مساجد و اماکن مذهبی === | ||
{{ستون-شروع|۲}} | |||
تعمیر و بازسازی مسجد نمره (که با نام‌های مسجد عرفه یا مسجد ابراهیم نیز شناخته می‌شود). <ref>تاریخ الخمیس، ج۲، ص388.</ref> | * بازسازی مسجد خیف در منا و ساخت گنبدی بزرگ و مرتفع بر فراز محراب آن در سال ۸۷۴ قمری. <ref>اتحاف الوری، ج۴، ص509.</ref> | ||
* تعمیر و بازسازی مسجد نمره (که با نام‌های مسجد عرفه یا مسجد ابراهیم نیز شناخته می‌شود). <ref>تاریخ الخمیس، ج۲، ص388.</ref> | |||
مرمت و بازسازی مسجدی بر فراز کوه قُزَح در مشعرالحرام. <ref>سفرنامه حجاز، ص300.</ref> | * مرمت و بازسازی مسجدی بر فراز کوه قُزَح در مشعرالحرام. <ref>سفرنامه حجاز، ص300.</ref> | ||
* احیای منابع آب و قنوات | |||
احیای منابع آب و قنوات | * لایروبی و احیای قنات عرفات و ساخت آب‌انبار یا مخزن بزرگی در عرفات برای دسترسی آسان‌تر حجاج، به‌ویژه فقرا، به آب در موسم حج. <ref>الارج المسکی، ص280؛ وفاء الوفاء، ج۲، ص234.</ref> | ||
* بازسازی تابلوهای «بدایة العرفات» و «نهایة العرفات». <ref>تاریخ الخمیس، ج۲، ص388.</ref> | |||
لایروبی و احیای قنات عرفات و ساخت آب‌انبار یا مخزن بزرگی در عرفات برای دسترسی آسان‌تر حجاج، به‌ویژه فقرا، به آب در موسم حج. <ref>الارج المسکی، ص280؛ وفاء الوفاء، ج۲، ص234.</ref> | * احیای برکه‌ای در منطقه خُلَیص (در حدود صد کیلومتری شمال مکه). <ref>وفاء الوفاء، ج۲، ص234.</ref> | ||
* تعمیر و اصلاح سقایت عباس، چاه زمزم و مقام ابراهیم. <ref>تاریخ الخمیس، ج۲، ص388.</ref> | |||
بازسازی تابلوهای «بدایة العرفات» و «نهایة العرفات». <ref>تاریخ الخمیس، ج۲، ص388.</ref> | * لایروبی آبراه زبیده که به دستور زبیده همسر هارون‌الرشید برای آبرسانی به مکه ساخته شده بود. <ref>میقات حج، ج۱۳، ص143.</ref> | ||
* بازسازی نشانه‌ها و تأسیسات مسجدالحرام | |||
احیای برکه‌ای در منطقه خُلَیص (در حدود صد کیلومتری شمال مکه). <ref>وفاء الوفاء، ج۲، ص234.</ref> | * تجدید بنای انصاب حرم مکی در سال ۸۷۴ ق. <ref>میقات حج، ج۱۶، ص94.</ref> | ||
* ارسال منبر بزرگی برای مسجدالحرام. <ref>تاریخ الخمیس، ج۲، ص388.</ref> | |||
تعمیر و اصلاح سقایت عباس، چاه زمزم و مقام ابراهیم. <ref>تاریخ الخمیس، ج۲، ص388.</ref> | * ساخت مدرسه‌ای به نام خود در کنار مسجدالحرام برای تدریس فقه مذاهب اربعه، همراه با رباطی شامل ۷۲ حجره برای سکونت فقرا و ایتام. <ref>تاریخ الخمیس، ج۲، ص388.</ref> | ||
* ساخت مدرسه‌ای دیگر برای ایتام با گنجایش ۴۰ طلبه و اختصاص سهمیه سالانه گندم برای ساکنان فقیر و یتیم این بناها. <ref>منائح الکرم، ج۳، ص۸۱–۸۵؛ تاریخ مکه (سباعی)، ص۳۹۵–۳۹۶.</ref> | |||
لایروبی آبراه زبیده که به دستور زبیده همسر هارون‌الرشید برای آبرسانی به مکه ساخته شده بود. <ref>میقات حج، ج۱۳، ص143.</ref> | * احداث باب قایتبای در مسجدالحرام، که از مدرسه قایتبای به مسجد باز می‌شد و ساخت مناره‌ای بر بالای آن. <ref>منائح الکرم، همان؛ تاریخ مکه، همان.</ref> | ||
* تعویض سالانه پرده کعبه. <ref>تاریخ الخمیس، ج۲، ص388.</ref> | |||
بازسازی نشانه‌ها و تأسیسات مسجدالحرام | * ساخت سردری مجلل با سه دهانه برای مسجدالحرام. <ref>جستاری بر تاریخ مکه، ص493.</ref> | ||
* تأسیس کتابخانه‌ای در مکه با شمار زیادی از کتاب‌ها. <ref>منائح الکرم، ج۳، ص۸۵–۸۶.</ref> | |||
تجدید بنای انصاب حرم مکی در سال ۸۷۴ ق. <ref>میقات حج، ج۱۶، ص94.</ref> | {{پایان}} | ||
=== اقدامات عمرانی قایتبای در مدینه === | |||
ارسال منبر بزرگی برای مسجدالحرام. <ref>تاریخ الخمیس، ج۲، ص388.</ref> | |||
ساخت مدرسه‌ای به نام خود در کنار مسجدالحرام برای تدریس فقه مذاهب اربعه، همراه با رباطی شامل ۷۲ حجره برای سکونت فقرا و ایتام. <ref>تاریخ الخمیس، ج۲، ص388.</ref> | |||
ساخت مدرسه‌ای دیگر برای ایتام با گنجایش ۴۰ طلبه و اختصاص سهمیه سالانه گندم برای ساکنان فقیر و یتیم این بناها. <ref>منائح الکرم، ج۳، ص۸۱–۸۵؛ تاریخ مکه (سباعی)، ص۳۹۵–۳۹۶.</ref> | |||
احداث باب قایتبای در مسجدالحرام، که از مدرسه قایتبای به مسجد باز می‌شد و ساخت مناره‌ای بر بالای آن. <ref>منائح الکرم، همان؛ تاریخ مکه، همان.</ref> | |||
تعویض سالانه پرده کعبه. <ref>تاریخ الخمیس، ج۲، ص388.</ref> | |||
ساخت سردری مجلل با سه دهانه برای مسجدالحرام. <ref>جستاری بر تاریخ مکه، ص493.</ref> | |||
تأسیس کتابخانه‌ای در مکه با شمار زیادی از کتاب‌ها. <ref>منائح الکرم، ج۳، ص۸۵–۸۶.</ref> | |||
=== | |||
اقدامات عمرانی قایتبای در مدینه به دو دوره تقسیم می‌شود: | اقدامات عمرانی قایتبای در مدینه به دو دوره تقسیم می‌شود: | ||
| خط ۱۴۷: | خط ۱۹۰: | ||
==== ب) اقدامات پس از آتش‌سوزی (۸۸۶ ق به بعد) بازسازی و توسعه مسجدالنبی ==== | ==== ب) اقدامات پس از آتش‌سوزی (۸۸۶ ق به بعد) بازسازی و توسعه مسجدالنبی ==== | ||
{{ستون-شروع|۲}} | |||
* بازسازی مناره اصلی کنار قُبّة الخضراء. <ref>التحفه اللطیفه، ص382.</ref> | * بازسازی مناره اصلی کنار قُبّة الخضراء. <ref>التحفه اللطیفه، ص382.</ref> | ||
* بازسازی دیوارها، ستون‌ها و سقف‌ها؛ ساخت گنبدی بر فراز محراب عثمانی؛ احداث سه گنبد دیگر (مجارید) در اطراف آن و دو گنبد بر بالای ورودی باب‌السلام. <ref>معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، ج۲، ص156؛ تاریخ و آثار اسلامی، ص219.</ref> | * بازسازی دیوارها، ستون‌ها و سقف‌ها؛ ساخت گنبدی بر فراز محراب عثمانی؛ احداث سه گنبد دیگر (مجارید) در اطراف آن و دو گنبد بر بالای ورودی باب‌السلام. <ref>معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، ج۲، ص156؛ تاریخ و آثار اسلامی، ص219.</ref> | ||
| خط ۱۶۱: | خط ۲۰۴: | ||
* تهیه قندیل‌ها، چلچراغ‌ها و نسخه‌های قرآن جایگزین برای مواردی که در آتش سوخته بودند. <ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی، ص146؛ الاعلام باعلام بیت الله الحرام، ص247؛ مدینه‌شناسی، ج۱، ص59.</ref> | * تهیه قندیل‌ها، چلچراغ‌ها و نسخه‌های قرآن جایگزین برای مواردی که در آتش سوخته بودند. <ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی، ص146؛ الاعلام باعلام بیت الله الحرام، ص247؛ مدینه‌شناسی، ج۱، ص59.</ref> | ||
* تأسیس مدارس، کاروانسراها و بناهای خدماتی در اطراف مسجدالنبی. <ref>تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه، ص219.</ref> | * تأسیس مدارس، کاروانسراها و بناهای خدماتی در اطراف مسجدالنبی. <ref>تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه، ص219.</ref> | ||
{{پایان}} | |||
==== عمران سایر اماکن مدینه ==== | ==== عمران سایر اماکن مدینه ==== | ||
| خط ۱۷۱: | خط ۲۱۵: | ||
* بازسازی بخشی از دیوار پیرامون شهر مدینه (سور مدینه). <ref>اخبار مدینه، ص253؛ تاریخ معالم المدینه، ص367.</ref> | * بازسازی بخشی از دیوار پیرامون شهر مدینه (سور مدینه). <ref>اخبار مدینه، ص253؛ تاریخ معالم المدینه، ص367.</ref> | ||
* وقف املاک و آبادی‌هایی در مصر برای تأمین غلات و ارسال آن به مردم مدینه. <ref>الاعلام باعلام بیت الله الحرام، ص247.</ref> | * وقف املاک و آبادی‌هایی در مصر برای تأمین غلات و ارسال آن به مردم مدینه. <ref>الاعلام باعلام بیت الله الحرام، ص247.</ref> | ||
== بازسازی مسجدالنبی در دوره ممالیک == | |||
=== دوره ممالیک بحری === | |||
{{اصلی|بازسازی مسجدالنبی (ممالیک بحری)}}ممالیک بحری(648-792ق.) مصر، پس از استیلا بر حرمین، بازسازی مسجدالنبی را مدنظر قراردادند. | |||
از مهمترین اقداماتی که در این دوره انجام گرفته می‌توان به ساخت مقصوره در اطراف قبر نبوی، محراب نبوی در دوره بیبرس و نیز ساخت گنبد بر قبر پیامبر در دوره قلاوون اشاره کرد. | |||
==== دوره بیبرس ==== | |||
{{اصلی|بازسازی مسجدالنبی (بیبرس)}}دوره بیبرس، اقدامات زیادی در مسجدالنبی صورت گرفت. مهمترین آن‌ها ساخت مقصوره در اطراف قبر نبوی بود که خانه حضرت را نیز شامل می‌شد. | |||
ساخت محراب در مکان مصلی پیامبر از دیگر اقدامات این دوره است. | |||
=== دوره ممالیک برجی === | |||
{{اصلی|بازسازی مسجدالنبی (ممالیک برجی)}}ممالیک برجی، پس از ممالیک بحری، اختیار حرمین را در دست گرفتند. | |||
مهمترین اقدامات سلاطین این دوره فرستادن منبر برای مسجد در زمان برقوق و مؤید، بازسازی سقف در کنار مناره سنجاریه در زمان برسبای، بازسازی سقف مقبره نبوی در زمان جقمق، ساخت [[محراب سلیمان قانونی|محراب حنفی]] در زمان اشرف اینال، ساخت گنبد بزرگ بر مقبره نبوی در زمان قایتبای بوده‌است. | |||
== بازسازی مسجدالنبی (ممالیک بحری) == | == بازسازی مسجدالنبی (ممالیک بحری) == | ||
| خط ۲۱۹: | خط ۲۸۰: | ||
در سال 767 نیز بر روی دیوارهای مسجد، کنگره ساخته شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=81 المدینه المنوره، ص 81]</ref><ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=125 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 125]</ref> | در سال 767 نیز بر روی دیوارهای مسجد، کنگره ساخته شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=81 المدینه المنوره، ص 81]</ref><ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=125 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 125]</ref> | ||
== بازسازی مسجدالنبی (ممالیک برجی) == | == بازسازی مسجدالنبی (ممالیک برجی) == | ||