ثنیه خل

ثنيّه خَلّ حد شرقی حرم مکی است. ثنیه به راهی از کوه و خل به شنی صعب العبور اطلاق می‌شود.

این ثنیه در شرق حرم مکی و در انتهای محدوده حرم قرار دارد. قبلا یکی از انصاب حرم در این ثنیه بود که با روی کار آمدن دولت سعودی برداشته شد و به جای آن در 500 متری ثنیه نشانه‌ای نصب شد و قسمتی از حل وارد حرم گردید.

واژه‌شناسی

ثنیه به معنای راهی در کوه و نیز گردنه آن است و گاه در باره خود کوه نیز به کار رفته است. خل نیز به راه شنی و دشوار گذر اطلاق شده است. شاید سختی گذر از ثنیه، دلیل این نام گذاری باشد.

موقعیت جغرافیایی

ثنیه خل در گوشه‌ای از کوه مقطع در شرق حرم مکی و در منتهای محدوده حرم از این سمت قرار دارد.بخش جنوبی آن به منطقه هموار گسترده‌ای به نام صفاح منتهی می‌شود و بر همین اساس، به خل الصفاح شهرت دارد. کنار آن منبع‌های بزرگ آب برای تامین آب برخی از محله‌های مکه جای گرفته است.این ثنیه با دیوارهای مسجدالحرام 12850 متر فاصله دارد.

بحث تاریخی

در آغاز این ثنیه، از جهت شمال، یکی از انصاب (نشانه‌های) حرم وجود داشت. نشانه دیگری نیز در 20 متری جهت شمالی آن قرار داشته که آثار آن‌ها هنوز هم باقی است و مسیر طائف از میان این دو نشانه می‌گذشته است. با وجود تصریح منابع پیشین که ثنیه خل را منتهای حرم دانسته‌اند، در دوره حکومت ملک سعود، دو نشانه در فاصله 500 متری آن ساخته شد. بدین ترتیب، قسمتی از محدوده حل (بیرون حرم) در حرم مکی وارد شده و همین اعتراض برخی از محققان را برانگیخته است.

امروزه برای سهولت رفت و آمد، بخش‌هایی از کوه مقطع و بخشی عمده از ثنیه هموار شده است؛ به گونه‌ای که ثنیه نامیدن آن مشکل است. نیز جاده‌های متعدد برای رفت و آمد خودروها در نظر گرفته‌اند.

کانال بئر زبیده در مسیر خود آن گاه که به ثنیه خل رسید، چاه‌هایش به آب نرسید و زبیده با هزینه بسیار توانست چاه‌های کنده شده در کوه مقطع را به آب برساند و با الحاق نمودن چاه‌های مشاش، آب حرم را تامین کند.

منابع

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل تعرب بعد الهجره.

• اخبار مكه:الفاكهي (م.279ق.)، به كوشش ابن دهيش، بيروت، دار خضر، 1414ق؛
• تعظيم الحرم:محمد بن عبدالله السحيم، رياض، جامعة الملك السعود، 1426ق؛
• الحرم المكي الشريف:عبدالملك بن دهيش، مكه، النهضة الحديثه، 1418ق؛
• شفاء الغرام:محمد الفأسي (م.832ق.)، به كوشش گروهي از علما، بيروت، دار الكتب العلميه، 1421ق؛
• القاموس المحيط:الفيروزآبادي (م.817ق.)، بيروت، دار العلم؛
• لسان العرب:ابن منظور (م.711ق.)، قم، ادب الحوزه، 1405ق؛
• مروج الذهب:المسعودي (م.346ق.)، به كوشش اسعد داغر، قم، دار الهجره، 1409ق؛
• مفردات:الراغب (م.425ق.)، به كوشش صفوان داودي، دمشق، دار القلم، 1412ق.