مزار امامزاده علی بن محمد باقر(ع)

مزار امامزاده علی بن محمد باقر(ع)، آرامگاهی است در منطقه مربعه شهر بغداد و از زیارتگاه‌های مهم این شهر است.

درباره شخص مدفون در این آرامگاه، میان مورخان و عالمان انساب و نویسندگان معاصر، اختلاف است؛ برخی ایشان را علی بن امام محمد باقر(ع) ملقب به‌ طاهر و برادر بزرگوار حضرت امام جعفر صادق(ع) می‌دانند.

بعضی هم معتقدند که قبر علی بن امام محمد باقر(ع)، در ایران و حوالی کاشان واقع شده و به «مشهد اردهال» معروف است. در صورتی که شخصیت مدفون در عراق علی بن امام محمد باقر(ع) باشد، باید شخص مدفون در مشهد اردهال را یکی دیگر از سادات دانست.

موقعیت جغرافیایی

این آرامگاه در منطقه مربعه شهر بغداد، در خیابان رشید و کنار جامع سلطان علی، واقع شده و از زیارتگاه‌های مهم شهر بغداد است.

بازسازی بنا

در گذشته، به‌صورت بنای کوچکی، کنار نهر دجله، واقع بود که یک اتاق مربع شکل و گنبدی نیز داشت. مردم آن را زیارت می‌کردند و پیرمردی که خادم آنجا بود، با درآمد نذورات و کمک‌های مردم، زندگی خود را می‌چرخاند.

مزار امامزاده علی بن محمد باقر(ع) در شهر بغداد

در سال ١٣١٠ه. ق، ابوالهدی افندی صیادی، متوفای ١٣٢٨ه. ق، نامه‌ای برای تجدید بنای این آرامگاه، برای سلطان عبدالحمید عثمانی می‌نویسد و موافقت ساخت آرامگاه را می‌گیرد. پس از آن، این بنای باشکوه، ساخته و بارها بازسازی شده و توسعه یافته است.

شخصیت‌شناسی

درباره شخص مدفون در این آرامگاه، میان مورخان و عالمان انساب و نویسندگان معاصر، اختلاف است که در اینجا، به بررسی اقوال مختلف می‌پردازیم.

شاید نخستین بار، صفی‌الدین محمد بن تاج‌الدین علی، معروف به ابن طقطقی حسنی (متوفای ٧٠٩ه. ق) این ادعا را مطرح کرده که این بارگاه متعلق به علی بن محمد باقر(ع) بوده و نوشته است:

«علی بن محمد الباقر(ع). .. کان له بنتاً اسمها فاطمة تزوّجها الکاظم(ع) و قبر علی هذا ببغداد بالجعفریة ظاهر سور بغداد»؛ «علی بن امام محمدباقر(ع)، یک دختر به نام فاطمه داشت که با امام کاظم(ع) ازدواج نمود و قبر وی، در جعفریه بغداد، آشکار است».

علی بن امام محمد باقر(ع) ملقب به‌ طاهر برادر بزرگوار حضرت امام جعفر صادق(ع) پدر یکی از زوجات حضرت امام کاظم(ع) مسمات به فاطمه می‌باشد.

همچنین طقطقی از تاریخ ابن نجار نقل کرده است که در جعفریه، روستایی از توابع خالص و نزدیک بغداد، سنگ قبری آشکار شد که روی آن، نوشته شده بود: «بسم الله الرحمن الرحیم هذا ضریح الطاهر علی بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی‌طالب(ع)». روی آن نیز گنبدی از خشت، ساخته شد و پیرمردی از کاتبان، به نام علی بن نعیم که عهده‌دار نوشتن دیوان خالص بود، آن را تعمیر و تزیین کرد و بر آن لوسترهایی از مس آویخت و اطرافش نیز رواق وسیعی ساخت؛ به‌طوری‌که از زیارتگاه‌های مشهور شد.

سپس ابن‌طقطقی اضافه می‌کند که اکنون این آرامگاه ناشناس، خراب و ویرانه است و گروهی از فقرا در آن سکونت دارند و احتمال دارد تا مدتی دیگر، اثری از آن به‌جای نماند.

اما دیگران معتقدند که قبر علی بن امام محمد باقر(ع)، در حوالی کاشان واقع شده و معروف به «مشهد بارکرس» و «مشهد اردهال» است و دارای گنبد و بارگاه باشکوهی است و بسیاری از علما نیز در شان و جلالت و کرامات وی، مطالبی نوشته‌اند.

به هر حال، اگر بپذیریم که قبر سلطان علی بن امام محمد باقر(ع) در جعفریه و در موقعیت فعلی آن، یعنی جامع سلطان علی بغداد، قرار دارد و گزارش ابن‌طقطقی را بپذیریم، در این صورت، مشهد اردهال، مدفن یکی دیگر از سادات خواهد بود که باید در این موضوع، تحقیق بیشتر کرد.

منابع

این مقاله برگرفته از کتاب زیارت‌گاه‌های عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم. بخش « مزار امامزاده سلطان على»، ج1، ص373. است.

• ریاض العلماء وحیاض الفضلاء، میرزا عبدالله افندی اصبهانی، قم، منشورات مکتبه المرعشی، قم، ١4٢٠ه. ق.
• منتهی الآمال، شیخ عباس قمی، چاپ ١4، قم، هجرت، ١٣٨٠ه. ش.
• الاصیلی فی انساب الطالبیین، صفی‌الدین محمد بن تاج‌الدین علی (ابن طقطقی)، قم، مکتبة آیت‌الله العظمی المرعشی النجفی الکبری، ١4١٨ه. ق.
• العقد اللامع بآثار بغداد والمساجد والجوامع، عبدالحمید عبادة، تحقیق: عماد عبدالسلام رؤوف، ط ١، بغداد، انوار دجلة، ٢٠٠4م.
• المشاهد المشرفة، السید حسین ابوسعیدة، ط ١، بیروت، مؤسسة البلاغ، ١4٣٣ه. ق - ٢٠١٢م.
• معجم المراقد والمزارات فی العراق، ثامر عبدالحسن العامری، (لا م)، (لا ن)، (لا ت).