عمر بن فهد

عمر بن فهد مکی، از نویسندگان بنام تاریخ محلی مکه در سده نهم بود. اثر مهم او در تاریخ محلی مکه کتاب اتحاف الوری باخبار ام القری است. فرزند و نوه او بعدا کار او را در تاریخ نگاری مکه ادامه دادند.

زندگی

بر پایه سخن خود وی، نسب او به محمد بن حنفیه می‌رسد و از این رو، به او و دیگر اعضای خاندانش نسبت‌های علوی، قُرَشی و هاشمی داده‌اند. گزارشی دیگر، نسب او را به عتبة بن ابیلهب می‌رساند. در سده‌های ۸-۱۰ق. عالمان برجسته‌ای در خاندان ابن فهد ظهور یافتند و در طلب علم به جاهای دور و نزدیک همانند شام، مصر و یمن سفر کردند. اعضای این خاندان بیشتر در علم حدیث و تاریخ محلی مکه مشهور بودند.

ابن فهد زیر نظر پدرش، تقی الدین ابوالفضل محمد (م.۸۷۱ق.) مقدمات فقه و حدیث و قرآن را آموخت. آموختن فقه را با مذهب حنبلی آغاز کرد؛ ولی همراه پدر تغییر مذهب داد و فراگیری فقه شافعی را در پیش گرفت. او از استادان اهل مکه همانند ابوعبدالله فاسی و استادانی که به این شهر رفت و آمد می‌کردند مانند عبدالرحمن زرندی و ابوبکر مراغی دانش آموخت و اجازه گزارش حدیث گرفت. سپس برای کسب علم چند بار به سرزمین‌های گوناگون همچون مصر و شام سفر کرد. از استادان وی، دانشمند نام‌آور، ابن حجر عسقلانی است که به او بسیار ارج می‌نهاد و ابن فهد در سفر قاهره در خانه او ساکن شد. شمس‌الدین سخاوی نیز رابطه علمی و دوستی نزدیک با ابن فهد داشته و در آثارش از او با تعبیر «صاحبنا» و «مفیدنا» یاد کرده است.

آثار نویسنده

ابن فهد، جز اتحاف الوری، آثار بسیار دیگر دارد که برخی از آن‌ها ‌اکنون در دست نیستند. مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

• الالحاقات یا مسلسلات
• بذل الجهد فی من سُمّی بفهد و ابن فهد
• بغیة المرام بأخبار ولاة البلد الحرام
• التبیین للطبریین
• تذکرة الاناسی بأولاد ابی‌عبدالله الفاسی
• السرّ الظهیری بأولاد احمد النوَیری
• الدر الکمین بذیل العقد الثمین فی تاریخ البلد الامین
• غایة الامانی فی تراجم اولاد القسطلانی
• الفهرست
• اللباب فی الالقاب
• المخضرمین
• المشارق المنیرة فی ذکر بنی‌ظهیره
• معجم الشیوخ یا المعجم
• المغیر اسمهم
• المؤاخاة بینهم
• المدلّسین
• نور العیون بما تفرق من الفنون