مراقد البصره (کتاب)

کتاب مراقد البصرة لها قصص و حکایات، از معدود آثار مستقلی است که تاکنون درباره مراقد و مکان‌های مقدس استان بصره نگاشته شده است. این کتاب، تالیف ولید المحمد است که به سال ٢٠١٣ میلادی در بغداد به چاب رسیده است.

این کتاب با یک مقدمه و چهار فصل تنظیم شده و تلاش مؤلف بر آن است که ضمن معرفی تمام مراقد استان بصره از صحابه، تابعان، اهل‌بیت (علیهم‌السّلام)، سادات و شاعران، حتی بزرگانی را که در بصره دفن شده‌اند؛ ولی جای قبر آنها مشخص نیست، شرح حال کوتاهی از صاحبان این مراقد و حکایت‌ها یا کرامت‌هایی از آنان بیان کند. مؤلف کتاب همچنین از قدمگاه چهار امام معصوم (علیهم‌السّلام) در استان بصره نیز یاد می‌کند که اکنون زیارتگاه شیعیان این شهر است.

توصیف کتاب

این کتاب از یک مقدمه و چهار فصل تشکیل شده است.

مقدمه

مؤلف در مقدمه، شناسایی مراقد بزرگان و نیکان را امری بایسته و لازم می‌داند؛ سپس حدیثی از امیرمومنان علی(ع) در این باره آورده در وصیت خود به امام حسن(ع) می‌فرماید:

«احی قلبک بالموعظه... و اعرض علیه اخبار الماضین... و سِر فی دیارهم و آثارهم، فانظر فیما فعلوا، و عما انتقلوا... ‌ای بنی انی و ان لم اکن عمرت عمر من کان قبلی فقد نظرت فی اعمالهم و فکرت فی اخبارهم، و سرت فی آثارهم حتی عدت کاحدهم، بل کانی بما انتهی الی امورهم قد عمرت مع اولهم الی آخرهم».

فصل اول

فصل اول کتاب شامل مراقد صحابه، تابعین، اهل‌بیت، سادات و شاعران در بصره می‌باشد:

• مرقد امام احمد بن علی (ابوشاجور) در المدینه؛
• مرقد عبدالله بن عقیل بن ابی‌طالب(ع)؛
• مرقد سیدصالح بن علی بن امام علی‌هادی(ع) در مطوعه؛
• مرقد سیدحسن جبیلی (مشهور به ظاهر بن علی) در جبیله؛
• مرقد سیدجاسم موسوی در فاو؛
• مرقد سیدحسن بن علی‌ هادی(ع) در کوت الزین؛
• مرقد سلیمان در دیر؛
• مرقد سهل ابوعبدالله در ابوخصیب؛
• مرقد سیداحمد یاسری در الزبیر؛
• مرقد ثروان بن حسن در المدینه؛
• مرقد صحابی طلحة بن عبیدالله در الزبیر؛
• مرقد سیدرجب رفاعی در ابی‌خصیب؛
• مرقد سید‌هاشم موسوی در سیبه؛
• مرقد سیدمحمد بن علی بن حمزة بن حسن بن عبیدالله بن عباس(ع) در ناحیه الثغر؛
• مرقد صحابی زید بن صوحان عبدی در کوت الزین؛
• مرقد صحابی انس بن مالک در الزبیر؛
• مرقد صحابی زبیر بن عوام در الزبیر؛
• مرقد حسن بصری در الزبیر؛
• مرقد ابن‌سیرین در الزبیر؛
• مرقد علی بن یقطین در بصره؛
• مرقد ابی‌الحمد در ابی‌الخصیب؛
• مرقد صحابی عباس بن مرداس سلمی در روستای فیاضی در ابی‌الخصیب؛
• مرقد شیخ محمدامین کواز در محله مشراق؛
• مرقد ابی‌الجوزی در منطقه عبدالیان علی طریق ابی‌الخضیب؛
• مرقد شاعر بدر شاکر سیاب در الزبیر.

فصل دوم

فصل دوم کتاب درباره قدمگاه‌های مبارک اهل‌بیت در سرزمین بصره است:

• قدمگاه امام علی(ع) در الزبیر؛
• قدمگاه امام موسی کاظم(ع) در ناحیه الدیر؛
• قدمگاه امام رضا(ع) در شط العرب؛
• قدمگاه امام مهدی(عج) در ناحیه الدیر.

فصل سوم

فصل سوم کتاب، در مورد صحابه، تابعین، سادات و شاعرانی می‌باشد که در بصره دفن شده‌اند، اما جای قبورشان نامعلوم است:

• حکیم بن جبله عبدی؛
• جعفر بن اسحاق بن موسی کاظم(ع)؛
• ابوداود سجستانی؛
• صحابی نفیع بن حارث (ابوبکره)؛
• سفیان ثوری؛
• صحابی عبدالرحمن بن سمره قرشی؛
• صحابی عائذ بن عمرو مزنی (ابوهبیره)؛
• هند بن ابی‌هاله؛
• حارث بن نوفل بن حارث بن عبدالمطلب؛
• خلیل بن احمد فراهیدی؛
• جعبری؛
• شاعر سریجی اوالی؛
• مالک بن دینار؛
• اسماعیل بن محمود آل بالیل موسوی؛
• مفجع بصری؛
• حریری؛
• تنوخی؛
• شیخ محسن بن شیخ محمد؛
• محمد بن ابراهیم شیرازی؛
• مسلم بن عبدالله.

فصل چهارم

فصل چهارم کتاب، با این عنوان شروع می‌شود: «مراقد فی البصره قید التحقق لمعرفه حکایاتها» و دربردارنده مرقدهای ذیل است:

• مرقد صالح بن علی‌ هادی در قرنه (شافی)؛
• مرقد عون بن علی در قرنه؛
• مرقد شخصی که صاحب آن شناخته شده نیست در جنوب ابی‌الخصیب (فاو)؛
• مرقد عاصف بن علی در معقل؛
• مرقد خلیفة بن علی در محله مناوی لجم فی عشار؛
• مرقد عبدالله بن علی در عشار.

روش مؤلف در نگارش

مؤلف کوشیده است تا تمام مراقد استان بصره را معرفی و شرح کوتاهی از شخصیت مدفون در آن و حکایات مربوط به آن را بیان کند. استان بصره شامل شهرهای المدینه، القرنه، شط العرب، البصره، ابوالخصیب، الفاو و الزبیر می‌باشد و مؤلف تمام مراقد این شهرها را معرفی کرده است. وی همه این مراقد را با صرف‌نظر از مذهب شخصیت مدفون در آن معرفی کرده است و پس از توضیحی کوتاه درباره هر شخصیت، کرامت یا حکایتی از صاحب قبر بیان می‌کند. یکی از ضعف‌های کتاب این است که بسیار کم به منابع مراجعه کرده و اگر هم مراجعه کرده، مصدر را بیان نکرده است. کتاب «مراقد البصرة لها قصص و حکایات»، در 175 صفحه از سوی "مکتبه عدنان" در سال ١٣٩٢ش منتشر شده است.

منابع

این مقاله برگرفته از مقاله پژوهشى نو درباره «مراقد بصره»، علی احمدی، فصلنامه فرهنگ زیارت، ش 21، ص231-234 است.

• شرح نهج البلاغه، ابن ابی‌الحدید، به کوشش اعلمی، بیروت، ١4١5ق.